Արձագանքում եմ Մարինե Ղահրամանյանի «Համակարգչային կախվածությունը հիվանդություն է» և Նարեկ Բաբայանի «Հավերժ հակամարտություն» հոդվածներին:

Համակարգիչն ու առհասարակ համացանցը վատ բան չեն, եթե իհարկե դրանից օգտվելու տարրական կանոնները գիտենք: Այսօր կարելի է  ասել, որ մեր առօրյան տարբեր կողմերով կապված է համակարգչի հետ: Այ, էսպիսի մի օրինակ. Ես, լինելով «Մանանա» կենտրոնի պատանի թղթակից, չէի կարող որևէ նյութ ուղարկել 17.am կայքին, եթե չլիներ համակարգիչը, չէի տեղեկանա մյուս թղթակիցների նյութերին: Ես ապրում եմ Շիրակի մարզի Բանդիվան գյուղում, շատ հեռու մայրաքաղաքից, սակայն համացանցի օգնությամբ միանում եմ իմ հասակակիցների քննարկումներին, տեղեկանում, թե իրենք ինչպես և ինչով են ապրում: Մենք մի քանի վայրկյանում որոնում ու գտնում ենք մեզ հետաքրքրող ցանկացած նյութ:
Բայց ի վերջո, ամեն ինչ չափի մեջ է գեղեցիկ: Ու համակարգչից էլ պետք է չափավոր օգտվել, պետք չէ դարձնել համացանցը մոլորակ, Одноклассники-ը, Facebook-ը` երկիր, մեր անունով բացված էջն էլ բնակարան: Չի՛ կարելի, այ Ձեր ցավը տանիմ, մեղք ենք:

Զանգը հնչեց: Օրագիրս հանեցի, հաջորդ ժամը հանրահաշիվ էր: Ճարս ինչ, մեկ է, պետք է գնամ բուֆետ, թե չէ 4-րդ դասի դասամիջոցին բակ չեն թողնում, իսկ ես սոված էլ չեմ դիմանա: Ընկերուհուս ձեռքից քաշելով, արագ վազելով, դասամիջոցի 2-րդ րոպեին հասա բուֆետ: Նույնիսկ մաքուր օդ չհասցրի շնչել: Չէ՞ որ 5 րոպեն շատ քիչ է բուֆետ հասնելու ու դեռ մաքուր օդ էլ ներս քաշելու, առույգանալու համար:
-Լավ էլի: Ինչքան երեխա կա…
Փնթփնթացի ես, ճզմելով փոքրերին և հիշելով, թե ինչպես չէի սիրում, որ իմ փոքր ժամանակ ինձ էին ճզմում, հասա առաջին գիծ:
-Ինձ երկու հատ խորիզով բուլկի,- ասացի ես, հիշելով “old but gold” արտահայտությունը, քանի որ արդեն 2 տարի է, ինչ ես բացի խորիզով բուլկուց ու «թաթիկից» ուրիշ ոչինչ չեմ գնում բուֆետից:
Բուֆետի աշխատողը չլսեց: Լավ, փորձենք նորից:
-Ինձ երկու հատ խորիզով բուլկի:
-Ի՞նչ ես գոռում, աղջի՛կ,- ավելի բարձր գոռալով պատասխանեց բուֆետի աշխատողը:
«Այ, եթե դասամիջոցին 1 րոպե մնացած չլիներ, կասեի` ինչ եմ գոռում»,- մտածելով և ավելի դժգոհ դեմք ընդունելով՝ կրկնեցի ուզածս և վերցնելով ստամոքսիս և ուղեղիս համար այդքան ահրաժեշտ բուլկիները, առանց ծանր վնասվածքների դուրս մղվեցի սոված աշակերտների այդ գազազած և ուշացող ամբոխից:
-Արագ ուշացանք,- ասաց ընկերուհիս:
-Հա լավ, կհասցնենք էլի:
Ու արդեն դանդաղ քայլելով, ուտելով բուլկիս ու մաքուր օդը ագահորեն շնչելով մտա դպրոց: Բախտս բերել էր. ուսուցչուհին չէր եկել:
Ախր, դասամիջոցը պետք է պարտադիր լինի 10-15 րոպե, այլ կերպ ուղղակի չի կարող լինել: Ախր, նույնիսկ բժիշկներն են ասել, որ ուտելիքը պետք է առնվազն 1 րոպե ծամել, իսկ մեկ բուլկին պատկերացնո՞ւմ եք ինչ մեծ է 5 րոպեում ուտելու համար: Բացի այդ երեխաներին անհրաժեշտ է 5 րոպե մաքուր օդ շնչել, որպեսզի ուղեղներս արթնանան, աշխուժանան: Իսկ քանի որ ուղեղներն էլ իրենց տերերի նման ուշ են արթնանում, պետք է այդ արարողությանը մի փոքր շատ ժամանակ հատկացնել:

Մեր դպրոցում կա 2 բուֆետ: Երկուսն ել շատ հեռու են: Մեկը` փոքրերի բաժնում, իսկ մյուսը` նկուղում: Փոքրերի բաժնի բուֆետում ամեն ինչն ավելի էժան է, բուֆետն ավելի մեծ է, բայց մինչև այնտեղ անհնար է հասնել դասամիջոցին: Մեր բուֆետը ավելի փոքր է, և այնտեղ ամեն ինչ ավելի թանկ է, բայց շատ ավելի մոտ է: Երկու բուֆետներում ամեն ինչը հին է և ավելի թանկ, քան խանութներում, բայց չնայած դրան երեխաների մեծ մասը բուֆետից են ուտելիք գնում: Մեր դասամիջոցները կարճ են, և բուֆետ կարող ենք գնալ առաջին, երկրորդ կամ վերջին դասամիջոցներին: Ճիշտ է, բուֆետում կան սեղաններ, բայց այնտեղ կարելի է նստել միայն դասերից հետո, որովհետև մինչև ուտելիքը գնում ես, դասամիջոցը վերջանում է: Ես գնում եմ բուֆետ միայն դասընկերներիս հետ, բայց սովորաբար ուտելիքը իմ հետ տանից եմ բերում: Ես կուզեի, որ դասամիջոցները լինեին ավելի երկար, և բուֆետում ավելի թարմ ու էժան ուտելիք լիներ: Իսկ թե ինչքան հեռու կլինի, կապ չունի: Ի վերջո, մենք միշտ արագ ենք գնում բուֆետ և ուրիշ տեղեր:

Հնչեց տասնհինգ րոպեանոց դասամիջոցի զանգը, և դասարանը համարյա ամբողջությամբ դատարկվեց: Երեխաներից մի քանիսը զբոսնում էին, ոմանք ինչ-որ ուսուցչուհու փնտրում, բայց նրանցից շատերը գնացին բուֆետ:
…Բուֆետ, այդ բառը ոչ միշտ նույն նշանակությունը ունի: Չէ՞ որ բուֆետի ոչ բոլոր ուտելիքներն են թարմ: Ասեմ ավելին, մեր բուֆետում կան շատ փոքր խաչապուրիներ, որոնք 100-150 դրամ են, այնինչ խանութներում դրանց մի ամբողջական տուփը, որտեղ կան մոտավորապես տասներեք խաչապուրի, մոտ 550 դրամ է: Իսկ ամենափոքր չափսի «կիթկաթ» ու «սնիկերս» շոկոլադները մոտ 250 դրամ են. և ես կարող եմ այսպես շարունակ թվարկել:
Մեր բուֆետում կան նաև նարնջագույն կասկածելի մինի պիցաներ, որոնք մեր դասարանցիներից շատերը հավանում են: Լավ հերիք է սնունդի մասին, թեկուզ այն շատ ծավալուն քննարկման արժանի թեմա է:
Կոնկրետ ես բուֆետ գնալ չեմ սիրում և միշտ ուտելիքս վերցնում եմ տնից: Կամ էլ բուֆետը չհավանողների հետ դպրոցի կողքի փուռից եմ գնում իմ այդ օրվա նախաճաշը, սակայն փռում էլ շատ հաճախ ուտելիքը հիվանդությունների պատճառ է դառնում: Եթե ինձ բուֆետը պետք է, որը շատ հազվադեպ է լինում, անմիջապես դպրոց մտնելուց հետո գնում եմ բուֆետ և տեսնում միայնակ կանգնած բուֆետի աշխատողին, բարևում և առանց հերթի և լարվածության գնում այն, ինչ ինձ անհրաժեշտ է:
Բայց երեխաներից շատերը, մանավանդ ուշացողները, այդ մասին չեն մտածում և լարվածություն են ստեղծում տասնհինգ րոպեանոց դասամիջոցի ժամանակ:
Բուֆետի ընդհանուր տեսքը լավ է: Կան նաև ութ-իններորդ դասարանի աշակերտներ, ովքեր հերթապահություն են անում բուֆետում և հետևում են բուֆետի կանոնների պահպանմանը:
Բուֆետը նաև շատ ժամանակ կարող է կռվի վայր դառնալ կամ բամբասանքների ու նորանոր լուրերի աղբյուր:
Երկար դասամիջոցին բուֆետը շատ փոքր է թվում, չէ՞ որ այն լի է սոված երեխաների շարքով:
-Մարիամ տոտա՛, ես թեմատիկի եմ, մի հատ բուլկի կտա՞ք:
Իսկ այդ խոսքերի հետ խառնվում են տասնյակ այդպիսի արտահայտություններ:
-Մարիամ տոտա՛, տետր ունե՞ք:
-Մարիամ տոտա՛, մի հատ կրուասան, լավ էլի:
Տասնհինգ րոպե անց, խեղճ բուֆետի աշխատողը մաքրում է իր քրտինքը և ուրախանում, որ զանգը հնչել է:

-Վաղը ուրբա՞թ է,- հարցրի ես:
-Հա,-պատասխանեց դասընկերս:
-Ախր, ի՞նչ դաս, հատկապես տասներկուսներիս համար:
-Դե, ի՞նչ անեմ:
-Չեմ գալու, ինչ ուզում են` թող անեն:
-Ութսուն բացակա, և վերաքննություն ես տալու:
-Մեկ է, չեմ գալու:

Գնացի տուն ու սկսեցի մտածել հնգօրյա և յոթժամյա դասերի մասին: Ի՞նչ իմաստ ունի մեկ օրվա մեջ ունենալ  յոթ դաս, որից երկուսն` անգլերեն, երեքը` գրականություն, մեկը` հանրահաշիվ, մեկը` ռուսերեն: Ծանրաբեռնված ռեժիմ, ու դրան էլ գումարած` պարապմունք կրկնուսույցի մոտ: Հիմա ուսուցիչներս կկարդան ու կմտածեն, որ իրենց  դեմ եմ դուրս գալիս: Բայց այդպես չէ, ուղղակի ասում եմ ճշմարտությունը: Հնգօրյա ուսուցումը մի կողմ, բայց ամենադաժանն  այն է, որ յոթժամյա դասացուցակ է: Օրինակ բերեմ հենց ինձ վրա: Դժվար ինձ գտնեք դպրոցում յոթերորդ ժամին, հատկապես հիմա, երբ համարյա շրջանավարտ եմ, բայց եթե լինեմ էլ յոթերորդ ժամին, ապա այդ օրը իմ ամենադաժան օրն է: Յոթ ժամ դաս, գնում եմ տուն, արագ պարապմունք եմ անում ու վեցն անց կես վազում պարապմունքի: Երկու ժամ այնտեղ, և ութն անց կես հետ գալիս: Մինչև հասնում եմ, դառնում է ինը, հաց եմ ուտում, մի քիչ հանգստանում, դարձավ արդեն տասը: Դե արի, այսքանից հետո դաս արա վաղվա համար: Էլ ի՞նչ դաս, այնքան հոգնած եմ լինում, որ նստածս տեղը քնում եմ: Դե, ես մեկ առարկա եմ պարապում, մի քիչ թեթև է, բայց պատկերացրեք դասընկերներիս վիճակը, որոնք մեկ օրվա ընթացքում երկու պարապմունք են ունենում: Ուղղակի տանջանք: Գնաս դպրոց` «երկուս» կստանաս, չգնաս` բացակա, իմաստը ո՞րն է:
Հա, ավագ դպրոց-վարժարաններ հարաբերությունների մասին: Ի՞նչ իմաստ ունի փոքրիկ քաղաքում պահել երկու իրար հավասարազոր դպրոցներ: Վայքում հենց այդ վիճակն է: Կա երեք դպրոց. մեկ ավագ դպրոց , մեկ քաղաքային վարժարան, մեկ հիմնական դպրոց: Վարժարաններն ունեն նույն իրավունքները, ինչ ավագ դպրոցները: Թեև սովորում եմ ավագ դպրոցում ու միշտ հպարտ եմ նրանով, որ Վայքի ավագ դպրոցի սանն եմ (սա էլ գովազդի նման մի բան), բայց մեկ է, իմաստ չեմ գտնում «ավագ դպրոց» համակարգի մեջ: Ի՞նչ է, մեր ծնողները կամ հենց նույն համակարգը ստեղծողները լավ չե՞ն սովորել կամ չե՞ն ընդունվել համալսարան: Կամ հենց մեր ուսուցիչները. սովորել են միջնակարգ հանրակրթական դպրոցներում  և ընդունվել համալսարաններ: Այս համակարգը մի բացասական կողմ ևս ունի` դպրոցները սկսում են իրարից երեխա «փախցնել»` մեկ դասարան ավել բացելու համար: Մի խոսքով, ինչ գլուխներդ ցավեցնեմ, ես դեմ եմ ավագ դպրոց համակարգին, դեմ եմ հնգօրյա ուսուցմանը, որի «շնորհիվ» դասերը յոթ ժամ են տևում:

Սկսեմ նրանից, որ առաջին դասարանից մինչև իններորդ դասարան հաճախել եմ վեցօրյա համակարգով: Դա շատ հարազատ էր դարձել, վարժվել էի և զարմանքով էի նայում այն փաստին, թե ինչպես են մյուս դպրոցներում հինգ օր հաճախում դպրոց: Ինձ թվում էր, թե նրանց ուսումնական օրը չափազանց ծանրաբեռնված է։ Բայց ավագ դպրոցում սկսեցի դպրոց հաճախել հնգօրյա ուսուցմամբ: Անկեղծ ասեմ, հիմա ինձ համար սա էլ է հարազատ դարձել, և ինչ-որ չափով ավելի ճիշտ ու հարմար է: Տարիքի հետ դասերն ու պարապմունքներն ավելի են շատանում, և ինձ թվում է մեկ կիրակին բավական չէ թե հանգստանալու, թե մնացած պարապմունքներին հաճախելու համար: Ես նախընտրում եմ հնգօրյա համակարգը:

Լիլիթ Բուլանյան

***

Դպրոցը յուրաքանչյուր անձի անհատականության ձևավորման գործընթացում առաջնակարգ տեղ է գրավում: Ես սովորում եմ 12-րդ դասարանում և այս տարի ավարտելու եմ դպրոցը: Պարապում եմ դպրոցից դուրս միասնական քննությունները բարձր միավորներով՝ անվճար «հաղթահարելու» համար: Եվ օրվա մեծ մասը տրամադրում եմ պարապմունքների ժամանակ տրված հանձնարարությունները կատարելու վրա: Դպրոցի դասերին ավելի քիչ ժամանակ եմ հատկացնում, չնայած դրան, ես սովորում եմ գերազանց, հասցնում եմ մասնակցել դպրոցում կազմակերպվող գրեթե բոլոր միջոցառումներին:

Այս առումով ինձ ձեռնտու է հնգօրյա ուսուցումը: Ես կարողանում եմ գոնե շաբաթ օրը՝ չնայած էլի պարապմունքի եմ, մի որոշ չափով հանգստանալ:

Մեր դասարանը, կարելի է ասել, «բաժանված է երեք մասի»: Սռաջին մասը դրանք քիմիաի կողմնակիցներն են, երկրորդ մասը ՝ ֆիզիկայի, իսկ երրորդը՝ ոչնչի: Մենք առաջին կիսամյակից արդեն անցնում ենք ութ ժամով և՛ ֆիզիկա, և՛ քիմիա: Դա մի փոքր ճիշտ չէ: Ես չեմ ասում, որ ինձ ֆիզիկա անհրաժեշտ չէ: Անհրաժեշտ է, բայց ոչ ութ ժամով: Մյուսներին էլ քիմիան ութ ժամով անհրաժեշտ չէ….

Չգիտեմ, կարելի՞ է սա խնդիր համարել, թե ոչ, բայց ես ուրիշ խնդիր՝ այն էլ դպրոցի հետ կապված չունեմ:

Մանե Սարգսյան

Մինչև հիմա կարծես աչքերիս չեմ հավատում, երբ նայում եմ օրացույցին և կարդում «սեպտեմբեր»: «Երկար սպասված» ծանրաբեռնվածությունը արդեն մեծ քայլերով մոտենում է, որը, սակայն կապված է ոչ միայն դպրոցի դասերի, այլև մասնավոր պարապմունքների հետ, առանց որոնց ոչ մի 12-րդ դասարանցի անգամ չի մտածում ընդունվելու մասին: Եվ ճիշտ է անում, քանի որ ինչքան էլ ավագ դպրոցի առաքելությունը մեզ բուհին պատրաստելն է, ինչքան էլ դասարանները բաժանվեցին հոսքերի, որպեսզի խորանանք մեր մասնագիտության մեջ, միևնույն է, չի տալիս այն անհրաժեշտ գիտելիքը, որով կկարողանաս բարձր բալերով ընդունվել քո ընտրած բուհ: Նշեմ նաև, որ հաճախ երեխան մի հոսք է ընտրում, իսկ 12-րդ դասարանում որոշում այլ մասնագետ դառնալ, իսկ հոսքը փոխել չի ուզում, արդեն հարմարված լինելու կամ այդ քայլն անիմաստ համարելու կամ էլ այդ հնարավորությունն այլևս չունենալու պատճառով: Այսպիսով, նա միևնույն է, դիմում է մասնավոր պարապմունքների օգնությանը: Իսկ ինչ վերաբերվում է 5-օրյա ուսուցմանը, ապա ես կողմ եմ դրան, քանի որ 2 ազատ օրը (որոնցից ամենաքիչը 1-ը պարապմունքի օր է), կարելի է ամբողջությամբ նվիրել պարապմունքներն ու դասերն անելուն, չնայած, որ հաճախ 2 օրն էլ է քիչ լինում:

Երբ Հայաստանի տարբեր գյուղերում ու քաղաքներում սկսեցին գործել ավագ դպրոցները, բոլորը ասում էին, որ ավագ դպրոցների նպատակը այն է, որ երեխաները առանց կրկնուսույցի մոտ պարապելու  կարողանան միասնական քննություններ տալ և ընդունվել: Սակայն, ինչպես տեսնում ենք, սպասելիքները այնքան էլ արդարացված չեն:

Ճամբարակում բացվեց ավագ դպրոց, բայց մեր դպրոցը նույնպես չկարողացավ արդարացնել սպասելիքները: Քանի որ դպրոցը չունի բավարար թվով աշակերտներ և ֆինանսներ, և մենք ունենում ենք 2-3 հոսք: Եթե դու ընտրում ես բնագիտական հոսք, դու չգիտես, թե այնտեղ որ առարկաները ավելի խորացված կսովորես, քանի որ դա պարզ է դառնում միայն այն ժամանակ, երբ աշակերտները ընտրելով որևէ բնագիտական առարկա, ըստ մեծամասնության, դասարանը խորանում է այդ առարկայի մեջ:  Եվ հետո, բոլորը դեռ շարունակում են գնալ կրկնուսույցների մոտ:

Բայց երբ հիշում եմ մեր մարզի գյուղերից մեկի դպրոցի վիճակը, հասկանում եմ, որ մեր այդ պրոբլեմը շատ թեթև է: Երբ նայում ենք մեր ընտանեկան ալբոմը, հայրս հաճախ մի նկար է առանձնացնում, որտեղ նա է և ևս երկու երեխա, և ասում. «Դե սա էլ ես եմ ու իմ դասարանը»: Հայրս ժամանակին ֆիզկուլտուրա է ուսուցանել իրենց գյուղում, և չնայած մենք զարմանում ենք «նրա դասարանի» վրա, բայց վիճակը այդ գյուղում դեռ նույնն է: Ամեն դասարանում 3-4 աշակերտ, նույնիսկ մի դասարանում միայն մի աշակերտ կա: Մեր բարեկամներից մեկը աշխատում է  այդ դպրոցում, ես հարցնում եմ.

-Հիմա եթե մի հոգանոց դասարանի այդ երեխան հիվանդանում է, դաս չե՞ք անում, կամ եթե դասից փախնում է, ասում եք, որ դասարանը փախե՞լ է:

-Դե այդպես է, բայց հիմնականում 2-րդ, 3-րդ դասարանցիներին իրար հետ ենք պարապում, 4-րդ, 5-րդին` իրար, ու այդպես շարունակ: Մի դասաժամին 5 մասի եմ բաժանվում, որ դաս բացատրեմ,-պատասխանում է ընկեր Օհանյանը:

Խնդիրները շատ են, ուղղակի համեմատելով հասկանում ես, որ մեր խնդիրը շատ փոքր է: