Նորից ընտրության առաջ էինք. այս անգամ պետք է ֆիլմի նկարահանման թեմաները ընտրենք, իսկ թեմաները մեկը մյուսից հետաքրքիր էին: Մի կողմից` ձիարշավարան (ձիերը իմ տարերքն են, իսկ նրանց մասին ֆիլմի նկարահանման մասնակցելը` երազանք), հաջորդը զոհված ազատամարտիկի` Տիգրան Աբրահամյանի ընտանիքի մասին ֆիլմն էր, երրորդը` յուրահատուկ նկարչի` Սպարտակ Հայրապետյանի մասին էր, ով իր նկարները ստեղծում է քարաքոսներով:

Իսկ ահա այն ֆիլմը, որի նկարահանումներին մասնակցել եմ, ինձ համար շատ յուրահատուկ էր: Թեման ազգագրությունն էր, ավելի կոնկրետ, Մարտունիում փուռ դնելու ավանդույթը: Գաղափարը Սեյրանինն էր, հենց նա էլ առաջարկեց հարցազրույց անց կացնել Մարտունու «Ինֆոտան» տնօրեն Անահիտ Գևորգյանի հետ, և անձամբ նրանից իմանալ` փուռը Մարտունո՞ւ, թե՞ Գավառի սովորույթն է:

Թեման, իհարկե, շատ հետաքրքիր էր, բայց ինձ համար յուրահատուկ էր նրանով, որ փաստորեն լրագրության միջոցով ես կարող եմ խորացնել իմ մասնագիտական գիտելիքները:

Ես ապագա մշակութաբան եմ, և իմ մասնագիտության մեջ կարևոր է ազգագրական հարցումների և հարցազրույցների մշակույթին տիրապետելը: Այսպիսով, 17.am-ի շնորհիվ ես հնարավորություն ստացա գործնական մեթոդներով հարստացնել գիտելիքներս:

Հարցազրույցը չափազանց հետաքրքիր ստացվեց. նոր մանրամասներ իմացանք Մարտունու, նրա բնակչության, սովորույթների մասին: Հնարավորություն ունեի անձամբ ուղղել հարցերը:

Սկզբում մեզ ներկայացվեց, թե Մարտունու բնակչությունը ինչպես է գաղթել Ալաշկերտից: Մի շարք ավանդազրույցներ` կապված տեղանունների հետ: Հետաքրքիր էր իմանալ, որ Մարտունիում ամենատարածված մթերքը կարտոֆիլն է, և կա դրա պատրաստման հարյուրավոր եղանակներ, որոնցից ամենահամեղը և ամենահայտնին փռի կարտոֆիլն է: Տիկին Գևորգյանի խոսքերով, այն համտեսել են շատ օտարերկրյա հյուրեր և շատ բարձր գնահատել: Նրա կարծիքով, սա կարող է յուրատեսակ խթան դառնալ տուրիզմի զարգացման թե Մարտունիում, թե առհասարակ ՀՀ-ում:

Ինձ հատկապես հետաքրքրում էր` ինչ քայլեր են ձեռնարկվում, որպեսզի մարդիկ ավելի լավատեղյակ լինեն ավանդույթներից, որոնք պահպանվել են: Պարզվեց, սրա նպատակով ստեղծվել է կայք, որտեղ տեղեկություններ կան թե Մարտունու պատմամշակութային վայրերի, թե ավանդական խոհանոցի մասին, և կարևոր մի բան, որն իմ կարծիքով ամենաշատը կխթանի զբոսաշրջության զարգացմանը: Կայքում առանձնացված էին նաև կացարաններ, որտեղ մարդիկ կարող են անվճար մնալ, երբ այցելեն Մարտունի: Ինձ շատ դուր եկավ հնի ու նորի յուրատեսակ «մարտունիական» համադրությունը, արժեքները, որոնք ժամանակի հետ ավելի են ամրացել:

Հետո հնարավորություն ստացանք անձամբ ականատես լինել փռի պատրաստմանը և համտեսել փռում պատրաստված կարտոֆիլը: Մենք իմացանք նաև, որ փուռ պատրաստելիս կրակի շուրջը նստած մարդիկ երգել են, կատակներ արել: Մենք էլ` պատանի լրագրողներով, հետևելով ավանդույթին, նստել էինք կրակի շուրջը, լսում էինք հետաքրքիր պատմություններ ու քաղցր բարբառով երգեր:

Տիկին Գևորգյանին շնորհակալություն հայտնեցինք անչափ հետաքրքիր հարցազրույցի համար և միացանք մեր ընկերներին, ովքեր Մարտունիում նկարահանում էին ուրիշ ֆիլմեր: Նրանք նույնքան ոգևորված էին, որքան մենք, պատմությունները ու տպավորությունները խառնվելով հասցրին մեզ հյուրանոց. արդեն աշխատանքը ի մի բերելու ժամանակն էր:

-Յա՜, ո՞նց թե Քյավառի փուռ դնելու սովորույթը Մարտունուց ա գալիս,- զարմացած բացականչեցի ես` ֆիլմի առաջարկների քննարկման ժամանակ,- Բա մեր Քյավառի մեծ փռի փառատո՞նը:

-Այ հենց տենց,- համոզված պատասխանեց Սեյրանը,- Էն ֆիլմի առաջարկը, որ արեցինք, էդ ֆիլմի ազգագրագետ կինը կապացուցի` կտենաս:

-Ընկեր Արա,- համառեցի,- ես էլ եմ ուզում էս ֆիլմի նկարահանմանը մասնակցել:

Սեյրանի համառ պնդումներն իմ մտորումների պատճառը դարձան: Ամբողջ օրվա ընթացքում միտքս զբաղված էր Գավառի ու Մարտունու կարտոֆիլներով, Գավառին հատուկ ճաշատեսակներում և հնուց եկած սովորույթներում փռի մասին գրված հատվածներ որոնելով կամ մտաբերել փորձելով:

Ավաղ, ո՛չ համացանցը, ո՛չ էլ հիշողությունս չօգնեցին: Երբ խոսք էր գնում Գավառի ու Մարտունու փռերի մասին, ինքնաբերաբար հայացքներս միմյանց էինք ուղղում ես և Մարտունու իմ ընկերները, որն ուղեկցվում էր հեգնական կատակ-ժպիտներով:

Վերջապես հասավ սպասված ժամը, և մեզանից մի խումբ գնաց Մարտունի` ֆիլմ նկարելու: Խմբի մեջ էի նաև ես: Ճանապարհ դուրս գալու ամբողջ ընթացքում լուռ էի, ճանապարհն էլ երկար էր, ուրեմն` դեռ երկար պետք է տանջվեի փռի ծագման մասին մտածելով:

Չգիտես ինչու` ամեն վայրկյանը կարծես ձգձգվում էր, և չէի ստանում ինձ հուզող հարցի կոնկրետ բացատրությունը:

Պատասխանը կապված էր գավառցիների ծագման հետ: Քանի որ գավառցիները գաղթել էին Բայազետից, ուրեմն` քաղաքացիներ էին, իսկ փուռը չէր կարող լինել քաղաքացու ուտեստ: Բայց ինչո՞ւ ոչ: Ես, իհարկե չհամաձայնեցի, սակայն հաճույքով և ուշադրությամբ լսում և վերլուծում էի ցանկացած բառ:

Հետո, չնայած մեղմ անձրևին, փուռ դրեցինք: Այդ ընթացքում գեղջկական երգեր երգեց ազգագրագետ տիկին Տաթևը: Պատմեց, որ չի կարելի լույս վառել փուռ դնելիս, որ փուռը դնում են երեկոյան, ամբողջ ընթացքում հիշում են հետաքրքիր դեպքեր, սկսում են կատակել: Կատակներից հետաքրքիր էր հատկապես զրուցակիցների դեմքերին թաքուն մուր քսելն ու շիկացած քարը կարտոֆիլի փոխարեն զրուցակցին առաջարկելը: Ճիշտն ասած, այդ մասին չգիտեի, քանի որ Գավառում նման ծեսեր չկան: Կրկին կասկածներ առաջացան. «Չլինի՞ իրոք մերը չէ»:

Փռի կարտոֆիլն իսկապես շատ համեղ էր:

Ոգևորված, բայց միաժամանակ դեռ տագնապալից մեքենա նստեցի: Ամբողջ ճանապարհին մինչ ընկերներս զրուցում և կատակում էին, ես գավառցու հպարտությամբ համոզում էի, որ փուռը Գավառինն է, և չունի որևէ այլ ծագում:

Երկրորդ օրն էր, ինչ արդեն ճամբարում էինք: Ահա և նստած էինք ամենասպասված  դասաժամին՝ կինոյին: Քննարկում էինք նախորդ օրվա առաջարկված թեմաները, որոնցով ֆիլմեր էին նկարահանվելու: Ճամբարի մասնակիցներով առաջարկել էինք 30  ամենատարբեր գաղափարներ: Մի քանի գաղափարներ դուրս մնացին ցուցակից՝ եղանակի պատճառով: Մոռացա նշել, որ Սևանի «զեփյուռիկը» ամբողջ օրը ոռնում էր պատուհանների տակ, էլ չխոսեմ` անձրևների և հնարավոր ձյան մասին: Այնուհետև մեզ բացատրեցին, որ որոշակի գաղափարներ ավելի ճիշտ կլինի ներկայացնել գրելով, ֆոտոշարքով, քան  ֆիլմ նկարելով: Դե այդ փաստն էլ հաշվի առնելով, ևս մի քանի ապագա  ֆիլմեր հանեցինք  շարքից: պարզապես այնքան հեռու վայրերում էին, որ որոշեցինք ճամբարից հետո նկարել: Արդյունքում մնացին 16 ֆիլմերի գաղափարներ, որոնցից վերևի հորիզոնականներում էին «Սոֆիայի պապիկը» և «Ձիարշավարան» թեմաներով ֆիլմերի գաղափարները: Պարզվեց, որ բոլորը շատ-շատ են սիրում Սոֆիայի պապիկին, չնայած որ նրան չեն էլ ճանաչում: Սոֆիայի պապիկը 93 տարեկան է, նախկինում Գագարին ավանի դպրոցի տնօրենն է եղել, Հայրենական պատերազմի մասնակից ու ինչպես Սոֆիան էր հավաստիացնում, պարզապես շատ հետաքրքիր զրուցակից: Իսկ Մարտունու ձիարշավարան գնալ ցանկանում էին անխտիր բոլորը: Այս երկու գաղափարներից բացի բարձր ձայներ էր հավաքել արտագնա աշխատանքի վերաբերյալ թեման: Դե գաղտնիք չէ, որ հատկապես Գեղարքունիքի մարզում տղամարդիկ արտագնա աշխատանքի են մեկնում, և տան տղամարդու և կնոջ հոգսերը ծանրանում են կանանց ուսերին: Մենք պետք է Լճափ գյուղում նկարենք այդ ֆիլմը, մեր թղթակից Դիանան ասաց, որ կարելի է մայրիկին նկարել, որը հենց այս օրերին գնել է վառարանի փայտը և պետք է կոտրի, վառարանը տեղադրի: Սակայն Դիանայի մայրիկը իր համաձայնությունը դեռևս չի տվել:

Շատերին հետաքրքրեց  նաև հովիվերի մասին ֆիլմ նկարելու Ներքին Գետաշեն գյուղի Անուշի գաղափարը: Իրենց գյուղի հոտերը մի քանի հովիվ պահում են սարերում: Այս տարի արջերը հարձակվել էին հոտի վրա ու գյուղացիներից մի քանիսի կովերը սատկացրել: Հովիվները ստիպված են փոխհատուցել վնասը, և մենք ուզում էինք թե իրենց նկարել, թե գյուղացիներին: Ցավոք սրտի, մի քանի զանգից հետո պարզեցինք, որ հենց այդ օրը հովիվներն իջել են սարերից:

Մյուս գաղափարները էլ չմանրամասնեմ: Հետո սկսեց ամենահետաքրքիրը: Պետք է ամեն մեկը ֆիլմի գաղափարի տակ գրեր իր անունը, եթե ցանկանում էր մասնակցել հենց կոնկրետ այդ ֆիլմի նկարահանմանը: Մի պայման էլ կար, որ ամեն մեկը կարող էր մասնակցել առավելագույնը երկու ֆիլմի նկարահանումների: Բայց դե այնպես էր ստացվում, որ համարյա բոլորս էլ  ցանկանում էինք մասնակցել բոլորի ֆիլմերին:

Մի փոքր բանավիճելուց հետո  որոշեցինք ամենաբարդ գործը՝ մասնակիցների բաժանումը նկարահանող խմբերի, թողնել հաջորդ օրվան:

Հարցազրույց փառատոնի մասնակից Մուշեղ Ավանբուլաթյանի հետ, ով ծնված օրվանից ապրում է Սարուխան գյուղում:

-Դուք քանի՞ տարի է, ինչ փուռ եք դնում:

-Ես 62 տարեկան եմ, իմալ ծնվել եմ, էս եմ տեսե, շատ վաղուց էլ փուռ եմ դրել:

-Ինչպես ե՞ք վերաբերվում փառատոնին, սիրո՞ւմ եք փառատոնը:

-Բա իհարկե, ո՞նց չեմ սիրում: Իմ երեխեքի, թոռների, հարսների, հարևանների հետ եկել, նշում ենք:

-Այս փառատոնը միայն ձեր գյուղո՞ւմ է տեղի ունենում:

-Ոչ: Ամեն տարի տարբեր գյուղերում է տեղի ունենում, ես արդեն 40 տարի էր, ինչ Ռուսաստանում էի, այնտեղ փուռ էի դնում, էլի հավաքվում էինք հարսներիս, թոռներիս, երեխեքիս հետ:
-Իսկ այստարածքը հատուկ ա՞յս միջոցառման համար է ընտրված:
-Այո, կարտոֆիլի ցանքատարածությունները գտնվում են այստեղ, դրա համար այստեղ ավելի հեշտ է միջոցառում անցկացնելը:

-Կպատմե՞ք «Կուլալի» կռվի մասին, Դուք դրան մասնակցե՞լ եք:

-Այո, գալիս էին, իրար տփում էինք, քարերով իրար խփում ու տուն էինք փախչում:

-Հիմա էլ ե՞ք կռվո՞ւմ:

-Ո՛չ, հիմա վերաբերմունքը փոխվել է միմյանց նկատմամբ, սկսել ենք հարգել իրար:

-Ի՞նչ եք կարծում, Ձեր ժառանգները շարունակելո՞ւ են Ձեր գործը:

-Թոռներիս հմիկվանից բերել եմ այստեղ, որ ծանոթանան ավանդույթներին և ապագայում շարունակեն ու պահպանեն մեր ավանդույթները:

-Իսկ այս ավանդույթը հաջորդ տարիներին կլինե՞ն:

-Հուսով եմ կլինեն, ավելի լավ կազմակերպված և ավելի ճոխ

 

Ի՞նչ եփել այսօր,
Հացին համազոր,
Քյավառա կարտոլ,
Կե´ր ինձ այսօր:

Այս քառատողը կարդալուց հետո փորձում եմ պատկերացնել ընթերցողներիս մեջ առաջացած հարցերը:

-Էս աղջիկը պատանի լրագրող ա, էս ինչ ոչ գրակսն բառեր ա օգտագործում:

Է~, ժողովուրդ, սպասեք, դուք չգիտեք: Սպասեք` պատմեմ:

Դե, երևի գիտեք, որ «Մանանա» կենտրոնի կողմից կազմակերպվել է աշնանային մեդիա ճամբար, ու մենք պետք է գնայինք ֆոտոարշավի Գավառի տարածաշրջանի Կարմիրգյուղ, «Մեծ փուռ» փառատոնին մասնակցելու: Ասեմ, որ գնացինք մեծ սպասումներով ու ակնկալիքներով:

Թող ինձ ներեն իմ գավառցի ընկերները, բայց կլինեմ անկեղծ ու կասեմ, որ չէի պատկերացնում այսպիսի մեծ շուքով տոնախմբություն Գավառում: Երեխաները պարում էին, երգում, նվագում: Դե մենք էլ առիթը բաց չէինք թողնում և հարցերով ամփոփում փառատոնը: Ի դեպ, այնտեղ բոլորը տեղի բնակիչներ էին, իրենց արդար քրտինքով մշակած բերքը բերել և բարեսրտորեն հյուրասիրում էին հյուրերին: Նաև վերջում պետք է լիներ քվեարկություն ամեն սեղանի համար, որոշելու, թե ում կարտոֆիլն է ավելի համեղ: Առիթը բաց չթողեցինք և մի քանի հարցերով փորձեցինք լրացնել ավանդույթի մասին մեր գիտելիքները:

-Մի քանի հարց ունեմ, կպատասխանե՞ք:

-Ի՞նչ պատասխանեմ, քիրըս, դե ես չեմ ջոկում, մշակողն եմ ես:

Երկար համոզելուց հետո կարտոֆիլ եփող մարդը պատասխանեց մեր մի քանի հակիրճ հարցերին:

-Էս փուռը պապական, հին ավանդույթ ա, հնուց ա եկել: Հմի մենք էլ մեր մեծերից տեսիլ ենք, սովրիր ենք ու էս փուռը դրիլ ենք: Բոլոր գյուղացիները իրենց մթերք արտադրելու շնորհից ստեղծում են էս փռի փառատոնը, որ գան, համտես անեն, տենան` ինչ կարտոշկա ա, ինչ համի ա, օրհնեն, գան առնեն ու վերջում ասեն` ումն է համով:

-Ինչո՞ւ եք հենց այս օրը նշում փառատոնը:

-Անցյալ տարի էլ նույն օրն ենք արել Բադիկյանում` Գանձակ գյուղում:

-Գավառցիների և մարտունեցիների մեջ արդյո՞ք հակամարտություն կա փռի համար:

-Չէ, չէ, էդպես բան չկա, երեխեք ջան, մենք հարազատ «օղբերդանք» ենք, ինչի՞ համար:

Թեքվեցի, ու գիտեք ի՞նչ տեսա: Մանեկեն տատիկ ու պապիկ` ավանդական տարազներ հագած:

-Իսկ այս տատիկին ու պապիկին ինչո՞ւ եք կանգնեցրել:

Ծիծաղելով պատասխանեց.

-Դնեվալնի են: Ժամանակին մեր տիկինները, հարսները, քիրերը հագել են տարազ: Ձեռքներին մաղ կա, գրտնակ կա, կինը հաց ա թխում,մարդը` կարտոշկա ցանում, հողն ա մշակում: Իսկ հիմա ըտենց բաներ չկան:

Մարդիկ զարմացած նայելով մեր ֆոտոխցիկներին հարցնում էին.

-Դուք ո՞ր կազմակեպությունից եք:

-Մենք պատանի թղթակիցներ ենք, 17.am-ից:

-Վայ, ուրախ ենք: Ես էլ երջանիկ եմ, որ ձեր նման երեխեքի եմ հանդիպել:

Վերադառնում ենք ժպիտով: