Հուլիսի 12-ին Արևելյան գործընկերության (ԱԼԳ) Քաղաքացիական հասարակության ֆորումի Հայաստանի ազգային պլատֆորմի 4-րդ աշխատանքային խումբը, AEGEE-Երևան/Երևանի Եվրոպական Ուսանողների Ֆորում երիտասարդական ՀԿ-ն, «Հայ Առաջադեմ Երիտասարդություն»ՀԿ-ն և «Եվրոպական երիտասարդական խորհրդարան» ՀԿ-ն կազմակերպել էին հայաստանյան երիտասարդական կազմակերպությունների հանդիպում Եվրոպական հանձնաժողովի Հարևանության և ընդլայնման բանակցությունների հարցերով գլխավոր տնօրինության բաժնի ղեկավար պարոն Վասիլիս Մարագոսի հետ: Հանդիպման ընթացքում երիտասարդական կազմակերպությունների ներկայացուցիչները փորձ են կատարեցին անդրադառնալ ՀՀ Կառավարության 2017-2022 թթ.-ի ծրագրին, մասնավորապես հատուկ ուշադրություն դարձնելով երիտասարդական առաջնահերթությունների և երիտասարդական քաղաքականության հարցերին:

Քննարկումն սկսելուց առաջ Արևելյան գործընկերության քաղաքացիական հասարակության ֆորումի Հայաստանի ազգային պլատֆորմի համակարգող Միքայել Հովհաննիսյանն ասաց.

-Այսօրվա միջոցառումը շատ կարևոր է, քանի որ հասցեագրված է Հայաստանի համար առանցքային մի փաստաթղթի, և դրան հղվելու ընթացքում պետք է ամեն մեկս մեզ գտնենք այդ փաստաթղթի մեջ, որպեսզի հասկանանք, թե այն խնդիրները, որ մեզ հուզում են, արդյոք կա՞ն այդ փաստաթղթում: Արդյո՞ք կոռուպցիան, արտագաղթը, մենաշնորհները, կոնֆլիկտները արտացոլված են: Նաև պետք է հասկանանք, թե որը պետք է լինի մեր ներդրումը այդ փաստաթղթում՝ նշված գործողությունները իրագործելիս: Ամեն նման ծրագիր, փաստաթուղթ կարևոր է, եթե իրականացվում է, այլապես կմնա ընդամենը թղթի կտոր: Որպես ՀՀ քաղաքացիներ, ովքեր պետք է շահ ունենան նման ծրագրից, մենք պետք է հետևենք, որպեսզի այդ ծրագիրը նորմալ իրագործվի: Եվրոպական հանձնաժողովի Հարևանության և ընդլայնման բանակցությունների հարցերով գլխավոր տնօրինության բաժնի ղեկավար պարոն Վասիլիս Մարագոսն քննարկումից առաջ ասաց. 

-Ես այսօր եկել եմ լսելու ձեր գաղափարները, առաջարկները, կապված ազգային ծրագրի հետ: Մենք Հայաստանի կառավարության հետ քննարկել ենք այս ծրագիրը, երկկողմանի համագործակցության տարբերակները, նշել նաև համագործակցության առաջնահերթությունները: Ի դեպ, Հայաստանն առաջին երկիրն է Արևելյան գործընկերության երկրներից, որն արդեն ամփոփել է համագործակցության առաջնահերթությունները: Եվ մենք հատկապես շատ ենք խոսել, թե ինչպես պետք է ներգրավենք երիտասարդությանը այդ ամենի մեջ:

Մենք պետք է ունենանք գործողություններ, որոնք պետք է նպաստեն կրթության և բիզնեսի կապին, ուզում ենք ստեղծել մի տարածք, որտեղ համալսարանական մարդիկ կստանան այն լրացուցիչ հմտությունները, հատկապես գիտության և ՏՏ ոլորտում, որը կօգնի նրանց կապ հաստատել բիզնես ոլորտի հետ: Կարծում եմ սա օգտակար կլինի երկու կողմերի համար էլ: Երկրորդ կետը, որի շուրջ մտածում ենք՝ աշակերտների, միջնակարգ կրթության համակարգի զարգացման մասին է, ու դրա համար պիլոտային մարզ ընտրել ենք Տավուշը: Մենք ուզում ենք, որ մարզի երիտասարդը ավելի լավ նախապատրաստվի համալսարան ընդունվելուն:

Մենք էլի գաղափարներ ունենք, թե ինչպես զարգացնել միջնակարգ կրթությունը, և քննարկումներ ենք անցկացնում կառավարության հետ: Եվ այս կոնտեքստում չպետք է մոռանանք այն երիտասարդներին, ովքեր անբարենպաստ պայմաններում ապրող ընտանիքներից ենք: Կարծում ենք այս առումով պետք է շեշտը դնել կրթաթոշակների վրա: Պետք է ավելի լավ հասկանալ համակարգը, և թե ինչպես դրան հղվել: Սա միակ ճանապարհն է, երբ դու տալիս ես կոնկրետ հնարավորություններ, կոնկրետ մարդկանց: Սա միակ ձևն է առաջ շարժվելու և ցույց տալու երիտասարդներին, որ մենք այստեղ ենք օգնելու և հնարավորություններ տրամադրելու համար:

Ի վերջո թե Հայաստանի երիտասարդները, թե ԵՄ-ում ապրող երիտասարդները կանգնում են նույն խնդիրների առաջ: Հնարավոր է նրանք տարբեր զարգացվածություն ունեն կառուցվածքային զարգացման տեսանկյունից, դրա համար էլ մենք պատրաստ ենք մեր փորձով կիսվելու՝ կառուցվածքները զարգացնելու առումով:

Կառավարության 2017-22 թվականների ծրագիրը քննարկելիս զեկուցողները հատկապես անդրադարձան մի քանի կարևոր խնդիրների: Փորձենք համառոտ ներկայացնել հնչած կարծիքները և առաջարկները:

Վարդինե Գրիգորյան (Հելսինկյան Քաղաքացիական Ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ)

-Կառավարության 2017-2022թթ ծրագիրը գեղեցիկ շարադրված փաստաթուղթ է, ինչպես բոլոր պետական փաստաթղթերը, սակայն կրում է վերացական բնույթ, ավելի տեսական է, քան գործնականում կիրառելի: Նմանատիպ փաստաթղթերը պետք է պարունակեն այն խնդիրները, որոնց հետ մենք առնչվում ենք և դրանց լուծման տարբերակները, որը այս դեպքում, տվյալ փաստաթուղթը չունի: Պետք է տալ օբյեկտիվ գնահատական, որը բացակայում է: Ու քանի որ փաստաթղթում ամեն ինչ շատ լայն ու ընդհանուր է ներկայացված, հնարավոր չէ գնահատել և չափել այն:
Երկար ժամանակ աշխատելով մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում, որը բավականին ծանր ոլորտ է, չեմ տեսել որևէ լավ փոփոխություն վերջին տարիների ընթացքում:
Ու այն, որ փաստաթղթում նշված է, որ կատավարությունը կշարունակի ջանքեր գործադրել, իրատեսական չէ, քանի որ նախկինում էլ ոչինչ չի կիրառվել կառավարության կողմից:
Եվ այն խնդիրները, որոնք ներկայացված են մանրամասն, ամենակարևորները չեն, ինչպես օրինակ, արդարադատության համակարգը, իրավունքների պաշտպանությունը:
Եվ որպես երիտասարդ, ինձ համար շատ կարևոր է, որ փաստաթուղթը հղումներ պարունակեր միջազգային կազմակերպություններից ու աղբյուրներից, մարդու իրավունքների պաշտպանի զեկուցումներից՝ արդարադատության վերաբերյալ: Այդ դեպքում կկարևորվեր վերջիններիս դերը: Միջազգային կազմակերպությունները մեծ աշխատանք են տանում Հայաստանում, սակայն դա չի արտացոլված 2017-2022թթ-երի ծրագրում:

Լիդա Մինասյան («Հասարակություն Առանց Բռնության» ՀԿ)

-Ուզում եմ խոսել ծրագրի գենդերային հավասարության դրույթների մասին, սակայն դա դժվար կլինի, քանի որ այնտեղ գրեթե չկա այդ տեսակետը: Առկա են ընդամենը երեք կետեր այդ թեմայով, որոնք նույնիսկ լիարժեք հոդվածներ չեն: Դրանք կետեր են, որտեղ ընդամենը նշվում են կանայք, ու խոսք չկա գենդերային հավասարության մասին:

Ես կուզեի ավելի կոնկրետ լինեի, ու միասին անցնեինք այդ երեք պարագրաֆների վրայով: Առաջին պարագրաֆը կրում է «Աշխատանք և սոցիալական քաղաքականություն» անվանումը, նաև կա դրույթ, որը կոչվում է՝ երեխայի պաշտպանություն, և փաստում է, որ երեխան պետք է ապրի ընտանիքում: Կետերից մեկում նշվում է, որ 2018-2019թթ. կառավարությունը պետք է ստեղծի համակարգ, որով պետք է գնահատի ընտանեկան բռնության տուժածներին ծառայություն մատուցելու չափանիշները, ու դա հասանելի դարձնի ավելի շատ մարդկանց: Սա միակ պարագրաֆն էր, որը վերաբերվում էր ընտանեկան բռնությանը: Մենք բոլորս գիտենք, որ ընտանեկան բռնությունը շատ մեծ խնդիր է Հայաստանում, քանի որ կան շատ դեպքեր ընտանեկան, հատկապես ֆիզիկական բռնության: Համաձայն վիճակագրության միջինում տասը կին Հայաստանում սպանվում է իր ամուսնու կողմից: Դա բավականին մեծ թիվ է, բացի դա էլ մենք պարտավորություններ ունենք, որոնք գալիս են տարբեր միջազգային կազմակերպությունների հետ համագործակցելիս: Ու այս փաստաթուղթն ընդհանրապես հաշվի չի առնում այն առաջարկները, որոնք միջազգային կազմակերպություններն անում են: Նաև չի նշում պետության պարտավորությունը ընտանեկան բռնության կանխարգելման օրենքներ ընդունելու մասին: Չի նշվում, որ պետք է քրեականացնել ընտանեկան բռնությունը, կամ ինչպես պետք է ստուգվի մատուցված ծառայությունների արդյունավետությունը: Կամ էլ որոնք են լինելու չափանիշները պետական մակարդակով:

Փաստաթղթում նշված է, որ մինչև 2018թ պետությունը պետք է ներգրավի գենդերային հավասարության ինչ-որ հատված ընդհանուր ծրագրի մեջ: Կանանց վերաբերյալ առանձին կետ չկա, ու նրանց մասին հիմնականում գրված է երեխաների մասին հոդվածներում: Մինչև 2022թ պետությունը պետք է ներառի գենդերային հավասարության մասին բաղադրիչ ընդհանուր հասարակական տնտեսական զարգացման ծրագրի մեջ: Սա բավականին կոնկրետ է, պետությունը պետք է ապահովի հավասար իրավունքների տարածումը: Պետք է ներկայացնել իրավիճակային գնահատման և մոնիտորինգի որոշ գործիքներ, որոնցով կարելի է գնահատել, թե արդյո՞ք իրավունքները հավասար են պաշտպանվում: Էլի նույն ձևով, թվում է թե կոնկրետ է, բայց երբ խորամուխ ես լինում, տեսնում ես, որ բավականին լայն հասկացություն է «սոցիալ-տնտեսական զարգացում» ասվածը: Ի դեպ սա կրկին երեխաների պաշտպանության մասին պարագրաֆի մեջ է:Հաջորդ կետը, որի մեջ ընդհանրապես «կանայք» բառը կա, պաշտպանությունն է: Եվ այն իրականում ազգ-բանակ հասկացությունը կյանքի կոչելու փորձ է: Դա նշանակում է, որ կանանց հավասար իրավունքներ են տրվելու՝ կամավոր կերպով բանակին միանալու համար: Թվում է, թե լավ բան է, քանզի խրախուսվում է հավասար իրավունքները, բայց ցավոք, միայն այս տեսանկյունից են խրախուսվել սեռային հավասարությունը, սակայն խաղաղություն կառուցելու, որոշումներ կայացնելու մեջ կանանց ներգրավելու մասին խոսք չկա:

Սարգիս Ասատրյանց (Հայաստանի ուսանողական ազգային ասոցիացիա)

Ծրագրի ՝ կրթությանն ու գիտությանը վերաբերող մասի շուրջ իր կարծիքը հայտնեց Հայաստանի Ուսանողական ազգային ասոցիացայի փոխնախագահ Սարգիս Ասատրյանցը: Վերջինս իր խոսքում առանձնակիորեն կարևորեց կրթության դերը հայ հասարակության մեջ: Խոսելով հայկական կրթական համակարգի մասին՝ նա նշեց, որ Բոլոնյան կրթական ծրագրին միանալուց ի վեր բազմաթիվ ու բազմապիսի փոփոխություններ են կատարվել կրթական համակարգում, որոնք, սակայն, ըստ նրա, ամբողջապես չեն ընկալվել հասարակության կողմից: Ինքս էլ, լինելով այդ համակարգի մի մասնիկ, պիտի համաձայնեմ պարոն Ասատրյանցի այն խոսքերի հետ, որ տարիներ շարունակ ձգվող ուսումնառությունից հետո (12-ամյա դպրոցից մինչև բակալավրիատ, այնուհետև՝ մագիստրատուրա) անգամ շատ երիտասարդներ այդպես էլ չեն հասկանում, թե որտեղից են սկսել և մինչև ուր պիտի տանեն իրենց ուսումը: Ի դեպ, մագիստրատուրայի մասին խոսելիս նա նշեց, որ այն՝ որպես կրթական աստիճան, ավելի շատ ձևական բնույթ է կրում, քանի որ իրականում ծրագրային առումով ոչ մի էական փոփոխություններ չեն: Ըստ նրա՝ Կառավարության ծրագրում հստակ առաջարկների փոխարեն միայն ցանկություններ են, որոնցում նշված չեն նույնիսկ որոշակի առաջնահերթություններ: Սարգիս Ասատրյանցը կարևորեց նաև հստակ փիլիսոփայության որդեգրումը կրթական ծրագիրն իրականացնելիս՝ մատնացույց անելով Մեծ Բրիտանիայի օրինակը: Նա նշեց, որ Հայաստանում կրթությունը միտված է անհատից քաղաքացիական հասարակության մաս ձևավորելուն, մինչդեռ աշխարհում որակյալ կրթության հիմնական նպատակը ուսանողին գլոբալ աշխատաշուկայում ներգրավելն է: Նրա խոսքով, ծրագրում առանձնակի ուշադրություն է հատկացված ներառական կրթությանը, սակայն գործնականում որևէ բան արված չէ բուհերում խոցելի խավերի կրթությունն ապահովելու համար: Խոսելով կրթության որակի մասին՝ պարոն Ասատրյանցը նկատեց, որ այստեղ խոսքը գնում է հիմնականում ուսուցիչներին և դասախոսներին վերապատրաստելու և ատեստատավորելու մասին, սակայն միայն դա բավարար չէ: Դե իսկ խնդիրներից ամենագլխավորը, ըստ նրա, կայացվող որոշումների անինքնավարությունն է: Դրա պատճառը, նրա կարծիքով, կրթական համակարգի մարմիններում պաշտոնատար անձանց չափից շատ ներկայությունն է: Ծրագրում չնշվող խնդիրների շարքին դասվեց նաև կրթական համակարգում առկա կոռուպցիան, որի դեմ պայքարի ոչ մի միջոց չի առաջարկվում:

Դավիթ Պիպոյան (ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիա)

Գյուղատնտեսություն, սննդի անվտանգություն եւ շրջակա միջավայր

-Իմ կարծիքով փաստաթուղթը բավականին լավ էր կազմված, բայց մենք այն ծրագիր չենք կարող համարել սննդի անվտանգության ու գյուղատնտեսության տեսանկյունից, քանի որ մենք կոնկրետ չափանիշներ ունենք, որոնցով տարբերում ենք ուղղակի փաստաթղթերն ու ծրագրերը. Ծրագրի համար մենք պետք է ունենանք ժամանակացույց, չափելի արդյունք եւ ֆինանսական պլան: Այսպիսով, եթե մենք խոսում ենք սննդի անվտանգության մասին, այս դեպքում չկա չափելի արդյունք: Սննդի անվտանգության տեսանկյունից գրեթե ոչինչ նշված չէ, չկա ոչ մսի, ոչ կաթի արտադրության վերաբերյալ: Լինելով կազմակերպություն, որը զբաղվում է սննդի անվտանգության եւ շրջակա միջավայրի պահպանության հարցերով, անցկացրել ենք թե տեսական, եւ թե գործնական հետազոտություններ, եւ արդեն մի տարի գործող կառավարությանը նամակ ենք ուղարկել: Վարչապետը գիտական համայնքին չպատասխանեց, թեկուզ եւ բացասական լիներ պատասխանը: Մեր կազմակերպությունը համագործակցում է բազմաթիվ եվրոպական կառույցների հետ, հենց նրանց միջոցով մենք ստեղծել ենք գիտությանը խարսխված համակարգ սննդի անվտանգության ապահովման համար:

Ճիշտ է, կառավարությունն ունի սննդի անվտանգության պետական տեսչություն, բայց իրականում, եթե նայում ենք, թե ովքեր են այնտեղ աշխատում, տեսնում ենք, որ նրանք շատ հեռու են սննդի անվտանգության ապահովումից: Օրինակ, մեկը տնտեսագետ է, մեկը գազի արտադրության մասնագետ: Ու հետաքրքիր է, թե ոնց են այդ ոչ պրոֆեսիոնալները սննդի անվտանգության վերաբերյալ ծրագիր գրում՝ առանց որեւէ լուրջ կազմակերպության ներգրավելու:. Ու դժվար թե հնարավոր լինի քննադատել այս ծրագիրը, քանի որ սրանք ընդամենը ցանկություններ են արտահայտում ու վերջ: Կառավարությունն ուզում է ունենալ ավելի զարգացած իրավիճակ սննդի անվտանգության ոլորտում, բայց բնական է, որ ոչ մի կերպ հնարավոր չէ գնահատել այս ծրագիրը, քանի որ դրա մեջ չկա ոչ ժամանակացույց, ոչ ֆինանսական գործիք եւ ոչ էլ չափելի արդյունք:

Վիկտորյա Բուռնազյան (Էկոլուր)

-Ես ուզում էի գտնել կապող օղակներ երիտասարդության ու շրջակա միջավայրի խնդիրների միջև, սակայն ինձ համար դժվար էր, քանի որ դրանց վերաբերյալ ընդամենը մի քանի կետ կա ծրագրում: Կառավարությունն ուզում է էկոկրթություն ստեղծի, բայց մենք ունենք շատ երիտասարդներ, ովքեր լավ կրթված են եւ ուզում են պահպանել շրջակա միջավայրը, սակայն ոչ մի հաջողության չեն հասնում:

Բերեմ թարմ օրինակ: Սեւանից մեկ միլիոն խորանարդ մետր ջուր է բաց թողնվելու, որը շատ կանդրադառնա Սեւանի վրա: Մենք կկորցնենք մեր ջրային ռեսուրսները, որոնք ստրատեգիական նշանակություն ունեն մեզ համար: Մոտակա երեք տարում կառավարության որոշմամբ լճից բաց է թողնվելու տարեկան 270 միլիոն խմ ջուրը, բայց կառավարությունն ասում է, որ փորձելու է պահպանել էկոլոգիական բալանսը: Ինչպես նաեւ նոր մեխանիզմներ է ներառելու ափերի մաքրման համար: Կառավարության ասածն ու արածը իրար հակասում են ու ոչ մի երիտասարդ, ոչ մի բնապահպան չի կարողանում դրա դեմն առնել: Երիտասարդները դեմ դուս եկան թե Երեւանում, թե Գեղարքունիքում: Օրինակ, Գեղարքունիքում գյուղացիներն ունեն վարկեր, բայց չեն կարողանում օգտագործել Սեւանի ջուրը: Ամեն դեպքում Ազգային ժողովը տվել է իր համաձայնությունը այս որոշմանը: Արդյո՞ք այդ վերցված ջուրն օգնելու է Արարատյան դաշտի ֆերմերներին: Այն դուրս է գալիս Սեւանից, սակայն չի հասնում ֆերմերներին ամբողջապես: Հիսունհինգ տոկոս ոռոգման ջրի կորուստ է լինում: Ամեն տարի կառավարությունն ասում է, որ կնվազեցնի ջրային կորուստները, սակայն ոչինչ չի արվում իրականում: Իսկ ծրագրում նշում է, որ կառավարությունն արդյունքում փորձելու է հինգ տոկոսով ավելացնել գյուղատնտեսության արտադրողականությունը:

Րաֆֆի Էլիոթ (GetTreated.co)

-Ես կանադացի եմ՝ ունեմ իռլանդական և հայկական արմատներ: Կարելի է ասել, որ ներկայացնում եմ Սփյուռքը: Ըստ ինձ, տնտեսությունը շատ կարևոր է հատկապես Հայաստանի դեպքում, այն ամենակարևոր կետերից մեկն է զարգացնելու:

Ու որպեսզի հասկանայի, թե ընդհանրապես տնտեսական զարգացումն ինչպես է ապահովվելու ըստ այս ծրագրի, կարդացել եմ նաև մնացած ոլորտներին վերաբերվող դրույթները` կրթություն, հարկային համակարգի բարեփոխումներ, հակակոռուպցիոն քայլերի ձեռնարկում և այլն:

Այդ ամենը իրար փոխկապակցված են: Եթե տնտեսության զարգացման մասին է խոսքը, սրանց մասին էլ պետք է խոսենք: Մի քանի օր առաջ կառավարությունը հնգամյա պլանը հրապարակվեց, որում նշված է, որ իրենք պատրաստվում են պահպանել ՀՆԱ-ն` համախառն ներքին արդյունքը` չորս տոկոսի վրա: Լինելով ոչ խորհրդային երկիր` Հայաստանում այդ հնգամյա պլանները խնդիրներ են առաջացնում: Մի քանի կետ կա, որոնք հատկապես ուզում եմ նշել: Ասեմ, որ տնտեսության զարգացումը համար մեկ առաջնային խնդիրն է Հայաստանի համար: Նաև այդ խնդիրը ազգային անվտանգության խնդիր է ներկայացնում իրենից: Մաքսային Միությանը միանալը, իմ կարծիքով, ավելի առաջնահերթ խնդիր է հենց հատկապես ազգային անվտանգության առումով. անել այնպես, որ հայերը չլքեն Հայաստանը ու կարողանան այստեղ ապրել երջանիկ, հարուստ ու ապահով կյանքով` իրենց երեխաներին էլ այստեղ դաստիարակեն: Սա հենց առաջնային ձևն է պետությունը պահպանելու համար: Կարդալով այս փաստաթղթերը, ինձ թվում է, որ բավականին լավ է կառուցված, սակայն որպես տեսլական: Որովհետև բառացիորեն այն ամենը, ինչը որ այս փաստաթղթում կա, տարիներ շարունակ ասվել է: Ծրագրում ոչ կոնկրետ բաներ շատ կային: Օրինակ, գրված է, որ պատրաստվում ենք պայքարել կոռուպցիայի դեմ, կամ զարգացնելու ենք տնտեսությունը, բայց ոչ մի տարբերակում չի նշվում` ինչպես: Ու այդ առումով այդքան էլ լավ չէ, որովհետև մենք այս ամենը արդեն լսել ենք անցյալում, բայց ինչպես է այդ ամեն կատարվելու, երբեք չի խոսվել:

Վերջապես կուզենայի Սփյուռքի վերաբերյալ էլ ինչ-որ բան ասել: Ծրագրում շատ է կարևորվում Սփյուռքի դերը: Կային շատ կետեր, որոնք ինձ ուրախացնում էին, բայց որոշ կետեր էլ կային, որ զվարճալի էր թվում: Այդ կետերից մեկն այն էր, որ Հայաստանը հանձն է առնում Սփյուռքում համայնքային խմբերի ձևավորումը, կազմակերպումը: Հայաստանի սփյուռքը արդեն տարիներ շարունակ ինքնակազմակերպվում է, ու ես կուզենայի, որ Հայաստանի կառավարությունը ավելի շատ կենտրոնանար Հայաստանը կարգավորելու վրա: Ընդհանուր առմամբ, ես այս ծրագիրը դրական եմ գնահատում և կուզենայի տեսնել, թե ինչպես են հասնելու այդ նպատակներին:

Մարինե Մանուչարյան («Քաղաքացիական Ֆորում» ՀԿ)

-Երիտասարդությանը, սպորտին և մշակույթին վերաբերվող մասը շատ փոքր մաս է կազմում փաստաթղթում, ընդամենը երկու կետ է, ամեն մեկը երեք ենթակետով: Նայելով այդ փաստաթուղթը` ես հիմնականում կենտրոնացա երիտասարդության հիմնախնդիրների վրա, քանի որ ինքս սպորտի, մշակույթի մասնագետ չեմ, այդ պատճառով չեմ կարող խոսել դրա մասին: Բայց ինչքան էլ նայում էի, այնտեղ ավելի շատ ցանկությունների մակարդակում էր ամենը գրված, ինչ-որ միջոցառումների մասին էին խոսում, որոնք սովետական ոճի մեջ էին ավելի շատ, և ինձ իմ մանկությունն էին հիշեցնում: Նայելով երիտասարդության հետ կապված բաժինը, ես տեսնում էի, որ բավականին հետաքրքիր բաներ էին գրված, ու կարծում էի, որ դրանց մեջ մեծ կարևորություն ունի սպորտի և երիտասարդության նախարարության թիմի աշխատանքը: Բայց միևնույն է, նայելիս այդ պատկերացման պակասը զգում էի: Երիտասարդությանը ընդհանրապես չեն տեսնում որպես շահագրգիռ կողմ: Տեսնում են, այսպես ասած, մի երեխայի, որին պետք է ընդամենը կերակրել, պահել, հետո աշխատանք տալ`աշխատի: Փաստաթղթի մեջ չեն նշվում այն արժեքները, որոնք որ կառավարությունը ուզում է երիտասարդների մեջ տեսնել: Մի նախադասություն կար, որը ինձ շատ զարմացրեց, երբ կարդում էի մշակույթի վերաբերյալ հատվածը, ասում էր, որ երիտասարդությանը դաստիարակել, կրթել հոգևոր և ազգային արժեքների միջոցով, բայց մտածել, որ նրանք լինեն աշխարհի քաղաքացի, չկա: Լավ է, որ կառավարությունը չի կենտրոնանում միայն մայրաքաղաքի վրա, այլ մարզաբնակ շրջաններում էլ է ուզում գործունեություն ծավալել: Բայց քանի որ երիտասարդությանը, սպորտին ու մշակույթին հասցեագրված ֆինանսավորումը կրճատվում է, ապա արդեն դրական չէ ծրագիրը: Դրանով էլ պայմանավորված կլինի կրթության ցածր որակը: Նաև երիտասարդներին ներգրավելու հարցն է շոշափվում, սակայն չի նշվում, թե ինչ միջոցներով պետք է դա լինի: Հիմնականում այն խնդիրները, որոնք կան երիտասարդության շրջանում, փաստաթղթում արծարծված չեն:

Քննարկման վերջում պարոն Վասիլիս Մարագոսն ասաց.

-Ես շատ հետաքրքրված կլինեմ վերջնական արդյունքները ձևակերպված տեսնելու` ինչպես են այս առաջարկները ներառվել ազգային ծրագրում: Տեսնենք, թե ինչպես կարող ենք առաջ շարժվել միասին: Մենք այստեղ ենք ձեզ օգնելու, աջակցելու, ստեղծելու բարենպաստ միջավայր այն ռեֆորմների համար, որը այնպես չի, որ ուզում ենք պարտադրել Հայաստանին կամ մեկ այլ երկրի, բայց ուզում ենք մեր փորձով կիսվել, որը կարող է օգտակար լինել:

Քննարկման վերջում մասնակիցները իրենց հուզող հարցերը տվեցին զեկուցողներին, հույս հայտնելով, որ երիտասարդներն իրենց ակտիվ մասնակցությամբ իսկապես կարող են մեծ ազդեցություն ունենալ երկրի բարեփոխման գործում:Հանդիպումը լուսաբանեցին՝ 

Ամալյա Հարությունյանը, Էլլա Մնացականյանը, Գայանե Ավագյանը, Դիանա Շահբազյանը, Լիլիթ Կարապետյանը, Սարգիս Մելքոնյանը, Սերյոժա Բաբոյանը, Նարեկ Բաբայանը

Լինում է, չէ՞, որ սպասում ես մի հրաշքի, երազի: Անընդհատ մտածում ես դրա մասին, Ամանորին էլ պահածդ երազանքների շարքում իրեն տեղավորում ես: Սպասում ես, որ կիրականանա, որ երազանք չի մնա: Ու մեկ էլ հեռախոսի զանգով լսում ես պահածդ երազանքի իրագործման լուրը: Ուրախությո՞ւն, զարմա՞նք, երջանկությո՞ւն.. Ինչպե՞ս անվանես:

Աբովյան… Ի՞ նչ եմ լսում, երբ Աբովյանիս անունն են տալիս: Ոչ, դա սոսկ ծննդավայր չէ ինձ համար, ոչ էլ Հայաստանի փոքրիկ մասնիկ է, այլ Աբովյան ասելով այնտեղի բնակիչներին եմ պատկերացնում:

Չե՞ ս եղել իմ քաղաքում. ասե՞մ՝ ինչ ես կորցրել. հոգատար մարդկանց հետ ծանոթանալու հնարավորությունն ես բաց թողել, կորցրել ես մարդկանց ամեն ինչ ասող ժպիտներ, չես տեսել դպրոցականների փայլող աչքեր: Այո, դպրոցականների փայլող աչքեր: Ասում էի, չէ՞` երազանքս…

Զանգեցին, ասացին, որ մեր քաղաքի՝ կրթության, սպորտի ու մշակութային ոլորտներում լավագույն արդյունքներ արձանագրած շուրջ 40 աշակերտների մեջ ես էլ եմ մտնում, և լավագույնների հետ ուղևորվելու եմ Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետություն։ Երբեք հեռախոսի կարևորությունը չէի հասկացել, որքան այդ օրը, երբեք տասը րոպեն մեկ րոպե չէր թվացել ինձ:

Ասում էի՝ երազանք, չէ՞, իրականացավ: Մինև գնալու օրը ոչ մի կերպ չէի հավատում, որ գնալու եմ, որ Աբովյանի լավագույն աշակերտներին նման հնարավորություն է տրվում, որ իմ քաղաքն եմ ներկայացնելու: Չէի հավատում, մինչև չեկավ սպասված օրը: Մեկնեցինք… Ուրախ աշակերտներ, հոգատար կազմակերպիչներ, հմուտ երաժշտագետներ, խելացի շախմատիստներ: Ամեն պահը կմնա հիշողությանս մեջ` թե Ղրիմը, թե այնտեղ տեղի ունեցած միջոցառումները:

Եղավ այն, ինչ ես երբեք չէի սպասի: Երազանքս, մանկուց սպասել եմ այն օրվան, երբ կտեսնեմ իմ սիրելի նկարչի` Այվազովսկու տուն-թանգարանը: Եվ ահա մենք եղանք ամեն հայի երազած վայրում, այցելեցինք Այվազովսկու տուն- թանգարան: Լինել մի վայրում, որտեղ մի ժամանակ ապրել և ստեղծագործել է Այվազովսկին, իրոք մեծ պատիվ է ամեն հայի համար: Թանգարանի ներկայացուցչի խոսքերում լսել Հայաստան անունը, լսել հայ բառը ու հպարտանալ:

Մեր օրերն այնքան հետաքրքիր էին անցնում: Ամենատպավորիչը մեզ համար 1945թ․ Հայրենական պատերազմում տարած հաղթանակի 72-րդ տարեդարձի առթիվ կազմակերպվող տոնական միջոցառումներին մասնակցելն էր: Մենք այցելեցինք տեսարժան վայրեր, մշակութային օջախներ, ներկա եղանք քաղաքում անցկացված տոնական շքերթներին, մրցույթներին, երաժշտական ու մշակութային միջոցառումներին, հնարավորություն ունեցանք շրջայցեր կատարել հայտնի թանգարաններում, զբոսավայրերում:

Հագեցած օրեր, հետաքրքիր պահեր, տեսարժան վայրեր: Ահա, թե ինչ հրաշալի էր անցնում Ղրիմում:

Շնորհակալ ենք Աբովյան քաղաքի քաղաքապետին և քաղաքապետարանի աշխատակիցներին մեզ` աշակերտներիս նման հնարավորություն ընձեռելու և հոգատար վերաբերմունքի համար: Տպավորությունները այնքան շատ են, որ ես ինչ եկել եմ, պատմում եմ իմ Ղրիմյան օրագրի մասին:

Լուսանկարները` Աբովյան – իմ քաղաքը ֆեյսբուքյան էջի

Ամեն ինչ սկսվեց անցյալ ամռանը: Երևի ես երբեք էլ չէի մտածի, որ կսկսեմ գրել նրա մասին, ինչը ինձ հուզում է, ինչը վերաբերում է իմ ծննդավայրին, իմ ընկերներին, կամ ուղղակի իմ կյանքի մի մասը կներկայացնեմ: Իսկ հիմա… Արդեն տասը ամիս է ` ամեն երեկո կարդում եմ կայքի ամեն մի նյութ, արդեն ունեմ նախընտրած թղթակիցներ, արդեն նյութի վերնագիրը, կամ լուսանկարը տեսնելիս փորձում եմ գուշակել, թե ումը կլինի: Արդեն տասը ամիս մտքիս եկած ամեն ինչ գրում եմ, գրում ու չեմ վախենում, որ նյութս ինչ-որ մեկին դուր չի գա, ինչ- որ մեկը իմ կարծիքին չի լինի: Գրում եմ այստեղ, որովհետև սա հարթակ է, որտեղ ինձ ոչ ոք չի ասելու, թե ինչի մասին գրեմ, ինչի մասին լռեմ: Հարթակ, որտեղ ես եմ ու իմ մտքերը: Այստեղից է, որ արդեն տասը ամիս գնահատանքի խոսքեր եմ լսում ծանոթներից ու անծանոթներից, հարևաններից ու բարեկամներից, ընկերներից և ուսուցիչներից: Արդեն տասը ամիս է` ամեն տեղ գնալիս, պայուսակումս գրիչ ու տետր եմ պահում: Դե, ինչ իմանամ, միգուցե գրելու, լուսաբանելու մի բան լինի: Արդեն տասը ամիս է` ճանաչում եմ Հայաստանի ամենաստեղծագործ, ամենահետաքրքիր ու լուսավոր մարդկանց. Իրենք էլ են այստեղից:

Իսկ երեկ մեր մրցանակաբաշխությունն էր առաջին… Պատահել է, չէ՞, որ գալիս է մի պահ, երբ ուրախությունդ կրկնապատկվում է, եռապատկվում: Բացի նրանից, որ երեկ տեսա իմ ընկերներին, որոնց վերջին անգամ չեմ էլ հիշում` երբ էի տեսել ու կարոտել էի, բացի նրանից, որ ծանոթացա մյուս թղթակիցների հետ, բացի նրանից, որ իմ սիրելի եղանակն էր դրսում, այլ… Լսեցի` Գայանե Ավագյանն «Լավագույն մեկնարկ», ստանում է մրցանակ: Լսեցի, ուրախացա, ոգևորվեցի, տեսա մրցանակս ու պարտավորվեցի. հիմա ավելի շատ նյութեր կգրեմ, կարդարացնեմ ձեր սպասումները, լավ մեկնարկից հետո, շարունակության ավելի լավ լինելն եմ խոստանում: Շնորհակալ եմ:

Միշտ ցանկացել եմ նկարել իմանալ, բայց չեմ կարողացել: Հիշում եմ միայն, որ միշտ ցածր էի ստանում նկարչություն առարկայից, որովհետև չէի կարողանում գեղեցիկ նկարել: Վերջերս մի միտք էր ինձ տանջում` նկարիչներ ծնվո՞ւմ են, թե՞ դառնում: Սկսեցի որոնել մեկին, ով լավ նկարում է ու կպատմի, թե ինչպես սովորեց նկարել: Ուրախությամբ նշեմ, որ երկար չփնտրեցի։ Պարզվեց եղբորս ընկերը նկարիչ է, բայց նաև պարզվեց, որ բանակում է ծառայում, այն էլ` Ղարաբաղում: Տխրեցի, մտածեցի, որ հարցազրույցը չի ստացվի, բայց փորձեցի նրա ընտանիքի անդամների հետ կապնվել: Նախ զրուցեցի նրա ընտանիքի անդամների հետ։ Եղբայրը պատմեց Վահե Բաղումյանի մասին, ցույց տվեց նրա նկարները: Զարմացած նայում էի։ Փաստորեն`նկարիչ ծնվում են, որովհետև այն նկարները, որոնք ցույց էին տալիս, նկարել էր փոքր ժամանակ: Հարցազրույց լիարժեք չկարողացա անել, քանի որ տղան ծառայում էր, բայց նրա ասած քիչ տեղեկությունները, լսածս ու տեսածս կփորձեմ ներկայացնել:

Հաճախել է Փանոս Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի պետական քոլեջը: Բանակում այժմ մասնակցում է համաբանակային մրցույթների, պատվոգրեր ունի: Մինչ բանակ գնալը դասավանդել է Սուրբ Ստեփանոս կենտրոնի կազմակերպած լուսանկարչական դասընթացներում: Իր սաների հետ մասնակցել է տարբեր մրցույթների, գրավել է մրցանակային տեղեր: Մինչ բանակ գնալը ունեցել է նաև անհատական ցուցահանդես Երևանի բնության պետական թանգարանում: Վահեն մանկուց է սիրել նկարել: Վահեի եղբայրը հիշում է, որ երբ ծնողները հարցրել են Վահեին, թե ինչ է ուզում դառնալ, նա լուռ նրանց դեմքին է նայել, բայց մի օր, երբ ծնողները տանը չեն եղել, վերցրել է մայրիկի շպարի պարագաները և սկսել է նկարել: Երբ ծնողները եկել ու տեսել են Վահեի նկարը, հասկացել են` որդին նկարիչ է դառնալու և տարել են նկարչության դասերի: Ծնողներն ասացին, որ դպրոցում էլ ամբողջ օրը նկարում էր։

-Վահեն որոշել է դառնալ գեղանկարիչ ու այդպես էլ անելու է,- ասաց եղբայրը: Երազում է արտասահմանում բարձրագույն կրթություն ստանալու մասին, տեսնենք` ինչպես կլինի: Ամեն դեպքում, նա նկարիչ դառնալու համար է ծնվել: Մի օր ինձ ասաց, որ բանակում ծառայելով հասկացել է, որ ոչ միայն զենքով, այլև արվեստով և մշակույթով պետք է հայրենքիդ ծառայես: Այդպես էլ անում է:

Թեպետ էդպես էլ չկարողացա զրուցել Վահեի հետ, բայց հասկացա, որ իրոք տաղանդավոր մարդիկ շատ կան։ Իսկ ես չէի իմանա Վահեի մասին, եթե չլիներ իմ հետաքրքրասիրությունը: Տաղանդավոր մարդ դառանալու համար շատ աշխատել է պետք և սիրել այն գործը, ինչով զբաղվում ես: Վահեն սիրում է նկարել, իր նկարներից երևում է, թե ինչ սիրով են դրանք նկարված: