Եվ ո՞ւր են այն հարազատները, որոնք խոստացել էին կողքիդ լինել լինել դժվար պահերին: Ասացին ու հեռացան: Փիլիսոփայական հարց. երբ տանը գրեթե միշտ  մենակ ես, հեռախոսդ օրերով չի ընդունում սպասված զանգերը, փողոցով քայլելիս ավելի ու ավելի հազվադեպ ես հանդիպում ծանոթ դեմքերի… 

Ինչպե՞ս է կոչվում այդ ամենը՝ ազատությո՞ւն, թե՞ մենակություն: Ինքս էլ չգիտեմ: Գնալով ավելի քիչ եմ գրում, իսկ գրելուց էլ՝ տխուր բաների մասին, հետաքրքրություններս դառնում են նախկին հետաքրքրություններ, և միայն այդ կոտրված գրիչն է, որ ոչ մի կերպ չի բարկացնում և չի հոգնեցնում ինձ:

Մտքերս գալիս են, գնում, ու ես չեմ հասցնում գրի առնել դրանք:  «Եթե մուսադ եկել ա, թքած ունեցի կիսատ թողած դասերիդ վրա, որովհետև դասերդ էլի կսովորես, իսկ մուսան նենց բան ա, որ կարող ա կես ժամով գա ու էլի գնա: Պիտի հասցնես նյութիդ հիմքը դնես, որ հետո եթե մուսադ գնա էլ, նյութիդ վրա աշխատել իմանաս»,-ասաց արդեն համալսարանական Լուսինեն, ասաց լավ նպատակներով, ասաց մեր սրտից, որովհետև հենց այդ խոսքերն են իմ այս նյութի երկրորդ աստիճանը:

Այդ կիսատ թողած դասերը մենք կսովորենք, ու կսովորենք ոչ թե հենց այնպես՝ սովորելու համար, այլ արդեն որպես մի նոր պատմություն: Ու մեր հիշողության մեջ կմնան ոչ թե այդ պարտաճանաչ սովորած դասերը, այլ հենց այդ կիսատ թողած  ու հետո սովորած դասերը, որոնց շնորհիվ մենք, գուցե, գրենք մեր ամենալավ ու հաջողված նյութը կամ նյութերից մեկը: «Հասցրեք գրի առնել կամ մի տեղ նշել էն կարևոր միտքը, որի շուրջ հետո ձեր նյութը կկառուցեք: Հնարավոր ա վերջում էդ միտքը պետք էլ չգա, ու հանեք, բայց էդ մի միտքն ա, որ ձեզ առաջ կտանի»,- շարունակեց Լուսինեն, ու կարծես ինչ-որ կախարդական ձևով հետ կանչեց այդ «մուսա» կոչվածին:

Իսկ ես հիմա էլ դասերս թողած այս նյութն եմ գրում` ինքս ինձ տված` դասերը պարտադիր սովորելու խոստումով: Խոստումով, որ Լուսինեն բարձր կպահի գլուխը իր ճիշտ խոսքերի համար, ու խոստումով, որ ուսուցիչներս չեն մեղադրի նրան երեխաներին դասերից կտրելու և այլ բաներով զբաղեցնելու համար:

Հ.Գ. Սիրելի Լուսինե, շնորհակալ եմ սրտացավ լինելու և խորհուրդներ տալու համար:

Հ.Գ.Գ. Սիրելի ուսուցիչներ, հիշե՛ք ու իմացե՛ք, առանց մեր ստեղծագործական կյանքը զարգացնելու, մենք մեր բարձր գնահատականներով ու առաջադիմությամբ չենք գոհանա: Ես այդպես եմ կարծում:

Պատահել է չէ՞, որ ուզում ես գրել ինչ-որ բանի մասին, պատմել, կիսվել ու բացատրել բոլորին, բայց չգիտես, թե ինչի մասին: Ուրեմն ուզում եմ գրել պատուհանիս դիմաց գտնվող տանձի ծառի մասին, որ հպարտ-հպարտ վեր է խոյացել ու փակել ամբողջ տեսարանը: Ճյուղերը փռվել են տանիքի վրա, ու աշնանը բերքը հավաքելը վտանգավոր է դարձել: Առավոտյան առաջին բանը, որ տեսնում եմ՝ այդ ծառն է: Հաճախ եմ երազում, որ այդ ծառի փոխարեն ավելի հետաքրքիր տեսարան լիներ դրսում, օրինակ՝ դաշտեր, անտառներ, կամ մարդաշատ մի փողոց…

Ու վերջ, ծառի մասին գրելու էլ բան չկա: Գուցե գրեմ` ամեն ինչի ու ոչնչի՞ մասին: Մեր փողոցով միշտ նույն ժամին անցնող մարդու մասին, ով շտապում է աշխատանքի: Դասից տուն վերադարձող երեխաների մասին, ովքեր ինչ-որ մեծերի համար անհետաքրքիր թեմա են քննարկում: Կամ էլ այն պապիկի, ում հանդիպում եմ ամեն օր դասից տուն վերադառնալիս, ով աշխատում է իր այգում: Կարելի է գրել նաև դասերի մասին, որոնք ձանձրացնում են երբեմն, բայց չսովորել չեմ կարող, քանի որ «պիտի սովորեմ, որ մարդ դառնամ»: Դառնամ մարդ` մեծատառով, մարդ` խելքով, այնպիսի մարդ, որ ծնողներս հպարտանան ինձանով:

Արդեն չգիտեմ, թե ինչի մասին գրել, չեմ ուզում «քնել դափնու տերևների վրա», բայց մտքերս հավաքել նույնպես չեմ կարողանում: Գուցե լինեն մարդիկ, ովքեր ինձ հիմա կհասկանան, ես հույս ունեմ, որ կլինեն, ուղղակի իմացեք, ես չեմ քնել, ես վերադառնու՛մ եմ:

Ու եթե դու որևէ գիրք ես կարդացել ու չես պատկերացրել քեզ գրքի գլխավոր հերոսի դերում՝ գոնե գրքի որևէ հատվածում, կարծում եմ գիրքը բավական լավը չի եղել: Մենք բոլորս էլ ուզում ենք լինել այդ հերոսների փոխարեն, ունենալ շատ խնդիրներ, որոնք մենք կլուծենք խիզախորեն և հաղթանակած դուրս կգանք այդ պատմությունից՝ անցնելով մյուսին:

Երբ կարդում եմ նախորդ դարի կամ ավելի վաղ շրջանի գրքեր, ցանկանում եմ վերադառնալ և ապրել այդ ժամանակաշրջանում: Ինձ թվում է, այնտեղ մարդիկ ավելի հեշտ են ապրել, չնայած ամեն ժամանակ ունի իր բարդությունները, ուրեմն ավելի ճիշտ կլինի ասել, որ այն ժամանակվա արկածները տարբերվում են այժմյան արկածներից:

Հիմա մեզ համար արկած է ինչ-որ տեղ գնալը, նոր վայրեր տեսնելը, իսկ այն ժամանակներում արկած ասվածը լայն հասկացություն էր: Երեխաները փախչում էին տնից ու գնում ուր խելքներին փչեր՝ չմտածելով հետևանքների, իրենց հարազատների և ամենակարևորը՝ իրենց մասին: Եթե կարդաք կամ արդեն կարդացել եք Մարկ Տվենի «Թոմ Սոյերի արկածները» և «Հեքլբերի Ֆիննի արկածները» գրքերը, ապա կհասկանաք, թե ինչ եմ ուզում ասել:

Չնայած այդ երկու պատմություններն էլ լավ են ավարտվում, բայց այդ լավ ավարտին հասնելու համար հերոսները ստիպված են լինում շա՜տ երկար ու դժվար ճանապարհ անցնել:

21-րդ դարի սերունդը կունենա՞ր նման համարձակություն: Ես ինքս չունեմ, և ընդհանրապես պատճառ չունեմ տնից փախչելու համար, այնպես որ արկածներ պետք է փնտրեմ ուրիշ տեղ: Ու եթե գրածս ձանձրացրեց քեզ, ուրեմն դու այդպես էլ չհասկացար, թե ինչ նկատի ունեի ես, կամ էլ հետ եմ վարժվել լավ նյութեր գրելուն և պետք է ուղղեմ սխալս:

Բոլորս էլ անկասկած ունենք ցուրտ ձմեռվանից մնացած ջերմ հիշողություններ: Ահա դրանցից մեկը հիմա կպատմեմ ձեզ:

Ձմռանը նվիրված միջոցառում  էինք կազմակերպել: Ամեն ինչ իր հունով էր ընթանում, բոլորս ուրախ ու հուզված էինք: Միջոցառման վերջին համարն էր, ես ու ընկերուհիս՝ Անին, պետք է վերջին երգը երգեինք: Բարձրացանք բեմ ու սկսեցինք երգել: Ամեն ինչ լավ էր, բայց հանկարծ բարձրախոսը լռեց, իսկ երաժշտությունն անջատվեց: Ես մի պահ շփոթվեցի, բայց ոչ մի կերպ դա ցույց չտվեցի: «Բա հիմա ի՞նչ անեմ, խայտառակ եղա, էս երգը ինչի չի միանում…»,- այս ու նմանատիպ տարբեր մտքեր էին պտտվում գլխումս, ու ես ակամայից շարունակեցի երգել: Ամեն ինչ տեղի ունեցավ շատ արագ: Ես չհասցրեցի անգամ կարգին մտածել, պարզապես շարունակեցի երգել: Չգիտեմ ինչպես, չգիտեմ ինչու, բայց առանց կանգ առնելու շարունակեցի ելույթս: Միայն հիշում եմ, որ մի հայացք գցեցի կուլիսներում կանգնած ընկերներիս վրա, և վերջ:

Իհարկե, սկզբում շփոթված էի, բայց երբ դահլիճը սկսեց ծափերով ոգևորել ինձ ու ընկերուհուս, իսկ ընկերներս կուլիսներից երգում էին մեզ հետ կրկներգը (քանի որ ամբողջ երգը չգիտեին), ամեն ինչ լավ անցավ:

Ընկերուհիս նույնպես շփոթված էր: Երբ երաժշտության անջատվելուց հետո առաջին տողը երգեցի, նա միացավ ինձ, ու մենք միասին ավարտեցինք համարը, չնայած ոչ այնպես, ինչպես որոշել էինք:

Օրը շաբաթ է, բայց դպրոց գնալու պատճառով մեջս ընդհանրապես ուժ չի մնացել: Գրքերս տարածված են անկողնուս ամբողջ մակերեսով. սիրում եմ անկողնուս վրա դաս անել, քանի որ ցանկացած պահի կարող եմ քնել ու չանհանգստանալ ինձ սպասող մեջքի և ուսի ցավերի մասին: Բացում եմ օրագիրս ու դասավորում երկուշաբթի օրվա գրքերը: Հերթով անցկացնում եմ աչքիս տակով, հասկանում՝ որ հեչ դաս սովորելու տրամադրություն չունեմ: Ամեն դեպքում գրավոր աշխատանքներն անում եմ ու թողնում միայն բանավորները՝ իհարկե, կիրակի օրվա համար: Վերցնում եմ հեռախոսս ու երաժշտություն միացնում, ճոճվելով տեղումս նստած՝ երաժշտության ռիթմին համընթաց:

-Հաս, ի՞նչ ես անում:

-Յանթամ դաս, բայց երգ եմ լսում:

Մայրս ծիծաղում է ու փակում դուռր: Մայրս գրեթե երբեք չի բարկանում ինձ վրա «ինքս ինձ համար» կազմակերպած արձակուրդի համար, քանի որ երբեմն առանց դրանց ուղղակի անհնար է: Բայց դրանից ես «երես չեմ առնում» ու աչքաթող անում դասերս, այլ ընդհակառակը՝ փոքրիկ ընդմիջումից հետո ավելի եռանդով եմ սկսում սովորել:

Վերցնում  եմ նոթատետրս ու այս բոլորը գրառում նրա մեջ, մտածելով, որ ինչ-որ մեկին հետաքրքիր կլինի: Լսում եմ երգը մինչև վերջ ու անցնում դասերիս, որ թողել էի կիրակի օրվա համար:

-Հաս, ի՞նչ ես անում:
-Դաս, մամ:

Ծիծաղի փոխարեն մայրիկիս դեմքին ժպիտ եմ նկատում: Նա փակում է դուռը ու հեռանում: Երևի երկու ժամ անցած կլիներ արդեն, զգում էի, որ ընդմիջման կարիք ունեմ, ու ինչպես միշտ, մայրիկս հայտնվեց ճիշտ տեղում ճիշտ ժամանակին:

-Հաս, չվերջացրեցի՞ր:

-Համարյա մամ, բան ա՞ պետք:

-Ուզում էի տորթ թխեի, ասեցի՝ կարող ա օգնես:

Երևի արդեն գուշակեցիք, թե ինչքան ուրախ էի այդ ամենը լսելով: Վեր թռա տեղիցս և ուղիղ խոհանոց: Մնացած դասերս այդպես էլ մնացին մինչև կիրակի, որովհետև երեկոյան դաս անելու փոխարեն ես ավելի լավ ժամանակ անցկացնելու ձև գիտեմ՝ դիտել սիրելի ֆիլմերը ընտանիքի հետ:

Աղջիկները պետք է անեն այն ամենը, ինչ նրանց ասում կամ խնդրում են տանը, որպեսզի լավ տնային տնտեսուհիներ դառնան, և նույն կերպ դաստիարակեն իրենց երեխաներին: Ես լիովին ենթարկվում եմ այդ «Ոսկե օրենքին»:

-Հասոս, միատ կոֆե դիր` խմենք,- հիմնականում առաջինն ասում է հայրս, եթե մայրիկից շուտ է ինձ տեսնում:

-Պապ, լավ էլի, նոր եկա, կըլնի՞ Հայկանը դնի,- խեղճ աչքերով նայելով հայրիկիս, ասում եմ ես՝ փորձելով խղճահարություն առաջացնել և համոզել նրան: Բայց նայելով հայրիկի դեմքին, հասկանում եմ, որ պատասխանը իմ ցանկության հետ չի համապատասխանում:

Դե ինչ, անցնեմ գործի: Օգտվելով նրանից, որ թեյնիկը տաք է, տաք ջրով եմ պատրաստում՝ մի քանի անգամ խառնելով ու եռացնելով սուրճը (որ լավ եփվի ու համով լինի): Լցնում եմ բաժակներն ու մատուցում, բայց դեռ նոր էի սկուտեղը դատարկել, երբ դուռը բացվեց, և նոր հյուրեր եկան:

Դե, Հասմիկ ջան, նյարդերդ պինդ պահիր, էդպես էլ է պատահում: Նորից եմ սուրճ պատրաստում: Այս անգամ բախտս բերում է, ու էլ մարդ չի գալիս:

Մի անգամ տատիկս ասաց.

-Քո տրած կոֆեն քաղցրի, Հասո ջան,- այն դեպքում, երբ սուրճի մեջ բոլորովին շաքար չէի լցրել, և ես դա ընդունեցի որպես հաճոյախոսություն: Դա սուրճի հետ կապված իմ միակ լավ հիշողությունն է:

Ես օրվա մեջ միջինը 4-5 անգամ սուրճ եմ պատրաստում, այնպես որ, սիրելի աղջիկներ, դիմացեք, լավ տնային տնտեսուհի լինելու համար պետք է ամեն ինչ շատ լավ անել:

Գրկախառնություն: Կարդա  այս բառը և՛ս մեկ անգամ՝ բայց ո՛չ մտքում: Հաճելի է, չէ՞: Ջերմություն եմ զգում, ջերմացնում է այն միտքը, որ կարող եմ արթնանալ ու գրկել այն մարդկանց, որոնց սիրում եմ: Բայց որքանո՞վ են մեր այդ մտքերն ու ցանկություններն իրականություն դառնում, ավելի ճիշտ, որքանո՞վ ենք իրականություն դարձնում: Հաստատ ասել չեմ կարող, բայց յուրաքանչյուրը, ով հիմա կարդում է սա, կարող է տալ իրեն մի պարզ հարց և ստանալ պատասխանը:

-Իսկ ինչո՞ւ ես առավոտյան չգրկեցի մայրիկիս կամ ընտանիքիս մյուս անդամներին:

Կուզե՞ս օգնեմ քեզ գտնել պատասխանը: Գուցե դու ամաչեցիր ցույց տալ զգացումներդ, գուցե անհարմար զգացիր՝ պատկերացնելով այդ տեսարանը, կամ վախեցար, որ մայրդ կարող է ասել.

-Էս ո՞նց եղավ, կարոտեցի՞ր, թե՞բան է պետք:

Եվ իրոք անհարմար կլինի: Այդ իրավիճակից խուսափելու համար դու կարող ես գրկել նրան ո՛չ միայն նրա տարեդարձի օրը կամ մեկ այլ առիթով: Գրկի՛ր նրան դպրոցից (համալսարանից, աշխատանքից) վերադառնալիս կամ գնալիս, գրկի՛ր նրան առանց պատճառի, գրկի՛ր նրան ի սրտե… Եվ ոչ միայն նրան:

Երբ մենք գրկում ենք որևէ մեկին, շատ դեպքերում դրանք կա՛մ հրաժեշտի, կա՛մ ողջույնի գրկախառնություններ են: Ուրեմն ինչո՞ւ չկոտրել այդ սառցե պատը: Նայիր շուրջդ, ո՞վ կա կողքիդ, վե՛ր կաց ու գրկիր նրան, կարող ես արդարանալ նրանով, որ պարզապես ցանկություն ունեցար նրան գրկելու: Չե՞ս անում, քո գործն է: Ամեն դեպքում, դու չես կարող ասել, թե ինչ կլինի 5 րոպեից, 1 ժամից, վաղը… Մեր բոլոր պլանները կարող են փլվել մեկ վայրկյանում: Կարող է պատահել, որ վաղը դու այդ հնարավորությունը չունենաս, և այդ ժամանակ դու գուցե հասկանաս ինձ, գուցե զղջաս…

Գրկախառնություն: Կարդա այս բառը և՛ս մեկ անգամ, բայց ո՛չ մտքում: Հաճելի է, չէ՞…