Իմ էջը խորագրի արխիվներ

Tatyana Voskanyan

Աշխարհը մեկ Աստված ունի, և Նա ապրում է Արցախում

Ես մի թռվռուն ու երազանքներով լի աղջնակ եմ, որն ապրում էր Արցախ աշխարհի սրտում` Հադրութի Մեծ Թաղերում։ Իմ մանկությունը անցել է դրախտում, քանի որ Հադրութը երկրային «դրախտ» է։ Ես շատ լայն ու հետաքրքիր շրջապատ և մեծ գերդաստան ունեի իմ բնակավայրում։ Իսկ բնությունը ասես կախարդական լիներ, որը չորս կողմից շրջապատված էր վանքերով ու եկեղեցիներով։ Սովորում էի գերազանց ու հաճախում տարբեր խմբակներ։ Իմ կյանքի տասներկու տարիները անցել են այնտեղ, և իմ ապուպապերը ապրել ու արարել են Արցախ աշխարհում։ Ի դեպ, իմ նախապապը ապրել է 126 տարի, պապիկս շատ էր պատմում նրա մասին։ Այնքան երջանիկ և անհոգ էի… Սակայն իմ կյանքի ճանապարհը շեղվեց իր ուղուց…

Ո՞վ իմանար, որ 2020թ սեպտեմբերի 27-ը կլինի իմ վերջին երջանիկ մանկական լուսաբացը։ Չարաբաստիկ պատերազմի պատճառով մենք կկերտենք կյանքի նոր ու դաժան ճանապարհ՝ թողնելով ամեն ինչ… Ինչքան հոգու մեծ ցավ տանելով և դառնացած կարոտով հեռացա ես հայրենիքիցս՝ թերթելով մանկությանս էջը։ Ես չգիտեի, ու իմ ամենավատ երազում չէի կարող պատկերացնել, որ կարող եմ հեռանալ այն ճանապարհից, որտեղ կատարել եմ իմ առաջին քայլը, ասել իմ առաջին բառը։

Հիմա հոգիս փոթորկվել է խորը ցավից ու միայն այն նշույլ շողը, որ փափագում էր իմ մանկական հոգում, հիմա փակ է։ Փակ է այն միակ կյանքի ճանապարհը, որով ես պետք է գնայի իմ հայրենիք ու փարվեի լանջերին վեհ…

Ես գիտեմ, որ շատ դժվար է և անհնար է, որ ամեն բան այսքան վատ լինի, անարդար է, բայց աշխարհը լուռ է, կարծես ոչինչ չի եղել։ Իմ կյանքի ամեն մի առավոտ սկսվում է իմ Արցախ աշխարհի միակ ճանապարհով, որտեղ ապրում են 120 հազար մարդիկ՝ շրջափակված ազերիներով։ Նրանք զգում են մահվան շունչը, սակայն չեն լքի իրենց հայրենիքը։ Իհարկե, չեմ թաքցնում, որ ամեն առավոտ և երեկո տեսնում եմ մորս կարոտը, ցավը, տառապանքը, ու նրա աչքերից հոսող արցունքներից գոյացած գետը, որը ավելի է փոթորկում իմ հոգին։

Երազում եմ, որ իմ ծնողների հետ նորից ձեռք-ձեռքի բռնած` դեռ կքայլենք մեր ազատ կյանքի ճանապարհով։

…Եվ մենք զատված ենք, գուցե մասնատված, կիսատված գուցե: Ճիշտ է, մեզ չար մարդիկ ու պատերազմն են զատել իրարից, սակայն մենք զատված ու հեռացված ենք ժամանակով: Ու ես չեմ դադարում սպասել մեր հեռավոր, մեր բաղձալի կյանքի ճանապարհի բացմանը։

Հայության մեռած հույսերը հարություն են առնելու իմ Արցախում։ Եվ միայն կարոտի, ցավի ճիրաններում եմ հասկանում, որ կյանքում ոչինչ չի փոխվում, և ժամանակը չի բուժում, այլ ավելի է խորացնում հոգուս ցավը առ Հայրենիք։ Իմ կյանքի ճանապարհը շեղվեց իր ուղուց… Ի’մ կյանքի իմաստը, ի’մ Հադրութը մնաց հեռվում և գերության մեջ… Բայց աշխարհը մեկ Աստված ունի, և Նա ապրում է Արցախում։

Իմ Արցա’խ, դու դեռ կերտելու ես քո պատմությունը, տոնելու ես հաղթանակդ, և իզուր չեն քո զավակները իրենց վերջին շունչը թողել լանջերիդ… Ճանապարհ դեպի Հայրենիք` իմ կյանքի իմաստն է, իսկ իմ Արցախը` ողջ էությունս։ Թող մեզ ներեն երկնքի զավակները, թեպետ Աստծո ջերմ գրկում, բայց կտեսնեն դեռ հայրենիքի փառահեղ հաղթանակը։ Այս պատերազմը դեռ չի ավարտվել, մեր կյանքի ճանապարհը դեռ փակ է, այն կբացվի և կավարտվի հայի փառահեղ հաղթանակով։

Իսկ դուք տեսե՞լ եք

Մի կտոր հողում, այսքա՜ն երազանք։

Մի կտոր հողում, այսքան դառնություն,

Այսքան վիշտ ու ցավ…

Մի կտոր հողում այսքան կիսատ կյանք…

Իմ փոքրիկ սրտում

Այսքան մեծ կարոտ և փակ ճանապարհ…

Սպասիր ինձ, Արցախ…

Neli Nersisyan

Երկիր սիրելը կռվողի գործն է

Այսօր կճառեն,
Կերգեն, կպարեն,
Սրտաբուխ կխոսեն,
Բայց սրտում մի տեղ պահած
Սիրո աղբյուր կունենան:

Սահմանին կանգնած
Քո զինվորը հիմա
Սիրուդ մասին է մտածում,
Թե ինչպես կգա տուն,
Որ բուժես
Սիրտն իր վիրավոր…

***
Հայրենիքը սրբություն է,
Որից ոչ բոլորն ունեն:
Իսկ դու այն եզակիներից ես,
Որ ունես հայրենիք,
Հայ հայրենիք,
Իսկ ինձ համար
Անհայրենիք ժողովուրդը նման է անծնող  երեխայի`
Որբ է…

***
Խղճա նրանց,
ովքեր սեփական անունն ասելիս
ամաչում են:
Ու վեհ պահիր քեզ,
Որ անունդ ասելիս հպարտ ես։

Կյանքի օրենքն է այսպիսին

***
Այս լեռները լեգենդներ են պատմում ինձ`
Տավշո կամքի մասին աննկուն,
Հին լեգենդներ, որ եկել են դարերից,
Հասել են մեզ ու երգ դառել մեր հոգում։

Քանի սուրբ խորան տաճարներդ ի վեր,
Խաչի փոխարեն կեռ լուսին չկա,
Պահանջիր, աշխարհ, հատուցում արդար՝
Անմեղ զոհերիդ ծով արյան դիմաց:

Ես այս քաղաքինը չեմ

Մի օր կարթնանաս ու կզգաս, որ այս քաղաքում դու անկյուն չունես: Մի օր կարթնանաս իրականության ապտակից` մի կերպ բացելով կարմրած կոպերդ, խառնված շուրջդ կնայես, որովհետև դու սովոր էիր այտիդ միայն համբույրներ ստանալ, որ հազար ու մի «բարի լույս»-ից թանկ արժեն: Ու մի օր կարթնանաս սովորականի պես, ասես այդ ապտակը պիտի լիներ զարթուցիչդ: Դու կհարմարվես քաղաքի լույսերին, բարձր երաժշտությանն ու ոչինչ չասող ծիծաղներին, բայց մի բան կմնա անփոփոխ` դու այս քաղաքինը չես…

Ես այս քաղաքինը չեմ, որովհետև այստեղ ամեն «բարի լույս» սկսվում է մեկ բաժակ սուրճով, իսկ ամեն երեկոն ավարտվում թեյի սեղանի շուրջ: Ես ագահաբար  խմում եմ սուրճս ու երազում, որ գուցե այսօր նստվածքի մեջ ձեռքերս տեսնեմ, որոնք առ երկինք էի պարզում, ասես ափերիս մեջ կարող էի պահել անսահմանությունը: Ես ամեն երեկո զգում եմ, թե ինչպես են ոտքերս քարշ տալիս մարմինս. ժամն է թեյելու… Լցնում եմ շաքարավազը բաժակիս մեջ ու մտածում, որ մեր կյանքում էլ կլինի մեկը, ով պատրաստ կլինի ցանկացած պահի շաքարով քաղցրացնել դառնացած օրերը…

Ես իմ քաղաքինն եմ, ուր արցունքներդ կարող ես թաքցնել Որոտանի խորքում ու չմտածես, թե քեզնից պոկված կաթիլները, որ լռության մեջ են իրենց հանգիստը գտնում, ու չմտածես, որ գուցե վերջին հուշերդ ես նվիրում գետին…

Ես այս քաղաքինը չեմ ու երևի երբեք էլ չլինեմ, որովհետև լուսաբացների ու մայրամուտների գերին սուրճի բույրից ճաքած բաժակներին չի կարող սիրել…

Ես այս քաղաքում այլ անուն ունեմ:

Sabina Davtyan

Մարդիկ վիրակապ չեն, այլ վիրահատություն․․․

Հիվանդ ժամանակ պետք է դեղ բերեիր ու տաք թեյ պատրաստեիր ինձ համար, բայց դու ուրիշ մեկի համար ցուրտ ու քամոտ եղանակին դեղատուն գնացիր, իսկ հետո նրա սիրած թեյը պատրաստեցիր, սակայն նա արթնացավ և ուրիշի անունը տվեց․ բարկացար՝  շա՜տ բարկացար․․․

Պետք է միասին սրճեինք, չէ՞ որ միայն հարազատ մարդկանց համար ենք սուրճ պատրաստում, իսկ դու այդպես էլ ինձ համար սուրճ չպատրաստեցիր, մենք նույնիսկ տարբեր էինք այդ հարցում. դու այն դառն էիր խմում, իսկ ես՝ քաղցր: Դե, ասում են այն վնաս է սրտին, չէ՞:

Մենք երկուսս էլ սիրում էինք գինովանալ, բայց երբեք իրար հետ թեկուզ մի գավաթ գինի չխմեցինք, որովհետև գինովցած մարդու թշնամին անկեղծությունն է, իսկ դու ատում էիր քո թշնամիներին:

Պատկերացնու՞մ ես, ես մինչև հիմա տանգո պարել չգիտեմ, որովհետև դու այդպես էլ ինձ պարել չսովորեցրեցիր:

Ցավս չզգացիր, բայց փոխարենը դարձար իմ բաց վերքը, որն այդպես էլ չի բուժվի, որն այդպես էլ չի սպիանալու:

Խոսեցիր չգնահատելուց, բայց այդպես էլ գնահատել չսովորեցիր:

Խոսեցիր ապագայից, բայց ապրեցիր անցյալով:

Չեկար հանդիպման արևոտ եղանակին, բայց ձմռանը դրսում սպասեցիր լրիվ այլ մարդու:

Դու այդպես էլ չիմացար, թե ինչ ծաղիկներ եմ սիրում, փոխարենը նվիրեցիր նրան, ով ատում է դրանք:

Ընտրեցիր նրան, ով քեզ երբեք չէր ընտրի:

Ինձ չներեցիր բարձր խոսելս, բայց համակերպվեցիր նրա բութ լռությանը:

Պատերազմեցիր իմ դեմ, իսկ նրա՝ համար․․․

Գնացիր այնպես, որ երբեք հետ չես գա: Գնացիր այնտեղ, որտեղ երբեք չէին ընդունելու, առանց գիտակցելու, որ երբեք այստեղ քո տեղը չի լրացվելու:

Հ․Գ․ Մի՛ սկսիր նորը՝ նոր տողից, երբ վերջակետեր չես օգտագործում․․․

Հ․Գ․Գ․Մարդիկ վիրակապ չեն, այլ վիրահատություն․․․

Անծանոթ բարեկամը…

Եռաբլուրում շատ Հերոսներ կան… Բոլորն էլ հարազատ են, սիրված ու չմոռացված, բայց հազարավորների մեջ կա մեկը, ում մասին ուզում եմ խոսել:

Եռաբլուր գնալուց միշտ այցելում եմ Նրան ու ժամերով խոսում: Ուղղակի այնքան ուշ-ուշ եմ գնում նրա մոտ, որ Եռաբլուրում էլ ավելի շատ Հերոսներ են ավելանում, ու նրան գտնելն ինձ համար էլ ավելի դժվար է լինում: Առանց այդ էլ այնտեղ գնալն ինձ համար միշտ դժվար է, որովհետև ես զգացմունքներս ցուցադրել չեմ սիրում, ամեն կերպ պահում եմ ինձ, բայց Եռաբլուրն այդ վայրը չէ: Այնտեղ անգամ ամենաուժեղ մարդիկ են ցավի ու հպարտության առաջ ծնկի գալիս… Էլ ուր մնաց` էմոցիաները կարողանան թաքցնել կամ չարտասվել:

Այնտեղ միշտ շատ մարդիկ են լինում, ովքեր ինձ նման նստում և ժամերով խոսում են նրանց հետ, պատմում ամեն ինչի մասին կամ ուղղակի լռում ու մտածում, թե` հնարավոր լիներ ժամանակը հետ տալ, կփրկեին նրան, չէին թողնի, որ գնար, նրա տեղը կգնային…

Պատմում են եղանակի մասին, որ նրանց հեռանալուց հետո դրսում ինչքան էլ տաք լինի, արևն ինչքան էլ ջերմացնի, մեկ է՝ սկսում ես դողալ, մրսել ու չտաքանալ:

Այցելում են իրենց երեխաների, քույրերի, եղբայրերի հետ, ում ծնվելը նրանք այդպես էլ չհասցրեցին տեսնել, այցելում են ավարտական շորերով ու դիպլոմներով. կյանքի կարևոր օրերը պետք է, ախր, անցկացնել հարազատ մարդու հետ, կապ չունի նրա գտնվելու վայրը:

Նայելով այդ ամենին, զգացմունքներս խառնվում են իրար: Սկսում եմ ժպտալ, ուրախանալ, բայց հանկարծակի տխրել, որովհետև գնալով մոտենում էի Նրան…

Վերջապես… Գտա նրան, ում փնտրում էի: Տեսա, որ թարմ ծաղիկներ են դրված, հասկացա, թե ինձանից առաջ այստեղ ով է եղել…

Ձեռքիս ծաղիկները դրեցի ու նստեցի դիմացի նստարանին ու անթարթ սկսեցի նայել նրան, նայելով այնքան հարազատ բան էի զգում, չգիտեմ, թե դա ինչի հետ էր կապված:

Սկսեցի խոսել ու պատմել, թե այս ընթացքում, երբ իրեն չեմ այցելել, ինչեր են փոխվել, ովքեր են եկել իմ կյանք, ովքեր հեռացել, ինչքան ցավ են պատճառել, բայց իր օրինակին հետևելով ոչ ոքից չեմ նեղացել, չեմ չարացել: Շատ խոսեցինք տարբեր թեմաներից, բայց վերջում ամենակարևորն էի թողել՝ ներողություն խնդրելը, բայց դա ապրել կամ չապրելու, ուրախանալու կամ տխրելու, բարձր երաժշտություն լսելու կամ հեռավորությամբ ուրախանալու համար ներողություն չէր դա. ավելի խորն էր, ամեն ինչ այլ էր….

Ներողություն էի խնդրում, որովհետև երբ վերջին անգամ այցելել էի Նրան, խոսք էի տվել, բայց այդպես էլ խոստումս պահել չկարողացա, բայց չսկսեցի արդարանալ, խոսելով հանգամանքների մասին, ուղղակի շարունակեցի ներողություն խնդրել, որ ընկերոջը միայնակ եմ թողել, վիշտը չեմ կիսել, չեմ օգնել: Կամ միգուցե օգնել եմ, կամ միգուցե չստացվեց: Այդ այն հարցն է, որի պատասխանը դժվար էլ կարողանամ իմանալ, բայց մեկ կարևոր բան կար. նա երբեք չէր մեղադրի, նա կհասկանար…

Նրա մասին խոսելուց անցյալի ու ներկայի մեջ խճճվում եմ: Չէ՛, նա ինձ համար միշտ ներկա կլինի, ուղղակի չգիտեմ ճիշտը անցյալո՞վ խոսելն է, թե՞ ներկայով, իսկ  միգուցե այս հարցում ներկա ու անցյալ չկա, ճիշտ ու սխալ չկա:

Չգիտեմ…

Նրանից ներողություն խնդրելը շատ դժվար էր, ոչ թե որ ես այդ բառը չեմ սիրում, կամ ներողություն խնդրել չեմ սիրում, կամ ինձ մեղավոր էի զգում, ուղղակի ոնց էր կարելի Նրան տված խոստումը չպահել, բայց չէ՞ որ մենք սխալների վրա ենք սովորում, իդեալական մարդիկ չկան, չվրիպող մարդիկ չկան:

Դժվար էր մի բանը երկրորդ անգամ անելը, բայց ես ուժեղ եմ, չէ՞…

Հավաքեցի ինձ ու ցաքուցրիվ եղած մտքերս: Նայեցի ուղիղ իր նկարին ու խոստացա…

Խոստացա, որ այս կյանքում, անգամ եթե լքեմ ես, կամ լքեն ինձ, նա կմնա միակը, ում ես չեմ լքի Երբեք…

meri araqelyan

Խաղաղությունն ու պատերազմը տեսել եմ գյուղում

Խաղաղությունն ու պատերազմը տեսել եմ գյուղում, որտեղ ծնվել եմ:

Գյուղը, ուր անցել է մանկությունս, սահմանն է, որից սկիզբ է առնում հայրենիքը:  Երբ փոքր էի, մտածում էի, որ հայրենիքը հայրենիք են համարում նրա համար, քանի որ այն պաշտպանում է հայրս:

Պատերազմն ու խաղաղությունը զգացել եմ միշտ հայրիկի տանը լինել-չլինելով: Տարիների հետ թվերը խճճեցին միտքս, ու թվերի անհավասար զանգվածը սկսեց ճնշել էությունս: Հիմա պատերազմ է, չհայտարարված պատերազմ:

Երբեք չի եղել օր, որ մտածեմ պարտության մասին, որովհետև հարենիքը հայրիկներն են պաշտպանում ու նրանք  սահմանին են, իսկ սահման ամբողջ Հայաստանն է դարձել:

Այստեղ` սահմանին, ոգի կա, հզորություն կա, ոգեշնչում կա, և ո՞վ կարող է խոսել վաղվա օրվա չլինելության մասին: Սահմանը տունս է, որից այն կողմ թշնամին է, ով փորձում է խանգարել ապրել: Չգիտեմ, թե ինչ է տալիս թշնամուն պատերազմը, բայց խաղաղությունն ինձ հայրս է տալիս:

Լույսերը մարում են, ու կարմիր գնդակները մահաբեր արագությամբ պայթում են երկնքում՝ խլացնելով ականջները, որոնք հոգնել են աղմուկից, որոնք սկսել են ատել բարձր ձայնը, խոսքը, աղմուկը:

Իմ սահմանն այսօր դպրոցն է, որտեղ զինվորագրվել եմ ծառայելու, իմ զենքը խոսքն է, լեզուն` հայոց լեզուն:

Սահմանը ամեն ինչի սկիզբն ու ավարտն է, այնտեղ խաղաղությունը չափվում է հայրիկի տանը լինել-չլինելով:

Զգում եմ, որ հայրենիքը գրկել է ինձ սիրահարի ուժով, և ես խնդրում եմ նրան ինձ չլքել:

Mariam Harutyunyan

Բարև, հիմար

Նորից այդ դռան ճռռոցը… Դա վերջինն էր, կամ գուցե, հերթականը. ինչ էլ, որ լիներ, մի բան հաստատ էր՝ դժվար է լինելու։ Անցյալը, մարդկային կերպարանք առած, նստած էր դիմացս։

-Բարև, հիմար,-ասացի։

Քայլերս ինձ տարան դեպի իմ սենյակի անշուք հայելին։ Հետաքրքիր էր արտացոլանքս՝ կիսավախեցած, կիսախավար, կիսալղոզված… Մի խոսքով՝ կիաատ էր, կիսատ էի։

-Բարև, հիմար։

Զգացածս ու մտածածս երբեք այսքան խառը չէին եղել։ Օրագիրս կորցրել եմ, բայց ես օրագիր երբեք չեմ ունեցել։ Սկսել եմ տարանջատել վախերս ու սպասելիքներս, բայց միշտ վախեցել եմ սպասելիքներ ունենալ։

-Անցյալը ուղիղ դիմացդ կանգնած է, չե՞ս ուզում հարցեր տալ նրան։

-Բարև, հիմար։

 

…Երեք, երկու, մեկ… ՎԵՐՋ…

Մենք մեր գծած ճանապարհի տխուր ճամփորդներն ենք. քայլում ենք, վազում ենք, հոգնում ենք։ Մենք սիրում ենք կարճ ճանապարհներ, բայց երկարն ենք նախընտրում։ Երազում ենք, բայց երազկոտությունը թուլամորթների մենաշնորհն ենք համարում, մենք սիրում ենք մեզ, բայց հոգու ամենախորքում խոստովանում ենք մեր անմտություններն ու թուլությունները։

Կյանքը տխուր դիմակահանդես է, իսկ մենք՝ դժբախտ դիմակավորներ։ Մենք անընդհատ դիմակափոխությամբ ենք զբաղվում ու կորցնում ենք մեր իրական դեմքը, իրական դիրքը, իրական անունը։ Դեմքերը լղոզված են, բութ ու զզվելի։ Տխուր ենք, որովհետև դիմակով շնչելը դժվար է։

 

Կըթ-կըթ-կըթ… Անձրևը սպառնում էր իր խոշոր կաթիլների տակ առնել փողոցի աղբի ավելցուկները, գետինը թաց էր, ոչ ոք չկար, հեռվից լսվում էր անտեր շների ոռնոցը։

Մոմավաճառ կինը ժանգոտած մետաղադրամները դրեց իր մուգ շագանակագույն թիկնոցի գրպանում, խաչակնքվեց (նա միշտ այդպես էր շնորհակալ լինում Աստծուն) և անձրևի հետ կռիվ տալով հեռացավ…

Ամեն ինչ սկսվում ու ավարտվում է ինքնաճանաչողությունից. նայիր հայելուն, ճանաչու՞մ ես այդ հիմարին, ուրեմն հաղթել ես։ Քո արտացոլանքը քո սեփական ծանրությունն է, որը քարշ ես տալիս ողջ կյանքիդ ընթացքում։

 

«Անցավ անցյալը անցավ…»

Սա հիմար բառախաղ չէ, արի վերլուծենք. անցյալը քեզ ձեռքով հրաժեշտ տվեց ու գնաց, թե ու՞ր՝ կարևոր չէ, բայց գնաց։ Անցյալը երբեմն ցավոտ է, բայց երբ գնում է, ցավն էլ իր հետ է տանում, ցավն ու անցյալը մեկտեղվում են ու պոկվում քեզնից։ Անցավ (առանց ցավի) անցյալը անցավ (գնաց, հեռացավ)։

Մոռացեք… Հիմար բառախաղ էր։

 

Ժամանակը անխիղճ է, բայց երբեմն ամենացանկալի բանն է մեզ համար։ Ժամանակը լուռ է, երբ մենք ենք գոռում, նա համբերատար սպասում է իր կայարանին, որ գնա… Գնա ու իր ամբողջ «ջանդակով» մխրճվի անցյալի մեջ։

Անցյալը վաղուց գնացել է, դու ես նրան քո կյանք հրավիրում։ Իսկ անցյալը սիրում է հեգնել, նա հիշաչար է ու աննրբանկատ։ Նա իմ սենյակում է։

-Բարև, հիմար…

Մարդկային ռեսուրսներից՝ ռեսուրսները միայն

Անտառում էնքան մութ ա։ Էլեկտրականություն չկա։ Մի քանի հատ մոմ էի գնել քաղաքից, տարել հետս, բայց մոռացել էի լուցկիների քանակը ևս հաշվի առնել։

Բայց դե մութ անտառում պիտի քայլեմ, չէ՞, իհարկե։

Մթությունից չեմ վախենում վաղուց։ Կուտակված լույսը զգալ չէր տալիս արտաքին մութը ու դրա տակ եղած վատ, դժվար, անանցանելի թվացող, դաժան, գեղեցիկ, սովորեցնող, սպանող, ապրեցնող լույսերի բացակայությունը։ Հա, լույսերը կարող են կուրացնելու չափ դաժան ու պայծառացնելու չափ գեղեցիկ լինել։

Հիշո՞ւմ ես էն հստակ ճանապարհը, որով անցնում էի աշխարհ հետ գնալու համար․ դուրս եկա, բայց՝ անտառ։

Ճանապարհից առաջ է՞լ էի անտառում, թե՞ իրոք աշխարհ էր, ինքս էլ չգիտեմ․ բայց ճանապարհը անցնելուց հետո եկածը հստակ էր․ մութ անտառ։ Իրականում ետևում թողած ճանապարհն էլ չէր փայլում իր լուսավորությամբ ու պայծառությամբ, ու աշխարհից գնված մոմերը այնտեղ էլ էի օգտագործում։ Իհարկե, ճանապարհի վրա էլ կային խանութներ, բայց ոչ բոլորում էին մոմեր վաճառում, վաճառածներն էլ կարճ ու շուտ խամրող էին։

Ինչևիցե, մոռանանք ճանապարհը՝ չկորցնելով ճանապարհի խանութներից գնված ու աշխարհից բերված մոմերը։ Քիչ թե շատ մոմերի ու լուցկու պաշարներով անտառ մտնելը բավականին վստահ քայլերով էին։ Վստահ քայլերով, անխնա մոմերն ու լուցկիները օգտագործելով ու անտառի մութ անկյունները լուսավորելով՝ բացահայտեցի մի թավուտ՝ իր բուսականությամբ, տարբեր արարածներով ու կանոններով։

Թավուտը գտնելու համար մոմերը ծախսելը անիմաստ չէր, թավուտն էլ խորթ չթվաց, որովհետև գրեթե բոլորս այդ թավուտում մի բանի էինք ձգտում․ լուսավորել անտառի մեր հատվածը այնքան, ինչքան կարող ենք։

Թավուտը ինչ-որ չափով բացահայտելուց հետո, մնացած մոմերը օգտագործելով, առաջ գնացի՝ բացելով նոր արահետ։

Արահետի մշակույթը, բարքերը ու վարքերը այդքան էլ խորթ չէին ինձ, բայց անտառի արահետում հանդիպած արարածները նոր էին, հետաքրքիր, գրավիչ այն աստիճան, որ պատրաստ էի վատնել բոլոր լուցկիներն ու վառել բոլոր մոմերը այդ արարածների միջից արդեն ընտրածիս հետ մեր իսկ արահետը պայծառացնելու ու խավարի անորոշությունը ցրելու համար։

Մոմերը օգտագործելու պատրաստակամությունը միայն իմը չէր, միակողմանի չէր։ Նա էլ էր այրում իր մոմերը մեր իսկ ընդհանուր արահետի համար։ Արահետից թավուտ, թավուտից արահետ ճանապարհները կարճ էին ու աննկատ թվացող, թավուտում եղած ժամանակ մտքումս արահետն էր ու բոլոր այն հնարավոր միջոցները, որոնցով կկարողանայի այն ավելի պայծառ ու հարատև դարձնել։ Մտքումս արահետը պահելով՝ նույնիսկ չէի էլ նկատում թավուտում հայտնվող մոմերը։

Օրեցօր արահետը լուսավորվում էր ու խորանում անտառի մեջ. արահետից թավուտ գալու միակ շարժառիթս նորից արահետ վերադառնալն էր։ Արահետում գտած անիրական ու իրականությունից կտրող արարածի մոտ մի օր սպառվեցին մոմերը՝ նախատեսված համատեղ արահետի լուսավորման համար․․․

Կիսախավար արահետում մնացած արարածիս այլևս իմ մոմերն էլ պետք չէին ինձ ու մեզ տեսնելու, արահետը շարունակելու համար։ Շրջվեց ու, անցած արահետի մոմերը հանգցնելով, հետ գնաց։

Արահետի մասին մտքերը, որ իմ պատկերացումների ապագայի անտառում այն լինելու էր լուսավոր ու դառնար անտառ անտառի մեջ, ստիպեցին ինձ էլ ետ շրջվել, վառել ինձ մոտ մնացած մոմերը ու ետ գնալ արահետով՝ նրան գտնելու ու իր հանգցրածը կրկին վառելու համար։

Ծախսելով մնացյալ բոլոր մոմերը ու լուցկիները` ներկա ու ապագա համատեղ արահետների համար ու ետ վերադառնալով՝ գտա քեզ խավարում․․․

Кончилось вино в бокале
Свет погас во всём квартале
И мы с тобой остались в темноте

Земфира – Мелодрама 

Աչքերիդ փայլը կորել էր ու մթնած արահետի պես խավարել։ Ամենավերջին մոմս վառելուց հետո այն հանգցրիր՝ չթողնելով «փնտրել ու փրկել մի բան, որը էլ չկա»։ Եղած մոմերի փոխարեն միացրիր մոտդ թողած մի անգույն, անշուք ու արհեստական լապտեր։ Լապտերը չէր կարող լուսավորել արահետը, ինչպես մոմը, ոչ էլ կտաներ դեպի անտառ անտառի մեջ․ երկուսս էլ գիտեինք։

Мы останемся друзьями
И как в дурацкой мелодраме
Я, конечно, вызову такси

Земфира- Мелодрама

Թողնում եմ քեզ այնտեղ, որտեղ գտել էի․․․ Առանց մոմ ու լուցկի մութ արահետը անցնելու, նոր մոմեր գտնելու ու նոր արահետներ բացահայտելու հույսը չսպանած խարխափում եմ:

Anahit Arshakyan

Ամենալավն ու բարին

Ես սպասում էի։ Ես ուզում էի գրել բանաստեղծություններ առաջին սիրուց հետո էլ։ Ես սպասում էի աշնանը։ Թվում էր, թե ոչինչ չէի զգում, բայց ես սպասում էի, ինքս էլ չիմանալով այդ մասին։
Ես կարդում էի գրքեր` բոլորը քեզ հանդիպելու համար։ Ես դիտում էի ֆիլմեր` բոլորը քեզ պատմելու համար։ Ես գրում էի բանաստեղծություններ՝ քեզ կարդալու համար։

Մոխրագույնը՝ մութ սենյակի անձրևաձայնով շաղախված, դու ես։ Ես հոգնած չեմ ու պառկած եմ գետնին։ Այստեղ ամեն բան ավելի լավ է լսվում։ Այստեղ ես կպած եմ մտքերին։

Երբեմնի տասը վայրկյանի իմ թեորեմն արդեն որերորդ անգամ հաստատել էր իրատեսական լինելն իր։ Այդ պատճառով ես որոշեցի քեզ մոռանալ, քանզի առաջին տասը վայրկյանում տեսա բոլոր տասն օրերը, ամիսները, նույնիսկ ՝ տարիները, որ կապվեցին քեզ ու թողեցին ինձ։

Ես դրել եմ ծանոթ քո ձեռքերը (կնոջ դեպքում ծանոթ բառն էլ ավելի է խոսում իր մասին, քան գեղեցիկ կամ նուրբ կամ ամենասիրելի բառերը) մերկ ծնկներիս ու կտրվել եմ աշխարհից։ Աշխարհից, որն այնքան իմն է, որ պոկ չի գալիս ինձնից։ Որն ինձ քամում է, որը ռեալիզմի ամբողջ իրատեսությամբ կոտրում ու փշրում է ինձ, որը փակել է տալիս փարթամ ուսերս ու դող է տալիս մատներիս։ Բացվում է նոր ժամանակատարածություն, ու ես մնում եմ այնտեղ քո ձեռքերի հետ միասին։ Ես վաղուց էի փնտրում այս հանգստությունը, փնտրում էի աչք ու ականջ, որ հենց ինձ լսելու և հասկանալու ունակ կլինեին, սակայն նույնիսկ չէի որոնում։ Եվ չեմ որոնել ոչ մի անցորդի մեջ, ոչ մի ընկերոջ, ոչ մի ծանոթի։ Այն ուղղակի պետք էր ինձ, և միևնույն ժամանակ, ապրում էի առանց դրա էլ, և հենց դրա համար էի թողել քեզ ինձնից՝ արդեն իսկ տասը վայրկյանից։
Հուլիսյան անձրևի պես, որ մաքրում է տապը անցյալի, դու մաքրեցիր ամեն բան ու լցրեցիր տարածությունը՝ ծիծաղով իմ։ Քեզ հետ լավ է։ Քեզ հետ լավ է․․․ Երգի՜ր ինձ հետ։ Լսի՜ր ինձ։
Իսկ դու դժվար թե իմանայիր ինչու՞ և հասկանայիր երևակայությանս լայնախորանալու հատկությունը միայն երգի այդ մի քանի բառերից։
Եվ հանկարծ նկատում եմ, թե ինչ գեղեցիկ է շապիկդ նայվում այդպես։ Քեզ հետ լավ է։ Քեզ հետ լավ է․․․ Դու այնպես ես անում, որ մոռանամ անցյալն ու ցավերը։ Ժամանակը դու մաքրում ես, ինչպես փափուկ հուլիսյան անձրև։ Քեզ հետ լավ է․․․

Աշնանային ջազի պես, որ լսում եք մի ականջակալով ու քայլում անձրևոտ մայթերով, դու անցար իմ վնասված ոտքերի կողքով ու չկանգնեցիր։ Դու վախեցար։ Ու վախենալու ես։
Իսկ ես չեմ կարող վազել, ինձ նույնիսկ չի կարելի քայլել։

Տաք աշնանային օրվա պես, այնպես ինչպես գետինն է կլանում տաքությունն արևի, դու առար ափերիդ՝ իրանիս տաքությունն ու վերցրիր մատներիս ծանրությունը՝ թեթևության քո պարանոցին։ Հորինեցիր պատմություն, որ միգուցե մի օր կպատմենք մեր երեխաներին, թոռներին (դե իհարկե, ոչ իմ ու քո)։ Որ մի օր ես կնստեմ լոնդոնյան որևէ բարում ու կհիշեմ մեզ երկուսիս, ես կհիշեմ օրը, այն մոռանալ չի լինի և կհիշեմ ձեռքի սինխրոն շարժումները մեր, որ արդեն վաղուց են մոռացվել, որ չհիշվեն։ Ամուսինս կվերցնի սառույցով վիսկի ինձ համար, ես կնախընտրեմ կոնյակ և նրան կասեմ, որ հոգնել եմ պարելու համար, որ չարժեզրկեմ 20 տարվա վաղեմության պատմությունը՝ մի քանի րոպե տևողության ու կլսեմ երգն այդ ու կկռահեմ միայն երկու բառից, որ հարցեր կարթնանան կիսամութ լուսավորության բարի կոնյակառոմի բուրյանի մեջ, քիչ թե շատ չճնշող հարմարավետությամբ ու ինքնամոռացությամբ՝ օդում կանգնած և փոքր տարածության ինտիմության մեջ կլանող, որտեղ սենյակի վերջում դրված կլինի դաշնամուր: Ես կլինեմ սև զգեստով և 18 տարեկանի պես գրավիչ ու փխրուն ծնկներով։ Այս հատվածը դու չգիտես․ մենք դուրս կգանք բարից, ես կքայլեմ մի փոքր հեռավորությամբ ամուսնուցս ու կշնչեմ օդն անձրևային ու կհիշեմ, որ դու ունեիր բոլոր հնարավորությունները պարելու ինձ հետ ամեն արժանի երգի ներքո, երգով լցված, երգային։

Ես կխոսեմ կյանքից, դու կլսես ու կպատմես հետաքրքիր որևէ պատմություն, որ կլանում է, հիացնում ու թողնում հարցեր, իհարկե, ինչպես և միշտ։ Եվ վերջնական պատասխանը նույնիսկ ուզել չի ստացվի։ Քանզի այդ դու ես։ Ես չունեմ հարցեր, որոնք պետք է պատասխանվեին։

Բեր իմ սիրելի թխվածքը, որ անունս ունի, դիր երաժշտությունը, տուր մի ականջակալը ինձ, անձրևոտ մի օր բռնիր ձեռքս, ու արի գնանք զբոսանքի։ Ես սովորել եմ ապրել այս օրով։ Ոչինչ չի վախեցնում այլևս ինձ։ Դու հիմար չես, ես դա գիտեմ անտարակույս՝ առաջին տասը վայրկյանից։ Բայց կարծում եմ, որ միշտ էլ սիրել եմ հիմարներին։ Իսկ քո պես հիմար երևի թե դեռ չի պատահել ինձ, որ այնքան խելացի գտնվի, որ բաց թողնի ինձ աշնանային կարմիր մի տերևի պես ու թողնի, որ դողամ իր ճյուղին, քանի դեռ քամիները արևային չեն տարել ինձ։ Տուր ինձ ձեռքդ, այն այնքան հարազատ է ինձ․․․
Իսկ եթե չարթնանանք վաղը, կտխրե՞ս դու գոնե մի քիչ․․․
Ես քեզ մաղթել եմ տխրել միայն երջանկությունից ու գեղեցկությունից․․․
Իսկ դու մաղթել ես ինձ ՝ ամենալավն ու բարին։

Մարդկության կորիզը դառն է

Շունչը պինդ չպահեր, մի օր հանգիստ շունչ քաշեր քաղաքը…

Մարդիկ բարությամբ լի աչքերով նայեին իրար, պարզը շատ լիներ ու թե լիներ, կնայեիր մարդու դեմքին, կկարողանայիր կարդալ  հոգին, կտեսնեիր խիղճը։ Կերևար էն խիղճը, որ  օրեցօր ավելի է մխրճում խորքը, որ վախենում է ցույց տալ, պարզապես վախենում է, որովհետև խիղճը, շատերն իրենց սրտի փոքրությամբ, կդարձնեն խեղճ, որ արդարացնեն սեփական ես-ը։ Արդյունքում` թեթևանում են իրենք, ծանրանում է քաղաքը։ Քաղաքը ծանրություն չի սիրում (ում պետքն է` սիրում է, թե ոչ), բայց տանում է մարդու բնույթի ծանրությունը, դիմում է բնության օգնությանը ու մի կերպ ձգում է շունչը։ Ո՛չ քաղաքն եմ, ո՛չ բնությունը, տանել չեմ կարող։

Փողոցում քայլելիս մանուկներին եմ նայում, էլի նրա՛նք են իսկականը, մաքուրը։ Տեսե՞լ եք՝ ինչպես են նայում. նայում են կա՛մ խանդավառ աչքերով, «մարդիկ որքա՜ն լավն են» ասող ժպիտով, կա՛մ էլ զարմացած հայացքով։ Երեխաներին նայելիս միշտ ժպտացեք, չգիտենք՝ երբ կճանաչեն մեծամասնությանը, այդ պահից կհեռանան հեքիաթային աշխարհից ու կհասկանան, որ գուցե զարմանալ չէ, այլ զայրանալ էր պետք։ Փոքրամասնությու՞նը… Անկախ իրենից դառնում է որոշյալ և ուսերին դրած քարշ է տալիս ժանգոտ մեծամասնության մեղքը՝ չդադարելով հուսալ, որ մի օր ազնվությունը գերակշռող կլինի, վստահությունը վախով չի չափվի, փողոցը լուսավորողն էլ լուսամփոփը  չի լինի, որ կշատանա այն տեսակը, որ կարողանում է կիսել ուրախությունը կողքինի, իսկ «կողքինն» էլ  արդար ճանապարհով  կհասնի հաջողության՝ լոկ ինքն իրեն ապացուցելու համար, ոչ ուրիշի աչքը հանելու։

Եվ լինում է պահ, որ նորից հավատում եմ, որ մարդիկ սիրուն են, հետո նայում եմ շուրջս ու տեսնում այն օրինակը, որ կա, օդը բռի մեջ է պահում և ուր որ է` խեղդելու է… Ու ես կծկվում եմ լացելու չափ. օդը ինձ չի հերիքում, իսկ քաղաքը սովորել է, ցավոք, որոշիչը մեծամասնությունն է։

Մինչև ե՞րբ երազել բարի մարդկության մասին, գունավոր շենքերով խաղաղ քաղաքի մասին, որտեղ լուսատուները մարդիկ են, որոնց մեջ մանկությունից մի կայծ մնացել է։