Սոցիալականացումը մարդու զարգացումն ու կատարելագործումն է ողջ կյանքի ընթացքում՝ շրջակա միջավայրի հետ փոխգործակցությամբ, սոցիալական նորմերի և մշակութային արժեքների յուրացման և վերարտադրության գործընթացում, ինչպես նաև ինքնազարգացում և ինքնաիրացում այն հասարակությունում, որին նա պատկանում է։ Սոցիալականացման գործոնները մարդու վրա ներգործող պայմաններ են։ Ըստ Ա. Մուդրիկի՝ սոցիալական գործոնները դասակարգվում են 4 հիմնական խմբերի.
1) Մեգագործոններ՝ տիեզերք, մոլորակ, աշխարհ
2) Մակրոգործոններ՝ երկիր, ազգ, պետութուն
3) Մեզոգործոններ՝ բնակության վայր, տեղանք, ԶԼՄ-ներ
4) Միկրոգործոններ՝ ընտանիք, դպրոց, հասակակիցներ։
Միկրոգործոնները անմիջականորեն ներազդում են մարդու վրա։ Միկրոգործոններից որպես ամենից կարևոր կարող ենք առանձնացնել ընտանիքը։ Ընտանիքը այն սոցիալական միջավայրն է, որտեղ սկսվում և շարունակվում է մարդու սոցիալականացումը։ Ընտանիքը ազգի դիմագիծն է։ Այն կատարում է մի շարք գործառույթներ. վերարտադրողական, տնտեսական, սոցիալական, դաստիարակչական։
1) Վերարտադրողական- ապահովում է սերունդների շարունակությունը ընտանիքում և լուծում ազգի գոյապահպանության խնդիրը։
2) Տնտեսական գործառույթ- յուրաքանչյուր ընտանիքի բնորոշ է միկրոտնտեսություն վարելու առանձնահատկություններ, ծնողների աշխատանքային գործունեության հաշվին ձևավորվում է որոշակի բյուջե։ Ընտանիքի տնտեսական վիճակը ուղիղ համեմատական է պետության տնտեսական վիճակին։
3) Սոցիալական գործառույթ- յուրաքանչյուր ընտանիքում ծնողները պարտավոր են երեխաների համար ստեղծել բարենպաստ պայմաններ նորմալ ապրելու, զարգանալու, սովորելու, աշխատելու, հանգստանալու համար։
4) Դաստիարակչական գործառույթ- բարոյական, գեղագիտական, իրավական նորմերի, ինչպես նաև մարդասիրական արժեքների սերմանում և սեռային առանձնահատկությունների, մտածելակերպի, վարքագծի դաստիարակում։
Ընտանիքը բացառիկ և ազդեցիկ դեր ունի անձի ձևավորման, զարգացման, դաստիարակության և կրթության վրա։ Այսօր հայ ընտանիքին մի շարք մարտահրավերներ են նետված, որոնք կարող են արմատապես խարխլել այն, բայց ընտանիքը բոլոր ճիգերը գործադրելով՝ շարունակում է և փորձում է կայուն մնալ՝ որպես մեր պետության պահպանման կարևոր գրավական։

Եթե այս մի քանի օրը թերթել ես ֆեյսբուքի ու ինստագրամի սթորիները, հաստատ տեսել ես, թե ինչպես են բոլորը կիսվում իրենց՝ դեպի Մարս տոմսերով։ Դե, իսկ եթե ինքդ ես սիրում հետևել ՆԱՍԱ-յի նորություններին, ուրեմն առաջին միլիոնների մեջ էիր, որ գրանցվեցին և ուղարկեցին իրենց անունը Մարս։ Դե, այսինքն, կուղարկեն։ Մարս մենք (ՆԱՍԱ-ն) կթռչենք 2020 թվականի հուլիսին, իսկ մինչև սեպտեմբերը հնարավորություն կա դեռ գրանցվելու ու մեր տոմսն ամրագրելու։ Բանն այն է, որ ՆԱՍԱ-ն իր մարսագնացի վրա կունենա մի շատ փոքր չիփ՝ շատ մեծ հիշողությամբ, որտեղ արդեն միլիոնավոր մարդկանց անուններ կան գրված, ու դեռ միլիոններ էլ կգրվեն։ Հարցը այն բանի մեջ չէ, որ սա երբևէ մարդկության կողմից մտածված լավագույն գաղափարն է, այլ նրա, որ մեր անունները Մարս կգնան։ Դե հա, ես էլ, ինչպես բոլոր ընկերներս, գրանցվեցի միանգամից, ստացա իմ տոմսը ու պահեցի նկարը համակարգչիս ապահով մի թղթապանակում, որ հետո տպեմ, դե, թռիչքից առաջ։ Հայաստանից հազար քանի հոգի արդեն գրել է իր անունը, բայց դեռ շատերը կգրեն, մեզ մոտ լուրերը մի քիչ ուշ են տեղ հասնում։

Բայց ես դրա մասին չէի ուզում գրել, այլ իմ սիրած պատահականության։ Ես բախտ չունեցա իհարկե պատահականությունների տեսությունը իմ ուզածի պես ուսումնասիրելու, բայց հենց չալարեմ արտասահմանյան գրականություն կարդալ, անպայման կուսումնասիրեմ այն դեռ իմ ողջ կյանքի ընթացքում, որովետև էս անտեր պատահականությունները ամենասիրուն բանն են, որ երբևէ տեսել եմ։

Մենք ապրում ենք նույն քաղաքում։ Վեց տարի կլինի՝ իրար չենք տեսել։ Փոքր ժամանակ միշտ իրար կողքի էինք նստում, իրար հետ դասի գնում, դասից էլ՝ տուն։ Հիմա մենք իրար չենք ճանաչում։ Փողոցում տեսնենք, հաստատ իրար չտենալու կտանք, կանցնենք։ Ես քեզ կճանաչեմ, որովհետև լավ հիշողություն ունեմ։ Դու կմտածես՝ ինչ ծանոթ դեմք էր։ Մենք իրար կողքով կանցնենք ու էլ իրար մասին չենք հիշի։ Դու էլ ես հետաքրքրված ՆԱՍԱ-յով նույնքան, ինչքան ես։ Դու էլ ես հետևում ՆԱՍԱ-յի բոլոր նորություններին։ Դու էլ, տեսնելով լինքը, հաստատ հնարավորությունը բաց չես թողնի գրելու քո անունը։ Մինչև դու լրացնում էիր քո էլեկտրոնային հասցեն ու փորձում հիշել փոստային դասիչը, ընկերուհիս ինձ ուղարկեց լինքը։ Ես ավելի արագ լրացրի, ես լավ եմ հիշում մեր փոստային դասիչը։ Մենք միևնույն ժամանակ սեղմեցինք «ուղարկել իմ անունը» կոճակը։ 4745028։ Չորս միլիոն յոթ հարյուր քառասունհինգ հազար քսանութ անունների մեջ իմ ու քո անունը ընկան իրար կողքի։ Իրար հետևից։ Իմ ու քո անունը նույն կրիչի մեջ են։ Նույն Մարսի վրա։

Մենք ապրում ենք տարբեր քաղաքներում, տարբեր երկրներում։ Ես քեզ երբեք չեմ տեսել, բայց միշտ լսել եմ։ Քո երաժշտությունը ինձ միշտ ոգեշնչել է։ Դու հասարակ ֆրանսիացի երաժիշտ ես, դու գրում ես քո անունը՝ Մարս ուղարկելու։ Իմ ու քո անունը՝ նույն կրիչի մեջ։ Նույն Մարսի վրա։

Մենք ապրում ենք տարբեր մոլորակների վրա։ Հազար տարի իրար չենք տեսել ու մի հազար էլ չենք տեսնի։ Մի օր դու տեսնելու ես, թե ինչպես ինչ-որ տարօրինակ մարդիկ թողեցին իրենց անուններով մի կրիչ Մարսի վրա։ Դու մտածելու ես, որ դա լավ գաղափար էր։ Դուք էլ էսպես կանեք։ Քո անունը քո կրիչի վրա կլինի թվով նույնը, ինչ որ իմը՝ իմ կրիչի։ Կամ ընկերոջինս։ Մեր անունները կհայտվեն էնտեղ, որտեղ նույնիսկ մեր մտքերը չեն հասնում։ Բայց նույն տեղում։ Նույն Մարսի վրա։

Ու ինչքան էլ տիեզերքը մեծ լինի, իսկ մենք՝ ցրված դրա ողջ անկյուններով, մի օր մենք հայտնվելու ենք մի տեղ միասին։ Դու երբեք չես լինի այնպիսին, ինչպիսին մարդիկ են քեզ պատկերացրել ու պատկերել տարբեր ֆիլմերում։ Մենք էլ այնպիսին, ինչպես դու ես պատկերացրել։ Դու չես իմանա ինչ է արևը, ես այն կտեսնեմ ամեն օր իմ կյանքում։ Մենք կլինենք անհնարին հեռու, և այնուամենայնիվ, մի օր մեր անունները գրված կլինեն իրար շատ մոտ, մի օր մենք կհայտնվենք նույն տեղում՝ նույն Մարսի վրա։ Այն Մարսի, որ ես անզեն աչքով մի անգամ եմ տեսել, ու հիացած էր, իսկ դու ամեն օր ես տեսնում, կամ տեսնել անգամ չես կարող։ Նույն Մարսի։

Եվ իմ գրելու պահից 418 օր, 21 ժամ, 46 րոպե ու 39 վայրկյան հետո ես կուղևորվեմ Մարս։ Չուշանաս, սպասելու եմ քեզ։

Կհանդիպենք մյուս կյանքում, եղբայրս։

21-րդ դարում յուրաքանչյուր երկրի պետբյուջեի ձևավորման հիմանական աղբյուր են հանդիսանում տարատեսակ հարկերը և պարտադիր վճարումները: Սույն հոդվածում ներկայացնում ենք Իսրայելի հարկային համակարգը:

Իսրայելը 70 տարեկան պետություն է՝ տեղաբաշխված Միջերկրական ծովի հարավարևելյան ափին: Իսրայելը հրեական պետություն է, որը ստեղծվել է ՄԱԿ-ի գլխավոր ասամբլեայի որոշմամբ շուրջ 2000 տարվա պետականության բացակայությունից հետո:

Պետականության ստեղծումից հետո տեղի ունեցավ կապիտալի և հատկապես անգլիական կապիտալի մեծ ներհոսք դեպի իսրայելական տնտեսություն, որը հնարավորություն տվեց կարճ ժամանակահատվածում ապահովել տնտեսական աճի բարձր ցուցանիշներ: Խոշոր միջոցներ են հոսում նաև ԱՄՆ-ից, Գերմանիայից, Բելգիայից, Նիդեռլանդներից, ինչպես նաև սիոնիստական կազմակերպություններից՝ որպես հանգանակություն:

Սակայն որքան էլ մեծ ֆինանսական հոսքեր կատարվեն դեպի երկրի պետբյուջե, առանց խելամիտ տնտեսական և հարկային քաղաքականության վարման շատ կարճ ժամանակում այդ միջոցները կարող են հօդս ցնդել և չծառայել իրենց նպատակին:

Իսրայելի  հարկային համակարգի ձևավորման համար հիմք է ծառայել հարկային քաղաքականության վարման հենց բրիտանական մոդելը, որից հետո այն շարունակաբար կատարելագործվում է: Հիմնական հարկային օրենքը համարվում է «Հարկերի սահմանման մասին օրենքը»: Ամբողջ հարկային համակարգը հիմնված է ռեզիդենտության սկզբունքի վրա: Ամեն հինգ տարին մեկ Իսրայելում անց է կացվում սպառողական զամբյուղի ուսումնասիրություն: Ելնելով դրանից ամբողջ Իսրայելի բնակչությունը (8.08 միլիոն բնակիչ 2013թ.)  բաժանված է 10 սոցիալական խմբերի, որի հիմքում դրված է յուրաքանչյուր խմբի սպառողական հնարավորությունները: Անհրաժեշտության դեպքում պետությունը վճարում է հաստատագրված լրացուցիչ գումարներ սպառողական հնարավորությունների մակարդակը մինչև նվազագույն շեմը հասցնելու համար: Հարկ է նշել, որ Իսրայելում նվազագույն սպառողական զամբյուղի արժեքը կազմում է 450 ԱՄՆ դոլար, ինչը համարժեք է 1800 շեկելի, ընդ որում նվազագույն աշխատավարձը կազմում է 900 դոլար կամ 3600 շեկել:

Իսրայելի հարկային համակարգը առանձնացնում է երկու տեսակի հարկատուների՝ կազմակերպություններ և պայմանագրային հիմունքով աշխատողներ: Ամենամյա հրապարակվող հարկային հայտարարությունն ամեն տարի ըստ հերթականության հրապարակում է այն քաղաքացիների ցուցակը, որոնց տարեկան եկամուտը գերազանցում է 590 հազար շեկելը, ինչը դոլարային արտահայտությամբ կազմում է 147.5 հազար դոլար: Հարկային այս հայտարարության մեջ ընգրկվում են նաև նրանք, ովքեր աշխատում են մի քանի վայրերում: Բոլոր հարկերով զբաղվում է Իսրայելի պետական եկամուտների կառավարման հանձնաժողովը՝ պետական եկամուտների նախարարության գլխավորությամբ:

Կառավարման հանձնաժողովն իրականացնում է հետևյալ գործառույթները.
1.Հարկային ծառայություն
2.Մաքսային ծառայություն, որը զբաղվում է նաև ԱԱՀ-ով
3.Դատական բաժնի ծառայություններ
4.Տնտեսական ստորաբաժանում, որն իր մեջ ընդգրկում է մանր վերլուծական բաժինները և մակրոէկոնոմիկայի բաժինները
Այսօր Իսրայելի հարկային համակարգում աշխատում է ուրջ 5800 աշխատակից, իսկ մաքսային բաժնում շուրջ 3000:

Իսրայելի ամբողջ տարածքը բաժանված 43 վարչական շրջանների և յուրաքանչյուր շրջանում գործում է հարկային մեկ մարմին, ընդ որում հաշվի է առնված շրջանի հատկանիշները:

Կարևորագույն հարկատեսակներից մեկը Իսրայելում համարվում է եկամտահարկը, որը հաշվարկվում է ըստ աճման կարգի: Մաքսային հարկերը  իրենց հերթին կազմված են երկու բաղադրիչներից՝ առանձին մաքսային հարկից 7%ի չափով և Իսրայելի տարածքում կատարված գնման համար` 9%-ի չափով: Իսրայելում գործում է նաև ԱԱՀ-ի նմանատիպ հարկատեսակ, որի դրույքը սահմնաված է 17%, գործում են նաև այլ վճարներ ևս: Նշենք, հասարակական ապահովագրությունը ևս հարկվում է 9% հարկաչափով:

Եկամտահարկի հարկումը Իսրայելում

Գոյություն ունի հատուկ սկզբունք, որի համաձայն եկամտահարկի տոկոսադրույքի չափը ուղղակի կախվածության  մեջ է դրվում եկամուտների մեծությունից: Սանդղակը ստորև.

16 տարեկանը լրացած յուրաքանչյուր քաղաքացի պարտավոր է վճարել եկամտահարկ վերոնշյալ դրույքաչափերով: Նշեմ նաև, որ եկամտահարկ պետք է վճարի յուրաքանչյուր քաղաքացի, ով վաստակել, արտադրել  կամ աշխատել է Իսրայել պետության սահմաններում կամ նրա արաբական հատվածներում: Բացի այդ, ձեռնարկատերերը նույնպես վճարում են լրացուցիչ հարկեր վարձու աշխատողների համար: Այսպիսով. աշխատողները իրենց կողմից արտադրված արտադրանքների, իսկ ձեռնարկատերերը սեփականության համար:

Այս ամենին հակադարձ մեխանիզմն է գործում գյուղատնտեսության պարագայում: Այն ամբողջությամբ ազատված է հարկերից, ինչը խթանում է ֆերմերներին և գյուղմթերք արտադրողներին զբաղվել գյուղատնտեսությամբ, չնայած նրան, որ գյուղատնտեսությունը ենթակա է լուրջ ռիսկերի:

Խոսելով գյուղատնտեսության մասին ներկայացնենք Իսրայելի գյուղատնտեսության ամբողջական պատկերը տվող մի քանի տվյալ.

• Իսրայելում գյուղատնտեսությամբ զբաղված է 80000 մարդ, որոնցից յուրաքանչյուրը կարող է կերակրել 95 բնակչի: Օրինակի համար ԱՄՆ-ում այս ցուցանիշը 1:79 հարաբերակցությամբ է, Չինաստանում` 1:4, իսկ Ռուսաստանում` 1:15:
• Իսրայելական գյուղատնտեսական մթերքները արտահանվում են տասնյակ երկրներ՝ հասնելով Եվրոպա, Ասիա, Աֆրիկա, ԱՄՆ և Կանադա: Արտահանման տարեկան ծավալները հասնում են շուրջ կես միլիարդ դոլարի:
• Գրեթե ամբողջ գյուղատնտեսական արտադրությունը կազմակերպված է ամբողջովին ավտոմատացված ջերմոցային համալիրներում: Համեմատության համար նշենք, որ եթե բաց գրունտում 1 հա-ից ստացվում է 60-80 տոննա լոլիկի բերք, ապա այս համալիրներում այդ ցուցանիշը հասնում է 500 տոննայի, պղպեղի դեպքում` 200 տոննա: Եվ ինչպես նշում են իսրայելցի ֆերմերները սա դեռևս հնարավորությունների եզրագիծը չէ:
• Իրականացվում է լուրջ սելեկցիոն աշխատանքներ, որի արդյունքում ստացվում են բարձր բերքատու սորտեր, ինչպես նաև սորտեր, որոնք առավելապես հարմարեցված են տեղի անբավարար կլիմայական պայմաններին: Օրինակ, ստեղծվել է լոլիկի սորտ, որն աճում է աղի ջրում, ինչը նրան տալիս է անկրկնելի և յուրօինակ համ:
• Անասնաբուծական ֆերմաները ևս ամբողջությամբ թվայնացված են: Այստեղ բոլոր խոշոր եղջերավոր անասունների ոտքին կարող ենք տեսնել թևնոցներ: Դրանք ինքնանպատակ չեն: Այդ թևնոցները հատուկ վազքաչափեր են, որոնք ֆերմայի գլխավոր համակարգչին են փոխանցում ինֆորմացիա յուրաքանչյուր կենդանու անցած ուղու մասին օրվա կտրվածքով: Այս եղանակով հնարավոր է լինում վերահսկել անասունների առողջական վիճակը, քանի որ հիվանդության դեպքում անասունները ավելի քիչ են քայլում:
• Արդեն վաղուց իսրայելական կովերը գերազանցել են հոլանդական կովերին իրենց մթերատվության մակարդակով և տալիս են տարեկան 11000 լիտր կաթ: Համեմատության համար նշենք, որ մեր հանրապետությունում այն կազմում է 2000-2500 լիտր: Եվ Իսրայելը սեփական մսի առումով ինքնաբավ է` 80%:
• 1980-ական թթ. Իսրայելում գրանցված էր 24 նոր տարբեր մշակաբույսի սորտ, 1986թ. արդեն 98, իսկ այսօր այդ թիվը գերազանցում է 300-ը:
• Մեծ է պետության աջակցությունը գյուղատնտեսներին, որոնք առանձնակի հարգանք են վայելում հասարակության մեջ: Պետությունը ֆերմերներին տրամադրում է 20 տարի ժամկետով վարկեր, իր վրա է վերցնում բազմատեսակ անցկացվող խորհրդատվությունների վճարման բեռի 70%-ը:

Ոչ կոմերցիոն կազմակերպությունների համար վճարվելիք հարկաչափը 17% է, և որպեսզի նմանատիպ կազմակերպությունները չբազմանան սունկի պես, նրանց հարկման հիմքը համարվում է աշխատավարձը: Կենսաթոշակային ֆոնդի գործատուները վճարում են 7.5%, իսկ աշխատունակ տարիքի անձանց գործատուները` 5.5%: Կապիտալի համար հարկաչափը կազմում է 45%: Իսրայելում գործում են նաև երկակի հարկեր, օրինակ, կազմակերպության հարկումը բաժանվում է երկու մասերի.

1.ինքնին հարկը արդյունքի դիմաց-36%.

2.հարկերը շահաբաժինների համար, որոնք կազմում են 25%:

ԱԱՀ-ավելացված արժեքի հարկ, որը գործում է թե ներկրվող և թե հայրենական արտադրության ապրանքատեսակների համար, և դրույքաչափը սահմանված է 17%: Հետաքրքրական է Իսրայելի վարած քաղաքականությունը նորույթ ապրանքատեսակների համար: Այսպես. Նոու Հաուի  վաճառքի դեպքում ԱԱՀ-ի դրույքաչափը կազմում է 45%, որից 35%-ը վճարվում է սեփականությունից ստացված եկամուտների համար:

Եթե խոսենք հարկերի հավաքման մասին, ապա 2010 թվականի  տվյալներով հարկային մարմինը տարատեսակ հարկատեսակներով հավաքել է շուրջ 50 միլիոն դոլարի հարկ:

Իսրայելում գործում է նաև հարկ անշարժ գույքի համար, ընդ որում այն վճարում են բոլոր նրանք, ովքեր գնել են բնակարան կամ որևէ այլ անշարժ գույք: Այս մեխանիզմի առանձնահատկությունը կայանում է նրանում, որ եթե գնորդը գնում է մեկից ավելի բնակարաններ, ապա դրանք չորս տարվա ընթացքում կարելի է վաճառել միայն մեկ անգամ: Դա արված է նրա համար, որպեսզի բացառվեն մեքենայությունները: Եթե անձը վաճառում է բնակարանը, ապա նա վճարում է առանձին հարկ հողի բարելավման համար: Ընդ որում, Իսրայելում բոլոր հողերը պատկանում են պետությանը:

Իսրայելում գործում են նաև որոշակի հարկային զիջումներ, քանի որ պետությունը միտված է տնտեսության զարգացմանը և ամեն կերպ խթանում է ներդրումային ակտիվությունը և գործունեությունը: Այն կազմակերպությունները, որոնք ներգրավում են խոշոր ներդրողներ, կարող են պետությունից ստանալ լրացուցիչ ֆինանսական միջոցներ, իսկ հենց ներդրողները ազատվել հարկերից ընդհուպ 20 տարի:

Կա իսրայելական հարկային համակարգի վերաբերյալ հետաքրքիր մի վիճակագրություն: Այն հաշվարկվել է 2011 թվականին մեկ միջին խավի իսրայելցու հաշվով: Այսպես. 2011 թվականին միջին խավին պատկանող Իսրայելի քաղաքացին տարվա մեջ 182 օր աշխատում է միմիայն պետության հանդեպ պարտավորությունները կատարելու համար՝ այսինքն, ուղղակի և լրացուցիչ հարկերի վճարման համար: Առավել մանրամասն. տարվա մեջ 40 օր իսրայելցին աշխատում է ԱԱՀ-ն վճարելու, 22 օր մաքսային վճարները վճարելու, 10 օր վառելիքի ակցիզային հարկը վճարելու, 15 օր տեղական հարկերը վճարելու, 38` եկամտահարկը վճարելու համար: Բացի նշված վճարումները իսրայելցին պարտավոր է նաև գումար վճարել ապահովագրության ազգային ինստիտուտին, որը վճարելու համար նրանից կպահանջվի աշխատել ուղիղ մեկ ամիս, և ևս լրացուցիչ 15 օր` առողջության ապահովագրության համար: Սակայն այս ամենը դեռ ավարտը չէ, ևս 15-օրյա աշխատանք` կազմակերպությունից ստացված եկամուտների համար:

Իսկ մնացած 183 աշխատանքային օրերից ստացված եկամուտները միջին իսրայելցու հաշվով հետևյալն է.
52 օր կենսագոյատևելու համար,

33 օր կապի և տրանսպորտի համար,

28 օր սպառողական զամբյուղի համար,

21 օր կրթության, ժամանցի և մշակութային միջոցառումներ համար,

12 օր կահույքի գնման համար,

9 օր էլ առողջացման և այլ նպատակներով:

Մաթեմատիկա։ Ըստ գիտնականների՝ մարդկության 20%-ը ունի ֆոբիա մաթեմատիկայից, ինչն արտահայտվում է, օրինակ, վերջույթների թուլացմամբ կամ ստամոքսում թիթեռների, չէ՝ դինոզավրերի ի հայտ գալով մաթեմի քննության ժամանակ։ Ես որպես մասնագիտություն ընտրել եմ, ըստ շատերի, այդ սթրեսաբեր մասնագիտությունը, ու չհարցնեք՝ ինչու, որովհետև երբեք այլ ուղղությամբ չեմ էլ մտածել։

Եթե ասում ես, որ այս առարկան չես սիրում, ես քեզ մարտահրավեր եմ նետում՝ ապացուցիր, որ հասկանում ես, նոր ասա, որ չես սիրում։ Կամ ուղղակի, արի միասին փորձենք հասկանալ բարդ թվացող հասարակ բաներ։

Մի քանի նյութ կգրեմ ու կփորձենք միասին համոզվել, որ մաթեմատիկան շատ փափուկ ու սիրուն բան է։

Սկսենք ամենասկզբից։ Մարդկանց համար բնական պահանջ էր հաշվելը ու լիքը տարբերակներ փորձելով ու տանջանքներով մարդիկ սկսեցին օգտագործել էն թվային համակարգը, որ հիմա մենք ենք օգտագործում: Ու էդ տարբերակների ու տանջանքների սկիզբը հաշվելու համար սովորական գիծ քաշելն էր, այսինքն՝ մի առարկան մեկ գիծ, երկուսը՝ երկու և այլն: Ճիշտ ես, լավ չեն մտածել, խեղճերի կյանքի կեսը անցել է թիվ գրելու վրա: Պետք էր այնպիսի բան, որ կհեշտացներ ու ժամանակ կխնայեր: Մեր թվարկությունից մոտ 500 տարի առաջ մարդիկ սկսեցին օգտագործել հռոմեական թվերը, բայց, օրինակ՝ 1998 թիվը գրվում էր էսպես՝ MCMXCVIII։ Չի փայլում հարմարությամբ, այսինքն՝ պետք էր առանձին գրել 1000-ը, հետո՝ 900-ը, հետո՝ 90-ը, հետո՝ 8-ը, այսինքն՝ արաբական թվերով տրամաբանությունն էսպիսին էր՝ 1000900908: Հա, իսկ որո՞նք են արաբական թվերը․ էն, ինչ մենք ենք օգտագործում: Իրականում, էդ թվերը 5-րդ դարում առաջինը գրեցին հնդիկները, 9-րդ դարում արաբները սկսեցին օգտագործել, ու 12-րդ դարում այն տարածեցին Եվրոպայում, որտեղ էլ իր հերթին թվերի ստեղծումը վերագրեցին արաբներին ու դրանք անվանեցին արաբական։ Բայց եկեք երախտամոռ չլինենք ու գոնե իմանանք, որ իրականում թվերի գյուտը հնդիկներինն է:

Թվերը ստեղծեցինք, մնաց դրանք ուսումնասիրելը: Խոսենք բնական թվերից: Էն, որ արհեստական չեն, մեջը հավելանյութեր ու անհասկանալի բաներ չկան… Էն թվերը, որոնցով հաշվում ենք, ու քանի որ մենք ոչ մի բանը չենք կարող հաշվել, հիշենք, որ 0-ն բնական թիվ չի համարվում: Դրանք սկսվում են 1-ից ու անվերջ շարունակվում:

Բնական թվերի հետ գումարման գործողությունը կարծես թե հեշտ է, ինչպես դասախոսիս մի ուսանող է ասել. «1+1=2, իսկ մնացածն արդեն տրամաբանական է»: Այսինքն՝ մաթեմատիկան քեզ շղթա է տալիս, որից կառչելով՝ ինքդ կարող ես ճանապարհը գտնել:

Բազմապատկման հետ կարծես թե նույնպես խնդիր չկա, քանի որ գումարումը գիտենք, օրինակ՝ 2*3-ը 3 հատ 2-ների գումարն է, կամ 2 հատ 3-ի գումարը (1+1=2-ի տրամաբանական շարունակությունն է):

Հիմա, երբ փորձենք հանման գործողությունը, օրինակ՝ 2-5, կհասկանանք, որ բնական թվերը մեզ չեն հերիքում: Պրակտիկայում, պատկերացրեք, խանութում ձեր փողը չի բավարարում ու պարտք եք վերցնում, այ էդ չունեցածից պարտք վերցնելու հասկացությունը բացասական թվերն են: Ու բացասական թվերի դուռը բացելու բանալին 0 թիվն էր, որն էլ հենց կանգնեց դրական ու բացասական թվերի սահմանին:

0-ն, բացասական և դրական թվերն անվանեցին ամբողջ թվեր:

-,+,*… պակասում է բաժանման գործողությունը, որը պակաս պրոբլեմատիկ չէր, քանի որ տորթը 3 մասի բաժանելուց հետո մի կտորը արտահայտող թիվ չկար: Ստեղծվեցին ռացիոնալ թվերը՝ այն թվերը, որոնք կարելի էր արտահայտել կոտորակի տեսքով: Կոտորակից վերև գրվող թիվը համարիչն է, իսկ ներքև գրվողը՝ հայտարարը: Հայտարարը ցույց է տալիս, թե քանի մասի է բաժանված առարկան, իսկ համարիչը՝ քանի մասն ես վերցնում բաժանված կտորներից: Դպրոցից հիշում ենք, որ հայտարարը՝ բաժանարարը պետք է հավասար չլինի 0-ի: Հասկանանք, որ եթե համարիչը՝ բաժանելին հավասար է բաժանարար*քանորդ, բաժանարարը 0 լինելու դեպքում բաժանելին նույնպես միշտ հավասար կլինի 0-ի, հենց դրա համար էլ հայտարարը 0 չպետք է լինի:

Ռացիոնալ թվերը իրենց մեջ պարունակում են ամբողջ թվերը, իսկ ամբողջ թվերը՝ բնական թվերը: Այսինքն՝ ցանկացած ամբողջ թիվ կարելի է ներկայացնել ռացիոնալ կոտորակի տեսքով, իսկ բնական թվերը ամբողջ թվերի մի մասն են: Սա հազարամյակներ առաջ արդեն հայտնի էր շատ փիլիսոփաների ու մաթեմատիկոսների, որոնք մտածում էին, որ մաթեմատիկան իր մեջ պահում է տիեզերքի շատ գաղտնիքներ, բայց առաջ բերվեց իռացիոնալ թիվ հասկացությունը, որը խախտում էր իդեալական տիեզերքի մասին պատկերացումները…

Ես երևի շատ քիչ մարդկանցից եմ, որ ինքս իմ ցանկությամբ եմ ընտրել մասնագիտությունս: Անկեղծ ասած, դա չէր հեշտացնում ընտրելու բարդությունը, ու մինչև վերջին պահը կասկածները տանջում էին ինձ:

Բայց ինձ «ճակատագրական» թվացող պահը անցավ, ու ստացվեց, որ ես դարձա պատմության ֆակուլտետի մշակութաբանություն բաժնի ուսանող: Ինձ սկզբում թվում էր, թե մասնագիտության ընտրությունը ամենակարևոր որոշումներից է մարդու կյանքում, բայց հիմա արդեն պարզ է, որ ընտրությամբ ոչինչ չի ավարտվում, այլ միայն սկսվում է:
Մասնագիտությունս երևի ընտրել եմ շատ ավելի շուտ, քան կհասկանայի «մասնագիտություն» բառի իմաստը: Երբ փոքր էի, տանը «պեղումներ» էի կատարում ու շատ «պատահաբար» հայտանբերում իմ թաքցրած իրերը, որոնք սովորաբար ինչ-որ փարավոնի կամ կայսրի են պատկանել: Սիրում էի հունական դիցաբանություն կարդալ, ու խաղերիս հերոսները սովորաբար Օլիմպոսի բարձունքի բնակիչներն էին: Մի խոսքով, ես իմ ժամանակում չէի ապրում:
Դպրոցում պատմություն առարկան երբեք առանձնահատուկ շատ չեմ սիրել: Պատմությունը դասագրքերում տարեթվերի ու անունների կույտ էր, որոնց մեջ կորչում էին իրադարձությունները, դրանց պատճառները ու հետևանքները: Ու եթե մի օր հնարավորություն ունենամ պատմություն դասավանդելու, նախ կփորձեմ աշակերտների ուղեղը մաքրել կարծրատիպերից, որ պատմությունը ուղղակի դասեր են մի գրքի մեջ լցրած, ու հասկանալու ոչինչ չկա, ուղղակի պետք է մտապահել: Պատմությունը սկսեցի շատ սիրել, երբ արդեն պատրաստվում էի ընդունելության քննությանը: Քննություններին սթրեսային շրջանից սահուն կանցնեմ ուսանողական արկածներին:
Արդեն դասերի առաջին օրը պարզ էր, որ իմ պատկերացումները քիչ մասն էին այն ամենի, ինչ մարդիկ կոչում են մշակութաբանություն:
Պարզվում է, մշակույթը շատ ավելի լայն հասկացություն է. այն ամենն է, ինչ մարդը ստեղծում է, ինչը դուրս է բնությունից (եթե իհարկե, գոյություն ունի բնությունից դուրս ինչ-որ բան): Մշակույթի մեջ մտնում է թե բարձրարժեք նմուշները, թե ամենահասարակ մանրուքները, որոնք մեզ կարևոր չեն թվում, բայց իրականում ուսումնասիրության շատ հետաքրքիր թեմա են:

Մենք սկսեցինք իրարից շատ տարբեր երևույթներ ուսումնասիրել, ու դրանից ավելի բարդացավ հասկանալ՝ իրականում ինչ մասնագիտություն եմ սովորում: Ինչքան լայն է ընտրությունը, այնքան դժվար է այն կատարել, բայց նաև շատ հաճելի է ունենալ ազատություն՝ որոշելու, թե մշակույթի լայն ոլորտում, որ բնագավառն է քեզ հոգեհարազատ:
Ես կուզեի պատմել այն բոլոր հետաքրքիր երևույթների ու մտքերի, մարդկանց մասին, ովքեր կապ ունեն մշակույթի հետ, բայց մի քանի նախադասությունը չի բավարարի: Հուսով եմ, առաջիկայում դրանց մասին առանձին հոդվածներ գրել ու ձեզ համար բացահայտել այն աշխարհը, որը կոչվում է մշակույթ: