Այս օրերին հաճախ եմ «17.am»-ի նյութերի մեջ 9-րդ դասարանի քննությունների ու նոր քննակարգի մասին կարդում, շրջապատումս էլ այդ թեմայով լավ անհանգստացած են: Լսելով այս ամենը` ակամա մտաբերում եմ անցյալ տարվա իմ կարգավիճակը. տասնյակ գրքերը, որոնց կեսն անգամ չհասցրեցի վերընթերցել, քննություններին նախորդող անքուն գիշերները, հայոց պատմության թվականները հիշելու համար մեղր ու պոպոք ուտելը… Քննությունները հեշտ չէին, բայց դժվար էլ չէին: Այն, ինչի համար ողջ դասարանով անհանգստանում էինք, քննարկում, մտահոգվում, այսօր այլևս ոչ ոք չի հիշում: Ես, ինքս դժվարությամբ եմ մտաբերում իմ քննությունների արդյունքները: Նախորդ տարի ամեն բան իհարկե ավելի հեշտ էր` բնագիտական առարկաներից մեկը պիտի ընտրեինք, իսկ հիմա` բոլորը միասին: Իրոք, այս տարվա 9-րդ դասարանցիները նախանձելի վիճակում չեն: Եթե նոր քննակարգի մասին լուրերը մեր վերևի դասարանում գտվող իններորդցիների մոտ տխուր ու հուսահատ մտքեր էին առաջ բերում, ապա մեր` տասներորդցիներիս մոտ, բարի ճակատագրի հասցեին շնորհակալական խոսքեր: Ես ու դասընկերուհիս փառք էինք տալիս Աստծուն, որ թեև դպրոց ընդունվելիս դեռ 6 տարեկան չենք եղել, բայց մեր ծնողները մեզ փոքր չեն համարել ու շուտ են ընդունել դպրոց: Մեկ տարի առաջ, չէի էլ կարող պատկերացնել, որ հինգ ու կես տարեկանում դպրոց գալու համար այսքան ուրախ կլինեմ: Բայց ինչպես ասում են` «ծիծաղում է նա, ով վերջում է ծիծաղում»: Առջևում ավարտական քննություններ են, իսկ ամեն նոր եկող կրթության նախարարի հետ` նոր քննակարգ է գալիս, նոր կանոններ, ի՞նչ իմանաս, թե երկու տարուց ինչ կլինի:

Իսկ այս տարվա քննություն հանձնողներին հորդորում եմ ամեն բան այդքան ծանր չտանել: Սովորաբար ամեն ինչ ավելի հեշտ է ստացվում, քան մտածում ենք, իսկ այդքան սարսափելի թվացող քննությունների մասին, ընդամենը մեկ ամսից, որքան էլ զարմանալի լինի, հաճելի հիշողություններ են մնում:

Մինչ ճամբար գալը արդեն տխրել էի, որ 7 օրից այն պիտի ավարտվի: Բավականին երկար ժամանակ ունեի վերջին օրվան նախապատրաստվելու: Ամբողջ ընթացքում լաց չեմ եղել, ու ինձ թվում էր` այդպես հերոսական պահվածքով էլ կհասնեմ տուն: Մեզ տրված վերջին խոսքի ժամանակ ինքս զգում էի ձայնիս դրամատիկ երանգը, լացն էլ կոկորդումս անողոքաբար խեղդում էի, զգում էի, որ եթե նախատեսածիցս գեթ մեկ բառ էլ ավել ասեմ, բոլորի առաջ լաց կլինեմ: Նայում էի շուրջս նստած երեխաներին, ոչ բոլորի մոտ էր լացը զսպել ստացվում, բայց ես կարողացա:

Բարձրացանք սենյակներ, վերցրեցինք իրերը: Մի քիչ ծիծաղելի է, բայց վերջին անգամ բացեցի ծորակը, նայեցի պատուհանից, քաշեցի վարագույրը, գիտեի, որ ամեն ինչ վերցրել եմ, բայց մի անգամ էլ բացուխուփ արեցի դարակները: Սենյակից դուրս գալիս էլ մի վերջին հուսահատ հայացք գցեցի միջանցքին, ոնց որ ֆիլմում լինեի: Մի վեջին անգամ էլ սեղմեցի վերելակի կոճակը ու չնստեցի: Ամեն ինչ վերջին անգամ:
Իջանք հյուրանոցի դիմաց, հերթով գրկում ու հաջողություն էինք ասում իրար, բացառությամբ նրանց, ովքեր մեզ հետ Երևան էին գալու: Յուրաքանչյուրին գրկելիս նրա հետ կապված բոլոր դեպքերն էին աչքիս առաջ մեկ ակնթարթում անցնում, բայց էլի հուզմունքս զսպում էի, չէ որ պետք է միայն ժպտալ ու ձեռքով անել, ինչպես ճամբարի ընթացքում աշխատանքային կադրեր անողներն էին ասում: Հասավ վերջին մարդը, որին պետք է գրկեի, հրաժեշտ տայի ու նստեի ավտոբուս, ու այդ պահին այլևս չդիմացա: Ֆիլմերում հրաժեշտի տեսարաններ տեսնելիս, միշտ մտածել եմ, որ երբեմն կարելի է ուղղակի իրար կողքի մնալ ու հրաժեշտ չտալ, բայց պարզվեց հնարավոր չի: Էլ չեմ նստելու ճաշարանում Նարեի, Սուրենի ու Սեյրանի դիմաց, առավոտը Մանեի նման էլ ոչ ոք սուրճ չի դնի, ու իմ փոխարեն սենյակս չի հավաքի, Սևանն էլ պատուհանիցս ամեն օր էլ չի երևա:

Վերջացավ իմ կյանքի ևս մի հետաքրքիր անմոռանալի պահ, թերևս չի ստեղծվել իմ զգացածը ճիշտ նկարագրող բառ: Մենք լաց էինք լինում, որովհետև կորցրել էինք, որովհետև այլևս չէինք զգալու այն, ինչ զգացինք այստեղ: Վանաձոր-Երևան երթուղայինի մեջ մի մարդ, տեսնելով, որ լաց եմ լինում, հարցնում էր` հո հարազատ չե՞մ կորցրել: Ասացի` չէ, ուղղակի ճամբարից եմ գալիս: Ժպտաց, երևի ինքն էլ էր ժամանակին ճամբար գնացել, ինձ հասկանում էր:

Երեկ մի տարօրինակ միտք ծագեց գլխումս. ասում եմ` գուցե չգնայի ճամբար, որ բաժանումը այսքան ծանր չտանեի: Բայց հետո հիշում եմ մի խոսք, որ ճամբարի ընթացքում բոլոր լաց լինողներին ասում էի. «Մի տխրեք, որ վերջացավ: Ուրախացեք, որ ընդհանրապես եղել է»:

Ես իմ կյանքը առանց ճամբարի հիշողությունների չեմ պատկերացնում, այս պահին ես դրանցով եմ ապրում, ամեն ինչ այնքան օտար է դարձել, դեռ մոտ մեկ ամիս ժամանակ պետք կգա, որ նորից կյանքս բնականոն հունի մեջ գցեմ:
Անընդհատ երեխաներին գրկելու պահն եմ հիշում, բոլորին այնքան ամուր էի գրկում, որ դեռ երկար ժամանակ չմոռանամ:

Հիմա ես տանն եմ, սենյակումս նստած նամակագրություն եմ սկսել երեխաների հետ: Նայում եմ շարֆիս`Դավիթին եմ հիշում, որ մի օրով սեփականաշնորհել էր այն, համակարգչիս նայելիս`նրանով շա՜տ դանդաղ նյութ հավաքող Նինային ու Հակոբին եմ հիշում: Դե, «ֆլեշկայի» մասին էլ խոսք լինել չի կարող. Լուսինեի մոտեցող դեմքից անմիջապես հասկանում էի, որ դրա համար է եկել:

Այսպես անընդհատ կարող եմ գրել, օտարի կողմից սովորական թվացող ամեն դրվագ կարող եմ էջերով նկարագրել, բայց չեմ կարող: Թղթի վրա թափվող արցունքներն են խանգարում, դողացող գրիչը ու խեղդող կարոտը:

Ցտեսություն, Սևանի մեդիա ճամբար, ցտեսություն երեխեք, մինչ հաջորդ հանդիպում:

-Մամ, իմանաս` ի՞նչ ա էղել, նոր զանգել էին, գնալու եմ, մամ ջա~ն:
-Ո՞վ էր զանգել, էդ ո՞ւր ես գնում:
-«Մանանան» էր զանգել, է~, «Մանանայից» էին զանգել, դե, 17-ից էլի, ճամբար եմ գնալու, կարելի ա, չէ՞, թողնում եք, չէ՞:
-Մի հատ հանգստացի, նորմալ բան ասա, տենանք` ինչ ենք անում:
Հարյուրավոր ճամբարներ կան, հարյուրավոր մարդիկ ամեն օր զանգեր են ստանում ճամբարների մասնակցելու համար, բայց ասեմ, թե ինչով է յուրահատուկ այս դեպքն ինձ համար:
Այս տարվա օգոստոսին, լրիվ պատահական, ես տեղեկացա Վանաձորում կայանալիք 17-ի դասընթացների մասին: Դասընթացից պիտի ընտրվեին 2 հոգի Դիլիջանի մեդիա ճամբարին մասնակցելու համար: Ես չընտրվեցի: Բայց իմացա, որ նմանատիպ ճամբար լինելու է նաև աշնանը, ու այս տեղեկատվությունն էլ եղավ իմ հետագա նյութեր գրելու առաջին դրդապատճառը:
Գյուղից տուն ճանապարհին ուղեղիս մեջ հազարավոր նյութերի, ֆիլմերի գաղափարներ էին գալիս ու գնում: Մտածում էի, որ միայն անհաջողակը կարող է մի հնարավորությունը երկու անգամ ձեռքից բաց թողնել:
Վերադարձա ու սկսեցի նյութ գրել, սկսվեց իմ կյանքի մի նոր, ավելի հագեցած ու հետաքրքիր փուլ:
Հոկտեմբերին իմանալով, որ հաստատ մասնակցելու եմ Սևանի մեդիա ճամբարին, ինքս իմ հանդեպ երախտագիտություն զգացի, զգացի, որ կյանքում առաջին անգամ ես իմ աշխատանքի շնորհիվ ինչ-որ բանի եմ հասել:
Ամեն անգամ ճամբար գնալիս ես ինձ հետ պարտադիր երեք բան եմ վերցնում` ինտերնետ մտնելու սարքավորում, Բարսելոնայիս շարֆը և ընկերուհուս: Դե իհարկե, ոչ բառիս բուն իմաստով, պարզապես վերցնում եմ հեռախոսս` անհրաժեշտ գումարով, և միշտ կապի մեջ եմ լինում նրա հետ: Ինքն էլ ինձ ինչ-որ տեղ ճանապարհելիս ասում է. «Դե, մեզ բարի ժամանց»:

Երբևէ ականատես եղե՞լ եք ֆուտբոլասերների կռիվներին: Ովքեր չեն տեսել, խորհուրդ եմ տալիս ամեն կերպ խուսափել:

Նախ ասեմ, որ ըստ իս և շատերի, ֆուտբոլասերները` ֆաները, բաժանվում են երեք խմբի: Առաջինը նրանք են, որոնց համար լրիվ մեկ է ֆուտբոլը, ուղղակի հիմա «մոդա» է ֆուտբոլ նայել, նավանավանդ, եթե դու աղջիկ ես, դա քեզ համար մեծ «պլյուս» է: Այսպիսիք սովորաբար միայն շատ կարևոր խաղերն են նայում, որ հաջորդ օրը գնան դասի կամ գործի, ու պարծենան, որ կարողացել են հաղթահարել այդքան սպասված քունը, նստել մինչև գիշերվա երկուսը, ֆուտբոլ են նայել:

Երկրորդ խմբի անդամները մի քանի անգամ ավելի վատն են առաջիններից, նրանց անվանում են «գլորներ»: Սրանք այն մարդիկ են, ովքեր կոչված են հակառակորդ թիմի խաղացողներին ու երկրպագուներին ամեն անհնար ու հնարավոր ձևերով վիրավորելու: Նրանք սովորաբար ավելի շատ ատում են իրենց հակառակորդ թիմին, քան սիրում իրենց ակումբին կամ հավաքականին: Բոլոր թիմերի երկրպագուների մեջ էլ այսպիսիք կան. թե մադրիդիստների, թե կուլեների, թե մանկունյացիների…
Եվ վերջապես երրորդ`իմ ամենասիրելի խումբը: Սրանք այն ֆաներն են, որոնք երկրպագում են իրենց թիմին առանց ինչ որ բան մեկին ապացուցելու ձգտման, ուրախանում նրանց հաղթանակներով, անկեղծորեն տխրում պարտություններից:

Մի խումբ էլ կա, նրանք, ովքեր ուղղակի ֆուտբոլ չեն սիրում:
Ֆուտբոլը այսքան գեղեցիկ սպորտ չէր լինի, եթե չունենար երկրպագուների բանակ: Երկրպագուները կարող են թիմին հասցնել հաղթանակի և այնպես անել, որ նա պարտվի, նրանց աջակցությունը շատ կարևոր է:
Ֆուտբոլ չեն խաղում 22 հոգով, խաղի մեջ են նաև նրանք, ովքեր սրտի թրթիռով են սպասում հաղթական գոլին, որոնց սրտի աշխատանքը սկսում է արագանալ, երբ մրցակիցը գնդակով հայտնվում է իրենց տուգանային հրապարակում, նրանք գտնվում են տրիբունաներում ու հեռուստացույցի դիմաց:

Հաճախ, երբ հարցնում են Բարսայի խաղը ոնց ավարտվեց, ասում եմ` հաղթեցինք կամ պարտվեցինք, ծիծաղում են, ասելով` դու չհաղթեցիր, իրենք հաղթեցին, բայց ամեն երկրպագու իրեն թիմի լիարժեք անդամ է զգում: Թիմը ուժեղ է իր երկրպագուներով:
Ֆուտբոլը տհաճ կողմեր էլ ունի` երկրպագուների միջև բախումները: Զինագործները վիրավորում են ազնվականներին, մանկունյանցիները` քաղաքայիններին, կապտանռնագույնները` սերուցքայիններին, և հակառակը (իհարկե, ոչ բոլորը): Ամեն բան ավելի է սրվում կլասիկոներից (Ռեալ Մադրիդ-Բարսելոնա խաղերը) կամ դերբիներից (երբ որևէ քաղաքի երկու թիմեր խաղում են իրար հետ, օրինակ` Մանչսթեր Սիթի-Մանչեսթեր Յունայթեդ, Չելսի –Արսենալ) առաջ: Մինչ խաղադաշտում ֆուտբոլիստներն ու մարզիչները իրար ձեռք են սեղմում, երկրպագուները «իրար միս են ուտում»:
Անկախ ամեն ինչից, իր դրական ու բացասական կողմերով հանդերձ ֆուտբոլը ինձ ու շատերի համար մնում է ամենագեղեցիկ ու հույզերով լի սպորտը: Այն իր մեջ ամփոփում է ողջ կյանքը`հիասթափություն, հարգանք, սեր, հիացմունք…
Հ.Գ. Շատերը գուցե իմ նյութից ոչինչ չհասկանան, բայց լավ ֆուտբոլասերները կկիսեն իմ կարծիքը: