-Վարսենի՜կ, ա՜յ Վարսենիկ, դու՛րս արի, այ աղջի, ուլերդ չկան, կորել են։

Վարսենիկը, որ այդ պահին երկունքի ցավերի մեջ էր, մի կերպ դուրս եկավ։ Ուլերի կորուստը սարսափելի կլիներ, չէ՞ որ իրենց ապրուստն էր։ Մի կերպ՝ ցավից գալարվելով ընկավ սար ու ձոր, գտավ ուլերին, ետ բերեց ու Արագած լեռան հեռավոր լանջերից մեկին 1939 թվականի սեպտեմբերին ծնեց հինգերորդ զավակին։ Ամուսինը կողքին չէր, գյուղ էր գնացել՝ վար ու ցանք անելու։ Որդու ծնվելու լուրը իմանալուն պես վերադաձավ։ Նրան կոչեցին Սարիբեկ։ Երեխայի ծնունդից 2 տարի անց հայրը մեկնեց պատերազմ, ու տղան այլևս հորը չտեսավ։

Սարիբեկը պապս է՝ մորս հայրը։ Ցավոք երկար չապրեց, չտեսավ ինը թոռներից ոչ մեկին։ Մահացավ 50 տարեկանում։

Օրեր առաջ սեպտեմբերի տասին՝ նրա ծննդյան 82-րդ ամյակին փորձեցինք գտնել այն վայրը, որտեղ ծնվել էր։ Ավագ քեռիս ու մայրս որոշ չափով հիշում էին այդ վայրը։

Մի անգամ իրենց ավագ հորեղբոր հետ էին գնացել։

Բարձրացանք Արագած սար։ Երբ արդեն շեղվեցինք գլխավոր ուղուց, ճանապարհն ուղղակի ահավոր էր։ Շատ քիչ մեքենաներ էին գնացել այդ ճանապարհով։ Երբեմն մեքենան վարում էինք հսկայական քարերի վրայով։ Ի  վերջո հասանք։ Այդքան վեր բարձրանալուց հետո, հասանք լեռան գրկում թաքնված հսկայական հարթ տարածության։  82 տարի անց դեռ պահպանվել էին պատերի մնացորդները, որոնց վրա որպես տանիք ամրացնում էին ինչ-որ կտոր, ու ամռանը տեղափոխվում այնտեղ՝ անասուններին պահելու։ Մի փոքր այն կողմ հսկայական ձոր էր։

Քեռիս ցույց տվեց անգամ այն անկյունը, որտեղ դրված էր եղել պապիս օրորոցը (դա նույնպես ցույց էր տվել հորեղբայրը)։ Հետաքրքիր ու հուզիչ էր տեսնել այն վայրը, որտեղ սկիզբ էր առել իմ արմատներից մեկը։

-Երանի Գերմանիայում կամ Ֆրանսիայում ծնված լինեի։

Սա ես եմ, և իմ երազանքը ութ-ինը տարի առաջ՝ ութ-ինը տարեկանում, երբ դեռ չգիտեի անգամ, թե որտեղ են այդ երկրները կամ ինչպիսինն են, ուղղակի լսել էի, որ իմ մի քանի հարազատներ այնտեղ են ապրում ու շատ գոհ են։

-Վայ, ինչի մեր գյուղից լավ տեղ կա՞։

Սա էլի ես եմ, բայց հիմա՝ 17 տարեկանում։ Վիճում եմ մի քանի դասընկերներիս հետ, որոնք բողոքում են գյուղից։ Ես չեմ ասում, որ պետք է հավիտյան մնանք գյուղում և ոչ մի քայլ չանենք, ուղղակի սիրել ու պահպանել այն պարտավոր ենք բոլորս։

Իսկ ո՞րն է այդ գյուղը։ Դա Ոսկեհատն է՝ Արագածոտնի մարզի։ Չեմ ասի տնտեսապես գերզարգացած, մեծ ու շքեղ գյուղ է, բայց բնակիչների համար անչափ թանկ է ու սիրելի։

Գյուղս այնքան էլ ծեր չէ։ Առաջին բնակիչները եղել են տատիս ու պապիս ծնողներն ու նրանց հասակակիցները։ Գաղթել են Արևմտյան Հայաստանից ու տուն կառուցել այստեղ՝ Ամբերդ գետի ափին (գյուղացիները անվանում են նաև Համբերդ)։ Գետը, որը սկիզբ է առնում Արագած սարից, գյուղի գլխավոր հարստություններից մեկն է։ Մարդկանց ոչ այնքան հայտնի, սակայն գյուղի համար արժեքավոր կոթողներից է նաև Ճգնավորի այրը։ Քարայր-կացարանը գտնվում է գյուղի հյուսիս-արևելյան հատվածում, 12-19-րդ դարի շինություն է։ Թեև այրը այնքան էլ մեծ հռչակ չի վայելում, այնուամենայնիվ միգուցե այստեղ ժամանակին ճգնել է մեծ փիլիսոփաներից կամ պատմիչներից մեկը։

Այժմ մեր էքսկուրսիան ավարտենք գյուղի ամենագլխավոր ու ամենակարևոր կոթողով։ Սուրբ Սարգիս եկեղեցի-ամրոցը համարվում է մեր գյուղի հոգևոր կենտրոնը։ Եկեղեցու մասին հստակ տեղեկություններ չկան, բայց կարծիքներ կան, որ այն կարող է հասնել մինչև 14-15-րդ դար։

Գյուղում հիմնականում զբաղվում են գյուղատնտեսությամբ և անասնապահությամբ։ Մշակում են տարբեր տեսակի մրգեր և բանջարեղեն։ Հնում շատ են մշակել հատկապես «Ոսկեհատ» անունով խաղողը։ Գյուղացիների խոսքով, հենց դրա համար էլ գյուղը անվանել են Ոսկեհատ։ Ի դեպ, Ոսկեհատի հին անվանումը եղել է Բադրինջ (ըստ մեծերի՝ ծաղկի անուն է)։

Սա է մեր գյուղը՝ փոքր, բայց հարազատ։ Հա, մոռացա գլուխ գովել։ Ես զտարյուն ոսկեհատցի եմ, այսինքն, իմ մայրիկի հայրն ու մայրը և հայրիկի հայրն ու մայրը՝ չորս տատիկներս ու պապիկներս, ծնվել են հենց այս գյուղում՝ գրեթե նույն թաղամասում։ Հայրս նույնպես այս մասին հպարտությամբ է խոսում։

Եվս մեկ տեղեկություն՝ գյուղում կա երիտասարդական հասարակական կազմակերպություն՝ «Ոսկեհատը»։ Այն հիմնադրվել է գյուղի երիտասարդների ջանքերով և ակտիվ գործունեություն է ծավալում, կազմակերպում է ամենամյա ազգային-բակային ճամբարներ և այլն։

«Երբեմն կարևոր խոսքերը պետք է ասվեն, որպեսզի լռությունը դատարկ չմնա»:  Հրաչուհի Ութմազյան

 
Օրեր են անցել, բայց պահի ջերմությունը մնալու է երկար, որովհետև իսկական զգացմունքները, որոնք նույնիսկ կյանք չեն ապրել, հիշվում են առաջին սիրո ջերմ ելևէջների նման:

Նա գեղեցիկ էր․․․
Կան գեղեցիկ դեմքեր, դեպքեր, դիպվածներ, որոնց  գեղեցկության քո պատկերացումների մասին խոսել չես կարող, որովհետև պետք չեն բառեր, որոնք կբացատրեն քո զգացածը: Այն, ինչ զգում ես ներսում, դրանք չունեն բառեր: Դրանց պետք չեն բառեր:
Մենք՝ մարդիկս, ունենք մեր խնդիրները ուռճացնելու բնավորություն, բայց այս խնդիրները չքանում են, երբ տեսնում ես ու լսում ես դեպքեր, որոնց մեծությունը քեզ սովորեցնում է շնորհակալ լինել ու միշտ պայքարել կորցրածը ետ բերելու համար:

Հայրենիքի հանդեպ կարոտը դարձավ կարոտներից այն մեծը, որը մեզ արթուն  է պահելու մինչև այն անժամկետ պահը, երբ հնարավորություն կլինի կարոտդ փարատելու պահն ապրելու․․․ Մեր մեջ կան բացակա մնացած կարոտներ, որոնց  մեծությունը թուլանալու թույլտվություն չի տալիս մեզ:

…Նա քայլում էր, ես՝ վազում, որովհետև ցավում էր ատամս ու պիտի դեղ գնեի։ Կյանքից հոգնած ու զայրացած քայլելիս շուրջդ նայելն էլ դառնում է անիմաստ գործողություն, մինչ այն պահը, երբ կյանքը քեզ ուղարկում է  սթափվելու խրատ:
Գլուխս բարձրացրի, ու մի մարդ հենակի օգնությամբ փորձում էր տանից դուրս գալ, ու իր ապրելու և ուժեղանալու մասին պատմող հայացքը ինձ սթափեցրեց:
Հայացք էր, որի անխոս ու սիրուն լռությունը արժեքավոր էր հազարավոր բառերից, հայացք էր, որի խոսուն լռությունը ուժեղ էր հազարավոր դեղերից: Ինչու՞, որովհետև հասկանում ես, որ նախքան սեփական խնդիրներիցդ վախենալը, բարկանալը, կարելի է հասկանալ մի պարզ ճշմարտություն․ հաղթում է այն մարդը, ով ոչ մի վայրկյան չի չարանում։ Ասում էի, որ պատերազմից հետո ոչինչ ինձ չի ցավեցնում, բայց մի փոքրիկ խնդիր, ու ես չարացել էի, թուլացել, բայց երբ հետհայացք եմ նետում, հասկանում եմ, որ կան խնդիրներ, որոնք մեզ հավերժ կառչած են պահում կյանքին, որովհետև դրա հասցրած ապտակը դաջվում է սրտիդ՝ մինչև վերջ, բայց կան խնդիրներ, որոնք այնպես են դաս տալիս, որ դու հավերժ պարտական ես լինում հանգամանքին․․․

Օրեր են անցել, բայց ես դեռևս կառչած եմ պահից, որովհետև հասկացա մի պարզ բան. անտարբեր գնացի, գնեցի դեղ, խմեցի  և լավացա, բայց Մարդ, ով դժվարությամբ էր շարժվում, նա շարունակելու է մնալ նույն իրավիճակում: Նա շարունակելու է կյանքով լի աչքերով նայել շատերի աչքերին ու բժշկել․․․

Կան հայացքներ, որոնք լուռ են, անխոս, առանց մի բառի, բայց արժեն մի ամբողջ կյանք:

Դեռևս 7 տարի առաջ ոսկեհատցի երիտասարդների ջանքերով հիմնադրվեց «Երիտասարդ Ոսկեհատ» երիտասարդական նախաձեռնությունը, որը գյուղում ծավալում էր ակտիվ գործունեություն։ Հենց այդ երիտասարդների շնորհիվ 2018 թվականի ամռանը Ոսկեհատում առաջին անգամ տեղի ունեցավ ազգային-բակային ճամբար, որն այժմ ամենամյա բնույթ է կրում։

-Ճամբար կազմակերպելու հիմնական նպատակն այն էր, որ երեխաներն ունենան ավելի հետաքրքիր առօրյա, անցկացնեն ամառն այնպես, ինչպես մենք չենք անցկացրել, ծանոթ լինեն իրենց ազգային արժեքներին,- պատմում է ճամբարի համակարգող Մարինե Մխիթարյանը։

Նրա խոսքով ճամբարի կենտրոնում կանգնած է եղել Ոսկեհատի երիտասարդներից Ներսեսը։ Նա միակ տղան էր, ով կանգնեց այդքան աղջիկների կողքին ու աջակցեց ամեն հարցում։

2020 թվականի 44-օրյա պատերազմը խլեց նաև Ներսեսի կյանքը։ Այդ պատճառով ազգային-բակային ճամբարը այս տարի վերանվանվեց, վերափոխվեց և դարձավ  «Ներսիսյան Ներսեսի անվան ռազմազգային ճամբար»։

-Ամեն տարի անուն էինք փնտրում ճամբարի համար, բայց այսուհետ այն ունի իր հստակ անվանումը, որն առավել քան պարտավորեցնող է։ Ճիշտ է, այս տարի, հաշվի առնելով բոլորի հոգեվիճակը, ճամբարը կազմակերպելն ավելի դժվար էր, սակայն սա Ներսեսին կենդանի հիշելու տարբերակներից մեկն էր,- պատմում է Մարինեն:

Ճամբարին այս տարի մասնակցել է 5-17 տարեկան ավելի քան 120 երեխա։ Նրանք ըստ տարիքի բաժանված էին 5 խմբի, որոնցից յուրաքանչյուրը ուներ իր ջոկատավարը։ Ջոկատավարները գյուղի 18 տարին լրացած երիտասարդներն էին։

-Սկզբում թվում էր, թե ընդհանրապես չեմ կարողանալու երեխաների հետ լեզու գտնել, բայց հետո այնքան լավ հարաբերություններ ստեղծվեցին, որ նույնիսկ երեխաները իրենց պատրաստածն էին ինձ նվիրում,- պատմում է փոքրերի խմբի հետ աշխատող Սյուզին։

Այս տարի ճամբարը հատկապես յուրահատուկ էր ավագ խմբի համար, քանի որ կամավոր հիմունքներով ճամբարին էին միացել «Ողջ մնալու արվեստը» ռազմահայրենասիրական կազմակերպության չորս հրահանգիչներ։ Նրանք ճամբարային հինգ օրերի ընթացքում սովորեցրին ավագ խմբի ապագա զինվորներին և զինվորուհիներին զենքի հետ վարվելու ձևերը, առաջին օգնության հիմունքները, մի խոսքով, այն ամենը, ինչն անհրաժեշտ է ռազմի դաշտում։

-Առաջին օրը՝  համեմատած մյուս օրերին, ավելի բարդ էր, որովհետև  թվում էր, թե երեխաներին չի հետաքրքրում այն, ինչ սովորեցնում ենք, սակայն երբ անցանք գործնական հատվածին, երբ իրենք ինքներն էին ցուցաբերում առաջին օգնություն, հասկացանք, որ դա ոչ միայն հետաքրքիր է նրանց, այլ նաև դա անում են մեծերից ավելի լավ,- ասում է ՈՄԱ-ի առաջին բուժօգնության հրահանգիչ Իզաբելլան։

-Սակայն մենք կցանկանայինք նրանց սովորեցնել առաջին օգնությունը առօրյայում, այլ ոչ թե ռազմի դաշտում,- ավելացնում է մյուս հրահանգիչը՝ Նանեն։

Իսկ ըստ ՈՄԱ-ի մյուս ներկայացուցիչների, 5 օրը բավական մեծ ժամանակահատված էր պատանիներին ռազմական գիտելիքներ փոխանցելու համար։ Վստահ են, որ երեխաները սերտել են իրենց փոխանցածը և կարող են կիրառել պետք եղած դեպքում։ Ինչ վերաբերում է իրենց, ապա շատ են սիրել գյուղը, երեխաներին և հաջորդ տարիներին նույնպես պատրաստ են աջակցելու ճամբարին:

Գյուղում կազմակերպված ճամբարը ուրախություն և բավականություն էր պատճառել ոչ միայն երեխաներին, որոնք սովորում էին ազգային երգ ու պար, նկարչություն ու տեխնոլոգիական աշխատանք, այլ նաև իրենց ծնողներին։

-Աղջիկս մեծ ոգևորությամբ վերադառնում էր ճամբարից և անհամբեր սպասում հաջորդ օրվան,- ասում էր ծնողներից մեկը։ Նրանք անչափ գոհ և երախտապարտ են, որ գյուղում կազմակերպվում են նման միջոցառումներ։

Այսպիսով Ներսես Ներսիսյանի անվան ռազմազգային ճամբարը կլինի շարունակական, կլցնի Ոսկեհատի փոքրիկների առօրյան և ամեն նոր սերնդի կպատմի Ներսեսի մասին։

Լուսանկարները` Անի Ավետիսյանի

Կորցնում ես, երբ ուզում ես ամուր բռնել, ու որ հետևիցդ են ընկնում, երբ ժպտալով բաց ես թողնում:

Կորցնում ես առանց ինքդ քեզ հաշիվ տալու, կորցնում ես առանց հասկանալու՝ չգիտակցելով:

Կորցնում ես առանց հասցնելու մտքումդ տասը հաշվել, կորցնում ես հենց այն պահին, երբ դրա մասին չէիր էլ մտածում: Կորցնում ես հենց այն ժամանակ, երբ գնալու համար ամենալավ պահը չէր, ընդհանրապես դրա ժամանակը չէր: Կորցնում ես` չհասկանալով, որ ունեցածդ ձեռքիցդ գնում է, գնալով հեռվանում է ու մի մեծ փոս, հետո էլ ջրով լցվող օվկիանոս է արանքում գոյանում:

Կորցնում ես ոչ թե մաս-մաս, այլ ամբողջովին ու միանգամից: Այնպես, ինչպես ավազե ժամացույցն է շտապելով հոսում ցած, իսկ դու չես կարող փոխել ընթացքը, առավել ևս կառավարել ժամանակը: Պետք է կրճատվի, թափվի, հեռանա: Կորցնում ես, երբ թռչելիս ես լինում, երբ նույնիսկ այդ մասին չէիր էլ մտածում, երբ քոնն էր անմնացորդ:

Եվ ոչ ոք ու երբեք այդպես էլ չի իմանում, թե ինչով ես լցնում դատարկությունդ, քեզ զգում ես ինչպես խցում, ուր աշխարհի ձայները անկարող են հասնել: Կորսվելուց հետո պատրաստ ես գրկաբաց ընդունել հուսահատությանը, ասես լիցքավորված պարկուճ լինես, պատրաստ կրակելու ամեն պահի: Ու ներսումդ միայն մեկ զգացողություն է գլուխ բարձրացնում՝ լքվածությունն ու մենությունը: Վերադարձի հույսերն էլ անհատակ օվկիանոսում խեղդվում են:

Իսկ քեզ վերջում մնում է ցավդ մեղմել, գտնել փրկության օղակ: Գոյություն ունի ցավի տեսակ, որը պետք է վերապրես, հանգստանաս, հետո այդ ցավի մասին պատմես շատ ավելի ճիշտ:

Հաստատ հիշում ես տխրությանս միակ վկային՝ տանս տանիքը: Հուլիսյան արևոտ օրեր են, բայց կրկին մռայլությունն ինձ բաժին հասավ: Հա՛, էլի եկել եմ և միշտ եմ գալու, որ գրկեմ մենակությունս ու բարձրաձայն լռեմ: Հերթական ապտակն եմ այսօր ստացել, բարձրացել եմ տանիք, որ լուռ ողբամ իմ սև օրերի երգը, իսկ վերջում էլ սովորույթի համաձայն ասեմ. սա էլ կանցնի:

Բայց չէ՛, էս անգամ չեմ եկել լռելու համար, լռություն եմ ուզում գարշելի ամբոխից, որ վերջապես խոսեմ:

Ու թե մի օր սկսեմ խոսել, ու դու էլ լսես, սկզբում կզարմանաս, հետո կխնդրես, որ կրկնեմ, որովհետև չես հասկանա, թե քեզ ինչեր ասացի: Չէ՞ որ աշխարհի ամենափոփոխական սպիտակահերին ես հանդիպել:

Լսելով պատմությունս, չես հասկանա արարքներս, ինչպես չես հասկանում, թե 20 տարեկանում ինչու դեռ չեմ ներկել սպիտակ մազերս: Չես հասկանա, որովհետև պատմությունս լսելուց հետո քեզ համար կդառնամ այս աշխարհի ամենաստոր էակը: Հա, քաոսի մեջ եմ մտել, չեմ համակերպվել, ստել եմ, լքել եմ շատերին, բայց ինքս ինձ` ոչ մի անգամ: Հուսախաբ եմ արել բոլորին, ինձ ոչ մի անգամ:

Ե՞րբ են լքում մարդիկ միմյանց, երբ կյանքին սկսում են այլ անկյան տակ նայել, հա, ես էլ լքել եմ: Հանդիպում ենք մարդկանց, որոնք փոխում են մեր կյանքը՝ նույնիսկ այդ մասին չիմանալով, հետո հանգիստ դավաճանում են մեր իսկ թշնամու հետ, այնուհետև հեռանում են հաղթողների նման՝  հետևում թողնելով փլատակներ ու մայրամուտ: Հա, դրժել եմ, բայց խոստումս չէ, ու ի գիտություն, մարդուն չեմ դավաճանել, այլ նրա սպասումներին:

Ու այս բոլորով հանդերձ իմ բոլոր տխմարությունների մեջ ես կատարյալ եմ: Որովհետև ոչ մի խռովություն մտքումս չի բարձրացել, գնացել եմ հոսանքին հակառակ, եղել եմ ինքս իմ հետ հաշտ, սրտիցս արյուն չեմ կաթեցրել, ինքս ինձ իմ միայնությունն եմ նվիրել ու միշտ եղել եմ հասկացված:

Հա՛, ապրել եմ պահը, մտածելով, որ մնացել է կյանքիս վերջին տասը րոպեն, ու գնացել եմ վերջին ցանկությանս հետևից: Որովհետև կարծում էի, թե վախենում եմ մահից, բայց պարզեցի, որ կյանքից էի վախենում: Չեմ նեղացրել ոչ ոքի, չեմ փոխվել ու չեմ փոխել ինձ՝ ընդդեմ, եթե փոխել եմ, ապա հանուն:

Հա, ու էս ամենն իմանալով հանդերձ, էդպես էլ չիմացաք, երբ է ժպիտն իրական, բայց ոչինչ, մի էլ փորձեք, միևնույն է, չի հասկացվելու: Ու չհասկանալով, առանձնապես ոչինչ չեք էլ փոխելու իր կյանքում, որովհետև շարունակելու է ապրել իրեն բաժին հասած վերջին տասը րոպեն ու իր հետ մնալ ներդաշնակ: