Բարև, պաթոս: Չէ որ այսօր ապրիլի 2-ն է: Այսօր պիտի խոսենք կամ ընտրություններից, կամ արդեն մեկ տարվա վաղեմություն ունեցող պատերազմից:

Խնդրում եմ սենտիմենտալ մի դարձրեք ամեն ինչ ու սիմվոլների մի վերածեք ամեն բան: Շատ եմ լսում, որ բողոքում ենք, որ ընտրությունները հենց ապրիլի 2-ին են նշանակվել: Մարդիկ հիշեցնում են, որ այսօր ազգը պիտի Եռաբլուր գնար, այլ ոչ ընտրատեղամասեր: Հարցին ուրիշ կողմից նայեք: Մեզ ոչինչ չի խանգարում Եռաբլուր գնալ: Ոչինչ չէր փոխվի, եթե անգամ ուրիշ օր նշանակված լինեին ընտրությունները: Ձեր ներսն է կարևոր: Հարգանքը դրանով չէ, որ պետք է որոշվի: Շատ ուրիշ հարցեր ու խնդիրներ կան, որտեղ ցույց եք տալիս ձեր հարգանքը, կամ հակառակը: Չեմ վիճում:

Չեմ եկել բողոքելու, ընտրակաշառք բաժանելու, ընտրությունները կեղծելու, քվեաթերթիկները պատռելու, անվավեր ճանաչելու, տեսախցիկների չաշխատելու, ուղիղ եթերներին հետևել չկարողանալու և երկրի գործող նախագահի անձնագիրն ու մատը չճանաչելու մասին ասելու: Կամ գուցե հենց դրա համար էլ եկել եմ: Չգիտեմ:

Չեմ եկել լացելու, բանաստեղծության տողեր ցիտելու, ավելորդ անգամ հերոս տղերքի` «մոնումենտցի Կյաժի», Ադամի, Քյարամի, Ուրֆանյանի, Ռոբերտի ու Մկրտչյան Սասունի անունները շահարկելու, թուրքին մեղադրելու, անօդաչու թռչող սարքի գործը խափանած հովվի, 800 հեկտարի մասին հիշեցնելու ու  «ամեն» ասելու: Կամ էլ դրա համար եմ եկել: Ով գիտե:

Ես եկել եմ ասելու, որ մեր Բաղանիսի տղաները վաղուց էլ երեխա չեն: Իրենք էդ սահմանին են մեծացել: Կրակոցները իրենց հետքը թողել են ժամանակի ընթացքում: Հիմա էլ է նույնը: Սերյոժան «Ուղտի մեջք»-ի մասին մի տեսակ սովորական է պատմում, բայց կուտակված շատ բան կա: Թվում է, թե շատ հանգստությամբ է խոսում, բայց բոլորիս ներսը տակնուվրա է լինում: Պատմում է, որ շատ ժամանակ ստիպված են շորերով քնել, որ կրակելու դեպքում, հանկարծ հագնվելու վրա ժամանակ չկորցնեն: Հաճախ ստիպված են բաց թողնել պարապմունքները, որովհետև կյանքն ավելի կարևոր է, բնականաբար հասկանում եք:
«Հա, մին էլ մոռացա, կռավաթդ պատուհանիցը դեսն ենք բերել՝ դբա պատը, պոստերը երևըմ ա քու սենյակիցը, դրա հըմար»:
Մահճակալն էլ տեղափոխվում է տան անկյուններից, որ մի քիչ ապահով լինի: Դրանից մեր սրտերի տեղերը չեն տեղափոխվում, որ մենք էլ մի քիչ ապահով լինենք, մի քիչ հանգիստ լինենք, մի քիչ էլ քիչ մտածենք:

Պատերազմական օրերին ես տանը հանգիստ նստած կարդում եմ Դավիթի «Խաչմերուկ» նյութը ու ուղեղիս ծալքերով անցկացնում, որ ես էլ, ինքն էլ նույն Հայաստանում ենք ապրում: Իրականում կյանքը շատ տարբեր է սահմանամերձ գյուղերում ու հեռու-հեռավոր քաղաքներում:

Հիմա, այսօրը շատերը տխրությամբ են հիշում, շատերը հպարտությամբ, շատերը չեն ուզում հիշել: Ես արդեն չգիտեմ` որ տեսակին եմ պատկանում և կամ՝ որ խմբի մեջ եմ մտնում: Միայն կասեմ, որ այսօր ապագա Հայաստան ընտրելու ու ողջ մնացած հերոսների կողքին հպարտությամբ կանգնելու օրն է: Լավ մնացեք:
Ցտեսություն, պաթոս:

Բարև: Երկար ընդմիջումից հետո վերադարձել եմ, որ էլի հետդ խոսեմ: Չգիտեմ, բացակայությունս նկատե՞լ ես, թե չէ, բայց ես արդեն հասցրել եմ կարոտել քեզ:

Եկել եմ մի քիչ խոսենք մեր հասարակությունից: Ուզում եմ խոսել այն հասարակության մասին, որ քննադատում ու անբարո է համարում աղջկան, որն ընտանիք է կազմել սևամորթի հետ, բայց միևնույն ժամանակ, նորմալ է համարում հայ տղամարդկանց ամուսնությունը ռուս գեղեցկուհիների հետ: Տես, թե միանգամից քանի խնդիր առաջ եկավ` ռասիզմ, սեքսիզմ… Ու որ մի քիչ էլ փորփրեմ, հավատա, ավելի անտանելի խնդիրներ կգտնեմ, բայց լավ, մոռացիր ու ժպտա: Ժպտա, որովհետև այդ հասարակության կողքին մի ավելի քաղաքակիրթ հասարակություն ունենք: Հասարակություն, որի համար նշանակություն չունի մաշկի գույնը, սեռական հայացքները, կրոնական պատկանելիությունը, ինչ-որ երկրացի լինելն ու էսպես շարունակ: Բայց և այնպես, պիտի հիշեցնեմ, որ ապրում ենք մի հասարակության մեջ, որտեղ քեզ «ողջ-ողջ կթաղեն» իրենց խոսքերով, եթե ասենք, մազերդ կապույտ ներկես: Կամ թե գունավոր զուգագուլպա հագնես սպիտակ դասական վերնաշապիկի հետ ու կեդեր` սև էլեգանտ շրջազգեստի հետ:

Ապրում ենք մի հասարակության մեջ, որի համար վարդագույնը աղջկա գույն է, իսկ կապույտը` տղայի, մի հասարակության մեջ, որի համար ամոթ է, երբ տղամարդն օգնում է իր կնոջն, ու ամոթ է, երբ կինը ամուսնու հետ նստում է նույն սեղանի շուրջ ու զրուցում, կատակներ անում ամուսնու ընկերների հետ: Ախր, ո՞ւր մնաց մեր «հայու գենը», «խպարտ խայուխի» կարգավիճակը»… Լավ, հաա, կատակում եմ:

Գիտե՞ս` դա որ հասարակությունն է, հենց այն, որ խոսում է ազգային արժեքներից, հանդիմանում է երիտասարդին, ով հիմնը լսելիս ձեռքը չի դնում կրծքին, բայց անգիր գիտի ամեն մի տողն ու նշանակությունը, այն հասարակությունն է, որ ասում է, թե հայրենասեր է, սիրում է մեր լեզուն, մշակույթը և սոցկայքերում այս ամենի մասին գրում է ռուսատառ:

Բայց դու աչքերդ մի խոժոռիր, հիմա կհիշեցնեմ, որ այդ ամենի հետ մեկտեղ, ապրում ենք այն հասարակության մեջ, որը մեծարում է հայ զինվորին ու պատրաստ է օգնել նրան ցանկացած պահի: Ապրում ենք այնպիսի հասարակության մեջ, որը ձեռք է մեկնում հիվանդ ու միայնակ ծերունուն՝ փողոցն անցնելիս, վերցնում է ծանր տոպրակներն իրենից տարիքով մեծ մարդու ձեռքից, սառնամանիքին կանգնեցնում է մեքենան ու անծանոթին առաջարկում է տուն հասցնել: Այնպիսի հասարակության մեջ, որն ընկածդ պահին քեզ օգնում է, այլ ոչ թե գցում ու տրորում:

Մի տխրիր ու լավ մնա, հասարակության մի փոքր մասն էլ ես ու դու ենք կազմում, ու գուցե ամեն ինչ հենց մեզնից ու մեզնով պիտի փոխվի:

Սևակի «Ուզում եմ»-ը հիշո՞ւմ ես: Այն, որ ուզում էր` պարապը լցվեր լացով, բայց ոչ թե մոր, այլ մանուկի, որ գերվեին` ոչ թշնամուց, այլ խելքահան աղջիկներից… Դո՞ւ ինչ ես ուզում: 

Ես Տիգրան Մեծի ստեղծած ու Նժդեհի երազած հայրենիքն եմ ուզում: Ուզում եմ, որ աշխարհում այլևս հոլոքոստներ չլինեն: Ուզում եմ, որ պատերազմներ չլինեն ու կրակոցներ չլսվեն: Հա, նաև ուզում եմ, որ պատերազմի փոխարեն խաղաղություն ստանանք ու անօդաչու չքվող, է… Թռչող սարքի փոխարեն սեր ստեղծենք: Ուզում եմ, որ Հայաստանը լինի արտադրող և արտահանող, այլ ոչ` ներկրող երկիր: Ես ուզում եմ առանց հետադարձի տոմսեր չգնվեն մեր երկրում: Ուզում եմ, որ կառավարությունը գումարներ ծախսի նոր զենքի ու տեխնիկայի, ոչ թե արտերկրում շքեղ առանձնատներ ունենալու համար: Ես ուզում եմ պաշտոնյաները կրթված լինեն: Եվ ուզում եմ, որ չվաճառեն մեր երկիրը: Ուզում եմ Արևմտյան Հայաստանի յուրաքանչյուր նահանգ վերադարձվի Հայաստանին ու հայերով բնակեցվի:

Գանձեր չեմ ուզում, ուզածս մի կտոր անկախություն է: Մի կտոր, բայց լիարժեք: Մի կտոր, հասկանո՞ւմ ես ինձ, մի կտոր, առանց Ռուսաստանի թելադրանքի: Հիմա կասես` ինչ հիմարություններ եմ դուրս տալիս, չէ՞: Կասես, որ Ռուսաստանը մեր դարավոր բարեկամն է, որ եթե իր «օգնությունը» չլինի` մենք կորած ենք: Քեզ ոչնչում ու ոչնչով չեմ հակադարձի ու իմ կարծիքն էլ չեմ փաթաթի վզիդ: Միայն կասեմ, որ ես այդպես չեմ մտածում: Ու չեմ պարզաբանի ոչինչ, դա մնա մի ուրիշ անգամ: Դե, հասկանում ես, երկար պատմություն է, գլուխդ չտանեմ:

Ուզում եմ, որ այլևս վեճեր չծագեն սեռի, դավանանքի, կրոնի ու ռասսայի շուրջ: Ուզում եմ, որ աշխարհում այլևս երբեք լենիններ ու ստալիններ չծնվեն: Ուզում եմ, որ ազգս թուրքի դրոշ վառելու և կամ այն տրորելու փոխարեն թուրքական ապրանք չներկրի, չվաճառի ու չգնի:

Ես ուզում եմ շարժառիթ ունենալ ու շարժառիթ լինել: Հա, այն մոտիվացիայիդ, որ ամենաանհրաժեշտ պահին հանկարծ կորչում է: Իսկ դու չե՞ս ուզում հենասյուն դառնալ և կամ դարձնել: Իսկ ես… Ես անգամ ուզում եմ ձեզ համար այն անհնարը հնարավոր դարձնել:

Պատերազմի մասին լսել էի ծնողներիցս, կարդացել էի գրքերում ու ավելի խորը ուսումնասիրել պատմություն պարապելու ընթացքում:

Իրականում պատերազմն ինձ համար հեռու ու անիրական էր, մինչ այն պահը, երբ դպրոցում սկսեցին խոսակցություններ պտտվել… 16 տարեկանում ավարտվեց մանկությունս: Հիմա կասես` տասնվեց տարեկանում ի՞նչ մանկություն: Բայց ես հասկացա, որ մինչ պատերազմի գիտակցումը երեխա եմ եղել ու ոչ մի լուրջ հոգս չեմ ունեցել: Էդպես ավարտվեց մանկությունս, ու չորս օրվա ընթացքում լրացավ 20-ամյակս:

Դպրոցում տագնապ կար յուրաքանչյուրի աչքերում, բոլորը խառնվել էին, շատերը տուն էին շտապում, մյուսները` աչքերը լցրած, հեռախոսը ձեռքներում պինդ պահած, ինչ-որ զանգի էին սպասում: Դպրոցական օրը կարծես դժվարությամբ ավարտվեց: Մտա տուն ու մինչ, այդ պահին ինձ անհաս թվացող սենյակս կվազեի, տատիկիս հարցրի` ի՞նչ են ասում լրատվամիջոցները: Սենյակս հասնելուց հետո «քրքրեցի» ամբողջ համացանցն ու հասկացա, որ հեռուստատեսությամբ լուսաբանվող տեղեկատվությունը համացանցի տեղեկատվության 30 և իրականության 10 տոկոսն է միայն լուսաբանում:

Օրն էլ գլորեցի, մի կերպ ավարտվեց: Դրան հաջորդեցին նմանատիպ երեք օրեր: Վախն ու հպարտությունը սրտներումս ապրում էինք: Այդ օրերին մոռացել էինք դաս, պարապմունք, մաքրություն, տան հոգս ու անգամ կառավարություն: Ամեն ինչ, ինչ անցնում է մտքովդ: Ընթացքում հասկացա, որ դրանից առաջ ունեցած իմ բոլոր խնդիրները, որ անլուծելի ու չափազանց բարդ էին թվում, իրականում չնչին բաներ են:

Պատերազմի հետքը խորը եղավ: Երբ շենքը զենք ենք կարդում, բանվորը` զինվոր, խոր փոսը` խրամատ: Երբ «բաց թողնված» բառակապակցությունն օգտագործում ենք փամփուշտի հետ, երբ «դիրքեր» բառից դողում ենք ու երբ «հայրենիք» բառի մեջ հստակ ՀԱՅՐ-ն ենք տեսնում…

Ժամանակը չէր անցնում: Ոչինչ առաջ չէր գնում: Միայն տղերքն էին, որ հանուն մեզ գնացին առաջ: Ինչքան կոտրվեցինք, թևաթափ եղանք: Էլ ոչնչի ուժ չէր մնացել: Օրեցօր ցուցակում ավելանում էին զոհվածների, անհայտ կորածների ու վիրավորների անունները: Նրանցից յուրաքանչյուրն իմ եղբայրն է: Հա, հա, չզարմանաս: Բոլորը, անխտիր, բոլորն իմ եղբայրներն են: Ու հիմա, այս երկու կտոր խոսքը արցունքների միջից եմ գրում: Քառօրյայից հետո սրտներիցս մի մաս պոկվեց, գնաց: Մենք էլ չգիտենք` ուր, բայց գնաց: Գնաց անհետ ու անվերադարձ: Շուրջ մեկ ամիս և, շատերիս մոտ դեռ ավելին, անհրաժեշտ եղավ կյանք վերադառնալու համար: Եթե ինձ այդ օրերին տեսնեիր դպրոցում, կամ ասենք, պարապմունքիս վայրում, կամ էլ թե տանը` իմ սենյակում, ապա աչքերումդ ոչնչով չէի տարբերվի «Կտոր մը երկինք»-ի Թորիկից: Միայն թե աղունիկների փոխարեն երկնքում խաղաղություն էի փնտրում: Այդ օրերի ուղեկիցս Լյուբեն էր իր «Կոմբատ»-ով, Հախվերդյանն իր «Լավագույն տղերք»-ով, էլի շատ ու շատ սենց սիրուն երգեր, դե Նժդեհն իր ամենաոգևորող խոսքերով ու «Հա՞յ ես, ախպեր… Հա… Կայֆ ա, չէ՞» հոլովակն իր ժպիտներով:

Շատերը կորցրին կյանքի իմաստը, բայց շատերն էլ հենց այդ օրերին գտան ու սկսեցին ավելի արժևորել, գնահատել: Հայաստանն էլ առաջին անգամ նման ներգաղթ տեսավ, ու ես առաջին անգամ նման համախմբվածություն զգացի:

Ես այն անկախության սերնդից եմ, որ պատերազմ տեսավ:
Պատերազմները լավ բան չեն: Ազգի պատմության ու մարդու հոգեվիճակի վրա լավ չեն անդրադառնում: Ասածս ինչ է` Make love, not war…