Ես 17 եմ։ 17 չկայի, երբ 17.am-ի թղթակից դարձա ու ավելի փոքր էի, երբ ուզեցի իմանալ, թե մեր մեծ ընտանիքը ինչու վաղուց այլևս մեծ չէ։ Մեր սեղանը, որ առիթներին երկու կողմից բացվելու «սովորություն ուներ» բոլորին տեղավորելու  համար, հիմա դրա կարիքը չունի. չորս հոգուն  փակված վիճակում էլ է հերիք։ Ու ինչքան էլ «Թող մենակ ուրախ առիթներով հավաքվենք»-ը հնչեց, տխուր առիթները ուրախներին գերազանցեցին։

Պապիկիս օրհնանքը միշտ կա մեր տան վրա, ու աչքիս առաջ իր պատկերն է` պատերազմի մասին պատմող գրքերի մեջ խորասուզված. գուցե հերոսների մեջ Հայրենականի ժամանակ անհայտ կորած հորն էր փնտրում, ո՞վ գիտի. ինքն էլ երևի չգիտեր: Շատերը նախընտրում են իրենց ծնողներից առանձին ապրել, իսկ մերոնք չընտրեցին էդ ճանապարհը: Կյանքը մեր փոխարեն ամեն ինչ որոշեց։ Ես ու պապս համատեղ նկարներ չունենք,  դրանք ինքս եմ ստեղծում իմ մտքում, ինչպես նրա ծննդյան օրերին բացիկներ էի սարքում ու ոչ էդքան սիրուն, բայց շատ մե՜ծ սիրով նկարում էի մեզ` իրար ձեռք բռնած։

Մեր տանը չկան պատից կախած սև ժապավենով նկարներ. դրանք խնամքով պահված են դարակներում, իսկ դիմագծերը մեր մտքերում անգիր գիտենք։ Ծնվել եմ այն ժամանակ, երբ նրանք արդեն վաղուց պատմություն էին դարձել, բայց ասես կարիք չեմ ունեցել դրանք լսելու, որովհետև ծնվել եմ հիշողությամբ։ Չեմ հանդիպել հորաքրոջս, որին միշտ նմանեցրել են, ինչպես նաև հորեղբորս, ով ուներ նույն անունը, ինչ ավագից էլ ավագ եղբայրս պիտի ունենար, որին, ցավոք, որոշված էր թիթեռնիկի կյանք տալ. Սամվելն էլ, Աստծո հրեշտակ է նշանակում… Եվ իրոք. իմ հրեշտակը Սամվել անունը ունի։

Նույնիսկ եթե դրախտ գոյություն չունի, և չկա մի վայր, որտեղ հարազատ հոգիները վերջում հավաքվում են, նրանց հոգիները մեր տանը միշտ ներկա են ստանում։ Մեր պատերն էլ ամեն ինչ հիշում են։ Իսկ մե՞նք. մենք գրքի էջերում չորացող տերևների հետ մեր հուշերն էլ ենք չորացնում ու պահում այնքան, մինչև մի օր որոշում ենք վերընթերցել…

Անգլերենի նկատմամբ հետաքրքրությունս առաջացավ ասմունքի մրցույթներից՝ poetry contests: Իսկ ամեն ինչ կրկնապատկվեց, երբ մեր դպրոց՝ Հրազդանի թիվ 5 հիմնական, դպրոց եկավ դասավանդելու պարոն Ջիմը, կամ ինչպես մենք էինք ասում՝ Միստր Ջիմը։ Նա ինձ համար եղավ առաջինը, ով անգլերեն լեզվի կրող էր (native speaker)։ Երբ հիմնական դպրոցս ավարտեցի ու գնացի ավագ դպրոց՝ պարզ դարձավ, որ «Խաղաղություն կորպուսի» ֆինանսավորմամբ դպրոցս կունենա առանձին անգլերենի դասարան։ Մի տեսակ «նախանձում» էի, որ չհասցրի։

Անկեղծ, մինչև հիմա էլ գերադասում եմ անգլերեն մուլտիմեդիան անգլերեն գրականությունից, բայց ինչպես նշեցի՝ ամեն ինչ սկսեց հենց դրանից։ Ինչու՞ ֆիքսվեցի անգլերեն գրականության վրա․ մի քանի ամիս առաջ «Մանանա» կենտրոնից նամակ ստացա, որ հնարավորություն կա մեր դպրոցներին տրամադրել անգերեն գրականություն։ Իսկ ծրագիրն իրականացվում էր Գլենդելի Կրթաշրջանի ՖԼԱԳ ծրագրի նախաձեռնությամբ և «Մանանա» կենտրոնի հետ համագործակցության շնորհիվ։

Թեև արդեն ուսանող եմ, սակայն շատ էի ուզում, որ իմ դպրոցն էլ ընդգրկվի այդ դպրոցների ցանկում: Դպրոցիս համար անակնկալ էր, իսկ ես անհամբեր սպասում էի, թե երբ զարմացած և ուրախացած ուսուցիչներս կստանան գրքերը:

Եվ ահա վերջապես սպասված զանգը: Ծանրոցը դպրոցում է: Ցավում եմ, որ լուսանկարներ չկարողացա անել, այսօր էի պայմանավորվել, սակայն երեկ երեկոյան հայտարարեցին, որ համաճարակի պատճառով մեկ շաբաթով փակ են Հայաստանի ուսումնական հաստատությունները:

Հուսամ երկար չի տևի: Շնորհակալ ենք բոլորիդ:

Չսիրեցի, այս տարվա ձմեռը չսիրեցի ու երևի ձմեռներն առհասարակ էլ սիրել չկարողանամ: Ծանր էր, չափազանց ծանր էր այս ձմեռը: Սառը օդի մեջ ծակող ցրտից բացի կարոտ կար օդում, այն օդում, որն ամեն վայրկյան շունչս էր դառնում ու շարունակ սրտիս հասցնում քո՝ մեր կյանքում էլ չլինելու, քո մասին հարկադրաբար անցյալով խոսելու չմարսված իրականությունը:

Ծանր էր ձմեռը, ու ամեն անգամ, երբ աշխատանքային գրաֆիկով առավոտյան շուտ էի աշխատանքի, ժամը յոթն անց կեսից արդեն դրսում էի ու մինչ աշխատանքի հասնելս շուրջս էի նայում, փորձում ձմռան այդ տեսակ տխուր սառնության մեջ դրսում եղող ոչ մի մարդու և ոչ մի իրողություն բաց չթողնել:

Աշնան գրկից ձմռանն իբրև նվեր մնացած տերևները՝ անոթի, բոբիկ, վախվորած, կծկվել էին քարացած ու համառորեն հալչել չուզող ձնակույտերի մեջ: Ձնակույտերն էլ ասես բանտարկել էին խեղճ տերևներն ու անզգա դարձել. չէին մտածում, որ նրանք էլ կյանք ունեն, ու քամին տևական սպասումով նրանց է փնտրում: Մարդիկ էլ, ասես, աշնան գրկից ու տաք արևի կարոտից որբացած տերևներ լինեին՝ վերարկուների մեջ մխրճված, գլուխները ուսերի մեջ թաքցրած, կարմրած դեմքերով ու արագ քայլերով: Արագ էին քայլում, որ համառ ցրտից փրկում գտնեն, որ խեղճ տերևների նման ցրտի բերան չմնան: Վախենում էին, վախենում էին, որ ցուրտը ներս կմտներ, իրենց հոգու խորքերը սառնամանիք կաներ: Վախենում էին ցրտից. առանց այն էլ այնքան հույզեր կային՝ վաղուց սառած ու արևի երես չտեսած: Հույզեր, այնքան հույզեր, որ պինդ-պինդ կպած էին սրտի խորքերին ու սպիացել էին ասես: Մարդիկ վախենում էին նորից զսպելուց, տաք զգացմունքները ցրտին գերի տալուց: Ամենքն իր խոհի, իր հաշվարկների ու կյանքի անցուդարձի մեջ էր. ցուրտը շատ էր մեծացրել ամսեկան ծախսերն ու հոգսերը, նույնիսկ սպասվածից շատ էին թվերն ու հաշվարկները: Ցուրտն էր, ցուրտն էր մեղավոր…                    Ցուրտն էր մեղավորը, ցուրտը, որ մինչև ոսկորները սողոսկել ու մարմնի ջերմությունն անգամ զրոյական էր դարձրել:

Չսիրեցի ձմեռը. մարդկանց խեղճացնող ու հոգսերին թիվ տվող ձմեռ էր: Գուցե միշտ էլ նման ձմեռներ շատ են եղել, ու մարդիկ շատ են ձնակույտերի նմանվող հույսերի մեջ զսպվել, խեղճացել, ու ոչ մի տաքություն չի օգնել, ոչ մի ջերմություն չի թուլացրել արդեն սառած հույզերը: Գուցե և, իրոք, նման ձմեռներ հաստատ եղել են, պարզապես ես զսպելու, հույզերս սառը պահելու կարիքի, կարոտի չմարող հույզի մեջ երբևէ չեմ եղել ու չեմ էլ նկատել: Հիմա հասկացա, որ ձմեռն այս տարվա չսիրեցի ու չմարսեցի այն ապրումները, որ ձնակույտերի պես չհալվեցին ու  ինչ-որ տեղեր պինդ-պինդ մնացին:

Ցուրտ ու տևական էր ձմեռը ու առավել քան սառն ու տխուր առանց քեզ…

Երբ ամառային արձակուրդներն էին մոտենում, հայրս միշտ ասում էր.
-Գյուղ պետք է գնաս` տատիկի մոտ։
Հաճախ էի հորս ասածը անտեսում, մերժում։ Երբ անցավ մի քանի տարի, արդեն ես ինքս էի որոշում, որ պետք է գնամ գյուղ՝ տատիկին օգնելու։ Սկսեցի սիրել գյուղը, սիրել ամեն ինչ կապված գյուղի կենցաղի, ապրելաձևի հետ։
Տատս ուներ երեք տղա: Երազանքն էր աղջիկ թոռ ունենալը։ Ես վեցերորդն եմ: Տատիցս հաճախ էի հարցնում.
-Տատ, ինձ սիրո՞ւմ ես:
Ու միշտ լսում էի նույն պատասխանը: Ու այդ պատասխանը միշտ լինում էր բացասական։ Ամեն անգամ լսելուց շատ էի կոտրվում, նեղանում էի, բայց ամենից շատ ես էի տատիս մոտ գնում, քիչ թե շատ օգնում։
Երբ նա հիվանդացավ, մի պահ կանգ առան կյանքիս ընթացքի սլաքները: Այո, կանգ առան։ Հիվանդությունը խորացավ։ Երբ տատիս հիվանդանոց տարան, ես էլի տատիս կողքին էի՝ արցունքով լի աչքերով, թախիծով լի սրտով ու կոտրված հոգով։ Այնքան ցավոտ էր տեսնել նրան կոտրված, երբ ժամանակին նրա նման քաջ ու առողջ ոչ ոք չկար։
Երբ հիվանդանոց հասանք, ոչ մի բժիշկ չկար, մոտ մեկ ժամ սպասում էինք բժշկին։ Եկավ բժիշկը։ Հետազոտելուց հետո կանչեցին տղաներին։ Ես գիտակցում էի` ինչ֊որ բան այն չէ: Մի պահ դռան կողքով անցնելուց լսեցի, թե ինչպես էին ասում.
-Մեկ ամիս է մնացել ապրելու։
Ես սկսեցի աղոթել, որովհետև ամեն բան Աստծո ձեռքերում էր, Աստված լսեց աղոթքս։
Մեկ ամիսը դարձավ յոթ ամիս։ Հիվանդանոցից երբ տուն եկանք, անմիջապես սենյակ մտա ու սկսեցի արտասվել, որովհետև հասկացա՝ տատիցս թանկ ես ոչ ոք չունեմ, ամեն բան կտայի, միայն կողքիս լիներ…
Սիրտս կտոր-կտոր էր լինում, երբ տեսնում էի, թե ոնց էր տանջվում հիվանդության պատճառով։ Տատս այն մարդկանցից էր, ով շատ խնդիրների միջով է անցել։ Նա սիրված էր բոլոր գյուղացիների կողմից։
Դպրոցում էի, երբ զանգեցին ու ասացին, որ կատարվել է սարսափելին: Չէի կարողանում հանգստանալ, չէի կարողանում ներել ինձ, որ տատիս կողքին չէի։
Այդպես էլ կարոտ մնացի տատիս ջերմությանն ու սիրուն։ Կարոտ մնացի այն նախադասությանը, այն արտահայտությանը, որ գոնե մեկ անգամ ուզում էի լսել…

Երկնքի մի ճերմակ պատառ պոկվեց, ընկավ գյուղի այն տան կտուրին, որտեղից ճիչեր էին լսվում։ Փոքրիկ, նիհար, գունատ տղան սարսափած քարացավ իրենց տան շեմին՝ ցախը գրկում պինդ պահած։ Ճակատը քրտնեց ձմեռվա ցուրտն արհամարհելով, շուրթերն սկսեցին թրթռալ ու աչքից մի կաթիլ արցունք փախավ։ Դանդաղ սահեց արցունքների սովոր այտի վրայով ու պարանոցի վրա ճամփա բացելով հասավ հագուստին ու կլորիկ մի բիծ թողեց վրան։ Ցուրտ քամին անցավ հագուստի միջով, հրեց բիծը շորի վրայից ու ավելի ներս մտցրեց, հոգու խորքերը տարավ, մոլորեցրեց ներսում ինչ-որ տեղ։ Տղան նայեց հագուստին. լավ է, բիծը էլ չի երևում։

Մեկ րոպե չտևած դադարից հետո ցախը ձեռքից բաց թողեց, ներս վազեց ու հեկեկացող մոր գիրկն ընկավ։ Տեսավ, որ մոր հագուստի վրա արցունքի բծերը շատ են, մոր աչքերը ավելի թաց են, քան իրենը, իսկ հոր միայն բաժակն է թաց և շուրթերը, որ սարսափելի բառեր են դուրս թողնում։ Եվ տղան ատեց ամեն բան, որ հագուստի վրա կլորիկ, թաց հետքեր է թողնում՝ ձյունը, անձրևը, արցունքները, և ատեց նա քամին, որ հետքերը չորացնում է, վերացնում է աչքից, բայց չի հանում հագուստի տակից, չի վերացնում…

….Երկնքի մի ճերմակ պատառ պոկվեց, ընկավ երիտասարդի ուսին։ Նա արագ, մի շարժումով մաքրեց ուսի ձյան փաթիլը և ցախը գրկած ներս մտավ՝ ժպտալով դեռատի տիկնոջը։

Ձմեռային, ճերմակ երկինքն էլ չէր պատառոտվում։ Գյուղի այն տան տանիքին ձյան հետքեր չկային, իսկ կտուրից տաք ծուխ էր ելնում։

2020 թվականի փետրվարի 15-ից ապրիլի 2-ը Հայաստանով է անցնելու «Հանուն արդարության և խաղաղության» խորագրով «Ջայ Ջագաթ 2020» քայլարշավը: Տնտեսական, սոցիալական և շրջակա միջավայրի խորացող խնդիրների շուրջ համամարդկային համախմբման կոչով գլոբալ քայլարշավը՝ մարդու իրավունքների գերակայության վրա խարսխված հոգատար միջավայր ձևավորելու նպատակ ունի:

Մահաթմա Գանդիի 150-ամյակին նվիրված քայլարշավը մեկնարկել է 2019 թվականի հոկտեմբերի 2-ին Նյու Դելիից: Ներառելով աշխարհի 10 պետություն և անցնելով շուրջ 14000 կմ  ճանապարհ, քայլարշավի նպատակն է հասնել Ժնև՝ Շվեյցարիա, 2020-ի սեպտեմբերին, որտեղ Ջայ Ջագաթի մասնակիցները միանալու են տեղական նախաձեռնությունների 8-օրյա համաժողովին:

Քայլարշավի աշխարհագրության մեջ ներառված երկրներում Հնդկաստանից և աշխարհի մի շարք այլ պետություններից ժամանած շուրջ 50 մասնակիցներն ու պատվիրակներն իրականացնելու են ոչ բռնի փոփոխություններին նվիրված համաժողովներ, դասընթացներ, թրեյնինգներ, հանրային քննարկումներ և այլ միջոցառումներ:

Ջայջագաթցիները կքայլեն Հայաստանի մի սահմանից մյուսը՝ ճանապարհին հյուրընկալվելով Հայաստանի գյուղերում և քաղաքներում, հանդիպելով տեղի բնակչությանը, այցելելով պատմամշակութային հուշարձաններ և կոթողներ: Քայլարշավի մասնակիցները ներկա կլինեն նաև Թավշյա հեղափոխության 2-ամյակին նվիրված Երևանում կայանալիք «Ոչ բռնությանը» համաժողովին, ինչպես նաև Մահաթմա Գանդիի արձանի բացման հանդիսավոր արարողությանը:

Փետրվարի 22-23-ը ջայջագաթցիները Գորիսում էին, որտեղ ծանոթացան քաղաքին, բնակչությանը և մշակույթին: Ջայջագաթցիների սկզբունքներից մեկը երիտասարդությանը ներառելն է խաղաղության և արդարության վրա հիմնված աշխարհ ստեղծելուն, այդ իսկ պատճառով էլ հատուկ հանդիպում եղավ տեղի երիտասարդության, հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչների հետ: Հանդիպում-քննարկումը լի էր ջերմությամբ, խաղաղությամբ և մարդասիրությամբ, որը ջայջագաթցիները բերել էին իրենց հետ աշխարհի տարբեր անկյուններից և հավաքելով ճանապարհին՝ տարածում էին իրենց եղած վայրերում: Քննարկումը եզրափակեցինք ջայջագաթցիների կյանքի և Հնդկաստանում տիրող բարդ իրավիճակների, մարդկանց իրավունքների խախտման և անհավասարության մասին և Ջայ Ջագաթի հիմնով: Հա՜, մոռացա ասել, թե ինչ է նշանակում Ջայ Ջագաթ: «Ջայ Ջագաթ» նշանակում է հաղթանակ աշխարհին: Հաղթանակ, որին պետք է հասնենք բոլորովս՝ աշխարհը մեր տունը դարձրած, ճանապարհներ հաղթահարելով, մեր իրավունքները իմանալով և մնացածինը պաշտպանելով, ռասսիզմը, սեքսիզմը, խտրականության և անարդարության բոլոր տեսակները կոտրելով:

Իրենց պատմությունը լսելիս մտածում էի, թե ինչքան հետաքրքիր ու արկածներով կյանք են իրենք ապրում` իրենց աչքերում հավատը ու հոգում աշխարհը ամփոփելով:

Մի խոսքով, իրենց ապրելակերպը շատ ոգևորեց ինձ, նոր գաղափարներ ու մտքեր տվեց: Փոփոխություններին հասնելու ճանապարհը պետք է շինված լինի արդարության, խաղաղության ու մարդասիրության հիմքերի վրա, ճիշտ այնպես, ինչպես ջայջագաթցիներն են անում: