Ըստ դասական սահմանման` հոգեկանը օբյեկտիվ աշխարհի սուբյեկտիվ արտացոլումն է` հոգեկան տարբեր երևույթների տեսքով։ Բայց երբեմն սուբյեկտիվ արտացոլումը վերածվում է զգացողությունների չդադարող անձրևի` տրտում ու, որպես կանոն, թարմ հողը ցեխի վերածող։

Չէ, չմտածեք, թե ես դեմ եմ հաճախ ռոմանտիկ ու, ավելի հաճախ, սերիալ դիտելու տրամադրություն հաղորդող եղանակներին։ Բնավ։ Պարզապես այդ դեպքում ստիպված ես լինում պարբերաբար անցնել ցեխի միջով` հագնելով քո անդուր սերկարաճիտք կոշիկները կամ, եթե կուզեք  գիտականորեն` հոգեբանական պաշտպանությունները։ Եթե նայենք մեր ներաշխարհի տեսանկյունից, ապա դրանք ամենատաք ոտնամաններն են ամեն տիպի սթրեսի դեպքում։ Բայց ի՞նչ, եթե պաշտպանությունը գործում է անդադար շուրջ 3 տարվա ընթացքում։ Սփոյլեր. Ոչ մի լավ բան։

Նախ ասեմ, որ տաքացնող կոշիկներից քո հոգեկանը կարող է ընտրել դեպրեսիայով հիվանդ կոշկակարի հորինած թավշյա զույգը։ Դրանք էլ, իրենց հերթին, ավելի ճիշտ` հերթով, կոչվում են դեռեալիզացիա և դեպերսոնալիզացիա։ Սրանք քո ներաշխարհը պաշտպանում են` այն հնավորինս արտաքին աղմուկից հեռացնելով` քեզ համար օտար ու անիրական դարձնելով ռեալ աշխարհը։

Սկզբում չհասկանալով տաքության գինը` շունչ ես քաշում անդադար տագնապից։ Աշխարհին չես նայում վարդագույն ակնոցով, ավելի շուտ` վիրտուալ իրականության ակնոցով։ Քեզ թվում է, թե ինչ-որ հայտնի ֆիլմ ես դիտում, բայց ցավոք առանց քո սիրելի դերասանների… Չնայած այստեղի դերասանները քիչ են զիջում Հոլիվուդի աստղերին։

Այսպիսով, որոշ ժամանակ վայելում ես անվճար կինոդիտումդ մինչև այն պահը, երբ գիտակցում ես, թե ինչ ժանրի է իրականում այդ ֆիլմը. հա, փաստորեն այն սարսափ ժանրի է ու մի պարզ պատճառով. դիտելով մեկ անգամ, ստիպված ես վերանայել այն նորից ու նորից։ Կարճ ասած` դու կորցնում ես իրականության զգացումդ ու վերածվում ես պասիվ դիտորդի` մեխանիկորեն կատարելով ֆիլմի գլխավոր հերոսի գործողությունները։

Ինչպես բազմաթիվ այլ խնդիրների դեպքում, ամենաերկարը տևում է գիտակցման փուլը։ Սա բացառություն չի, քանի որ գիտակցելը, որ դու ապրում ես մեխանիկորեն, չես էլ ապրում, այլ ուղղակի դիտում ես, հնարավոր չէ։ Սկսում ես ինքնուրույն գտնել լուծումներ։ Հետո դիմում ես ընկերներիդ օգնությանը։ Հետո ծնողներիդ, հարազատներիդ, ծանոթներիդ… Շղթան անվերջ է ու ապարդյուն, որովհետև ինքդ ես դժվարությամբ հասկանում քո զգացողությունները, ուր մնաց այլոք։

Բայց հրդեհներին բնորոշ է մարելը։ Ինչո՞վ է ներսդ տարբերվում հրդեհից (հարցը հռետորական է). դու էլ ես հանգում։ Դանդաղ ընդունում ես քո անելանելի վիճակը ու ապարդյուն փնտրտուքները։ Վրա է հասնում հաջորդ փուլը` խաղաղություն, երբ քո ու խնդրի միջև զինադադարի պայմանագիր է կնքվում։

Սակայն, ինչպես բոլոր այդպիսի պայմանագրերը, սա նույնպես կնքվել էր իրեն խախտելու համար։ Ու այդ երեկո ևս դու չդիմացար ու նայեցիր նրան, նայեցիր մեռնող հույսի վերջին թրթիռներով։

(Տեսարանն ամբողջացնելու համար, լավ ֆիլմերի պես, տեսախցիկը դանդաղ հեռանում է աչքերից, ու բացվում է մարմնի ամբողջ ուրվագիծը` հայելու մեջ):

Բայց դու այլևս քո արտացոլանքը տեսնողը չէիր. դու հայելու միջի աչքերում խեղդվողն էիր։

Մոտիվացված լինելու առաջին պայմաններից մեկը անառողջ մարդկային հարաբերություններից ազատվելն է։ Եթե դու արդեն եկել ես էն գիտակցման, որ քո կյանքում ունես էնպիսի մարդ, ումից կախված է քո տրամադրությունը ու քո հետագա անելիքները, պետք է ուղղակի դադարես շփվել էդ մարդու հետ։ Չի կարող քո օրվա արդյունավետությունը կախված լինել ինչ-որ մարդուց, քանի որ առողջ մարդկային հարաբերություններում մարդիկ իրար մոտիվացնում են ավելի լավը դառնալու։ Որովհետև էդպես դու սպանում ես քո անհատականությունը, թույլ ես տալիս, որ ձախ ուսիդ կանգնած փոքրիկ հրեշտակը նենգաբար խմի լավ էմոցիաներդ`  խեղդվելով հենց քո պատրաստած անհամ ապուրի մեջ։ Պետք է գալ մի գիտակցման, որ շատ նորմալ է, որ ընկեր ես կորցնում, ու դա ամենևին էլ մեծ ողբերգություն չէ, այլ նորմալ չէ, երբ դու ունես «հիվանդ» հարաբերություններ, որոնք խանգարում են քեզ լինել «դու», լինել ավելի լավը ու ավելի մոտիվացված:

1․ Կայացնել հստակ որոշում ու հետևել այդ որոշմանը։ Նորմալ չէ, երբ շփվում ես մեկի հետ, ով քո մեջ «մեխում» է կոմպլեքսներ ու սպանում քո «դու»-ն լինելու ունակությունը։  Եթե մտածում ես, որ ուժեղ չես, ուրեմն հավատա, որ ուժեղ ես։ Եթե վերլուծել ես ու եկել ես եզրահանգման, ուրեմն նաև պատրաստ ես կուլ տալ հետևանքները։

2․ Մի թշնամացիր։ Եթե դու որոշել ես չշարունակել հարաբերությունդ, դա դեռ չի նշանակում, որ տվյալ մարդը վատն է։ Չկան լավ ու բարի մարդիկ, կան լավ ու վատ հատկանիշներ։ Թշնամանալով, դու միայն չարանում ես ինքդ քո հանդեպ, քո ձեռքով կարճացնում ես կյանքիդ տևողությունը ու լցվում ես հոգնեցնող նեգատիվով, որը քեզ խանգարելու է առաջ նայել։ Ազատվիր բացասական մթնոլորտից, որովհետև եթե չազատվես՝ նոր կինո է սկսում՝ անառողջ հարաբերություն ինքդ քեզ հետ։ Բա քեզ պե՞տք ա։

3․ Սիրիր։ Սիրիր քեզ, ինչպես որ կաս։ Տգեղ քի՞թ ունես։ Շատ լավ։ Ամեն օր նայիր հայելու մեջ ու արա աշխարհի ամենասիրուն հաճոյախոսությունները քթիդ։ Հենց դու ունես էդ քիթը, իսկ դա արդեն ինչ-որ առավելություն ունի։ Սիրիր քիթդ։ Սիրիր մարդասպանին, որ էլ մարդ չսպանի։ Սիրիր բոլորին ու սիրելով բալանսավորիր միջիդ դրականն ու բացասականը։

4․ Մի կորցրու իրականությունը ու քիչ երազիր հավերժական բաների մասին։ Նորմալ են բոլոր տեսակի կորուստները, նորմալ չի քո անորոշ վերաբերմունքը դրանց հանդեպ։ Ուղղակի առավոտյան աչքերդ բացելուց հիշիր, որ դու ունես ինքդ քեզ, իսկ դա արդեն լրիվ բավարար է մոտիվացված լինելու համար։ Դու ունես ՔԵԶ՝ այն մարդուն, ումից կախված է քո տրամադրությունը։

Հաճախ քիչ բան է պետք երջանիկ լինելու համար. թուղթ, գրիչ, մեկ էլ լամպի՝ մեկումեջ վիճակիդ քմծիծաղ տվող լույս, որ կարողանաս զգացածդ նրանց տալ ու սրտումդ կուտակվածը վերջիվերջո արտաբերել…

Հա՛, մեկ էլ բառեր, էնպիսի բառեր, որ կթեթևացնեն հոգուդ ծանրությունը ու կգեղեցկացնեն մաքուր թուղթդ, որ անզորությունից ու անորոշությունից անունդ չգրես-ջնջես կամ մի ամբողջ էջ ստորագրությունների տեղատարափի զոհ չդառնա…

Բոլորին չէ, որ սազում է գրիչի սենտիմենտալ տարուբերումներով լաբիրինթոս ստեղծելը: Մեր օրերում դրան տիրապետելը ընդամենը սեփական մտքի տկարությունը քողարկելու ամենահեշտ ձևն է…

Փիլիսոփայելը ու փուչ խոսքերը դարձել են ամենօրյա թեմաներ ու ինքնահաստատման, գիտելիքի չակերտավոր չափանիշներ: Հոգնել եմ…

Չի՛ կարելի ներկայանալ այնպիսին, ինչպիսին չես: Չի՛ կարելի զուր ջանքեր գործադրել՝ լինելու այնտեղ, որտեղ դու սպասված չես…

Ու եթե գրիչս վերցնեմ ու գրեմ շուրջը կատարվող ամեն ինչի մասին, յուրաքանչյուր երևույթի, մարդկայնության նուրբ արվեստին չտիրապետող մարդկանց մասին, ո՛չ թուղթս կհերիքի, ո՛չ թանաքս, ո՛չ էլ համբերությունս…

Տողերիս վերջում բազմակետեր դնելը սովորության նման մի բան է դարձել, որովհետև իմ ասելիքները միշտ էլ կիսատ են մնում, անելիքները՝ նույնպես…

Բայց ոչինչ, աշխարհն ինքնին բազմակետերից է, վաղ թե ուշ բոլորն էլ կհասցնեն ավարտել երբևէ չհամարձակվածը, չարածը…

Աշխարհի խորդուբորդություններին այդպես էլ չսովորած ու բութ դեմքերով դեռ շատերը կլինեն, որոնց մասին չուզես էլ կգրես, կներկես ճերմակ թղթիդ յուրաքանչյուր անկյուն՝ ոչինչ չասող կերպարների մասին գրելով…

Բայց, սիրելի՛ս, թղթերդ չպիտի փչացնես, չպիտի անմտորեն լրացնես բաց մնացած տեղերը, որ ժամանակին գրվելու արժանի համարված մարդկանց «ստորությունները» ավելացնել կարողանաս, չպիտի հոգիդ քայքայողներն ու ուղեղդ սղոցողները վնասեն առողջությունդ, եթե դրանց փոխարեն դու ունես շատ ավելի լավ ընտրություններ, նույնիսկ ոսկե միջին՝ Ինքդ…

Ժամանակի ընթացքում հասկանում ես, որ քեզ մնում ես միայն դու, որ քեզ ոչ ոք այդքան հարազատ չէ, ինչքան դու… Հասկանում ես, որ  մարդիկ միշտ էլ ճարպկորեն թաքցնում են իրենց կեղտոտ դիմակները, որ բոլորի աչքին լավը երևան, որ զզվելու աստիճան քծնում են…

Ու այսքանից հետո քեզ մնում է միայն առանձնանալ ինքդ քեզ հետ, ինքդ քո դեմ ու բացել բոլոր անպատասխան հարցերի հանգույցները…

Պետք չէ զուր վնասել սեփական նյարդերը մարդկանց բթամտությունն ու կոպտությունը վերացնելու կամ գոնե քչացնելու համար, չարժի գիտակցորեն անցնել հիշողության քամոտ ծովով, քանզի քեզ համար արդեն նախասահմանված մի օրենք կա, որ պիտի մշտապես կրես ու ամբողջ ուժով պինդ պահես, որ կյանքիդ ուղեկիցը լինի, որ ժամերդ հավերժ ծիծաղեն, որ քո նոր կյանքի ջրերում արևը իր ջերմ ձեռքերը լվանա…

Վաղուց է, ինչ չեմ գրում, բայց երևի թե հիշում եք, որ տանել չեմ կարողանում բաժանումները, հրաժեշտները՝ ծանր ու կոկորդդ անզուսպ լացով խեղդող: Ոչինչ չի փոխվել. ես էլի նույնն եմ, ու ինձ բնորոշ հույզերս ինձ հավատարիմ են դեռ: Էլի չեմ սիրում բաժանումներն ու ավելի այն բաժանումները, որ խլում ու տանում են, տանում գուցե երկինք, գուցե դրախտ, կամ ծաղիկներով լի մի այգի, մի տեղ, որտեղից ֆիզիկական գոյությունդ հեռանում է կարոտդ առնելու պինդ կապից:

Վաղուց չեմ գրում, ու երևակայեք, թե ինչքան զսպված հույզեր կան սրտումս, ինչքան մտքեր, որ հիմա փորձում եմ մի կերպ իրար գլխի բերել ու գրել: Գրելն ինձ օգնում է, անկեղծ: Ու ես գրում եմ ոչ թե, որ ապացուցեմ իմ՝ գրելու, բառերն իրար կապելու ձիրքը ու ապրած դժվարությունների ծանրությունը, այլ գրում եմ, որովհետև ինչ-որ բանի, ինչ-որ մեկի մասին գրել, վերջացնելուց հետո ներսս թեթևանում է հենց այն թեթևությամբ, որ զգում եմ երկար ժամանակ աղոթելիս կամ եկեղեցուց դուրս գալիս: Չհարմարվեցի, չընկալեցի բաժանումները մինչև հիմա ու առավել ևս հիմա: Չվարժվեցի բաժանումներին անգամ այն դեպքում, երբ կարոտս առնելու տարբերակ միշտ կար: Ամեն անգամ, երբ իմ սիրած մարդկանց պիտի հրաժեշտ տայի, նորից հանդիպելու մեծ սպասումով ու պարտադիր պայմանով, անզուսպ լացում էի ու մի կերպ էի ինձ հավաքում:

Պապս՝ գյուղի պապս, որ ինձ համար ամեն առումով մարդ էր ու իր ապրած կյանքով տեղով մեկ մի ամբողջ կյանք, հիմա չկա: Շատ ժամանակ չեմ էլ գիտակցում գրածիս իսկությունը, հավատացեք:  Ես, որ միշտ վախեցել, միտքս փախցրել եմ նման պահերին ինձ պատկերացնելուց, ես, որ պատճառ էի փնտրում, որ սկսեմ հուզվել, հիմա լացել չգիտեմ. մի տեսակ սառը գիտակցում կա, որ  ստիպում է համակերպվել, ու ես պարտավորված եմ ինձ մեծ, գիտակից մարդու պես պահել, ինչքան էլ որ ներսում ես այն մարդն եմ, ով կորցնել չգիտեր, ով միշտ հեքիաթ էր համարում կյանքը: Թող ինձ ոչ մեկը չփորձի համոզել, որ կորստին սփոփանք կա, կամ որ լայն ժպիտով դեմքը չի կարող ներսից խեղդվել:

Տասնինը  իմ սիրած թիվն էր: Հիմա չկա ոչ տասնինը թիվ և  ոչ էլ օր. պապս մի ամիս առաջ տասնինի կեսգիշերին սառը ջուր ուզեց, հագեցրեց ծարավն ու գնաց իմ պատկերացրած, ֆիլմերում տեսած ու գլխումս երևակայած ճամփով՝ լուսավոր ու մաքուր մի ճամփով, ինչպիսին հենց ինքն էր ու իր ապրած ութսունմեկ տարիները:

Երբ որ ինչ-որ բանից բողոքում էի, հուզվում, նեղվում, սկսում էր իր դժվար մանկությունից կտոր-կտոր պատմություններ պատմել ու ջղայնանում էր.

- Հերիք ա, ա՛յ Շուշան, սու՛ս կաց…

Չէր սիրում, որ լացում էի, որ տան մեջ արագ-արագ էի քայլում ու որ մի րոպեում մի լեցուն աման կոնֆետները խժռում էի: Ինքը ամեն ինչում զուսպ էր, զուսպ էր իր ապրումներով ու իր տեսած անտանելի կորուստներով: Մեզ էլ ուզում էր, որ զսպված ու կշռադատված լինենք ամեն ինչում:

Քո մասին անվերջ կարող եմ գրել, պա՛պս, ամենասիրուն, փայլուն աչքերով պապս, կարող եմ անվերջ գրել ու նույն հիացմունքով բոլորին պատմել քո տեսակի մասին:  Ինչ-որ տեղ հիմա հանգիստ եմ, որ միշտ ասել եմ, թե քեզ ինչքան եմ սիրում, միշտ ուժեղ ու պինդ գրկել ու բոլորից շուտ առաջինը ես եմ քեզ համբուրել: Հանգիստ եմ, որ ասել եմ, թե ինչքան եմ հպարտանում քո անսպառ աշխատասիրությամբ, մեծահոգությամբ ու ապրածդ կյանքով:

Երազիս հաճախ ես գալիս ու ամեն անգամ իմ սիրած ձևով ես ինձ ժպտում: Գալիս ես, որ ավելի քիչ կարոտեմ քեզ:

Տասնինը էլ չեմ սիրում ու հիմա, ի զարմանս ինձ, սպասվածից ավելի ուժեղ եմ. պապս, որ  ամենաուժեղ կարոտս ու ամենամեծ անկումս դարձավ, ինձ ուժեղ դարձրեց: Քո մասին անվերջ կարող եմ խոսել ու խոսելու եմ քո մասին պատմություններ գրելով:

Դու միշտ ներկա ես ու սրտիս մեջ, փայլուն աչքերով իմ սիրուն պապ:

-Լի՜լ, տեսնու՞մ ես` ինչ անհոգ են շներն այս մեկուսի տարածքում, որտեղ շրջապատված են այլ շներով, և երբ ողջ տարածքը միայն իրենցն է․․․

-Դե հա, երևի լավ են զգում իրենց այդպես,-դեմքի տարօրինակ արտահայտությամբ պատասխանեցի ես։

-Բայց չէ, ախր, ինչպե՞ս են իրենց լավ զգում այդ ցանկապատված տարածքում, ինչու՞ չեն ցանկանում դուրս գալ այդ տարածքից ու ապրել ազատ․․․

-Գուցե չգիտեն ցանկապատից այն կողմ գոյություն ունեցող կյանքի մասին, կամ գուցե վախենում են դուրս գալ, վախենում են փոփոխություններից, կամ էլ ստիպված են այդպես անել․․․

-Կամ էլ պարզապես ոչինչ չեն ցանկանում նկատել, այդպես երևի ավելի հեշտ է ապրելը, չէ՞։

-Շները նման են մարդկանց, մարդիկ էլ կարծում են , որ սեփական ցանկություններին հետևելը միայն անհանգստություն կարող է բերել իրենց, անտեղյակ ապրելն ավելի հեշտ է: Ինչու՞ գնալ դժվարությունների հետևից, երբ կարող ես պարզապես չնկատել շուրջդ կատարվող իրադարձությունները, ինչու՞ սովորել ավելին, երբ արդեն հասել ես փոքրիկ, բայց շատ մեծ թվացող հաջողության, ինչու՞ երազել, եթե միևնույն է, չես հասնելու այդ երազանքներին․․․

Շատ մարդիկ իրականում չեն ձգտում ազատության, քանի որ այն ենթադրում է պատասխանատվություն, իսկ պատասխանատվությունը վախեցնում է շատերին․․․ Շներն էլ են այդպես, նրանցից շատերը ձգտում են ազատ ապրել և ամեն գնով հասնում են այդ բաղձալի ազատությանը, իսկ շատերն էլ նախընտրում են չնկատել ցանկապատից այն կողմ գոյություն ունեցող աշխարհը:

-Լի՜լ, ախր, ճիշտ ես, բայց ի՞նչ կարող ենք անել, գուցե շներին չենք կարող օգնել, բայց մեզ շրջապատող մարդկանց կարող ենք, չէ՞։

-Անկասկած կարող ենք, եթե ցանկանում ենք փոխել աշխարհը, պետք է սկսենք փոխել ինքներս մեզ։

-Դե, էլ ինչի՞ ենք սպասում, արի՛ գնանք մեր նպատակների հետևից, արի՛  գտնենք ինքներս մեզ, արի՛ փոխենք աշխարհը միասին, գուցե վերջում շներին էլ կարողանանք փոխել…

Մի շաբաթ առաջ՝ հունվարի 12-ին, ֆրանսիականի 29 ուսանող պարունակող ինքնաթիռը վայէջք կատարեց Փարիզի Շառլ դը Գոլ օդանավակայանում։ Մենք եկել էինք պատրաստված, երկար այստեղ գալու մասին մտածած ու այս օրվան սպասած։ Պատմությունը սկսվում է այնտեղից, որ ՀԲԸՄ-ը մեր համալսարանի մի շարք ուսանողների ֆինանսավորում է՝ Ֆրանսիայում, Շվեյցարիայում և Բելգիայում պրակտիկա անցնելու համար։ Այս համագործակցությունները ձեռք են բերվել երկար տարիների ու մեծ աշխատանքի շնորհիվ, իսկ հիմա մենք տեսնում ենք դրա թեթև ու պարզ մասը։ Մեզ ուղարկում են աշխատանքի հայտարարություններ տարբեր կազմակերպություններում ու տարբեր քաղաքներում։ Մենք ընտրում ենք, թե դրանցից որոնց ենք համապատասխան, որոնք են մեզ դուր գալիս, ու դիմում ենք։ Դիմելու գործընթացի մեջ մտնում է մոտիվացիոն նամակ գրելը ու լավ ինքնակենսագրական ներկայացնելը։ Համալսարանում անցկացված հարցազրույցների, մեր նամակների ու գնահատականների արդյունքում էլ կազմվում է այն ցուցակը, որը որոշում է, թե ով որտեղ է աշխատանքի ընդունվել։ Էդպես էլ 17-ցիներից երեք հոգի նույն ինքնաթիռում հայտնվեցին նույն քաղաքում ստաժավորման գնալու։

Մենք Փարիզում ենք։ Եթե ուզում եք ճիշտն իմանալ, ասեմ, որ ես ու Անետը եկանք ու լացեցինք։ Տուն էինք ուզում։ Ճիշտն ասած, մինչև հիմա էլ ճամպրուկս տեսնելիս ասում եմ՝ երանի էն օրը, որ նորից կհավաքեմ իրերս՝ Հայաստան հետ գալու։ Հուսով եմ՝ շուտով կանցնի դեպրեսիան, ու մենք չենք ուզենա հետ գալ։

Այստեղ աշխատում ենք տարբեր կազմակերպություններում։ Ես իմի մասին կպատմեմ։ Աշխատում եմ Ֆրանսիայում Հայաստանի դեսպանատանը։ Լավ է հնչում, չէ՞։ Նույնիսկ Փարիզում, ես օրվա մեծ մասը Հայաստանում եմ, ինչպես կատակում էր ընկերս։ Սիրում եմ հայերով շրջապատված լինել, ու դա ընդհանրապես չի նշանակում, որ ֆրանսերեն խոսել չգիտեմ կամ չեմ ուզում։ Ուղղակի հայերի հետ լավ է։ Սիրում եմ նայել պատուհանիցս երևացող ծածանվող դրոշին։ Երբ ուժեղ քամի է լինում, այն ուժեղ թփթփացնում է պատուհանիս։

Ուժեղ քամի ասացի, հիշեցի։ Ուժեղ քամիներ այստեղ շատ են լինում։ Եղանակը շատ ավելի տաք է, քան Երևանում, բայց քամիները շատ են։ Զբոսնելու ու լավ քաղաքը վայելելու համար ցուրտ է, չենք կարողանում երկար դուրսը մնալ, շուտ գալիս ենք տուն։ Դեռ շատ կարևոր բաներ չենք հասցրել տեսնել, բայց մի քանի սիրուն տեղեր գնացել ենք։ Արվեստի ու մշակույթի այս սիրուն քաղաքում մեր յոթ շաբաթը գուցե և քիչ լինի ամեն ինչ բացահայտելու համար։

Երկրի խորհրդանիշները, երևի էս անտեր գործադուլներն են։ Երևի նորություններով տեսել եք։ Այսօր ցույց ենք տեսել, ասեմ ավելին՝ ցույցի մեջ ենք ընկել։ Շատ խաղաղ ու ձանձրալի էր։ Գործադուլների պատճառով մետրոն հաճախ չի աշխատում, ավտոբուսները ուշ-ուշ են գալիս ու ոչ ժամանակացույցով։ Տուն հասնելը կարող է երկու ժամ տևել, տրանսպորտը շատ ծանրաբեռնված ու լիքն է։ Երևանի լիքը տրանսպորտը սրա հետ համեմատած ոչինչ է, լուրջ եմ ասում։

Ֆրանսիացիները շատ լավ ժողովուրդ են։ Ավտոբուս բարձրանալիս անպայման ողջունում, իսկ իջնելիս լավ երեկո են մաղթում իրար։ Մի քիչ տարօրինակ են, օրինակ, ահավոր խցկված՝ մետրոյում կհանեն գիրք կկարդան, երբ էդ գրքի համար ընդհանրապես տեղ չկա, երբ կանգնել էլ չեն կարողանում։ Բայց լավն են, ինձ դուր են գալիս։

Ու վերջում բոլորիս ընտանիքների համար ասեմ՝ սոված չենք, լավ հաց ենք ուտում, չենք մրսում, տաք ենք հագնվում ու շատ ուշադիր ենք մեր իրերի նկատմամբ։ Ամենակարևորը՝ իրար հետ ենք ապրում, մենակ չենք, ամեն ինչ կիսում ու իրար հոգ ենք տանում։ Ամեն ինչ լավ է, ու մինչև փետրվարի 29-ը ավելի լավ կլինի։

Սիրում ու կարոտում ենք, «ա բիենտո»։

Լուսանկարները` Անուշ Դավթյանի, Անետա Բաղդասարյանի և Մարիամ Նալբանդյանի

Լրիվ մոռացել եմ, թե ոնց էի ինչ-որ նոր բան պատմում, թե ոնց էի հենց 17-ում պատմում։ Հիմա հիշում եմ, որ Փարիզում եմ էս պահին, բայց մոռացել եմ, թե ոնց էր պետք ֆրանսերեն խոսել, իրենց հատուկ բոլոր տեսակի բարևներն ու հաջողները, բոլոր «կներեք»-ները։ Մոռացել եմ հարցեր տալն ու ֆրանսերենի ժամանակաձևերը։

Ես միշտ վստահ էի, որ երբ ընտրություն կատարելու պահ է գալիս, ու պիտի մի քանի տարբերակից ընտրեմ մեկը, հիմնականում լավ ընտրություն եմ կատարում, անգամ երբ չգիտեմ, թե կոնկրետ ինչ եմ ընտրում։ Ու որ ընտրում էի, թե ինչ գործ կուզեմ անել ստաժավորման ընթացքում, համարյա չիմանալով ընտրեցի մեկը, որը հավանեցի շատ թե քիչ։

Ես 8-րդ թաղամաս եմ գնում աշխատանքի։ Նույն մասերում ամեն օր «աշխատանքի» են նաև Էյֆելյան աշտարակն ու Հաղթանակի կամարը։ Ես իրենցից հեռու եմ 20-30 րոպե ոտքի ճանապարհ։ Ու քանի որ մեր պատմության մեջ ես Մուհամեդն եմ, իսկ իրենք՝ սարը, պիտի հենց ես ընդառաջ գնամ։ Երկու օր դժգոհ դեմքով առավոտ լույսով մետրո նստելուց հետո հասկացա, որ եթե մի կանգառ շուտ իջնեմ, 20 րոպե կունենամ, որ Ելիսեյան դաշտերով քայլեմ ու հետո 10 րոպե էլ քայլեմ աշխատանքիս վայրը։ Ու ստացվեց, որ եթե կես ժամ շուտ դուրս գամ, կհասցնեմ ամեն օր ման գալ Փարիզի սիրուն փողոցներով ու մոտիկ թվացող, բայց իրականում հեռու տեղից հիանալ Էյֆելով։ Մի խոսքով՝ լավ եմ ընտրել, թաղամասից գոհ եմ։

Նախորդ տարիներին Ֆրանսիական համալսարանից պրակտիկայի եկած երեխեքն ասում էին, որ շատ զգույշ լինենք․ հեռախոսը՝ միշտ պայուսակում, պայուսակը՝ միշտ փակ ու վերարկուի տակից կախված դիմացի կողմից, ցանկալի է` հաստ կանթերով, փողոցում ականջները՝ միշտ սրած ու առանց ականջակալների, միշտ, միշտ, միշտ․․․ Մենք միշտ էլ զգոն ենք, հա, բայց առանց ֆանատիզմի։ Երգ էլ ենք լսում փողոցում, հեռախոսն էլ ենք հանում պայուսակից, պայուսակն էլ՝ բաճկոնի տակից։  Ու ոչինչ, լավ է ամեն ինչ։ Ոնց կասեն հայերը՝ թու-թու-թու…

Եթե ես ունենայի անձի երկատում, էդ շատ բան կբացատրեր։ Օրինակ՝ որ օրվա որոշ ժամերին Փարիզը սիրո ու սիրուն շենքերի քաղաք է, իսկ մնացած դեպքերում վատ եղանակի, մազերը կեղտոտող քամու ու անալի միս կամ ֆրի սիրողների տեղ։ Բայց իմ մեջ դեռ մենակ մի անձ է ապրում, ու էս ամեն ինչը ինքը բացատրում է մի բառով. կարոտ։

Լուսանկարները` Անուշ Դավթյանի, Անետա Բաղդասարյանի և Մարիամ Նալբանդյանի

Հիմա կասեք` կորել եմ, ճիշտն էլ դուք կանեք: Բայց հիմա դրա մասին չէ, որ ուզում եմ խոսենք: Ավելի լուրջ հարցեր կան քննարկելու: Դրանցից մեկը, օրինակ, ժամանակի ընթացքում տեղի ունեցող փոփոխությունների մասին է: Գիտեմ՝ լայն թեմա է: Բայց հիմա կպարզաբանեմ:

Տարիներ առաջ, միջին դպրոցում, ամեն նոր ուսումնական տարվա սկզբին հաճախ լսում էի նույն արտահայտությունը ուսուցիչներիցս.

-Շատ ես փոխվել, էլ առաջվանը չես:

Ու այս արտահայտությունը գրեթե բոլորին էր ուղղվում: Ոչ ոք զերծ չէր մնում այս «մեղադրանքից»: Այն ժամանակ, լսելով այդ արտահայտությունը՝ մի տեսակ ինձ վատ էի զգում: Ինչո՞ւ էին ակնհայտ ափսոսանքով ասում, որ էլ առաջվանը չեմ:

Հետո երկար չհանդիպած բարկամներիս կամ ծանոթներիս հանդիպելուց մոտավորապես նույն բովանդակությունը պարունակող կարծիքներ էի լսում: Իրենք, այդ հարցով չսահմանափակվելով, առաջ էին անցնում ու ձեռքի հետ նաև նկարագրում, թե ինչպիսին էի առաջ կամ ավելի ճիշտ՝ ինչպիսին չեմ հիմա: Ու ես էլի տխրում էի մտածելով ինչ-որ բան այն չէ հետս, գուցե ինչ-որ բան է պատահել հանկարծ, որ ինձանից վերցրել ու տարել է այն լավ հատկանիշները, որի մասին խոսում էին բարեկամներս, ուսուցիչներս, ծանոթներս…

Հիմա արդեն, երբ ավելի հեռվից եմ նայում այդ փոփոխություններին, հասկանում եմ, թե իրանականում ինչ էր կատարվում: Ամեն ինչ շատ պարզ է, ես իրոք փոխվում էի: Ուղղակի հիմա արդեն տարբերությունն այն է, որ այդ փոփոխությունը ոչ թե ինչ-որ բացասական երևույթ է թվում, այլ դրական: Ավելին ասեմ՝ այն անհրաժեշտություն է, որ պետք է տեղի ունենա և շարունակի տեղի ունենալ, քանի ապրում ենք: Ահա թե ինչպես ենք հասկանում, որ կանք, գոյություն ունենք:

Առհասարակ, մենք բոլորս ակնկալում ենք դիմացինից նույնը մնալ, միշտ լինել այնպիսին, ինչպիսին իրեն ճանաչել ենք, առանց հասկանալու, որ անհնարինն ենք պահանջում: Կան մարդիկ, որոնց հետ մի ժամանակ շատ մտերիմ ենք եղել, իսկ հետո, երկար բաժանումից հետո նորից հանդիպել ենք՝ նախապես ակնկալելով շարունակել խոսակցությունը այն նույն տեղից, որտեղից թողել էինք անցյալ անգամ: Բայց հանկարծ հանդիպելուց հասկանում ենք, որ չգիտենք նույնիսկ, թե ուրիշ էլ ինչից խոսենք բացի հիշողություններից: Եվ հենց այստեղ հասկանում ենք, որ էլ իրար չենք ճանաչում: Մեզ կապող միակ բանը հիմա անցյալի հիշողությունն է:

Կարծում եմ այս երևույթը տխուր է: Միշտ փորձել եմ հասկանալ, թե մարդիկ, որ մի ժամանակ այդքան մտերիմ էին, հիմա ինչպես են անծանոթներ դարձել: Բայց գիտեք, ընդունելը, որ էլ իրար չեք ճանաչում, դեռ չի նշանակում, որ այն մտերմությունը, որ մի ժամանակ մեզ դարձնում էր ընկերներ ու հարազատներ, իրական չէր: Չէ, իհարկե, իրական էր, բայց ա՛յն պահին, ա՛յն ժամանակ:

Մենք ամեն մեկս մեր ճանապարհով ենք գնում ու փոխվում կախված միջավայրից, հանգամանքներից: Մենք նոր մարդիկ ենք դառնում: Եվ այդ նոր մարդը, որ մի ժամանակ ընկերդ էր, դադարում է քոնը լինելուց: Դուք էլ մեկդ մյուսի կյանքի անբաժան մասը չեք, այլ միայն հիշողություն…

2020 թվականն արդեն մի քանի օր կլինի, ինչ սկսվել է, բայց ոչ մեկիս համար իրոք նոր չի, որովհետև մենք ունենք  նույն հին ու վատ սովորությունները, որոնք ունեցել ենք մինչև էս: Ու միակ բանը, որ փոխվեց մեր կյանքում էն էր, որ 19-ը դարձավ 20: Իսկ դա շատ չնչին փոփոխություն էր:

Բայց ի՞նչ կլինի, եթե մենք մտածենք ու պատկերացնենք, որ նոր տարուն մենք էլ ենք փոխվել, կամ հուսանք, որ հաստատ փոխվելու ենք: Դե New year, New Me

Ուշացած եմ գրում, բայց հաստատ իմ գրելուն չէիք էլ սպասում: Բայց մեկ է, պիտի ասեմ, որ նոր տարով ոչինչ չի փոխվելու, քանի դեռ ինքներս չենք փոխել մեզ: Ուղղակի պիտի restart անենք մեր ուղեղը, մտքերը: Մաքրենք մեր ուղեղը վատ, նեգատիվ ու կեղտոտ մտքերից, նորն է եկել: Ու ես հույս ունեմ, որ դուք կլինեք այնքան հրաշալի, ինչքան որ միշտ երազել եք: Հույս չունեմ, վստահ եմ:

Իսկ ինձ համար նոր տարին լրիվ նոր է սկսվել: Ես նոր եմ փոխվել, ավելի լավը դարձել: Ես ուղղակի դնում եմ շատ փոքր նպատակներ ու հասնում դրանց։ Տոնում եմ փոքր հաղթանակները: Ոչ ոքի երբեք չեմ ատում ու ոչ ոքից ոչինչ չեմ ակնկալում: Առաջնորդվում եմ «Մեծն Գեթսբին» գրքի մի տողով. «Եթե երբևէ ուզենաս մեկին դատապարտել, հիշի‘ր` այս աշխարհում ամեն մարդ չէ, որ ունի քո առավելությունները»:

Ու նոր տարին չի սկսվում նոր օրացույցով ու շամպայնի բաժակներով, այն սկսվում է սրտի մի խփոցով, երբ դու հասկանում ես, որ արդեն ուրիշ ես: