Ողջույն, սիրելի ընթերցողներ։ Այսօր ուզում եմ պատմել մի պարի խմբի մասին, որի անդամն եմ ես։ Արդեն մոտ երեք տարի է, ինչ «Հրայրք» ավանդական պարի խմբի անդամ եմ, ու այն ինձ համար ուղղակի պարի խումբ չէ՝ որտեղ հաճախում են պարել սովորել ցանկացողները։ Այն մի մեծ ընտանիք է, որտեղ հավաքվել են միմյանցից շատ տարբեր, սակայն միևնույն ժամանակ, շատ նման մարդիկ, ովքեր սիրում ու ցանկանում են ծանոթանալ ազգային մշակույթին։ Ավելի պարզ լինելու համար կասեմ, որ «Հրայրք»-ը «Կարին» ավանդական պարի խմբի շառավիղն է Շիրակի մարզում, ավելի կոնկրետ՝ Գյումրիում։ «Հրայրք»-ը իր վրա պարտականություն է վերցրել ավանդական պարերը, երգերը, մի խոսքով, մշակույթը վերադարձնել Շիրակի մարզի ազգաբնակչությանը։

Լուսանկարը` Մարիամ Գրիգորյանի

Միշտ մտածել եմ, թե ինչու հայերը իրենց հարսանիքներին վրացական են պարում, մի՞թե հայկական պարեր չկան, կամ այդքան վա՞տն են, որ չեն ցանկանում պարել, և հասկացել եմ, որ պարզապես հայերը հայկական պարեր չգիտեն։ Հաճախելով «Հրայրք», շատ բան եմ սովորել հայերի, հայկական մշակույթի, հայոց պատմության ու ընդհանրապես Հայաստանի մասի, ու համարում եմ, որ ամեն հայ մարդ պետք է ճանաչի իր հայրենիքը: Չէ՞ որ հայրենասիրությունը սկսվում է հայրենագիտությունից։ Չէ, ես չեմ ասել այս խոսքերը, Րաֆֆին է ասել, բայց համաձայնեք, որ շատ ճիշտ խոսքեր են։ Ու իմ կարծիքով ոչ միայն պետք է ճանաչի, այլ նաև իր մեջ կրի այդ արժեհամակարգը։

Լուսանկարը` Հովհաննես Սարգսյանի

«Հրայրքը» ինձ շատ բան է տվել, ու ոչ միայն գիտելիքներ, այլ նաև շատ գաղափարակից ընկերներ, նոր ծանոթություններ ու շրջապատ։ Երեք տարի առաջ միացա «Հրայրքին», ու ես չգիտեմ, թե ինչպիսին կլինեի այսօր, եթե երեք տարի առաջ «Հրայրք» ոտք չդնեի։

Ընդամենը  չորս տարի է, ինչ «Հրայրք»-ը հիմնադրվել է ու արդեն մեծ ճանաչում ունի Շիրակի մարզում։ Այս տարի մեծ փառատոն կազմակերպեց Գյումրիում՝ մրցանակային տեղերով, որին մասնակցում էին մի շարք դպրոցներում պար առարկան անցնող երեխաները: Մրցույթին մասնակցում էին ոչ միայն Գյումրու, այլ նաև գյուղերի դպրոցների երեխաները։ Առաջին տեղ զբաղեցրեց Սառնաղբյուր գյուղի միջնակարգ դպրոցի թիմը, երկրորդ տեղ զբաղեցրեցին Աշոցք գյուղի միջնակարգ դպրոցի երեխաները, երրորդ տեղը` Նոր Կյանք գյուղի միջնակարգ դպրոցի երեխաները։

Լուսանկարը` Հեղինե Սարկիսյանի

Մեր խումբը շատ միջոցառումներ ու համերգներ է անցկացրել այս ընթացքում, բայց դրա մասին չէ, որ ուզում եմ խոսել: Դուք դա կարող եք «Հրայրքի» ֆեյսբուքյան էջից էլ իմանալ: Ուզում եմ խոսել այն մասին, թե ինչպես երկու բառը կարող է իր շուրջ համախմբել հարյուրավոր և հազարավոր մարդկանց։ «ՀԻՐՈՒՐ ԽԵԴ». ահա այն, համոզված եմ շատերը չեն հասկանա այդ բառակապակցության իմաստը: Ես էլ, երբ առաջին անգամ լսեցի, չհասկացա ու հարցրեցի, թե ինչ է նշանակում: Իմացա, որ Կարինի բարբառից թարգմանաբար նշանակում է՝ Իրար հետ, որը  միասնականության խորհուրդը ունի իր մեջ, իսկապես կարողացել է իր շուրջ համախմբել շատ շատերին։

Լուսանկարը` Հովհաննես Սարգսյանի

Մեր խմբում էլ ամենատարբեր մարդիկ են հավաքվել, բայց բոլորն էլ մեկ գաղափարի շուրջ. հայրենասիրությունը սկսվում է հայրենագիտությունից, ու առանց մշակույթին, պատմությանը ծանոթ լինելու հնարավոր չէ պահպանել տեսակը:

Այսօր էլ Գյումրիում ողջ ազգով Հիրուր խեդ…

Ուսումնական  տարվա սկիզբը հոգնություն բերեց, ու շատ: Մեկ ամիս էլ չկա, ինչ դասերը սկսվել են, բայց ես հոգնել եմ: Հոգնել եմ, բայց ոչ ֆիզիկապես, ու թերևս հիմա եմ գիտակցում, որ հոգնությունն իրոք հիվանդություն է: Հիվանդություն, որի ժամանակ մարդը վատնում է օրգանիզմի բոլոր առկա ուժերն ու սկսում գործել պոտենցիալ հնարավորությունների հաշվին:

 Հոգնած եմ՝ հիվանդ: Բուժվել է հարկավոր:

-Դու արդեն երրորդ դասն ա` ֆիզկուլտուրային չես մասնակցում: Ինչի՞:

-Ընկեր Խաչատրյան, ինձ մի քիչ լավ չեմ զգում: Մյուս դասին, էլի:

-Ես ինչ հիշում եմ՝ քեզ վատ ես զգում: Էլի՞:

-Դե, հա:

 Դե արի ու բացատրի, որ դու ընդամենը ձանձրանում ես…

 Դպրոցում ոչինչ չի փոխվել, բացի մի բանից՝ աղմուկն է պակասել: Այն աղմուկը, որից բոլորը՝ թե՛ դասատուներն ու թե՛ աշակերտներն էին բողոքում, բարկանում, հիմա մի տեսակ չի հերիքում, կարոտվում է: Բայց մեկ-մեկ էլ թվում է, թե ոչինչ չի փոխվել, ոչ մի այնպիսի բան, որի

-Էրեխեք, հասկանում եք, չէ՞, ինչ եմ ասում: Կյանքում կան երևույթներ, որ անընդհատ կրկնվում են, ինչքան էլ կյանքը փոխի իր դեմքը, ինչքան էլ մարդիկ լուսավորվեն… Աղջիկնե՛ր, վերջում լուռ մի հատ:

-Բայց մենք չենք խոսում:

-Բայց դասին էլ չեք հետևում, չէ՞:

-Դե, ընկեր Հակոբյան, վերջին ժամն ա արդեն, բացի էդ էլ՝ սրանից առաջ ֆիզկուլտուրա էր, հոգնած ենք, ախր:

-Հասկանում եմ, ես էլ եմ հոգնած, բայց դե ի՞նչ անենք: Ես հո մեղավոր չե՞մ, որ ձեր մոտ միշտ վերջին ժամերին եմ դասի: Դասացուցակն այսպես է կազմված, չենք կարող փոխել: Ուշադիր, լա՞վ:

-Ըհը:

 Ընկերուհուս՝ Քրիստինեի դաս պատասխանելու մի քանի րոպեն միակ հետաքրքիր բանն է ամբողջ քառասունհինգ րոպեի ընթացքում: Բացատրեմ՝ ինչով է հետաքրքիր: Սկզբում, երբ ուսուցիչը տալիս է իր անունը, նա առաջին վայրկյանին վեր է թռչում տեղից, իսկ երկրորդ ակնթարթին արդեն գրատախտակի մոտ կանգնած ասում է. «Սկսե՞մ»: Դրանից հետո սկսում է պատմել, բայց ի՛ր ձևով: Մտքերը կիսատ է թողնում, թեմայի սկզբից մինչև վերջը հասնում է թռիչքային անցումներով՝ բաց թողնելով դասից որոշ հատվածներ, բայց չնայած դրան, խոսում է արագ, համոզված, առանց ջանք թափելու, բայց և կենտրոնացած: Պատմել-վերջացնելուց հետո նստում է տեղում ու նախքան օրագիրը ուսուցչին տալը՝ հարցնում. «Հը՞, Շուշ, լա՞վ էր»: Ես նայում եմ իրեն, ժպտում, գլխով դրական շարժում անում, և դրանից հետո է միայն օրագիրը ձեռքին մոտենում ուսուցչի սեղանին, խոշորացրած աչքերը հառելով ուսուցչի վրա, սպասում մինչև օրագրում ստանա իր գնահատականն ու նոր վերջապես նստում տեղում: Քրիստինեի՝ նստարանին տեղավորվելն ուղիղ համեմատական է իմ՝ նորից անջատվելուն և հակադարձ համեմատական ուշադրությանս:

Ընկեր Հակոբյանը ճիշտ էր ասում՝ կյանքում իրոք զարմանալիորեն անընդհատ կրկնվում են շատ բաներ: Օրինակ տաս, քսան, գուցե քառասուն տարի առաջ էլ եղել են մարդիկ՝ ճիշտ իմ կամ էլ քո նման: Հնարավոր է նրանք էլ դպրոցում ուղղակի ձանձրացել են, չեն սիրել սովորել, բայց սովորել են՝ միայն նրա համար, որ նկատողություն չստանան: Կամ միգուցե նրանց էլ են ասել. «Սովորի՛ր, որ լավ մարդ դառնաս»: Նրանք էլ երևի հավատացել են, որ մարդ դառնում են միայն դպրոցի գնահատականներով հաշվվող գիտելիքներով ու սովորել են (ճիշտ իմ, կամ էլ քո նման):

 Մի խոսքով, հենց փոքր ու աննշան թվացող բաներն են, որ մեծ ընդհանրացումների են դրդում, բայց դա թող մնա հաջորդ ժամին: Հիմա արագ գրավորս ավարտեմ, թե չէ՝ «երկուսս» պատրաստ է…

Երեսուն տարի առաջ էր: Սովորական կյանք էր թվում, սակայն այսօր Հայաստան տատիկի համար մի գունեղ ու երջանիկ երազ է թվում: Երկրաշարժը դեռ չէր եղել, ինքն ապրում էր Սպիտակում, ամուսինը, երկու դուստրերը: Ապրում էին բոլոր ընտանիքների նման:

-Փոքր աղջիկս լավ էր սովորում: Ասում էր. «Մամ, ավարտելու եմ, ընդունվելու եմ համալսարան ու մեծ մարդ եմ դառնալու»։

Մեծս սովորելու հետ սեր չուներ: Դպրոցն ավարտել էր ու տնային գործերում ինձ էր օգնում, մեկ-մեկ էլ քրոջ դասերին էր հետևում։

Իմ մարդս լավ մարդ էր: Իրա երեխեքին շատ էր սիրում, ինձ էլ հետը։Ես գործ չունեի, սաղ օրը տունն էի, տնային գործերով։Մինչ Սպիտակ գնալը Քարակերտում ենք ապրել: Երեխեքս ընդեղ են ծնվել, մեծացել ։Հետո ենք գնացել Սպիտակ:

Ուրախ էինք, բալաս, շաատ ուրախ,-արցունքներն աչքերին պատմում էր նա։

Իրենց աշխատանքով ապրող ազնիվ ընտանիք էին։ 1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ն ամեն ինչ տակնուվրա արեց:

Հայաստան տատիկի ընտանիքի պատմությունն էլ աղետալի երկրաշարժից հետո ասես փուլ եկավ:

Երկրաշարժից հետո անօթևան մնացած մի ընտանիք տեղափոխվեց Քարակերտ։

-Ընտանի՞ք, բալա ջան։Ես ինձ մարդ չեմ համարում, ես կիսատ եմ,- իմ հարցին, թե ինչով էր զբաղվում ընտանիքը Քարակերտ վերադառնալուց հետո, պատասխանում է Հայաստան տատիկը:

Այդ չարաբաստիկ օրվա զոհ էին դարձել նրա ամուսինն ու կրտսեր դուստրը։ Այն դուստրը, ով պիտի համալսարան ընդունվեր, ով մեծ մարդ պիտի դառնար։

-Ես ու մեծ աղջիկս երկրորդ անգամ ծնվեցինք։

Պատմում է, որ վաղուց մեծ աղջիկն իրենից շատ հեռու է ապրում, ամուսնացել է ու մեկնել Ռուսաստանի Դաշնություն:

-Թողեց ու գնաց: Հիմա թոռներ էլ ունեմ։

Հայաստան տատիկն իրեն դժբախտ է համարում, որովհետև դստեր ու թոռներից հեռու է: Մնացել է մեն-մենակ:

-Էսքան տարի շատ դժվարությամբ պահեցի, մեծացրեցի, որ էսօր ինձ եսիմ ով պահի, որ ապրածս դաժան կյանքի կրկնությունը տեսնեմ…

-Դժվար է, բայց սրանից էլ եմ գոհ, այ բալա ջան։

Աղջիկն ու թոռները գումար են ուղարկում մորը, բայց այն հարցին, թե աղջիկը երբևէ չի՞ փորձել իրենց մոտ կանչել, պատասխանեց.

-Ինչների՞ն եմ պետք, պառավ կին եմ, ոչ նորմալ քայլում եմ, ոչ էլ…

Ուրիշ հարցի չպատասխանեց:

-Էլ չեմ կարա, բալա ջան, գնացեք…

Ծանր զրույց էր, տխուր: Ասես ակամա բացեցինք երեսուն տարի չսպիացող վերքը:

Վարդգես Պետրոսյանը մի դիպուկ խոսք ունի. «Մի՛ կորցրեք, մարդի՛կ»: Բայց այս բառերի վրա դրված շեշտերը շատերի վրա հաճախ չեն էլ ազդում: Ախր, հրամայական է, չէ՞: Պիտի անպայման ենթարկվել, թե չէ ներսումդ ապրող հայոց լեզուն կխառնվի իրար:

Երբևէ մտածե՞լ ես՝ ի՞նչ կլինի, երբ դեմ գնաս մտքիդ քերականությանն ու շարահյուսությանն ու շեշտերիդ թիվը կրկնապատկես: Ոչինչ: Հազիվ թե բան փոխվի, եթե մարդու (որն արդեն կոչականն է)  վրա ոչ մի ազդեցություն չկա:

Երևի մեզ ուրիշ կետադրական նշաններ են պետք, եղածները չեն հերիքում: Էնպիսիններն են պետք, որոնք իրենց մեջ կամփոփեն մեր զգացմունքները, ապրումները ու արարքները: Էնպիսինները, որ նույնիսկ կբացատրեն քո անհուն լռությունը:

Ես կետադրությունից սկզբից փախչում էի. դժվար էր ու անտանելի: Ժամանակի ընթացքում կետադրությունը դարձավ լեզվի մեջ ամենահետաքրքիր ու հեշտ բաժինն ինձ համար: Բայց, հավատացած եղեք, դա նրանից չէր, որ շարահյուսական կանոններն անգիր էի անում կամ տրամաբանորեն տեղադրում, այլ կյանքում, կյանքի լեզվի մեջ հանդիպում էի դրանց ու փորձառու դառնում, այնքան հմուտ, որ դժվար թե վրիպեի:

Որտեղից ուր հասա: Հա՛, խոսքս կիսատ թող չմնա: Թեկուզ հրամայող շեշտերը մեզ չեն համոզում հետևել կարևոր կանոններին, բայց մենք հո՞ գիտենք, որ կարող ենք:

Կյանքը, իրոք, շատ կարճ է ինչ-որ բան կորցնելու, վերագտնելու ու փոշմանելու համար: Դրա համար ձեզ եմ դիմում ՄԱՐԴԻԿ, որ կյանքում երբեք չկորցնեք ամենաթանկը:

Սեպտեմբերի  14-ին Արշակունյաց 5 հասցեում տեղի ունեցավ դրամատուրգ, արձակագիր Անրի Բագրատունու կազմած «Հայ արդի գրողներ» քառահատորյակի երկրորդ հատորի շնորհանդեսը, որի կազմակերպման պատասխանատվությունը ստանձնել էր «Նռանէ» մանկապատանեկան թատրոնը:

Ժողովածուն ներառում է ժամանակակից հայ գրողների արձակ և չափածո ստեղծագործություններ, ժողովածու, որտեղ բազմավաստակ հեղինակների կողքին ներկայացված են նաև իրենց գրական առաջին քայլերն անող երիտասարդներ:

Ժողովածուն ունի մի շարք առաքելություններ, որոնցից առանձնակի ուշադրության է արժանի նրա դերը եկող սերունդների առջև: Գրքի այս ձևաչափը հնարավորություն է տալիս մեկ վայրում ծանոթանալու ժամանակի գրական աշխարհի նկարագրին, ամբողջացնելու գրականության համահավաք պատկերը:

Միջոցառումն անցավ ջերմ մթնոլորտում. ներկա էին ժողովածուի համահեղինակներ, արվեստագետներ ու արվեստասերներ: Իրենց ելույթներով ներկաներին ողջունեցին ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ Հրանտ Հորիզոնը, ՀՀ վաստակավոր արտիստուհի Բյուրեղիկ Մնեյանը, «Արվեստագետ» ՀԿ-ի նախագահ Իվան Անտոնյանը, գրող Վարդան Գրիգորյանը և ուրիշներ: Գրքի լույսընծայման առթիվ իրենց ուղերձն էին հղել Կալիֆորնիայի հայ գրողների միության նախագահ, դրամատուրգ, արձակագիր Գարուշ Հարյանցը և փոխնախագահ, բանաստեղծուհի Աիդա Վերդին:

Միջոցառումը վարեց բանաստեղծուհի Արմինե Մելքումյանը:

Այգեհովիտ, գյուղ Հայաստանի Տավուշի մարզում, Աղստև գետի ստորին հոսանքի աջափնյա մասում, Իջևանից 17կմ հյուսիս-արևելք:

Հենց այսպես էլ կարող էր սկսել իմ բովանդակալից նյութը հայրենի օջախիս մասին, բայց փաստագրական տեղեկություններից զատ ես ձեզ կներկայացնեմ Այգեհովիտը այգեհովիտցու աչքերով:

Ես Լաուրան եմ, ծնվել ու արդեն 17 տարի է ապրում եմ Այգեհովիտում, եթե անկեղծ, ինձ ուրիշ տեղ արդեն չեմ պատկերացնում: Զարմանալի կապ կա իմ ու Այգեհովիտի  միջև: Գիտե՞ք ինչ տեսակ կապի է նման ՝ մոր ու մանկան: Հա, հա, մի ծիծաղեք, հենց էլ այդպես: Ուրեմն հենց գյուղից դուրս եմ գալիս, ամեն ինչ խառնվում է ներսումս, փոթորկվում, անբացատրելի հույզեր են առաջանում, հենց վերադառնում եմ գյուղ՝ ամեն ինչ խաղաղվում է, ներսս հանգստանում:

Մոռացա ասել, որ Այգեհովիտը սահմանամերձ գյուղ է: Հըն, արդեն վախեցա՞ք:

Դե մի բան պատմեմ ՝լսեք: Եթե ճիշտ եմ հիշում, 2015 թվականի սեպտեմբերն էր, սիրուն, աշնանային ու գունավոր օրերից  մեկը: Հերթական անգամ դասից վերադարձա, տատին իր ձեռքով քաղած խաղողից բերեց, բա թե.

-Կե, ա բալա, դասից ես եկել: Հմի ուժերդ հատել ա:

Մեր բարբառն էր, տատին ասում էր` կեր, բալես, դասից ես եկել, հիմա ուժերդ վերջացել են: Հիմա ձեզ կտրեմ այս սիրուն առօրեականից ու տանեմ բուն դեպքի վայր: Սենյակումս նստած մի պահ ականջներս խլանալու աստիճան ցավ զգացին ու պատուհանից նայելով հասկացա, որ հակառակորդը ռմբակոծել է գյուղը՝ մեծ վնասներ հասցնելով գյուղին: Տատս խառնվեց իրար: Շատ վախկոտը դուրս եկավ էս կինը, հավաքեց մեր իրերը և ուղարկեց Իջևան՝ հարազատների տուն: Լացը աչքերիս ասում եմ.

-Տատ, ախր չեմ ուզում գնալ, բա դու ու պա՞պը, բա մեր տո՞ւնը, ո՞նց գնամ:

-Ցավդ տանեմ, մենք պատերազմ տեսած մարդիկ ենք: Աստված չանի` նույնը կրկնվի, խելոք գնացեք:

Տատը պինդ գրկում է մեզ ու օրհնանքով ուղարկում:

Հիմա մտածում եք բնակչությունը այս դեպքից հետո գնաց, չէ՞: Ասեմ, որ չէ: Այգեհովիտս 3000-ից ավել բնակիչ ունի, ընտիր երիտասարդություն ու ջիգյարով մարդիկ: Այգեհովիտը բարգավաճում է, որովհետև մենք ենք իր ապագան,  շատ լուսավոր ապագան:

Ամենավերջում ուզում եմ ասել, որ հայրենիքդ ու տունդ այնքան շատ պետք է սիրես, որ այդ սիրուց թշնամին անգամ սարսափի:

Իսկ ես ապրում եմ ու ապրելու եմ Այգեհովիտում, սովորելու եմ ու հետ գամ գյուղս՝ այն ավելի բարգավաճ դարձնելու նպատակով:

Հայաստանը հրաշալի է, Տավուշը՝ բացառիկ: