Համացանցով շփվում էի ընկերուհուս հետ, որին երկար ժամանակ չէի տեսել։ Հանկարծ խոսակցությունն ընդհատեց նրա այս խոսքը.

-Էլի՛զ, լրջացի՛, հիմա իրական պատմություն եմ պատմելու։
-Ապա՞։
-Այսօր նստած էի, մեկ էլ օդում մի հոգնած թթվածին տեսա։
-Ա՜զ, ես քեզ ինչքան բացահայտեմ, մեկ է՝ դեռ բացահայտելու տեղ կունենամ։ Լավ, շարունակի՛ր։
-Հա՛, լսի. ոտքը դրեց ածխաթթու գազի վրա ու սահեց։
-Հետո՞։
-Օգնության հասան քլորն ու ազոտը։
-Բա վե՞րջը։
-Էլ ի՞նչ վերջ, էս ածխաթթու գազը խեղճ թթվածնին տարավ «Կիսաբաց թոքեր»։
-Վա՜յ, ինչո՞ւ։
-Պարզվեց՝ ազոտը թթվածնի մայրն էր, ու իրեն մայրական իրավունքներից զրկեցին։
-Լա՛վ, բա դու ի՞նչ արեցիր։
-Մի հատ հազացի, ամեն ինչ ընկավ իր տեղը։
-Ազնա՞ր, բա չխղճացի՞ր։
-Դե, ես էլ էի կապվել արդեն իրենց հետ, ալերգիաս ու փոշին էին պատճառը։
-Փաստորեն ալերգիադ չէր սիրում էդ սերիալը։
-Պարզվեց, որ չէ, չէր սիրում։
-Լա՛վ, Ազ, քեզ մի հարց ունեմ՝ քիմիայի ժամի՞ն էիր պարապ մնացել, թե՞ վերջին նայածդ դրաման հետաքրքիր չէր։

Դե, մենք երկուսով հետաքրքրված ենք կորեական դորամաներով։ Ահա այստեղից էլ զարգացել է մեր երևակայությունը, բայց այսպիսի պատմության ոչ մի կերպ չէի սպասում։

-Էլ մի ասա, մի քանի դրամա պիտի դուրս գա, սպասում եմ դուրս գան, որ նայեմ, ու ձանձրույթս անցնի։
-Դե, հաջորդ անգամ եթե այսքան հետաքրքիր պատմությունների մեջ ընկնես, ինձ էլ կանչիր։

-Անո մամ, ֆերմեն ե՞ս քյըմ… Ինձ էլ կտանե՞ս հետդ…

Գոմը մեր տնից հեռու էր, ու թեև ես փոքր էի, թեև երկար ճանապարհը ինձ շատ էր հոգնեցնում, թեև երբ տուն էի գալիս, ոտքերս ցավում էին, ես գնում էի, չէի’ն տանում, գնում էի. ինչպե՞ս կարող էի մենակ թողնել իմ Անո մամային…

Անո մաման օրական երկու անգամ գնում էր գոմ` առավոտյան և երեկոյան: Առավոտյան քնած էի լինում, դրա համար էլ միայն երեկոներն էի ուղեկցում նրան. տունդարձին երևի մութ կլիներ, ու Անո մաման կվախենար մթից, բայց եթե ես նրա հետ լինեի, ոչնչից էլ չէր վախենա, չնայած ինքս ահավոր վախենում էի մթից և ամեն ինչից:

Ճանապարհին համոզում էի, որ դույլն ինձ տար. հանկարծ կհոգնեին ձեռքերը: Փոքր, ավելի ճիշտ միայն փոքր ժամանակ էի հավեսով գործ անում, ու հենց հավեսս բավարարելու պահանջով էլ խլում դույլը ու թափահարելով, մեկ-մեկ էլ գետնին քսելով` գնում էի: Բայց այդ մեկ-մեկն այնքան հաճախակի էր դառնում, որ դույլը հայտնվում էր Անո մամայի ձեռքին:

Դեպի գոմ տանող ճանապարհի վրա գտնվող թաղերը լիքն էին շներով, ու ամեն անգամ դրանք, չգիտեմ որտեղից իմանալով, որ վախենում եմ իրենցից, հայտնվում էին ճանապարհիս ու իրենց ներկայությամբ սարսափահար անում ինձ: Ես հայտնվում էի Անո մամայի հետևում` նրա փեշից բռնած:

Այսպես, ադրենալինի պակաս չզգալով, տեղ էինք հասնում, ու ես, հաղթահարելով ու թաքցնելով կովերից ունեցած վախս, մտնում էի գոմ` Անո մամային մենակ չթողնելով մի խումբ «հրեշների» հետ: Բայց գոմում «հրեշներից» բացի կային ինձ նման փոքրիկ հորթուկներ, ուլիկներ, որոնք, վախենալով ինձնից, հեռու էին քաշվում` չիմանալով անգամ, որ ես էլ իրենցից էի վախենում: Նրանց ինձ էի նմանեցնում ու միայն վերջերս պատահաբար իմացա, որ տանը ինձ տրված մականուններց մեկը` «չափիչը», նշանակում է՝ ուլ, ու այդ ժամանակ հասկացա, որ մերոնք համը հանել են, և որ իմ բոլոր մականունները` «չափիչ, մկծեռ, մկռոշ, մուկ», կենդանիների անվանումներ են:

Առանձնապես ոչ մի գործ չէի անում գոմում: Իմ` վախկոտիս փոքրիկ ուղեղին թվում էր, որ պաշտպանելու եմ Անո մամային, իսկ դա մե՜ծ գործ էր:

Ի վերջո վերցնելով բաղձալի կաթը, ճանապարհվում էինք տուն: Հիշում եմ` մի անգամ` տուն վերադառնալիս, անձրև սկսեց, դա էլ հերիք չէր, գումարվեց կայծակը… Ու թեև ես հորեղբայրներիս կանանց` Անո մամային ու Սաթիկ մամային, մորս պես եմ սիրել ու երբեք տարբերություն չեմ դրել, այդ պահին բնազդաբար, ինչպես հորթուկը կամ քուռակը վտանգի դեպքում, մայր կովի կամ ձիու մոտ է վազում, ես էլ էի ուզում վազել, գրկել մորս ու փրկվել վտանգից:

Շուտով հասանք տուն: Ես ուզում էի գրկել մայրիկին, բայց չգրկեցի, որովհետև գրկախառնությունը ինձ համար միշտ էլ տոնական մի արարողություն է եղել, որն արել եմ ծննդից ծնունդ` երբեք էլ չսիրելով իմ փակ բնավորությունը, որն ինձ միշտ էլ խանգարել է արտահայտել ու ցույց տալ զգացմունքներս…

Բայց երանի թե այսօր էլ ունենայի մանկական նույն բարի սիրտը, որը ժամանակը, անկախ իմ կամքից, խլում է ինձնից…

-Ինչու՞ է Աստված լավ մարդկանց խլում մեզնից, իսկ վատերին թողնու՞մ:

-Իսկ եթե դու մտնես պարտեզ, ո՞ր ծաղիկը առաջինը կպոկես:

-Դե, ավելի գեղեցիկը:

Իսկ ե՞ս, իսկ եթե ես մտնեմ պարտե՞զ… Ես էլ նույնը կանեմ… Բայց, բայց եթե միայն իմանամ, որ իմ՝ գեղեցիկ ծաղիկները թփի վրա թողնելուն զուգահեռ, Աստված էլ լավ մարդկանց մեր կողքին կթողնի, եթե միայն իմանամ, ես չեմ պոկի դրանք, հա, հա, չեմ պոկի… Կբավարարվեմ միայն դրանց հեռվից նայելով ու կհեռանամ, ու ես անգամ վատ ու տգեղ ծաղիկները չեմ պոկի… Այդ վատը, որ գուցե միայն ինձ համար է այդպիսին, հնարավոր է՝ մեկ ուրիշի համար շատ ավելի լավը լինի, քան այն մյուսը… Դե, ի՞նչ տարբերություն… Մարդկանց դեպքում էլ գրեթե նույնն է… Մեզնից յուրաքանչյուրը գոնե մի մարդու տանել չի կարողանում, թեկուզ հենց այնպես, առանց պատճառի… Հնարավոր է, որ այդ մարդն իսկապես շա՜տ վատն է, բայց, բայց ինչքան էլ որ նա վատը լինի, աշխարհում անպայման կգտնվի գոնե մեկը, ում համար նա լավագույններից է, եթե ոչ լավագույնը…
Լինում են, չէ՞, պահեր, որ թեկուզ տարիներ են անցնում, բայց չեն մոռացվում… Ու, լինում են, չէ՞, մարդիկ, որ թեկուզ ձեզնից հեռու, բայց միշտ ձեր մտքում են ու երևի դեռ երկար կմնան այդտեղ… Երևի ամենամեծ ցավը մտքումդ ինչ-որ մեկին ունենալն ու լուռ կարոտելն է, երբ գիտես, որ այդ մեկին հանդիպելու հնարավորություն այլևս երբեք, երբեք չես ունենա, որովհետև նրան էլ ոչ ոք, ոչ ոք տեսնել չի կարող… Սարսափելի է, երբ ուզում ես տեսնել նրան, խոսել նրա հետ, գրկել, ասել, թե ինչքան ես սիրում ու կարոտում… Ու հետո, հետո միայն հասկանում ես, որ հիշողությունների հետ խոսել, հիշողություններդ գրկել ու հիշողություններից կարոտդ առնել ուղղակի անզոր ես… Այսքան ժամանակ դեռ ոչ մեկին չի հաջողվել անել դա… Ու միայն հետո դու հասկանում ես, որ քո ունեցածը լոկ հիշողություններ ու անշունչ լուսանկարներ են, էկրանից այն կողմ, կամ, թեկուզ թղթի վրա… Բայց անշունչ են, չէ՞, դրանց հետ խոսելն անհնար է, չէ, գուցե դու խոսես, բայց քո առաջ դրված լուսանկարը քեզ երբեք պատասխան չի տա: Դու կարող ես շարունակ հարցեր տալ ու պատասխան չլսել… Դու կարող ես հարց տալ ու անվերջ սպասել, որ լուսանկարը մի օր քեզ կպատասխանի… Բայց, չէ… Դու կսպասես, կսպասես ու էլի անվերջ կսպասես, իսկ լուսանկարը, այն երբեք էլ քեզ պատասխան չի տա… Դու կշարունակես խոսել, հարցեր տալ, սպասել և ուղղակի լուռ կարոտել… Դու կշարունակես ապրել լուսանկարներով ու հիշողություններով, որ մնացել են…

Ու աշխարհում ինչքան մարդ կա, որ լոկ հիշողություններով է ապրում, ինչքան մարդկ կա, որ ստիպված է բավարարվել միայն լուսանկարներին նայելով… Ինչքա՜ն մարդ այդպես էլ վաղը չի տեսնում, ու ինչքանն են այսօր վերջին անգամ լուսանկարվել… Ոչ ոք չգիտի… Երևի չեն էլ իմանա…
Կարոտում եմ նրանց, ում երկինքն է տարել, ովքեր երկնքում են, շա՜տ եմ կարոտում… Ու ինչքա՜ն կարոտ կա իմ, քո ու մեր նման շատ շատերի մեջ…
Կարոտում եմ, շա՜տ եմ կարոտում…

Դժվար է, ինձ համար հիմա դժվար է, բայց պիտի գրեմ, պիտի բառերով նկարեմ այն օրվա հույզերը, այն օրվա  ապրումները, որ դեռ ներսումս են:

Հասկանո՞ւմ եք, ապրումներ կան, որ ներսից քեզ տանջում  են, որ ինչքան էլ փորձում ես չապրել դրանց ծանրությունը, միևնույն է, չես կարողանում:

Ուզում եմ նրանց մասին պատմել, նրանց, ովքեր այսօր այնտեղ են, հեռու են, բայց այնքան ներկա են ու ապագա են: Հիմա էլ, որ գրում եմ, նրանց հետ եմ. մտքումս են իրենց հայացքներն ու իրենց չապրած ու մեզ նվիրած խաղաղ օրերը:

Երեկո էր: Քայլերս ինձ տարան այնտեղ, այնտեղ, ուր կյանքը, թվում է, թե ավարտված է, ուր ամեն բան լուռ է, ուր հայրենասիրության վեհ գաղափարն է: Ու հենց այնտեղ է կյանքը, կյանքը՝ իմ ու քո ու մեր երկրի, կյանքը, որ մեզ նվիրվեց, կյանքը, որ կարմիր գույնից կապույտի վերածվեց ու ապրելուն շարունակություն տվեց:

Շունչս պահել եմ, որ ուժեղ լռությանը քնից չհանեմ, որ չխանգարեմ: Կանգնել ու վեր եմ նայում, նայում եմ երկինք. այնտեղ շատ բան եմ կորցրել…

Մայրամուտ էր արդեն, ու նման տեսարան ես երբևէ չէի տեսել. արևը մինչև վերջին պահը հրաժեշտի գրկել էր իր լույսով տխուր շիրիմները՝ սառը քարերին ջերմություն տալով: Նա էլ հասկանում էր, թե ինչ է անում, թե ում է գրկում, և թե ովքեր են հենց այստեղ լռում:

Ողջ մարմնով դողում էի…

Ինչի՞ համար…

Ափսոս…

Ես էի ու ինձնից միշտ վեր կանգող հայրենասիրությունս, որ, թվում էր, թե անչափելի է, զորեղ է: Բայց ինքն էլ խեղճացել էր ինձ պես այս անգամ. նրանց հայրենասիրության կողքին աննկատ էր իր լիությունը:

Արտասվեցի, էլի չկարողացա…

Հա, արտասվում եմ, դե բայց այնքան հպարտ եմ, հպարտ եմ ինձ նայող  հայացքներով, որ խաղաղությունն այսօրվա  հեռվից տեսան ու մերը դարձրին, որ այսօրվա կապույտը իրենք բերեցին:

Նայում եմ, ու թվում է, թե իրենց խաղաղ քնից արթնացել հերթով ու ինձ են նայում: Իսկ ես բառազուրկ եմ, ես խոսել չեմ կարող: Խոսքերս անբովանդակ են իրենց  ինքնազոհության առաջ:

Մենք Հայրենիք էինք գոռում՝ տներում նստած, մինչ իրենք անխոս Հայրենիքն էին պահում-պաշտպանում՝ մահվան ահը սրտներում:

Երբ արդեն դուրս եկա Եռաբլուրից, մի երկնային թեթևություն էր ներսումս, որ երբևէ ունենում եմ եկեղեցի մտնելուց հետո. սուրբ տեղ էի գնացել:

Շնորհակալ եմ, շնորհակալ եմ, որ կամ ես, որ հայրենիքս կա, շնորհակալ եմ, որ կաք դուք հեռու հեռվում ու մեզ շատ մոտ…

Ամեն անգամ, երբ մտքերով գնում եմ անցյալ և հիշում եմ այն մարդկանց, որ հիմա չկան՝ երկնքում են, սիրտս կտոր-կտոր է լինում: Երբ հիշում եմ իրենց հետ ապրած ամեն մի վայրկյանը, ուղղակի երանի եմ տալիս այդ օրերին: Մարդիկ, ովքեր ինձ հոգեհարազատ են, մարդիկ, ովքեր ինձ բարեկամ չեն, բայց հարազատ են ինձ, այնպես, ինչպես բարեկամներս: Ու հիմա նրանք չկան, և մարդ, որ ինձ արյունակից է, բայց նրան երբեք չեմ տեսել, չեմ ստացել նրա սերը, չի գրկել ինձ գոնե մեկ անգամ, երբ փոքր ժամանակ լաց եմ եղել, չի սրբել արցունքներս:

Պապիկս… Մարդ, որին չեմ տեսել, բայց սիրում ու հարգում եմ բոլորից առավել: Այս կյանքում կուզեի միայն մի բան. ժամանակը հետ տայի ու գրկեի պապիկիս ամուր-ամուր, ստանայի այն ջերմությունը, որ երբեք չեմ ստացել: Ավա~ղ, այս ամենը ուղղակի երազանք է, որ երբեք իրականություն չի դառնա:
Գիտեք, ամեն անգամ, երբ տեսնում եմ հարևանիս տղային և իր մորը, ինքնըստինքյան աչքերս արցունքոտվում են և ուզում են թափվել աչքերիցս, բայց ես զսպում եմ: Երբ հիշում եմ, որ մայրը կորցրել է իր ավագ որդուն 23 տարեկան հասակում, տխրությունը պարուրում է հոգիս, երբ ամեն անգամ ուզում են թաքցնել իրենց տխրությունը և արցունքները ուղղակի սարսափելի է: Սարսափելի է հիշել այդ վատ դրվագները, մոր լացը, եղբոր կանչը, քույրը… Հիմա համոզվում եմ, որ Աստված առաջինն իր մոտ լավ մարդկանց է տանում: Անցյա~լ, ուրախ պահեր. անմոռանալի օրեր, որ անցկացրել եմ այն մարդկանց հետ, որ հիմա իմ կողքին չեն: Մի մարդ էլ կա, որ իմ կողքին չէ, բայց չեմ կարող նրա մասին գրել, քանի որ դա իմ ուժերից վեր է:

Ախ, եթե իմանայիք, թե որքան եմ ձեզ կարոտել: