Երբ տատիկիս պատմեցի, որ օնլայն ընկերություն եմ անում Մարոկկոյից իմ հասակակից աղջկա հետ, զարմացած նայեց ինձ՝ չհասկանալով ո՛չ «օնլայն» բառը, ո՛չ էլ Մարոկկոյից ընկերուհի ունենալու փաստը:

Ուրախացա: Ֆրանսերեն սովորելու համար համացանցում օգնություն խնդրեցի կայքերից մեկում գրանցված իմ հասակակիցներից, ու հանկարծ հայտնվեց մի աղջիկ՝ 14 տարեկան: Շուտով իմացա, որ նա լավ գիտի իմ հայրենիքի պատմությունը:

Զարմացա: Երբ գրեցի, որ իմ հայրենիքը Հայաստանն է, նա շտապեց ինձ պատասխանել՝ մի՞թե դա այն երկիրն է, որտեղ 1915 թ.-ին մեծ ցեղասպանություն է եղել: Որտեղի՞ց գիտեր. պարզվեց, որ իրենց պատմության դասագրքերում է այդ մասին գրված, և այնպիսի նկարներ է տեսել, որ… Երբ շարունակեցինք զրուցել, պարզվեց, որ նա գիտեր անգամ ապրիլյան քառօրյա պատերազմի մասին: Մի պահ նույնիսկ սկսեցի կասկածել. գուցե հայկական արմատնե՞ր ունի:

Տխրեցի: Ցավ ապրեցի, որ նա իմ հայրենիքի պատմության սև էջերը գիտի: Իհարկե, ես դեռ կշարունակեմ ներկայացնել իմ Հայաստանը նրան, բայց նա մի կարևոր միտք ասաց՝ դատապարտելով այդ ոճրագործությունը. «Միայն Աստված կարող է վերցնել քո կյանքը, քանի որ նա է քեզ կյանք պարգևել՝ անկախ կրոնից և ազգային պատկանելությունից»:

Հպարտացա: Երբ հրապարակում են, որ այսինչ երկիրն ընդունել է Հայոց ցեղասպանությունը, փաստաթուղթ է ստորագրել, մենք՝ հայերս, սկսում ենք ավելի հավատալ, որ արդարությունը կհաղթանակի մի օր: Իսկ այսօր ես վստահ կարող եմ ասել, որ այն փաստը, որ հեռավոր Մարոկկոյում ապրող մուսուլման մի աղջիկ դատապարտում է մեր թշնամիների կատարած ոճրագործությունները, վեր է ամեն տեսակ փաստաթղթերից: Հպարտ եմ, որ վաղը ես մենակ չեմ, ինձ հետ ոտքի է կանգնելու ամբողջ մարդկությունը:

Ի՜նչ լավ բան է համացանցը…

2017 թվականի սեպտեմբերն էր։ Հետօգոստոսյան, նախահոկտեմբերյան սովորական աշակերտի դեպրեսիոն շրջան։ Առավոտյան արթնացա։ Սովորաբար արթնանում եմ, էլի։ Մուսաս չկար։ (Սա՝ նախաբան-արդարացում, որ քիչ եմ գրում)։ Վախենում էի։ Չէ, առանց արիստոտելյան շնչի։ Հեչ չի եղե՞լ, որ վախենաս՝ քեզ հասկանան։ Էդ ինքնամատնիչ վախի տեսակ է։ Դու վախենում ես գրել արջերի մասին։ Արջերը հեչ, է՜։ Բա որ ենթատեքստդ հասկանան։ Է՜, «արիստոտել» մտքերիդ առաջ դուռը փակում ես, պատուհանից են մտնում։

Սեպտեմբերն էնքան լիքն էր, բայց իմ «լիքը» համարյա նույն քո «լիքից» է: Ուրեմն անցնենք: Մի տեսակ չե՞ս հոգնում մարդկանց չփոխվելուց։ Ես հոգնում եմ։ Էն օրը մտածում եմ՝ մենք սեփականություն ունե՞նք։ Չէ, հա։ Անգամ մեր պատմություններն են կիսված։ Տարբեր մասերի, տարբեր աչքերով ու տարբեր գլուխների համար։ Քեզնից տասը սանտիմետր էն կողմ համարյա քեզ պես շնչող արարածը քեզ համար անհետաքրքիր է։ Դու էգոիստ չես։ Ուղղակի հենց ծնվել ես, հասկացել ես, որ դու քո գլխով ու միջի պարունակությամբ մենակ ես։ Նույնն էլ 10, 20, 50 սմ այն կողմ կանգնածները։

Մտքովդ հեչ անցե՞լ է, որ մետրոյի շարժասանդուղքի վրա պատահական ինչ-որ մեկը քո մասին կմտածի։ Դու կիջնես, ինքը կբարձրանա, հայացքդ կֆիքսի։ Հետո հինգ ժամ կմտածի՝ ինչո՞ւ էր ձեռքիդ բռնած թղթերից մեկը ծալված։ Ու եթե դիտորդդ լինի պերֆեկցիոնիստ, հավանաբար, ամբողջ կյանքում կատի քեզ՝ էդ գրողի տարած թղթի ծալված մասը չուղղելու համար։ Դե, չի ատի, բայց կազդես նյարդերին։ Ու դու միանգամից կվերածվես ինչ-որ մեկի նպատակն իրագործելու միջոցը ձախ ձեռքումդ պահողի։ Շատ աննկատ պատահական բարձրացողից կդառնաս ուրիշ մեկը։ Ու մինչ նա երկու րոպե նյարդերի հաշվին կիջնի, դու կբարձրանաս, կշարունակես շնչել… Կարճ ասած՝ կապրես առանց իմանալու, որ րոպեներ առաջ մեկն ուզում էր վազել հետևիցդ ու էդ գրողի տարած ծալված թուղթն ուղղել։ Անկեղծ՝ մուսաս փախչում է ձեր թղթերի պատճառով։ Դուք ակամա ազդում եք իմ գործողությունների վրա։ Դե, կամ ես եմ դարձնում ձեզ էդպիսի մեկը։ Ինչևէ, ուղղեք ձեր թղթերը, դուք աշխարհում մենակ չեք, մի ալարեք։
Ստացվեց՝ պատմեցի քեզ արջերի մասին, բայց չիմացար՝ երբ։ Դու կհավատաս, անգամ եթե համոզեմ, որ վերևում երկու րոպե կարդացածդ խոզանակի կամ էլ սնկի մասին էր, նույն հաջողությամբ՝ շերեփի, բայց երբեք` էդ անիծյալ թղթերիդ կապոցի միջի առաջին էջին դրված թղթի ներքևի աջ անկյունի ծալված մասին ուշադրություն չես դարձնի։ Քեզ համարյա քեզ պես շնչող արարածի գլխինը չի հետաքրքրում: Արջերն էլ։

«Ապաստարան»… Ում համար փրկության վերջին հույս, ում համար հասարակ տառերի մի սովորական խումբ: Երևի շատերը անգամ չգիտեն այդ բառի այն իմաստը, որի մասին ուզում եմ խոսել: Ուղղակի բացեք «Ապաստարան» ֆիլմն ու նայեք, հետո միայն կարդացեք ֆիլմի ստեղծման պատմությունը:

Ասում են, ոչինչ հենց այնպես չի առաջանում: Մեր ֆիլմն էլ հենց այնպես չառաջացավ: Ինչ-որ մեկը գիշերը քնած ժամանակ տեսիլք չտեսավ ու առավոտյան որոշեց, որ պետք է ֆիլմ նկարի: Ամեն ինչ սկսվեց 17-ի թղթակից Տիգրան Մամյանի «Տխուր հիշողություններ պատերազմի տարիներից» նյութից: Նյութի հերոսուհին կոթեցի Լաուրա Վերանյանն (Խաչիկյան) է, ով իր աչքերով է տեսել պատերազմն ու դրա հետևանքները: Նյութի մեջ պատմվում է Կոթիի ապաստարաններից մեկի մասին, ու թե ինչպես է ապաստարանի կառուցման աշխատանքները դեռևս չավարտած, թշնամին կրակ բացել գյուղի խաղաղ ու անզեն բնակչության վրա: Մի խոսքով՝ ձեր կյանքից ևս մի քանի րոպե տրամադրեք ու կարդացեք նաև նյութը:
2016 թվականի մարտին Հայաստանի պատանի թղթակիցների Տավուշի գործնական դասընթացների ժամանակ նյութեր էինք քննարկում, ֆիլմերի գաղափարներ առաջարկում: Կանգ առանք հենց ապաստարանի վերաբերյալ նյութի վրա: Քննարկումներից հետո հասկացանք, որ ապաստարանի մասին ֆիլմ նկարելը բավականին լավ միտք է: Արդեն հուլիս-օգոստոս ամիսներին անցկացված մեդիա ճամբարի ընթացքում էլ ավելի հստակեցվեց ֆիլմ նկարելու գաղափարը: Մեկ-երկու ամիս անց «Մանանայից» զանգահարեցին և տեղեկացրին, որ ֆիլմն արդեն պետք է նկարահանվի:
Ապաստարանը, որ պետք է նկարահանվեր, գտնվում էր կոթեցի Լաուրա Խաչիկյանի տանը կից: Առաջին հերթին կապ հաստատեցի հենց նրա հետ, տեղեկացրի ծրագրի մասին ու խնդրեցի չմերժել առաջարկս, այսինքն՝ նկարահանվել:
Հիշում եմ, նկարահանման օրը եղանակն այնքան էլ բարենպաստ չէր՝ մառախուղ, անձրև.. Բայց մենք հասանք մեր նպատակին և հանդիպեցինք Լաուրա տատիկին: Մեր ֆիլմի գլխավոր հերոսուհին արեց ավելին, քան մենք սպասում էինք: Նա ընդամենը մի քանի րոպեում բոլոր հարևաններին հավաքեց ապաստարանում՝ ֆիլմն ավելի լավն ու հետաքրքիր դարձնելով: Հետո, որոշ հարևաններ էլ՝ տեսնելով տեսախցիկներով, անծանոթ մարդկանց, մոտեցան, հետաքրքրվեցին և որոշեցին ծանոթանալ նաև այն ամենին, ինչ հենց նկարահանման վայրում՝ ապաստարանում էր տեղի ունենում: Ֆիլմը հաջողությամբ նկարահանեցինք՝ ծանոթանալով գյուղի և գյուղացու անցյալին, ներկային ու ցավոք՝ դեռևս անորոշ ապագային…
Երբեմն համագյուղացիներս ասում են, որ համացանցում Կոթիի մասին մի շատ հետաքրքիր ֆիլմ կա, անունն էլ «Ապաստարան»: Չեք պատկերացնի՝ ինչ մեծ հպարտությամբ եմ նշում, որ ֆիլմը հենց իմ մեծ ու համեստ ընտանիքի՝ իմ «Մանանայի» միջոցով է նկարահանվել, որ ես ինքս էլ հեղինակներից մեկն եմ, մասնակցել եմ նկարահանմանն, ու որ որոշ կադրեր հենց ես եմ նկարել:
Հիմա, երբ ֆիլմը պետք է Tbilisi Sunrise միջազգային կինոփառատոնում ցուցադրվի, այն էլ՝ արտերկրում, հպարտությունս էլ ավելի է մեծացել: Ճիշտ է, տխուր եմ, որ դասերիս պատճառով չեմ կարող փառատոնին անձամբ ներկա գտնվել, բայց անհամբերությամբ եմ սպասում այդ օրվան:
Հպարտության հետ մեկտեղ ներսումս նաև հույսի մի նշույլ է ծնվել…
Հույս ունեմ, որ այն թեկուզ չնչին օգուտ կտա կոթեցիներիս…
Հույս ունեմ, որ թե կոթեցիները, թե Կոթիի ճակատագիրը կիսող այլ սահմանամերձ շրջանների բնակիչները այլևս երբեք ապաստարան կառուցելու, այնտեղ պատսպարվելու առիթ չեն ունենա…
Հույս ունեմ, որ այն կօգնի մարդկանց հասկանալ, թե որն է իրական դժվարությունը, որն է հայրենիքը, որն է ժպտալու ու միշտ պայքարելու մեր բանաձևը…
Հույս ունեմ, որ գոնե ֆիլմը դիտելուց հետո մարդիկ միշտ կհիշեն նրանց, ովքեր սահմանին են: Չէ՞ որ հայրենիքը սկսվում է սահմանից…

Վերցրո՛ւ, սա քո կյանքն է: Ուզում ես՝ կախի պատից ու նայի կամ ճմրթի գցի… Կամաց, նայի՝ ուր ես քցում, ուրիշի վրա մի գցիր: Ձախ նայիր, պուճուր քայլող բաներ են, կարող ես նրանց վրա գցել, կտանեն: Կամ եթե չես ուզում, նրանց վրայով թռի՛, էնտեղ քեզ ոտքեր կտան, ուր ուզում ես՝ գնա:

Մի քիչ զգո՜ւյշ, ինչ ես գնդակի նման էս պատով, էն պատով տալիս, դու էլ էդքան մի փայփայի, մի քիչ ձախ կողքինիցդ օրինակ վերցրու:

Տե՛ս, նա էլ որոշել է ոսկի շրջանակի մեջ դնել, նոր կախել պատից: Հեյ, վեր կաց քնից ու էդ էլ գլխիդ տակից հանի, տվածս բարձ չի:

Մոռացա ասել. կարող եք երկու հատը բարակ թելով իրար կարել: Մի րոպե, չէ, մի տուր նրան: Ախր, ընդամենն ասացի՝ իրար կարեք։

Էն մեկն առած ո՞ւր ա վազում, դիմացդ նայիր, փոս է: Ի՞նչ կլինի՝ էն բոյովին ասա՝ ձեռքինդ խաղալիք չի: Այ, էն մեկին տեսնում ես, չէ՞, կողքինը, հաշվել եմ՝ արդեն 6-րդ անգամ է խազում, վրան գունավոր ներկ լցնում, մեկը չկա ասի՝ մեկ է՝ փոսերը երևում են:

Դու ի՞նչ ես հետս կանգնել ուրիշներին նայում: Արագ կյանքդ վերցրու, գնա՛ մի անկյունում զբաղվի:

Գիտե՞ս՝ ես շատը ինչի մասին եմ մտածում: Ինչի՞ համար է գիշերը, որ քնե՞նք, բայց ինչի՞ համար: Միջինում մարդը քնում է ութ ժամ, իսկ երբևէ մտածե՞լ ես, թե ինչեր կհասցնեինք անել, եթե գիշերը չգար, ու չքնեինք:

Սեպտեմբերի 16-ն էր: Թորոսգյուղում դասընթացի էի մասնակցում, երբ մասնակիցներով որոշեցինք՝ քնել չկա: Նստել էինք բուխարու կողքը՝ երգում էինք, արտասանում, զրուցում: Լուսացավ հաճելի միջավայրում: Դասընթացի ավարտից արդեն 15-20 օր է անցել, և մնացել են այդ լավ հիշողությունները: Իսկ եթե մեր այդ ոսկի ժամանակը վատնեինք քնելու վրա, ի՞նչ հիշողություններ էինք ունենալու:

Բոլորս ունենք նպատակներ՝ դառնալ այս կամ այն մասնագետը, կամ հասնելու տարբեր բարձունքների: Ու այդ ամենին մենք ավելի շուտ կհասնեինք, եթե գիշեր չգար: Երանի կարողանայինք և՛ գիշերը, և՛ ցերեկը, և՛ ժամանակը մենք կառավարել, որքա՜ն բան կհասցնեի անել: