-Անուշիկ ջան, կարո՞ղ ես համացանցում նայել, թե զեյթունի ձեթը հակացուցումներ ունի, թե՞ ոչ,- հարցրեց տատիկս:

-Մի րոպե, հիմա նայեմ: Տատի՛կ, տարբեր կարծիքներ կան: Մի տեղ գրված է, որ հակացուցումներ չունի, մի այլ տեղ, որ խիստ հակացուցումներ ունի:

-Հիմա, ո՞ր կարծիքն է ճիշտ:

-Չեմ կարող ասել, ստույգ իմանալու համար պետք է գնամ հիվանդանոց ու տեղում ճշտեմ:

-Չէ՛, պետք չի, մի՛ գնա: Եթե մի տեղ գրված է, որ հակացուցված է, ապա չեմ օգտագործի:

Քանի որ շատ դասեր ունեի սովորելու, և տատիկս էլ պնդեց, որ չգնամ, չգնացի: Հետո էլ մոռացա գնամ:

Մի քանի ամիս հետո իմացանք, որ զեյթունի ձեթը ոչ միայն իրեն հակացուցված չէ, այլև անհրաժեշտ է: Ինձ շատ վատ զգացի նախ նրա համար, որ չգնացի հիվանդանոց` ճշտելու: Նաև, որ չփորձեցի հուսալի կայքեր գտնել, որտեղից կարող էի ստանալ անհրաժեշտ ինֆորմացիան: Ես գիտեմ անգլերեն, հետևաբար կարող եմ օգտվել ավելի շատ կայքերից, իսկ ինչպես վարվի նա, ով չգիտի անգլերեն: Հնարավոր չէ ամեն օր գնալ հիվանդանոց` ինչ-որ բան ճշտելու համար: Չկա այնպիսի հայալեզու և հայկական կայք կամ բլոգ, որտեղից մարդիկ կարող են գտնել ինֆորմացիա առողջության և առողջ ապրելակերպի մասին: Հավանաբար կան որոշները, որոնք հրապարակում են հոդվածներ, բայց մենք չգիտենք, որ աղբյուրին վստահել:

Պետք է ստեղծվի մի կայք, որը լիցենզավորված կլինի Առողջապահության նախարարության կողմից, և որի հոդվածները առանց ստուգվելու երբեք չեն հրապարակվի:

Հաստատ գիտեմ, որ տատիկիս նման շատերն են, համացանցից սխալ տեղեկություն ստանալով, վնասել իրենց առողջությունը:

-Ասըմ են` էն Ազբեգանց Հենոանց տանն ա տվել, սաղ շուշենին ջարդել ա, պատը քանդել ա… Բայց դե, այ քիրա, լետ փառք Աստծու, իրանց բան չի էլել: Զալըմը քուլփաթով վաքված են էլել, տեհել են ձեներ ա գալի, կնիկը պուճուրին տարել ա էն կռան սենյակը, որ լսե ոչ, վախի: Դեռ սկի հասցրած չի էլել եդ գա, էդ անդերն էկել ա տվել…
Այդ առավոտյան ես մեր հարևանների ձայնից արթնացա: Դեռ ժամը ութն էլ չկար: Նրանք սովորականի նման եկել էին ջուր տանելու: Մինչ ջուրը կլցվեր, մայրիկիս հետ նստած սուրճ էին խմում ու զրուցում: Երևի դուք նրանց խոսակցությունից շատ բան չհասկացաք:
-Էս էլ որերորդ հերթն ա էդ նաչար մարդկերանց տանը դիպչմ ա: Էէէ՜, վերանըմ չեն դրանք, պրծնունք բալքեմ, սաղ օրը վախը սրտներըմըս ապրըմ ենք…
-Էէէ՜, սա ապրիլ չի, որ մենք ապրըմ ենք, սա կյանք չի, որ մենք ու մեր րեխերքը տենըմ ենք: Հմի համ քաղաքի օքմինն ասե` ապրըմ ենք, համ մե՞նք: Սաղ օրը հանդըմը, չոլըմը, որ բալքեմ խախալի գլուխը մի բան գցենք, էն էլ այ սհե հարամ են անըմ հարամ շները…
-Հա՜, Հենոն նոր էր տները շինել, ռեմոնտ արել, որ աղջկանն ամուսնացնե: Էն մարդի էդքան չըրչարանքը ջուրն ընգավ: Բայց դե ջըհանդամն ըլի, պատը լետ կշինեն, պատուհանը կփոխեն: Կարևորն իրանց մի բան էլա էլել չի..
Զրույցը դեռ երկար շարունակվեց: Արդեն դպրոց գնալու ժամանակն էր, վեր կացա, որ հագնվեմ գնամ: Սենյակից դուրս եկա, բայց մայրիկս արգելեց ինձ դպրոց գնալ, դե երևի, արդեն հասկացաք, չէ՞, թե հարևաններն ինչից էին խոսում: Էլի մեր գյուղի վրա սկսել էին կրակել: Ամբողջ գիշեր կրակեցին: Ամեն կրակոցի ձայնի հետ տեղներիցս վեր էինք թռչում, վախենում ու սպասում այն հույսով, որ դա վերջինն է, որ դրանից ոչ մի վնաս չեղավ: Երևի դա կյանքիս ամենավատ գիշերն էր: Նույնիսկ թշնամուս նման բան չեմ ցանկանա, չեմ ցանկանա, որ անգամ թշնամիս ունենա այդ նույն ապրումներն, ինչ ես…
Մորս երկար համոզելուց հետո վերջապես դպրոց գնալու թույլտվություն ստացա: Բայց դե ի՞նչ դպրոց, երկու հարյուր աշակերտից տասը աշակերտ էլ դպրոց չէր եկել այդ օրը… Երևի մի ժամ կլինեինք դպրոցում մնացած, դասղեկս եկավ ու ասաց, որ տուն գնանք: Տնօրինությունն էլ էր վախենում, որ հանկարծ ամեն ինչ նորից կսկսվի ու երեխաները դպրոցում կմնան: Գյուղի վրա առաջին անգամ չէր, որ կրակում էին, բայց այս անգամ ամեն ինչ ավելի մեծ թափով էր, զինատեսակներն էլ ավելի էին ուժեղացրել: Սակայն մարտավարությունը նույնն էր: Մարդիկ արդեն գիտեին, որ ցերեկը չեն կրակում, բայց մութն ընկնելուն պես դժոխքը վերադառնում էր: Դրա համար էլ, դեռ մութը չընկած, գյուղի ներքևի հատվածում ապրողները բարձրանում էին վերև՝ համեմատաբար ավելի ապահով վայր: Ով գնալու տեղ ուներ, գյուղից դուրս էր գալիս, ով ապաստարան ուներ, ապաստարան էր մտնում, ով ներքնահարկ ուներ՝ ներքնահարկ: Արդեն երեկոյան կողմ գյուղի բոլոր տների լույսերն անջատված կտեսնեիք…
Մի քանի օր այդպես շարունակվեց: Հետո կամաց-կամաց խաղաղվեց: Գյուղից հեռացածները քիչ-քիչ վերադարձան: Չնայած, մի քանի ընտանիք էլ անվերադարձ հեռացավ. ուրիշ ապահով գյուղ, քաղաք, Ռուսաստան…
Խաղաղ էր, արդեն դեպի գյուղն ուղղված կրակոցներ չկային: Ամեն երեկո դեպի դիրքերն ուղղված կրակոցներ էին հնչում: Բայց դա միշտ էլ եղել է, ու կարծես արդեն սովորական դարձած… Մեր տունը ճիշտ դիրքերի դիմաց է, ու կրակոցի ձայներն ականջներիցս անպակաս են: Երևի երբեք չմոռանամ, ոնց էր փոքրիկ եղբայրս ամեն կրակոցի հետ ասում, որ փուչիկ պայթեց…
Մի քանի ամիս անցավ: Դպրոցից մեր տուն բերող ճանապարհը դիրքերի դիմացով է անցնում, հաճախ եմ աչքս գցում դիրքերին ու երկա՜ր նայում… Այդ օրն էլ բացառություն չէր: Արդեն գրեթե տուն էի հասնում, ականջովս երեխաների ձայներ ընկան, շուրջս նայեցի ու տեսա հարևանիս այգում խաղացող երկու փոքրիկների: Չէ՛, չեք կարող պատկերացնել նրանց աչքերի փայլը, նրանց հայրենասիրությունը, որ միայն աչքերին նայելով էլ կարող ես տեսնել, չեք կարող պատկերացնել, թե այդ փոքրիկ մարմնի մեջ ինչքան մեծ ու հասուն հոգի կա, թե այդ մանկական մարմնի մեջ ինչքան պարզություն ու այդ պարզությունից բազմապատիկ անգամ շատ հայրենասիրություն կա, սեր կա, կարոտ կա…
Քայլերս դանդաղեցրի ու սկսեցի լսել հինգամյա փոքրիկի խոսքերը.
-Գիդե՞ս, իմ ապերը հըմի Ղարաբաղ ա… Գիդե՞ս, ես իրան կարոտել եմ, շատ եմ կարոտել, մամեն էլ ա կարոտել: Ես տենըմ եմ, ոնց ա մամեն ամեն օր ապերի նկարին մըտիկ անըմ ու լաց ըլըմ: Բայց ապերն էլ զանգըմ չի, ոչ էլ գալիս ա… Մամեն ասըմ ա պոստերըմն ա, պոստերիցը գնա` զանգիլ տի, գալ տի: Ես գիդեմ, մամեն ինձ խաբըմ ա, ապերը գնաց ու էլ էկավ ոչ: Ես գնալ տիմ իմ ապերի պահած պոստը, գնալ տիմ իրա հետ պոստ պահեմ, ես էլ թողուլ չտիմ, որ թուրքերը մեր վրա կրակեն: Ես գնալ տիմ ապերին բերեմ, որ մամեն էլ լաց չըլի: Գիդե՞ս, գնալ տիմ.. Պապեն խոստացել ա, որ ինձ տանիլ տի, տանիլ տի Ղարաբաղ, իմ ապերի պահած պոստը, տանիլ տի ապերիս տենում…
Երևի երբեք չմոռանամ…

-…Ռադիոն պատիցը կախ արած էր, ես էլ պապի հետ սվաղի անըմ, տառ էն վախտին տները նոր ինք սարքըմ: Մեկ էլ ռադիոն` վըռ, հա վըռ, վըռ հա վըռ… Ասեցի` քնամ տենամ էս ի՞նչ ա լել: Դե էն վախտին Խորհրդային Միության վախտերն էր: Մինչևանը Ռուսաստանը հիլ չաներ, ստի մինն էլ ա, չէր կարա ռադիոյով մի դուզ պան ասեր: Էտա` մացա թե երկրաշարժիցը Լենինականը քանդվել ա, քանդվել ու հողին հավասարվել, սաղ ասֆալտնիքը ճաքել, լիքը մարդ ա մահացել…

-Ա տատ, բա մեր կեղմը երկրաշարժը չի՞ զգացվել,- մեր գյուղը Տավուշի մարզի Ներքին Կարմիրաղբյուրն է:

-Խի՞ չի զգացվել: Մեր կեղըմն էլ տներ քանդվեց, բայց Լենինականի նման հիմքից չէր քանդվել, սարքիլ կլեր: Իրանց կողքին 8-9 բալ էր, մեր կողքին մեղմ էր` 4-5, թե 5-6 բալ:

Ամեն տարի այս օրերին տատիկս պատմում է իր թարմ մնացած դառը հիշողությունների մասին: Պատմում է, թե ինչպես հիմքից քանդվեց Գյումրին, թե ինչպես էր ռադիոյով լսում մարդկանց ցավն ու տառապանքը: Ու մինչև հիմա ցավով է հիշում այդ տարիները:

Այդ ողբերգությունից 28 տարի անց, ճիշտ է, ես չեմ ապրում Գյումրիում, սակայն մի քանի անգամ ինձ բախտ վիճակվել է լինել այնտեղ: Այնքան ուժեղ քաղաք է, հզոր ու կատակասեր մարդկանցով, ովքեր միշտ հյուրընկալ են ու ժպիտով օտարների նկատմամբ: Այո, այդ հիշողությունները երբեք չեն ջնջվի մարդկանց մտքից, բայց իմ կարծիքով երկրաշարժը ուժեղ է դարձրել այնտեղ ապրող մարդկանց: Ու դրա վառ ապացույցը մեր օլիմպիական չեմպիոն գյումրեցի Արթուր Ալեքսանյանն է, ով Ռիոյում ոսկե մեդալակիր դարձավ: Դա մեծ հպարտություն է հայ ազգի համար ու էլ ավելի կրկնապատկված հպարտություն` գյումրեցիների համար: Ու սա էլ վկայում է, որ Հայաստանի երկրորդ քաղաքը չի կոտրվել, առաջ է նայել ու դեռ շարունակելու է հայ ազգին տալ հզոր օլիմպիականներ: Եվ ոչ միայն սպորտի, այլ նաև արվեստի ու արհեստի քաղաք է Լենինականը: Սիրում եմ Լենինականի համնուհոտը, մարդկանց ու այն ամենը, ինչը նրանց այդքան համով է դարձնում: