Բարև, սիրելի՛ Հրածին,

Երկար ժամանակ է՝ չեմ կարողանում խոսել քեզ հետ կամ տեսազանգով կապվել: Կամ, գուցե, չեմ ցանկանում: Հա, չեմ ցանկանում: Օրեր շարունակ մտորում էի քեզ նամակ գրելու մասին, ախր, գրելիս միտքս կարողանում եմ լավ շարադրել, իսկ հեռախոսով չեմ կարողանում երկար խոսել ու ասել այն, ինչ մտածում եմ:

Իսկ գիտե՞ս ինչ եմ մտածում: Մտածում եմ՝ հայերեն գրել-կարդալ սովորեցի՞ր, թե՞ ոչ: Ճիշտ է՝ քիչ թե շատ խոսում էիր, բայց ցավալի էր, որ Գառնիի հեթանոսական տաճարի մոտ տեղադրված վահանակները չէիր կարողանում կարդալ: Ծնված լինելով Հունաստանում՝ դու դժվարանում էիր անգամ հաղորդակցվել, ու քո մայր հայրենիքում՝ Հայաստան աշխարհում, կաշկանդվում էիր:

Համոզված եմ, որ ցանկություն ունես հայերեն կարդալու, ազատ հաղորդակցվելու: Ուրեմն, մի՛ հապաղիր, սովորիր:

Սիրով կսպասեմ քեզ ու քո ընտանիքին մյուս տարի:

Աշխարհի ստեղծումից ի վեր ոչինչ կանգ չի առել մինչև այսօր: Ես լավատեսորեն վստահ եմ, որ ոչ մի լավ բան երբեք կանգ չի առնի… Կա մի լռություն, որ ոչ թե տխրություն է քարոզում, իր գրկի մեջ հավաքելով միայնակների վախեցած ազատությունը, արցունքները, այլ, տարածվելով օդում, թիկնոցի պես իջնում է ուսերիդ` լրացնելով քեզ: Լիության ուրվականն է դա, բախումն է քո ու էջերի, որտեղ ուզում ես պարտվել: Ամեն ինչ քաղցր քնի մեջ էր: Կարդալիս համոզվում էի,  որ դատարկությունը սպանում է այնքան, որքան զգացումները կախաղանից առաջ: Դեռ չէի ավարտել, բայց լույսը մարեց: Մութն անմիջապես կատաղած շան նման հաչեց երեսիս, թվում է՝ հիմա կմաղվեմ վախի ուժից: Օգնության կանչելով բանականությանը՝ հազիվ հասա պատուհանի մոտ: Բացեցի պատուհանը ու ձեռքս մեկնեցի՝ սպասելով, որ աստղեր կընկնեն: Հենց այդ ժամանակ երկնակամարը աքսորեց մի քանի աստղերի ու ես զգացի հրաշքի բույրը: Եվ, առհասարակ, ի՞նչ է հրաշքը: Մենք պատրաստ ենք ճչալ, որ հավատում ենք հրաշքների, բայց երբեք ի զորու չենք ճանաչել նրանց: Ես ճանաչեցի այն, թեև հազար անգամ նայել էի երկինք: Նրանցից ոչ մեկն ափիս մեջ չընկավ, եթե ընկներ էլ, միևնույն է, չէի նկատի։ Ես մոռացել էի ինքս ինձ, իրենց առաքելությունը կատարում էին միայն աչքերս: Օդը կատարյալ հանգիստ էր, ոչ մի դող չէր համարձակվում մոտենալ ինձ, մոտ մեկ ժամ չէի կարողանում կտրվել այն աշխարհից, որը ժամանակավորապես երկիր էր իջել: Գիշերվա ժամը 4-ն էր, երբ հայրս թխկոցով բացեց դուռը: Ես արագ փակեցի պատուհանը, բայց չկարողացա գլուխս կախել ու լռել, այլ սկսեցի ինձ հատուկ շատախոսությամբ նկարագրել գիշերը…

-Ջրի հերթը մերն է, մայրդ ու դու հողամասում կսպասեք, որ ջուրը գա, իսկ ես ու եղբայրդ կգնանք` ուժեղացնելու:

Բայց ես համառեցի ու, վերցնելով բահը, ճանապարհ ընկանք: Քայլում ենք, ու լուսինն ինձ համար ավելի պայծառ է դառնում: Խոսում էինք ամենատարբեր թեմաներով՝ մասնագիտությունից, երկնքից, կեղծիքից: Հանկարծ՝ մի տուն իմ  ուշադրությունը գրավեց: Գիշերվա այդ ժամին մի սենյակում լույսը դեռ վառված էր: Ինչո՞ւ ես երջանկացա այն տեսնելով, ինչո՞ւ այն ինձ այդքան խորհրդավոր թվաց: Միգուցե ես հանդիպեցի ինձ մի այլ վայրում, չէ՞ որ, հավանաբար, մեկ ուրիշի մտքում էլ է խորհրդավորությունը բնակվել, երբ անցել է իմ պատուհանի կողքով:

Մի որոշ ժամանակ անց հասանք այն վայր, որտեղ սարերից եկող ջուրը բաժանվում էր 2 գյուղի միջև: Հորիզոնը ամայի էր, ու քամին իրեն զգացնել տվեց: Մի կողմում կանաչ սարերն էին, իսկ մյուսում՝ սպիտակ երեսով լեռները: Հենց այդ ժամանակ ես նկատեցի հեռավոր սարերի լուսաբացը՝ ամենաչքնաղ լուսաբացը: Հորիզոնը թույլ կապտեց, իսկ հետո դարձավ վարդագույն, որը դանդաղ իջավ լեռներից: Հետզհետե աստղերը խամրեցին, դրան զուգակցում էր բահի ու քարի բախումից առաջացած ձայնը: Լույսը տարածում էր իր իշխանությունը, և մենք վերադառնում էինք:

Երբ հասանք տուն, եղբայրս ու մայրս հողամասն էին ջրում, ջուրը մեզնից առաջ էր ընկել: Հատկապես հետաքրքրական էր այն պահը, երբ փորձեցի հասնել մորս մոտ ու տեղ հասա ցեխոտ երեսով ու առանց կոշիկների, քանի որ կոշիկներս ցեխի պատճառով մարգերի մեջ էին խրվել, մնացել։ Տուն մտա: Վերցրի Աստվածաշունչը, որ կարդացել էի գիշերը ու, համոզվելով, որ այն, ինչ եղավ ինձ հետ գրքի պատճառով էր, մեկ անգամ ևս համոզվեցի, որ բազում հիասթափություններից հետո էլ լավը կշրջանառվի աշխարհով մեկ: Չէ՞որ աշխարհի ստեղծումից ի վեր ոչինչ կանգ չի առել մինչև այսօր…

Երիտասարդների ամենասիրած տոներից մեկը Ս. Սարգիսն է։ Հայերը այն նշում են մեծ շուքով։ Ս. Սարգսի տոնը հայ եկեղեցու շարժական տոներից է և նշվում է հունվարի վերջին կամ փետրվարի սկզբին։ Ս. Սարգսի ծիսակատարություններից միայն մեկ սովորույթ է մինչ օրս պահպանվել, այնինչ հնում տոնը այլ ձևով է նշվել։ Օրինակ՝ հայերը հնգօրյա պահք էին պահում, ցորենից խաշիլ և փոխինձ էին պատրաստում։ Ուրբաթ գիշերը տանտիկինները սկուտեղի վրա փոխինձ էին լցնում, հարթեցնում և դնում պատուհանի գոգին։ Նրանք վստահ էին, որ Ս. Սարգիսը իր ձիով այդ գիշեր պիտի այցելի իրենց, և որպես իր այցելության նշան, ձիու պայտի հետքը պիտի թողնի փոխինձի վրա։ Որպեսզի Ս. Սարգիսը հեշտությամբ մտներ տուն, շատերը տան դուռը բաց էին թողնում։ Շաբաթ առավոտյան բոլորը շտապում էին տեսնելու՝ Ս. Սարգիսը այցելե՞լ է արդյոք իրենց: Եթե հանկարծ նշմարվում էր ձիու պայտի հետքը, անչափ երջանկություն և հաջողություն էր սպասվում այդ ընտանիքում, և այդ մասին իմանում էին բոլորը՝ բարեկամները, հարազատները, հարևանները։ Սակայն լինում էին դեպքեր, երբ մարդիկ իրենք էին պայտը հպում փոխինձին։ Դրա համար էլ կային մարդիկ, որոնք չէին հավատում այդ ամենին։ Մայրս պատմում է.

-Ս. Սարգսի տոնի նախորդ ուրբաթ գիշերը, բոլորի նման, մենք էլ էինք փոխինձով սկուտեղ դրել տանիքին։ Առավոտյան, երբ տեսանք դրոշմած  փոխինձը, շատ ուրախացանք, սակայն դրա հետ մեկտեղ, նաև շատ զարմացանք։ Փաստորեն Սարգիս զորավարը գիշերն այցելել էր մեզ, և որպես նշան, թողել էր իր ձիու պայտի հետքը։ Ում էլ պատմում էինք, չէին հավատում, կարծում էին՝ մենք էինք հպել պայտի հետքը փոխինձին։

Ուրբաթ երեկոյան, չամուսնացած աղջիկներն ու պատանիները, նույն այդ փոխինձից աղի բլիթ էին պատրաստում և ուտում։ Գիշերը՝ երազում, ով իրեն ջուր տար, նա էլ պետք է լիներ իր փեսացուն կամ  հարսնացուն։ Տատիկս ասում է, որ նաև հետևում էին, թե ինչ բաժակով են ջուր տալիս իրենց՝ կավե, արծաթե, թե ոսկյա։ Եթե ջուր էին տալիս ոսկյա բաժակով, ուրեմն ընտրյալը հարուստ մարդ է լինելու, եթե կավե՝ ուրեմն աղքատ, իսկ եթե արծաթե՝ ուրեմն այդքան էլ հարուստ չի լինի։ Ս. Սարգսի տոնը հռչակվել է Երիտասարդների օրհնության օր։

Կար մի ժամանակ, երբ բրազիլական սերիալները մեծ տարածում էին գտել Հայաստանում, և դեռ ավելին՝ բոլորը կլանված նայում էին այդ սերիալները: Սակայն 2016 թվականին, ավարտելով բրազիլական սերիալների փուլը, շրջադարձ կատարեցինք դեպի Հնդկաստան:

Ես կցանկանայի, որ հեռուստատեսությամբ այնպիսի  հաղորդումներ ցույց տային, որոնք հետաքրքիր կլինեն երեխաների համար։ Հոգեբանական հաղորդումներն էլ հաճելի կլինեն մեծերի համար: Իսկ ամենակարևորն այն է, որ մեր սերիալները չնմանվեն բրազիլական սերիալներին, քանի որ մեր ապագան կառուցող երեխաները չեն կարող դրանցից որևէ լավ բան սովորել: Սակայն այս ամենի մեջ ամենավատն այն է, որ շատ երեխաներ սկսել են նմանակել օտար ազգերի ավանդույթները, և եթե այսպես շարունակվի, իմ կարծիքով՝ մենք կսկսենք մոռանալ մեր սեփական ավանդույթները։ Դրանից խուսափելու համար պետք է մեր ավանդույթները ներկայացնող հաղորդումներ և ֆիլմեր հեռարձակենք։ Այդպես մեր ապագա սերնդի համար կարևոր գործ արած կլինենք: Լավ է, որ երեխաները, ինչո՞ւ ոչ,  նաև մեծերը տեղեկանում են օտար ազգերի ավանդութների մասին, սակայն պետք չէ նմանակել դրանք։

Ինձ թվում է, որ սա հասարակությանը հուզող հարց է, և մի օր հաստատ դրանց տված վնասները գլուխ կբարձրացնեն:

Վեցերորդ ժամն էր: Անկապ նստած էի դասի: Դասամիջոցի զանգը հնչելուն պես դուրս եկա դասարանից, բայց հանկարծ հիշեցի, որ դեռ մի ժամ էլ դաս ունենք, և մտքիս մեջ ասացի. «Օֆ, է, մի ժամ էլ կա»:

Իմ չսիրած դասերից մեկն էր: Նորից անհավես նստած էի: Որոշեցի նյութ գրել: Տանը չեմ հասցնում գրել: Նյութս գրելու հետ մեկտեղ մտքով հասա երազանքներիս անհավատալի գոյություն չունեցող դպրոցը՝ Հոգվարթս: Լավ, սա մի կողմ: Վերադառնանք դասարան: Ընկերս դաս էր պատմում, իսկ ես, նստած նրա առջև, լսում էի ինչ-որ ագահություն, խիղճ, քրիստոնեություն և այլ նման բառեր: Դե, Հայոց եկեղեցու պատմության ժամն էր: Դասին ուշադիր չէի և հանկարծ.

-Դավիթ, արի դասդ պատասխանիր,- լսվեց ուսուցչուհու ձայնը: Դե, ուզած-չուզած պիտի պատասխանեի:

-Ալեքսանդր Մանթաշյան, Գալուստ Գյուլբենկյան, Ալեք Մանուկյան…

Սկսեցի դասս պատմել: Դե, պատմել ասածն էլ ճիշտ չէ. գիրքս շրջել, կարդում էի: Զանգը խփեց: Մի տեսակ ալարելով վեր կացա, գիրքս դրեցի պայուսակումս ու գնացի տուն: Լավ, սրանից հետո էլ երևի հետաքրքիր չի լինի:

Փակում ենք աչքերը։ Պատկերացնում ենք տեխնիկապես զարգացած մի հսկա քաղաք, որը շրջապատված է ապակե թաղանթով, որտեղ ամեն ինչ և բոլորը թռչում են։ Ի հայտ են եկել նոր կենդանիներ, ինչու չէ, նաև խոսող կենդանիներ։ Թռչում են ավտոմեքենաները, իսկ 10-20 հարկանի շենքերին փոխարինել են անծայրածիր երկնաքերերը։ Ամեն քայլափոխի վրա ռոբոտներ են։ Մարդկանց հետ մի մոլորակում ապրում են այլմոլորակայինները՝ երկու պոզիկներով, կանաչ մարմնով, դուրս ցցված աչքերով, 4 մատներով: Մարդիկ ծնվում են՝ իրենց վրա դաջած մահանալու ամիս-ամսաթիվը։ Դեֆորմացվել են նաև մարդիկ. արդեն ունեն կատվի աչքեր, մեծ գլուխ, համակարգչային ձայն…

Լավ, հերիք է, արդեն բացում ենք աչքերը։ Ասես դժոխք լինի, բայց բոլորը հենց դրան են ձգտում։ Վստահ եմ` մարդկությունը հասնելու է այդ օրվան։ Մոտ 10 տարի առաջ «տեսազանգը» տեսնում էինք միայն ֆանտաստիկ ժանրի ֆիլմերում, իսկ հիմա՞։ Թափանցիկ համակարգիչները նույնպես աներևակայելի բան էին, իսկ հիմա՞։ Հիմա նույնիսկ մարդու ծնվելու ժամանակ արդեն ասում են, թե երբ պիտի մահանա։ Վազում ենք, մենք ուղղակի վազում ենք ժամանակից առաջ։ Նոր հայտնագործություններ, որոնք ավելի ու ավելի են բանական մարդուն դարձնում ռոբոտ։ Ձգտում ենք միշտ քաղցր պտուղին` չիմանալով, թե քաղցր լինելով` դա արդյո՞ք վտանգավոր չէ մեզ համար։

Սեր ասելիս հասկանում ենք մի ամբողջ կյանք: Սեր, քո անունը լսելիս բոլորն ընկնում են հետևիցդ ու չեն ուզում բաց թողնել, չեն ուզում, որ գնաս, և ուզում են, որ միայն իրենցը լինես: Ախր, ի՞նչ կա քո մեջ այդքան յուրօրինակ, հը՞: Մարդկանց հյուր ես գալիս, խաղում ես նրանց հետ, ինչպես մի կամակոր երեխա, և ուզում ես, որ ամեն ինչ քո ասածով լինի: Ուզում ես՝ քո կանոններով ապրեն մարդիկ, որոնց հյուր ես գնացել, իսկ հետո, երբ հոգնում ես անընդհատ նույն մարդկանց հետ խաղալուց, հեռանում ես ու նույնիսկ հրաժեշտ չես տալիս:

Գիտե՞ս, մարդիկ արդեն այդ կամակոր երեխայի կարիքն ամեն օր զգում են: Երբ հեռանում ես, նրանք այդ երեխայի պայծառությունն ու խելառությունն են ուզում ապրել ամեն օր, ուզում են աշխարհին նայել երեխայի աչքերով, իսկ դո՞ւ: Հոգնեցիր, ու վերջ, ոնց որ ձեռ առնես մարդկանց: Գնում ես՝ նույնիսկ չասելով. «Դե, լավ, գնացի, հոգնեցի արդեն նույն խաղալիքից»: Մարդիկ քեզ համար խաղալիքներ են, որոնցով խաղում ես ու դեն ես շպրտում: Գիտե՞ս վատը որն է, որ դու չես մեծանում, մարդիկ են քո փոխարեն մեծանում, ապրում, իսկ դու նրանց աչքերին լույս ես սփռում՝ դեպի հիասքանչ ու պայծառ ապագան: Շատ մարդիկ կասեն, որ դու եկել ու մնացել ես իրենց սրտերում մինչև կյանքի վերջը, երբ իսկապես դու տեղափոխվել ես նոր բնակարան ոչ թե քո հանգիստը վայելելու, այլ տարիներով նոր խրճիթում հանգրվանելու համար: Ա՜խ, դու երեխա, եթե մարդկանց գոնե կեսն իմանար, որ գալիս ես ուղղակի խաղալու համար, քեզ ներս չէր թողնի, որ ճանապարհելիս արցունքները քեզ որպես բեռ տա: Եթե մարդկանց կեսն իմանար, որ գալիս ես ժամանակավոր, ու որ նույնիսկ հրաժեշտ դու չես տալու, քեզ հաստատ իր տուն չէր հրավիրի: Եթե միայն այսքան միամիտ խաղալիքներիս գոնե կեսն իմանար, որ հեռանալու ես այնպես անսպասելի, ինչպես որ եկար, էլ չէր վազի քո հետևից, որ բռներ ու պահեր քեզ իր կյանքում:

Հիմա ինձ ասա, ա՛յ դու, կամակոր ու չարաճճի փոքրիկ երեխա, ինչո՞ւ ես գալիս: Դե, սպասում եմ, պատասխան եմ ուզում, տե՛ս, ես դեռ սպասում եմ քո պատասխանին, ախր, դու ինչո՞ւ էլ հետս չես խոսում: Առաջ միգուցե ես քեզ չէի լսում, բայց հիմա՝ խնդրեմ, խոսիր, բղավիր աշխարհով մեկ, դե, խոսիր, ասա՝ ինչո՞ւ ես գալիս, սողոսկում մեր կյանք, տակնուվրա անում այն, ինչպես մի փոթորիկ, իսկ հանդարտվելիս ոչնչացրած ես լինում ամեն ինչ:

Ես դեռ լսում եմ, կարող ես խոսել…

Մտքերից աքսորված՝ փորձում էի գրադարակը դասավորել ու շտապ դուրս գալ բավականին ցուրտ սենյակից: Հանկարծ աղջկական մի զրնգուն ծիծաղ անցավ ապակու միջով ու, լիովին չհասած ականջիս, սառեց՝ կախվելով օդում: Ինձ թվաց՝ ինչ-որ մեկը ձնագնդիկով հարվածեց ապակուս, ասես հեգնելու համար լռությունը։ Միգուցե ցանկանում էր իր ստեղծած ձայնը կախել հիշողությունի՞ցս: Բացեցի պատուհանը, բայց ի զարմանս ինձ՝ ոչ ոք չկար, վազեցի դեպի դուռը: Ձյունը մեծ թափով շարունակում էր գալ, բայց, ճեղքելով ամեն խոչընդոտ, հայացքս հնարավորություն տվեց նկատել նրանց՝ իմ մտերիմ ընկերներին՝ Հեղինեին, Անուշին ու նրանց փոքր քույրիկ Նորային։ Ձյունը նրանց էության հետ մենամարտում հաղթել էր:

-Չե՞ս ուզում ավելի մոտենալ ձմռանը․․․

Վազեցի, վերցրի վերարկուս ու դուրս թռա:

Մի լավ ձների մեջ գլորվելուց հետո մենք ամուր գրկեցինք իրար, պատկերացրեցինք, թե պետք է թռչենք մի շատ բարձր տեղից և անխոս ընկանք ձյան վրա (ստում եմ՝ դա այնքան էր անխոս չէր): Եթե դուք երբևէ թողել եք, որ դրսի եղանակը մտնի ձեր աշխարհ, ապա նկարագրելու կարիք այևս չկա: Ճիշտ է, երեկո էր, բայց սկսեցինք քայլել, հասանք մոտ երկու ոտնաչափ բարձրություն ունեցող պատին (ամբողջ ամառ նստում էինք այդ պատի վրա ու ճանապարհում արևին): Զգույշ բարձրացանք ու, անտեսելով սառնությունը, նստեցինք այնտեղ: Որոշ ժամանակ անց, երբ արդեն պատկերացրել էինք ձյունը Աֆրիկայում, ցուրտը նեղեց, ու ցած իջանք։ Ձյունը մաղվում էր, հետո թվում էր, թե այն մաղող մաղը պատռվել էր, և դա հրաշալի էր: Վաղվա նոր հանդիպումը պայմանավորվելուց հետո, նրանք հեռացան  ու ասես ձյան հետ մաղվեցին: Եթե մեկն էլ ինձ հայացքով ուղեկցեր, հավանաբար կասեր.

-Այդ խելառը, երկար ժամանակ չէր ուզում անհետանալ…