Ավարտին է մոտենում 2018 թվականը: Անցնում է ևս մեկ տարի, և գրեթե բոլորը անհամբեր սպասում են հաջորդ տարվան: Մի քանի օր է, ինչ ամփոփում են այս տարին, ծանրութեթև անում և փորձում հասկանալ՝ ստացված տարի՞ էր, թե՞ ոչ:

Դեռ տարվա սկզբից նպատակ էի դրել ճանապարհորդել Հայաստանով և բացահայտել հայրենիքս: Ճանապարհորդություններս սկսեցի մարտ ամսին, երբ ուղևորվեցի դեպի Տավուշի մարզ: Շատ-շատ հիացած էի այնտեղի բնությամբ՝ անտառներով, լեռներով և այլն:

Ապրիլ-մայիս ամիսներին մասնակից դարձա «Թավշյա հեղափոխությանը»: Ոմանց մեջ հարց կառաջանա, թե ինչու եմ հեղափոխությունը գրել չակերտներում, հիմա չեմ ուզում ասել (դա մի ուրիշ թեմա է, և դրան մի օր կանդրադառամ): Իսկ հունիս-հուլիս ամիսներին ես արդեն Արարատի մարզում էի: Մի կերպ շոգին դիմանալով՝ վայելում էի տեղի բանջարեղենն ու քաղցրահամ մրգերը և հիանում արևածագերով և մայրամուտներով:

Եվ ի վերջո, իմ Հայաստանով ճանապարհորդելու ամենահիշարժան մասը՝ դեպի Զանգեզուր ուղևորությունս: Առաջին իսկ օրվանից սիրեցի Սյունիքը, սիրեցի տեղի անկրկնելի և հոյակապ բնությունը, բարի և ընկերասեր մարդկանց: Այնտեղ անցկացրածս օգոստոսյան մի շաբաթը դարձավ կյանքիս ամենաանմոռանալի և ամենաերջանիկ ժամանակահատվածը: Ճիշտ է դա իմ 10-րդ հոբելյանական ուղևորությունն էր, բայց ես գալիք 2019-ից ակնկալում եմ վերադարձ Սյունիք` Զանգեզուրը բացահայտելու:

Անմոռանալի դարձավ նաև նոյեմբերյան Էկո-ճամբարը Աղվերանում: Ճամբարում անցկացրածս երեք օրերի ընթացքում ձեռք բերեցի բազում լավ ընկերներ: Ծանոթացա և ընկերացա մի մարդու հետ, ում հետ ո99 տոկոսուվ նման ենք: Նման ենք մտածելակերպով, պատկերացումներով, հետաքրքրություններով, և ինչպես նա է սիրում ասել` երկուսս էլ տարօրինակ ենք և աննորմալ: Եվ այդ մարդը գյումրեցի Էմի Մուրադյանն է:

Բայց  այնպես չէ, որ ամեն ինչ այս տարի լավ էր: Տեղի են ունեցել, և վատ, և անհաջող, և տհաճ ու անհիշարժան դեպքեր և իրադարձություններ: Սակայն ես չեմ ուզում խոսել դրանց մասին, չէ որ ամեն վատ բանից պետք է դասեր քաղել, թողնել հին տարում ու մոռանալ…

Ուզում եմ շնորհավորել բոլորիս գալիք 2019 թվականը և  ավարտել հետևյալ մաղթանքով: Կյանքում լինում են շատ վատ բաներ, և Նոր տարին դրա համար է, որպեսզի մենք կարողանանք դրանք մոռանալ և ազատվել դրանց բեռից՝ նայելով միայն ու միայն դեպի առաջ, դեպի ապագա: Չէ որ միայն մենք ենք գրում մեր ճակատագիրը:

2018-ն էլ մոտեցավ իր ավարտին։ Խառը տարի էր՝ խառը հույզերով, զգացողություններով ու հեղափոխական շնչով։ Հայ ազգի համար բավականին հիշարժան տարի էր՝ բացառիկ իրադարձություններով։

Յուրաքանչյուրիս համար տարին տարբեր էր։ Ոմանց երազանքներն ու նպատակները իրականացան, ոմանք հիասթափություններ ապրեցին, ոմանք գտան իրենց կեսերին, ոմանց սրտերն էլ կոտրվեցին և հազար ու մի այսպիսի իրադարձություններ։ Անկախ նրանից, թե տարին ինչպիսին էր յուրաքանչյուրիս համար, գալիք տարվա հետ կապված բոլորս էլ մեծ հույսեր ունենք։ Այ օրինակ մեր նոր, գլխավոր տոնածառը շատերին հույս տվեց։

Դե գիտեք, որ դեկտեմբերի ամենաթեժ քննարկումներից մեկն էլ Հայաստանի գլխավոր տոնածառն էր, որի վրա բավականին գումար էր ծախսվել։ Շատերը անչափ ուրախ էին տոնածառի տեղադրման համար, շատերն էլ անընդհատ բողոքում ու իրենց դժգոհությունն էին արտահայտում, թե բա` ինչո՞ւ եք այդքան գումար ծախսել այդ տոնածառի վրա, եթե բազում աղքատ ընտանիքներին այդ գումարն ավելի անհրաժեշտ էր։ Երբ այդպիսի մեկնաբանություններ կարդացի, մտածում էի. «Իսկ ինչո՞ւ այդ նույն մարդիկ իրենց տանը շքեղ տոնածառ դնելիս գոնե մեկ անապահով ընտանիքի մասին չեն մտածում և որ այդ շքեղ լույսերի ու զարդարանքների փոխարեն կարող են օգնել թեկուզ մեկ անապահով ընտանիքի»։

Ակամայից հիշեցի նաև, որ նախորդ տարիներին անընդհատ բողոքում էին հին տոնածառից, ուզում էին, որ փոխվեր։ Դե ինչ արած, ամեն ինչից բողոքողներ միշտ էլ կլինեն։

Այս տարի էլ տոնածառի մասին գրված կատակների վրա էլ չենք ծիծաղի։

Տոնածառը փոխեցին, բայց շատ մարդիկ չփոխվեցին։ Գուցե տարին փոխվի, նրա՞նք էլ փոխվեն։ Բա որ ասում են` կարմիր կովը կաշին չի փոխում, ճի՞շտ են ասում, թե՞ սխալ։ Կարծում եմ մարդուց է կախված։

Անկախ շատ մարդկանց փոխվել կամ չփոխվելուց մեր Ամանոր նշելու սովորույթները չեն փոխվի։ Ինչպես միշտ, կնշենք ճոխ սեղաններով, եթե պետք լինի` վարկերի տակ ճռռալով, թանկացումներից բողոքելով։ Ինտերնետում անդադար կքնարկվեն տոլման, խոզի բուդը, «ստալիչնին», հավի քրքրված մսով աղցանն ու բլինչիկը։ Նոր տարին կավարտվի, մի անգամ էլ հին Նոր տարին կնշենք։ Ու այսպես ամեն տարի։

Դե ինչ, այս տարին էլ ավարտվեց։ Անկախ ամեն ինչից, եկեք Նոր տարին նոր և ուրախ սրտով դիմավորենք։ Բարի եղեք, ժպտացեք ու դրական էներգիա տարածեք։ Շնորհավոր Ամանոր և Սուրբ Ծնունդ։ Սիրում եմ բոլորիդ։

Հ. Գ. Հատուկ ուզում եմ շնորհավորել սահմանին կանգնած մեր բոլոր զինվորներին, ուրախ Ամանոր և Սուրբ Ծնունդ բոլորիդ ու խաղաղություն մեր սահմաններին։

Այս տարի վերջին անգամ եմ գրում: Ուզում եմ ամփոփել իմ 2018թ.-ը և խոսել 2019թ.-ի նպատակներիս մասին:
2018թ.-ը հետաքրքիր էր, ինչ խոսք: Տարին բավականին հետաքրքիր սկսեցի և ավարտում եմ նույն կերպ:
Պետք է ասեմ, որ 2018թ.-ը նոր ձեռքբերումների տարի էր, չնայած նրան, որ կորուստներ ևս ունեցա:
2018թ.-ին շարունակեցի ակտիվ գործունեությունս, չնայած նրան, որ հոկտեմբերից սկսեցի պասիվ գործել, այո, պատճառը դասերս էին:
Չեմ ուզում շատ խոսել 2018թ.-ի մասին, կարծում եմ այն, ինչը որոշել էի անել 2018թ-.ին, որոշ չափով կարողացա անել:
2018թ.-ը կեզրափակեմ բարեհաջող հանձնած քննություններովս:
Կարծում եմ, որ 2019թ.-ը հետաքրքիր տարի կլինի, կյանքիս կարևոր իրադարձությունները կապված են 2019թ.-ի հետ, հենց 2019թ.-ին կավատեմ դպրոցը, կընդունվեմ համալսարան: Մի խոսքով, հետաքրքիր տարի է սպասում:
Եզրափակելով խոսքս, ուզում եմ շնորհավորել բոլորի Ամանորն ու Սուրբ Ծնունդը ու մաղթել, որ կատարվեն բոլորի նպատակները:
Թող բոլոր շրջանավարտները՝ իմ գլխավորությամբ, ընդունվեն իրենց ուզած բաժինները, որովհետև մեր կյանքի կարևոր իրադարձություններից մեկը, հենց դա է:
Թող այս տարի ոչ մի կորուտ չլինի, թող ոչ ոք չկորցնի իր սիրելի մարդկանց:
Թող բոլորը լինեն առողջ ու երջանիկ: Կհանդիպենք 2019թ.-ին:

Բարև, իմ շատ սիրելի Ձմեռ Պապ: Ինչպես ամեն տարի, այնպես էլ 2018 թվականին գրում եմ քեզ իմ նամակը: Ուզում եմ, որ առաջին հերթին աշխարհին՝ խաղաղություն, մարդկանց՝ առողջություն և բոլոր ընտանիքներին համերաշխություն բերես:

Ես ուզում եմ, որ Ամանորի գիշերը բոլորի երազանքները իրականանան:

Ասում են, 2019 թվականը խոզուկի տարի է, այն իմ տարին է: Եվ ես վստահ եմ, որ իմ տարին ինձ համար լավ տարի է լինելու:

Ժասմին Հովհաննիսյան, 12 տարեկան

Սիրելի Ձմեռ Պապ, հիմա, երբ նայում եմ hետ և թերթում եմ մանկությանս էջերը, հիշում եմ, որ երբեք քեզ նամակ չեմ գրել, ոչ թե, չհավատալու պատճառով, այլ, որ վստահ եմ եղել, որ բոլորի, այդ թվում և իմ ցանկությունները իրականացնելու ես, բերելու ես բոլորի խնդրած նվերները, կատարելու ես երեխաների և մեծերի սրտում թաքուն պահած երազանքները:

Այսօր գրում եմ քեզ իմ առաջին նամակը, բայց գրում եմ ոչ թե ես, այլ ներսիս մանուկը, ով միշտ հրաշքների է հավատում, մանուկ, ով ապրում է յուրաքանչյուրի մեջ և թույլ է տալիս կյանքը ավելի գունեղ տեսնել:

Ճիշտ է, էլ երեխա չեմ, բայց հիմա ավելի շատ եմ հավատում Ամանորի գիշերը կատարվող հրաշքին, որը թակելու է յուրաքանչյուրի դուռը ու սիրտը:

Ուզում եմ քեզ շնորհակալություն հայտնել, որ ինձ նվիրել ես ամենալավ ընտանիքը, ամենալավ ընկերներին, որոնք եկան իմ կյանք այն ավելի լավը դարձնելու համար: Քեզ խնդրում եմ միայն, որ այդ հրաշքը ինձ մոտ թողնես ընդմիշտ:

Արագածոտն մարզ, գյուղ Կարբի, 18 տարեկան, Սվետլանա Դավթյան

Որոշ ժամանակ առաջ, երբ հայտնվել էի օտար երկրում, ու օտարազգին հարցրեց ՝ հա՞յ ես, էնքան ինքնավստահ պատասխանեցի, որ հայ եմ, ոնց որ Ավշարը առած լինեի, Արարատն էլ վարձով տված։ Ես էդքան ինքնավստահ մեկ էլ մանկապարտեզում եմ եղել, երբ գիտեի, թե կաղամբից եմ ծնվել ու մյուս ընկերներիս համոզում էի, որ իրենց արագիլը չի բերել։ Հենց էդ ժամանակ էր, որ կյանքում առաջին անգամ հիասթափվեցի, երբ մեր խմբի Լյուդմիլան (անունը չեմ հիշում, դրա համար), ասաց, որ ինքը մահճակալի տակից է ծնվել։ Բայց ես էդ ժամանակ էնքան էի հավատում իմ հորինած փոքրիկ հեքիաթին, որ մտածեցի թե Լյուդմիլայենց մահճակալի տակ կաղամբներ են աճում։

Եկավ մի տարիք, երբ սկսեցի վերլուծել, որ եթե բոլոր երեխաները կաղամբից են ծնվել, ապա շատ մեծ է հավանականությունը, որ ծնողներս ինձ շփոթել են այլ երեխայի հետ։ Էդ հենց էն ժամանակ էր, երբ առաջին անգամ լուրջ կասկածեցի, ու ցավոք, ծնողներիս։ Ամիսներով ապուշի պես իրական ծնողների փնտրտուքների մեջ էի, ու չէի բարձրաձայնում։ Մտածում էի, որ նրանց կարող եմ գտնել շուկաներում, որտեղ շատ են կաղամբ վաճառողները, ու կամ գուցե նրանք ճանաչեն ծնողներիս։

Որոշ ժամանակ հետո մոռացա բոլոր տեսակի կաղամբներին, որովհետև մայրս ասաց, որ սիրո արդյունք եմ, ու եզրափակեց բոլոր տարօրինակ մտքերի տարափը։ Մտածեցի, որ երբ մարդիկ սիրում ու ամուսնանում են, Աստված նկատում է ու երեխա է պարգևում։ Բայց, ապա որտեղի՞ց էն ընտանիքները, որտեղ մարդիկ դեռ չեն ամուսնացել, բայց արդեն երեխաներ կան։ Էդ ժամանակ հասկացա, որ ուղեղս կծխա ու կպայթի, էդ պատճառով էլ որոշեցի, որ Աստված հաշվարկում է, որ հաստատ էդ մարդիկ պիտի ամուսնանան, ուղղակի վերևներում երեխաները շատ չկուտակվեն, արագ ընտանիքներ ա ուղարկում։

Չեմ հիշում, թե երբ իմացա հարցերիս պատասխանները, բայց հավանաբար դպրոցական տարիքում էի։ Հիշում ու մտածում եմ, ոնց կարող էի վիրավորել ծնողներիս կամ ինձ, կամ ոնց էր Լյուդմիլան խոսակցության կեսը լսել և մյուս կեսն էլ ինքը հորինել ու ապատեղեկատվություն տարածում։

Հիմա եղբորս հարցնում եմ հետաքրքրությունից ելնելով, թե էդ ծնվելու էվոլյուցիան իր մոտ ոնց է ընթանում, սկսում է ծիծաղել ու որպես պատասխան հարցնել․

-Ինչի՞, չգիտե՞ս, այ անշնորհք։

Ա՜յ մարդ, բոլորը էվոլյուցիայից շեղվել են, բա լա՞վ չէր, իմ կաղամբ ժամանակները:

Մարդիկ մտածում են, որ փոփոխությունները շատ փոքր դեր են կատարում մեր կյանքում։ Սակայն այդպես չէ։ Ես մտածում եմ, որ մեր կյանքի 85%-ը կազմում են փոփոխությունները։ Փոփոխությունները կարող են մարդկանց վրա և՛ լավ անդրադառնալ, և՛ վատ։ Դե նայած ինչ փոփոխություն կանենք, էլի։ Մի փոքր փոփոխությունն էլ կարող է մարդու կյանքը փոխել, և ինչու չէ, նաև մարդուն փոխել։ Երբ օրինակ, մեկը միշտ կրել է սպորտային հագուստ, սակայն մի օր որոշել է կրել շատ շքեղ զգեստ, նա կլինի բոլորի ուշադրության կենտրոնում և շատ գեղեցիկ։ Իմ կյանքում եղել են շատ փոփոխություններ, սակայն վերջին փոփոխությունը փոխեց ինձ։

Ես և իմ ընտանիքը բնակվում էինք մի բնակարանում, որը այդքան էլ սրտովս չէր)։ Արդեն մի քանի օր է, ինչ մենք տեղափոխվել ենք մեր նոր, հարմարավետ և գեղեցիկ բնակարանը, և կարծես թե բնակարանի հետ ես էլ եմ փոխվել։ Ես շատ փոփոխություններ եմ նկատում իմ մեջ։ Ոնց որ թե մի քիչ բարիացել եմ (ինչքան էլ դա զարմանալի է)։

Երբեք չէի մտածի, որ բնակարանս փոխելով, կփոխվեմ նաև ես։ Չնչին փոփոխությունն էլ կարող է փոխել մեր կյանքը, պարզապես մենք դա չենք գիտակցում։

Յուրաքանչյուր ոք իր կյանքում պետք է գոնե մեկ անգամ փոփոխություն կատարի։ Գուցե նա դրանով դառնա շատ ավելի լավը, քան այն ժամանակ էր, գուցե և վատը դառնա։ Բայց դրանից պետք չէ վախենալ։

Կյանքում երևի չկա ավելի սիրուն բան, քան ինչ-որ մեկին լավություն անելն է, ու դրանից հետո սիրվել, հարգվել ու օրհնվելը։

Իսպանիայից ժամանած տատիկի պատմությունով ես ավելի շատ համոզվեցի, որ պետք է մարդկանց օգնել առանց պատճառի, առանց երևակայական ինչ-որ բաների։
Արաքսի տատը Իսպանիայից էր եկել խնամիների տուն, ճանապարհին կորցրել էր հեռախոսն ու հարազատների տան հասցեն։ Հույս ունենալով, որ իրեն մեկը կօգնի, ճամպրուկներով բարձրացել էր Երևան-Ապարան երթուղայինը, որ բարով-խերով հասնի Ապարան։ Մինչև իմ տեղավորվելը, պարզվում է, որ նա արդեն հարցուփորձ էր արել, թե արդյոք ո՞վ է ճանաչում իր հարազատներին, որպեսզի հասնի նրանց։
-Աղջիկ ջան, դու Էդոյին, Էդոյի մորը` Սեդային (էլի մի քանի անուն տվեց) ճանաչո՞ւմ ես։
-Չէ, տատ ջան։
Անցնում է մի քանի րոպե ու…
-Հը՞ն, հիշեցի՞ր։
-Չէ՜… -, դեմքի տխուր, ներողություն հայցող արտահայտությամբ պատասխանում եմ ես:
Ողջ ճանապարհին մտահոգ էր Արաքսի տատը։ Մի պահ մեր հայացքներն իրար հանդիպեցին։
-Տատ ջան, հանգիստ եղեք, կգտնենք Ձեր հարազատներին։
-Հա՞, կօգնե՞ս։
-Միանշանակ։
-Վայ, աղջիկս, ապրես,- հետո թեքվելով մյուսներին էլ,- ինչ լավ աղջիկ ա, է՜…
Շուրջ 20 տարի է, ինչ Արաքսի տատը Հայաստան չէր եկել։ Ողջ ճանապարհին մթության մեջ ինքն իրեն բողոքում էր. «Էս ի՞նչ բան ա, մի հատ լույս չկա»։
Խեղճ տատը, ի՜նչ իմանաս, երևի այլ սպասելիքներ ուներ։
֊Էս ի՜նչ ա, տնաշենը լույս էլ չի վառում,- խոսքը երթուղայինի վարորդի մասին էր։
Ամեն կանգառում, երբ մեկը իջնում էր, նայում էր ինձ ու ոգևորված ասում.
֊Ես էլ իջնե՞մ։
֊Չէ՜, տատ ջան, ինձ հետ կիջնեք, մենք միասին կգտնենք Ձեր բարեկամներին։
Էլի ժպտում էր, բայց, միևնույնն է, մտահոգություն կար մեջը: Լսողության հետ խնդիրներ ուներ, մի հարց էլ որ տալիս էինք, պատասխանում էր, հետո ուրիշ հարց էինք տալիս, անորոշ պատասխան էինք լսում կամ ասում էր, թե իջնենք նոր կպատասխանի հարցերին: Ու մեզ թվում էր` տատը հիշողության հետ խնդիրներ ունի, իսկ ամենավերջում, երբ տատին հասցրինք հարազատների տուն, պարզվեց, որ տատի լսողության սարքի մարտկոցն էր նստել։
Երբ հասանք Ապարան, տատիկին հորեղբորս հետ հասցրինք հարազատներին (պարզվեց Էդոն մերոնց ընկերն է)։ Տատը կարծել էր, որ պիտի վճարի մեզ օգնության համար, իսկ մենք պարզապես օգնել էինք անշահախնդրորեն, սովորական հայի նման: Երևում էր, որ իսկապես երկար տարիներ Հայաստանում չէր եղել և մոռացել էր հայկական հյուրընկալության մասին: Հրաժեշտից առաջ տատն անվերջ իր շնորհակալական խոսքերն էր հղում ինձ ու հորեղբորս։