Ժողովուրդն ասում է՝ ճիշտը երեխայից իմացիր։ Ինչո՞ւ։ Քանի որ մանկական հոգիները, որոնք դեռ չեն կոփվել կյանքից, ու որոնց մտահորիզոնները դեռևս ավելի շատ ներս են ձգվում, քան արտաքին միջավայր, երբեմն ավելի դիպուկ անուն են տալիս իրերին՝ իրենց անկեղծ միամտությամբ բացատրելով այս կամ այն երևույթը, քան մեծահասակները։

Չնայած արտակարգ դրությանը, բակերում խաղացող երեխաների թվի մեջ վերջերս զգալի փոփոխություն չի նկատվում։ Թե ինչպես են փոքրիկներն ընկալում ու մեկնաբանում համաճարակը և դրանից բխող խնդիրները, թե որքանով են տեղյակ աշխարհում տիրող իրավիճակից, կարող եք կարդալ ստորև՝ մի քանի երեխաների օրինակով։ Նրանցից ստացած պատասխանները խմբագրված չեն՝ անմիջականությունն ու թոթով լեզվի  համուհոտը չկորցնելու նպատակով։ Հա, Քյավառի բարբառով:

Ի՞նչ է կորոնավիրուսը, ի՞նչ ես լսել դրա մասին։

Աշոտ (9 տարեկան)- Կորոնավիրուսը հիվանդություն ա, որ գալում ա, կպնում ա, մարդիկ հիվանդանում են, մեռնում են։

Սարգիս (7 տարեկան)- Եսիմ… բան չէ, վատ բան։

Գոհարիկ (10 տարեկան)- Կորոնավիրուսը շատ բարդ ու ծանր վիրուս ա, լսել եմ, որ մահացու ա։

Նատալի (6 տարեկան)- Կորոնավիրուսը վատ նշան ա, որովհետև մարդկանց հիվանդացնում ա։ Գլխի ցավ, հազ, փռշտոց… դու տեվիզրով (հեռուստացույց) չե՞ս նայել։

Անի (9 տարեկան)- Ինքը վտանգավոր վիրուս ա։ Որ մեկը կպավ՝ մեռավ։

Մաքսիմ (4 տարեկան)- Կորոնավիրուսը… ըմ… փոքր ա ինքը։ Համ էլ ես կորոնավիրուսի խաղ եմ խաղում կոմպուտրով, գիտե՞ս։

Պե՞տք է վախենալ կորոնավիրուսից։

Աշոտ- Հա, որովհետև վիրուս ա. էկավ, կպավ, դու էլ կմեռնես։

Սարգիս- Խա… վը, ի՞նչ ես ծզղալու (ծիծաղելի) բաներ խարցնում։ Որ վտանգավո՜ր ա, ի՞մալ չվախենամ։

Գոհարիկ- Այո՛, պետք ա վախենալ, որովհետև եթե հիվանդանաս, կարող ա մահացու լինել։

Նատալի- Էդքան էլ չէ։ Մեր Հայաստան չկա կորոնավիրուս։

Անի - Ըհը, որովհետև կհիվանդանանք, իսկ հիվանդանալը վատ ա։

Մաքսիմ- Պետք ա վախենանք, որովհետև ինքը վախենալու բաներ ունի։ Բայց կարանք բոքսով տանք փորին, փախնի։

Ի՞նչ տեսք ունի այդ վիրուսը։

Աշոտ- Կլոր, Շռեկի հանգաճներով (ականջներով), անտեսանելի… Չէ՜, անտեսանելի չէ, ուղղակի պիտի մանրադիտակով նայես։

Սարգիս- Կլոր ա, կանաչ ու լիքը երկար աչքերով։

Գոհարիկ- Դե վիրուսը տաքություն ա տալիս մարդուն, գրիպ, հազ, էդ տեսքով ա։

Նատալի- Վիրուսը կլոր ա,  արևի նման ա, բայց կլոր։ Կանաչ գույն ա, բայց իր էն արևի նման շերտերը է՜, այ դրա մեջը կարմիր ա։

Անի – Կլոր, պոզերով վիրուս։

Մաքսիմ- Փոքր բան ա։

Ի՞նչ է կարանտինը։

Աշոտ- Երբ մարդիկ մնում են տանը, որ չվարակվեն ու չվարակեն, եթե արդեն հիվանդ են։

Սարգիս- (ծիծաղելով) Չե՞ս իմանում։ Որ տո՜ւնը պիտի մնանք։

Գոհարիկ- Կարանտինը էն ա, որ երբ ինչ-որ ծանր հիվանդություն ա լինում ու դու չպետք ա տնից դուրս գաս։ Այ դա ա։

Նատալի- Որ մանկապարտեզները, դպրոցները փակվում են։

Անի- Կարանտինը… որ պիտի տունը մնան, որ էդ վիրուսը իրանց չկպնի։

Մաքսիմ- Որ գլուխը ցավում ա, փռշտում ես, հազում ու մամաները չեն թողում դուրս գնանք։

Ի՞նչ չպետք է անել կարանտինի ժամանակ։

Աշոտ- Պիտի դուրս չգան, որ չտուգանվեն։ Մնան տանը ու ախտահանվեն։

Սարգիս- Պետք ա դիմանան։

Գոհարիկ- Կարանտինի ժամանակ պետք ա քիչ ներսուդուրս անել ու մարդկանց հետ շատ չշփվել։

Նատալի- Կարող ա մենք դիմակ չդնենք, չլվացվենք, մարդու պաչենք կամ ձեռքը բռնենք, կարողա կորոնավիրուս ա էդ մարդը, մենք էլ կպնենք։

Անի – Չի կարելի տնից դուրս գալ։

Մաքսիմ- Պետք ա չպաչեն մարդիկներին։ Պետք ա մենակ պապաները գնան խանութ, ուտելիքներ առնեն ու գան։

Այս ընթացքում տա՞նն ես լինում, թե՞ դրսում էլ ես ժամանակ անցկացնում։

Աշոտ- Չեն թողում դուրս շատ գամ, բայց մեկ-մեկ ստացվում ա։

Սարգիս- Որ տունը անելու բան չլնում, էթում եմ դուրս։

Գոհարիկ- Ավելի շատ տանն եմ մնացել, մեկ անգամ եմ դուրս եկել։

Նատալի- Դուրս էլ եմ գնում, բայց դիմակով։ Պապային ասել եմ՝ դիմակ առնի, որ թողեն դուրսը խաղամ։

Անի – Մեկ-մեկ դուրս եմ գնում։ Ախր տունը հոգնում եմ։

Մաքսիմ- Որ արև ա լինում, գլխարկը դնում եմ, դուրսը խաղում եմ, բայց հենց մաման կանչում ա, շուտ գալիս եմ տուն։

Տանը ինչպե՞ս է անցնում օրդ, ձանձրանո՞ւմ ես։

Աշոտ- Նստում եմ, պապայի հետ նարդի եմ խաղում, չեմ ձանձրանում։

Սարգիս-  (մտահոգ դեմքով) Չեմ ուզում էլ խոսամ…

Գոհարիկ- Օնլայն դասեր եմ անում, օնլայն պարապմունքներ ու լավ ժամանակ եմ անցկացնում ընտանիքիս հետ։

Նատալի- Հը՞, չէ, դաս եմ սովորում։

Անի – Չեմ ձանձրանում։

Մաքսիմ- Ի՞նչ… Չգիտեմ՝ ինչ ա ձանձրանալ…

(Շարունակիր միտքը) այս օրերին մաման ասում է…

Աշոտ- Ասում ա՝ մոռացի հեծանիվ քշելդ, պրծավ։

Սարգիս- Մաման ասում ա` փոխեք լուրերի ալիք։

Գոհարիկ- Էս օրերին մաման ասում ա՝ մնա տանը ու ձեռքերդ լվա։

Նատալի- Մաման ասում ա՝ կորոնավիրուս չլիներ, հանգիստ գնայիք մանկապարտեզ, քոլեջ, դաս սովորեիք, զբաղված լինեիք ու չկռվեիք։

Անի – Ասում ա՝ գոնե դպրոցը բացվի, էրեխեքը մեղք են։

Մաքսիմ- մաման ավելի շատ ա վախենում, որովհետև ինքը չի գնում դուրս, չի գնում խանութ։ Մենակ պապան ա գնում, բա՜։

Կարոտու՞մ ես մանկապարտեզը/նախակրթարանը/դպրոցը։

Աշոտ- Չէ, տունը լավ ա։

Սարգիս- Մի քիչ։

Գոհարիկ- Շատ եմ կարոտում դպրոցը, դասընկերներիս ու ուսուցիչներիս։

Նատալի- Ես նախակրթարան եմ գնում ու շա՜տ եմ կարոտում։

Անի – Կարոտում եմ իմ դասարանը։

Մաքսիմ- Ըհը։

Ի՞նչ ես կարծում՝ ե՞րբ կվերանա հիվանդությունը։

Աշոտ- Մի օր։

Սարգիս- Մի շաբաթից։

Գոհարիկ- Իմ կարծիքով վիրուսը շատ ուշ կվերջանա։

Նատալի- Երբ բոլորը լավանան։

Անի – Հաջորդ տարի։

Մաքսիմ- Երբ բոլոր մարդիկները կենդանիներ չուտեն, մենակ հաց ուտեն։

Երբ կարանտինն ավարտվի, ի՞նչ ես անելու։

Աշոտ- Ընկերներիս հետ իջնելու եմ ներքևները՝ ման գալու։

Սարգիս- Հլը չեմ իմանում։ Որ պրծնի, կմտածեմ։

Գոհարիկ- Կգնամ, իմ ընկերներին կտեսնեմ ու ավելի շատ ժամանակ կանցկացնեմ բնության գրկում։

Նատալի- Երբ կորոնավիրուսը վերջանա, ես կարող եմ դուրս գալ առանց դիմակի, կարող եմ գնալ մի տեղ, մարդկանց կարող եմ գրկել, պաչել…

Անի -  Կէթամ ընկերներիս հետ խաղալու։

Մաքսիմ- Գնալու եմ պարտեզ, խաղալու եմ պարտեզի ընկերներիս հետ։ Որ իմ դասատուն թողա, բոլոր երեխաներով կլինենք դուրսը, ճոճանակներով կճոճորվենք։

Քեզ դո՞ւր է գալիս տնից սովորելը, ինչու՞։

Աշոտ- Հա, դաս անելուց տնեցիք օգնում են։

Սարգիս- Չէ, կուզի էթի դպրոց։ Տունը լավ չէ։

Գոհարիկ- Ոչ, ինձ դուր չի գալիս օնլայն դաս անելը, որովհետև լինում ա, որ ուսուցիչները թեմա են բացատրում և լինում ա, որ խնդիր ա առաջանում, ու մենք դասը չենք հասկանում։ Հետո նորից մամաների օգնությամբ ենք սովորում։

Նատալի- Երկուսն էլ լավ ա։ Տնից էլ ա լավ։ Կարո՞ղ եմ մի բան ասել։ Իմ դասատուն այսօր ինձ սովորեցրել է Հայաստանի մարզերը։ Չգիտե՞ս քանի հատ են..․ վայ-վայ-վա՜յ։

Անի – Սենց լավ չէ, ավելի լավ ա էթանք դպրոց։ Տունը դաս անելուց սաղով խոսում են, խանգարում են։

Մաքսիմ- Ուրիշ բան հարցրա, էլի։

Ինչպե՞ս է առաջացել այս վիրուսը քո կարծիքով, ինչպե՞ս է տարածվել։

Աշոտ- Չինաստանում ա առաջացել նենց, ոնց որ մնացած հիվանդություններն են առաջանում։ Մեկը հիվանդացել ա հանկարծ ու մյուսները վարակվել են։

Սարգիս- Չինացիների որդ-բլոճ ուտելուց։

Գոհարիկ- Վիրուսը, իմ կարծիքով, առաջացել ա ինչ-որ կենդանու սպանելուց։ Քանի որ Չինաստանում ա առաջացել, իսկ Չինաստանում շատ են ինչ-որ կենդանիներ սպանում ու ուտում։ Հնարավոր ա, որ էդ կենդանու կեղտոտ օդից ա առաջացել հիվանդությունը։ Ու տարածվել ա, երբ մարդիկ մի երկրից մի ուրիշ երկիր են գնացել։

Նատալի- Որովհետև չղջիկներին, խխունջներին Հնդկաստան մարդերը կերել են, եկել են Հայաստան, հարսանիք է եղել… կերել են, եկել են Հայաստան, մարդկանց վրա կորոնավիրուս են կպցրել ու գնացել։

Անի – Չինացիքը օձ ու կարիճ ա կերած։

Մաքսիմ- Որ բոլորը կեղտոտ են եղել, ձեռքերը չեն լվացել, բոլոր կենդանիներին սպանել են, վիրուսը եկել ա մարդիկներին վախեցնի։

Ի՞նչ պետք է անենք, երբ աշխարհը համաճարակի մեջ է:

Աշոտ- Պիտի պահենք հիգիենայի ու մնացած կանոնները։

Սարգիս- Ալկոգել խմենք, լվացվենք։

Գոհարիկ- Եթե աշխարհում վիրուս կա, ուրեմն չպետք ա մարդկանց հետ շփվենք, պետք ա ձեռքերը մաքուր պահենք ու տնից շատ դուրս չգանք։

Նատալի- Դիմակ կրել և օճառով կամ սպիրտով լվացվել։

Անի – Ալկոգելով լվացվենք։

Մաքսիմ- դիմակ դնենք, պիտի… համ էլ բժիշկը ասել ա, որ պիտի ախտահանեն, համ էլ դիմակով մի տեղ էթանք, համ էլ պիտի օճառով լվացվենք։

-Ինչի՞դ է պետք գերմաներենը:

-Հո դու ֆաշիստ չե՞ս, որ գերմաներեն ես սովորում:

-Անգլերեն սովորի, գերմաներենը պետք չի գա:

-Զարմանում եմ՝ ո՞նց ես էդ կոշտ ու կոպիտ լեզուն սիրում:

-Գերմաներենի թարգմանիչ Քյավառում ո՞նց ես աշխատելու…

…Արդեն 6 տարուց ավելի է, ինչ զայրանում եմ նման արտահայտություններ լսելիս, երբ ծանոթներս խոսում են իմ՝ գերմաներեն սովորելու մասին: Գիտեմ, որ ինչքան էլ հակառակը պնդեմ կամ բացատրեմ գերմաներենի առավելությունները, միևնույն է, նրանք իրենց կարծիքին են մնալու՝ ինձ գերմաներենի անհույս սիրահար համարելով: Գերմաներենը նման է հայերենին՝ հարուստ է բառապաշարով, հպարտ՝ հնչողությամբ, բարդ՝ քերականությամբ, զարմանահրաշ՝ իր հանելուկային էությամբ: Ինչպես ասել է Ռիչարդ Պորսոնը՝ կյանքը չափազանց կարճ է գերմաներեն սովորելու համար: Ոչ մի անգամ չեմ երկմտել մասնագիտության ընտրության հարցում, որովհետև միշտ ցանկացել եմ ունենալ այնպիսի մասնագիտություն, որին երբեք հարյուր տոկոսով չեմ տիրապետի, միշտ կատարելագործվելու և առաջընթաց գրանցելու հնարավորություն կունենամ: 12-րդ դասարանի շեմին արդեն որոշված է՝ գերմաներենի թարգմանչուհի և վերջակետ:

Ինչո՞ւ սովորել գերմաներեն: Գերմաներենը ամենաբարդ քերականություն ունեցող եվրոպական լեզուների թվին է պատկանում, որը մայրենի լեզու է 105 միլիոնից ավելի մարդկանց համար, իսկ ևս 8 միլիոն մարդ տիրապետում է գերմաներենին՝ որպես օտար լեզու: Գերմաներենի գաղտնիքներն ու առավելությունները շատ են: Այս լեզվի յուրահատկություններից մեկը այն է, որ գերմաներենում կան բայեր, որոնք խոնարհելիս կիսվում են և դրվում նախադասության ամենավերջում: Պետք է լսել նախադասությունն ամբողջությամբ, որպեսզի հասկանաս, թե ինչի մասին է խոսքը: Այսպիսով՝ գերմաներենը սովորեցնում է հարգել դիմացինին, չընդհատել, երբ զրուցակիցդ դեռ չի ավարտել իր միտքը:

Գերմաներենը հայտնի է իր երկարաշունչ բառերով և բառակազմական անկանխատեսելի լուծումերով: Ընդհանուր առմամբ այն շատ երկար բառեր ունի: Ինչպես ժամանակին ենթադրել է գերմանացի փիլիսոփա Արթուր Շոպենհաուերը՝ դա նրա համար է, որ զրույցի ընթացքում մարդը մտորելու համար մի քիչ ժամանակ շահի: Գերմաներեն ամենաերկար բառը կազմված է 63 տառից, որը կառուցվել է մի քանի բառերի միացումով: Այն օրենքի անվանում է. Rindfleischetikettierungsüberwachungsaufgabenübertragungsgesetz (Տավարի մսի մակնշման վերահսկողության պարտականությունների փոխանցման մասին)։ Մի փորձեք արտասանել այն, քանի որ դժվար թե երբևէ ձեզ պետք գա:

Սա դեռ չնչին փաստեր են գերմաներենի հսկայական ունեցվածքից: Էլի՞ զարմացնեմ ձեզ իմ տարօրինակ գերմաներենով, ուրեմն շարունակեք կարդալ:

Ohrwurm- բառացի թարգմանվում է «ականջմտուկ» (միջատ), բայց այն ունի նաև այլ գործածություն: Այսպես են ասում այն երգին, երաժշտությանը, որը ինչ-որ տեղ լսել եք ու չեք կարողանում մոռանալ, երգում եք ամբողջ օրվա ընթացքում՝ անկախ ձեր կամքից:

Գերմաներեն չիմացողները հաստատ լսած կլինեն «շվայն» (խոզ) բառի մասին, որովհետև այս բառն իրականում ավելին է գերմանացիների համար, քան պարզապես խոզ: Խոզի հետ կապված օրինակները շատ են, ահա դրանցից մեկը. հաջողակ, երջանիկ մարդկանց մատնանշելու համար գերմանացիները նման արտահայտություն ունեն «Du hast Schwein!», որը նշանակում է «Դու խոզ ունես»: Նման հետաքրքիր ակնարկ-արտահայտություններից մեկն էլ «Das ist nicht dein Bier!»-ն է (սա քո գարեջուրը չէ), որը գարեջրասեր գերմանացիներն օգտագործում են, երբ ուզում են դիմացինին հասկացնել, որ դա իր գործը չի:

Drachenfutter- այս բառը բառացի թարգմանվում է «վիշապի կեր»։ Այսպես գերմանացիներն անվանում են այն նվերը, որը մեղավոր ամուսինը տալիս է կնոջը՝ նրա սիրտը շահելու, հաշտվելու համար։

Waldeinsamkeit (անտառային մենություն)- մելանխոլիկ, ռոմանտիկ տրամադրությամբ անտառում մենակ մնալու ցանկություն։

Sandkastenfreund- Բառացի նշանակում է ավազի ընկեր։ Ընկեր, ում հետ ավազներով ես խաղացել, դղյակներ պատրաստել։ Այսպես ասում են մանկության ընկերոջը։

Fremdschämen (ամոթ օտարից)- Եթե երբևէ ամաչել եք ձեզ անծանոթ մարդուց, նրա ներկայությունից, ապա այս բառով կարող եք նկարագրել այդ զգացողությունը։

Handschuh (ձեռքի կոշիկ) – տրամաբանական է։ Ոտքերին՝ կոշիկներ, ձեռքերին՝ ձեռքի կոշիկներ՝ ձեռնոցներ։

Glühbirne- Ո՞վ կերևակայեր, որ բառացի «լուսավորող տանձ» թարգմանվող այս բառը նշանակում է էլեկտրական լամպ։

Gesichtbremse (Արգելակում դեմքով) – Այս բառով գերմանացիները նկարագրում են նրանց, որոնց համարում են տգեղ՝ ասես դեմքով են արգելակել և այդպիսին են դարձել:

Geisterfahrer (Ուրվական-վարորդ) – Տրամաբանե՞նք: Ուրվական-վարորդները սխալ երթուղով վարող մարդիկ են, ովքեր հաճախ վթարների պատճառ են դառնում՝ երթևեկության կանոնները չպահպանելով:

Kabelsalat (Մետաղալարերի աղցան)- Աղցա՞ն: Այո, աղցանի նման խառնված, խճճված մետաղալարերի կույտ: Ա՜յ թե երևակայել գիտեն գերմանացիները:

Schildkröte- Կրիան գերմաներենում բավականին ռազմատենչ է հնչում: Բառացիորեն՝ դոդոշ վահանով:

Tote Hose (Մեռած շալվարներ)- Որքան էլ տարօրինակ հնչի, սա նշանակում է ձանձրույթ, մի իրավիճակ, երբ ոչ մի հետաքրքիր ու նոր բան տեղի չի ունենում:

Zahnfleisch (Ատամի միս)- Արդեն գուշակեցի՞ք, որ խոսքը լնդերի մասին է:

Scheinwerfer – «Լույս նետիչներ», ահա թե ինչ պարտականություն են կատարում լապտերները գերմաներենում:

Drahtesel-Գերմանացիները հաճախ հեծանիվին այսպես են անվանում՝ «մետաղալարերից պատրաստված էշ»։

Warteschlange (Սպասող օձ)- Գերմաներենում հերթը նմանեցնում են սպասող օձի:

Glühwürmchen (Լուսարձակող ճիճուներ)- Այո, խոսքը լուսատտիկների մասին է:

Bausünde- Այս բառը նշանակում է «շինարարական մեղք»։ Գերմանացիները հաճախ այն օգտագործում են նկարագրելու համար տգեղ շինարարական լուծումներ ստացած շենքերը, որոնք չեն սազում շրջապատի մնացած շենքերի հետ:

Feierabend- Բառացի նշանակում է «տոնական երեկո»։ Կարելի է կարծել, որ սա խնջույքների երեկոներին է վերաբերում, երբ երեկոյան հավաքվում են ինչ-որ տեղ, նշում են առիթը, բայց… Ոչ: Սա նույնիսկ շաբաթ-կիրակի օրերի հանգիստ երեկոներին չի վերաբերում: Պարզվում է՝ ամենօրյա աշխատանքային օրվա ավարտը Գերմանիայում որպես տոն են ընդունում: Ինչո՞ւ ոչ, ծանրաբեռնված աշխատանքային օրվանից հետո տանը հանգստանալը կարելի է նաև տոն համարել:

Treppenwitz (Աստիճանային կատակ)- Այս տերմինը ժամանակին նշանակում էր դժվարությամբ ինչ-որ խելացի մտքի հանգել: Այժմ այն ունի ավելի շատ ծաղրական գործածություն՝ մարդու ծիծաղելի, անմիտ պահվածքը նկարագրելու համար:

Fingerspitzengefühl (մատների ծայրերի զգացողություն)- Այո, կարող եք զարմանալ, որովհետև այս բառը թարգմանվում է ոչ թե «շոշափելիք», այլ՝ «հոտառություն»:

Kuddelmuddel- Նույնիսկ բառի արտասանությունն է հուշում, որ այն նշանակում է «քաոս»:

Zungenbrecher (Լեզուկոտրուկ)- Դիպուկ բառ են հնարել շուտասելուկի համար:

Kummerspeck – Kummer` վիշտ + speck՝ բեկոն = ավելորդ քաշ՝ սթրեսի պատճառով առաջացած:

Fernweh-Գերմաներենն ունի նման հետաքրքիր բառ, որը նշանակում է «հեռավորության կարոտ»: Երբ օտար, հեռու երկրներ գնալու ցանկությունն այնքան մեծ է լինում, երբ կարոտում ես նախկինում ապրած այդ հեռավորությունը: Մի խոսքով՝ զբոսաշրջության ծարավ: Շատ եմ ափսոսում, որ գերմաներենում չեմ հանդիպել «սիրած լեզվով խոսելու ծարավ» իմաստ ունեցող բառի: Ափսոսում եմ, որովհետև երբեմն ինքս էլ գերմաներեն նոր բառեր սովորելիս զգում եմ այդ ծարավը իմ փոքրիկ, հայախոս քաղաքում, ուր գերմաներենով հետաքրքրվողների քանակն այնքա՜ն քիչ է: