Քեռուս քրոջ տղան հա քեռուս խնդրում էր, որ իրեն տանեն կենդանաբանական այգի: Քեռուս ընկերներն էլ ածականներ ունեին: Մեկը՝ գայլ, մեկը՝ աղվես: Արդեն շատ էր քեռուս զահլեն տարել, էս քեռուս ընկերներն էլ բակում նստած էին: Քեռիս բռնեց ձեռքը, տարավ ընկերների մոտ ու ասաց.

-Էս քեզ գելը, էս քեզ արջը, էս էլ՝ աղվեսը

***

Քեռիս մի շուն ու մի թութակ էր պահում: Երբ էս շունը քնում էր, թութակը կանչում էր Տոտո ու շվացնում: Մի անգամ էլ քեռիս դուրս եկավ տնից: Մի 15 րոպե հետո տուն է մտնում: Մեկ էլ էս քեռիս հենց դուռը բացում է, տեսնում է՝ թութակի բմբուլներն են մնացել:

***

Մի անգամ ես ու ընկերս գնացինք լողալու: Ընկերս ինձնից լավ լողալ գիտեր: Ընկերս հա մտնում էր, լողում խորը տեղերը, ես էլ նայում էի ու մոտիկ տեղերն էի լողանում, որովհետև վախենում էի՝ խեղդվեմ: Ես էլ ուզեցի փորձել: Փոխանակ լողալով ջուրը մտնեի ու դուրս գայի, կամաց ոտքս էի գցում առաջ: Մեկ էլ հանկարծ ոտքս դրեցի ու էլ հետ գնալ չկարողացա: Ընկերոջս անունն էլ Վալոդ էր, Վլե էինք ասում: Ջրի մեջ թռա գոռացի՝ Վլե, մեկ էլ ջուրը՝ գըլ-գըլ, լցվեց բերանս, նույն բանը կատարվեց մի քանի անգամ: Հետո էլ, թարսի նման այն տեղում էինք, որտեղից ջուրը թափվում էր ներքև: Ես էլ կարծելով, թե ամեն ինչ վերջացած է, արդեն ոչ մի բան չի կարելի անել, մնացի ջրի տակ, ջուրը հետ էր քաշում: Հետո էլ ասացի՝ լավ, մի հատ փորձեմ լողալ: Չգիտեմ՝ ոնց, ստացվեց, լողալով հասա ափ, մեկ էլ տեսնեմ՝ ընկերս կողքս է, ես էլ, գլուխս խոթած ավազների մեջ, ընկած եմ:

***

Հայոց լեզվի ուսուցչուհին իմ հետևի նստողին ասաց.

-Վերցրու քո ու Մարինայի տետրը, բեր, որ ստուգեմ:

Նա էլ փոխանակ Մարինայի տետրը վերցնի, թևից բռնեց ու տարավ դասատուի մոտ։

***

Եթե ձեզ շատ փող է պետք, և դուք այն չունեք, խորհուրդ եմ տալիս անել հետևյալ փորձը: Ինչքան տանը շշեր, ալյումին, պղինձ, լատուն ունեք, վերցնում եք ու տանում հանձնում: Շշերը ընդունում են տարբեր կրպակներում, իսկ մետաղները՝ կան այդպիսի տեղեր փողոցի բակերից մեկում: Ի դեպ, կոկա-կոլայի շշերն ընդունում են 25 դրամով, ջերմուկինը՝ 10 դրամով, իսկ մետաղներից ալյումինի կգ-ը՝ 170 դրամով, պղինձը՝ 250, իսկ լատունը՝ 60 դրամով:

***

Մի անգամ մեր հայոց լեզվի ուսուցչուհին մեր դասարանի Արմենին հարցրեց.

-Վերջացրեցի՞ր շարադրությունը:

Արմենը պատասխանեց.

-Այո, սաղ վերջացրեցի։

Ուսուցչուհին հարցրեց․

-Բա մեռածնե՞րը:

***

Մի անգամ մեր հարևանուհին հարցրեց.

-Հրանտ, կարո՞ղ է հայոց լեզվի Այբբենարան ունենաս:

Ես էլ առանց մտածելու պատասխանեցի:

-Ո՞ր դասարանի:

***

Ընդհանրապես ես շատ եմ սիրում «Տանը մենակ» գեղարվեստական կինոնկարի առաջին տարբերակը: Եթե մենք ունենայինք 3 հարկանի տուն, շատ ոսկեղեն, թանկագին քարեր, ես տանը մենակ մնայի և ամենակարևորը՝ մեր տուն գողեր գային, ապա ես շատ սիրով դաս կտայի նրանց: Դրանից հետո նրանք ոչ մեկին վատ բան չէին անի: Ափսոս, մենք չունենք այդպիսի հարմարություններ:

Հրանտ Պողոսյան, 12տ., 1999թ.

Տուն ասելով՝ հասկանում եմ այն վայրը, որտեղ ես ինձ զգում եմ ազատ, անկաշկանդ, որտեղ կարելի է վարել անդադար զրույցներ ինձ հետաքրքրող թեմաների վերաբերյալ, որտեղ բոլորը միշտ պատրաստ են ինձ օգնելու։

Կպատմեմ իմ 6-րդ տան մասին (մնացած 5-ի մասին մեկ ուրիշ անգամ)։ Գրադարանն է՝ Խնկո Ապոր անվան ազգային մանկական գրադարանը։ Երբ փոքր էի, 5 կամ 6 տարեկան, մայրիկս ինձ պատմեց գրադարանի մասին, որտեղ ինքն էլ քիչ ժամանակ չէր անցկացրել։ Մի քանի օր անց մայրիկիս հետ գնացինք գրադարան ու գրանցեցինք ինձ 1-4-րդ դասարանցիների բաժնում։ Հիշում եմ՝ ինչպես էի ջանում ավարտել գրքերը ճիշտ ժամանակին ու չուշացնել դրանք։

Մի քանի տարի անց ճանաչվեցի տարվա ամենաընթերցողը։ Այդ առիթով հրավիրվեցի Ղուկաս Սիրունյանի հետ հանդիպման։ Հանդիպումը ինձ` հետաքրքրասեր տասներկուամյա աղջնակիս, նվիրեց անմոռանալի հիշողություններ, իսկ ինքը հեղինակը՝ իր նոր լույս տեսած գիրքը։ Հանդիպումը ստիպեց ավելի շատ սիրել գրադարանը, մասնակցել բոլոր միջոցառումներին ու ընթերցել բոլոր նոր գրքերը՝ թե՛ հայալեզու, թե՛ օտարալեզու, և ազատ ժամանակս անցկացնել ընթերցասրահում։

Ընկերներիս և որոշ ուսուցիչների համար զարմանալի էր այն փաստը, որ ես սիրում եմ ժամանակս անցկացնել գրքերի հետ։ «Չես հոգնո՞ւմ կարդալուց», «Ո՞նց ես հասցնում էդքան կարդալ», «Երանի քո հավեսին» և նմանատիպ այլ արտահայտություններ հաճախ էին ասում ինձ, բայց եթե անկեղծ ասեմ, ուշադրություն չէի դարձնում։ Արտահայտություններն ու զարմացած հայացքները այսօր էլ հաճախ են բախվում ինձ, երբ փողոցում քայլում եմ գիրքը ձեռքիս, կամ պայուսակիցս գիրք եմ հանում մարդաշատ վայրում։

Շատերը միգուցե չեն պատկերացնում՝ ինչու եմ սիրում գրքերը։ Պատասխանը շատ պարզ է՝ դրանք միշտ պատրաստ են քեզ օգնել, պատմել ինչի մասին ուզես, արթնացնել ներսումդ վախ, հետաքրքրություն, զարմանք, ստիպել ժպտալ ու հուզվել, գրքում կարող ես գտնել մեկ ուրիշ «ես» ու մեկ ուրիշ «նա»։ Իսկ երբ նման գրքերը հավաքված են մի տեղում ու քեզ են սպասում, քեզ ոչինչ չի մնում, քան ուղղակի շտապել նրանց այց մատուցել ու նրանց հետ մի փոքրիկ երևակայական ճանապարհորդություն կատարել։ Չէ՞ որ գրքերը մեր առաջ բացում են դռներ, երբ մենք գնալու ոչ մի տեղ չունենք:

Եթե հիմա փորձեմ հիշել, թե երբ եմ վերջին անգամ նյութ կամ հոդված գրել, դժվար թե որևէ բան ստացվի: Բանն այն է, որ վերջին ամիսների ընթացքում ինձ ամբողջությամբ նվիրել էի շտեմարաններին և այլ բանով զբաղվելու ուժ և ժամանակ ուղղակի չէր մնում: Միայն դիմորդները կհասկանան, թե որքան ցավ և տառապանք է թաքնված այդ մեկ բառի մեջ: Միգուցե հիմա կմտածեք. «Լավ, էս աղջիկը ինչի՞ ա սենց չափազանցնում»: Ուղղակի շատ ցավալի է երկար ժամանակ ջանք ու եռանդ չխնայել մի բան անելու համար, իսկ հետո հասկանալ, որ դա անիմաստ էր, որովհետև քննություններից հետո անգիր արած շտեմարանները դժվար թե պետք գան:

Ես դեռ ընդամենը մեկ առարկայի շտեմարանների վրա եմ աշխատել: Զարմանում եմ՝ ինչպես են ծանոթներիցս շատերը համատեղել նաև անգլերենը, հայոց պատմությունը կամ էլ մաթեմատիկան, այն էլ՝ երկու տարի շարունակ: Շատ ուրախ եմ, որ այժմ հույս կա, որ հաջորդ տարվանից այլևս քննությունները այսպես չեն լինի, այլ շեշտը կդրվի տրամաբանության զարգացման վրա: Կարծում եմ՝ նաև դպրոցներում կրթությունը կդառնա 11-ամյա: Դժվար թե մեկը չհամաձայնվի, որ ավագ դպրոցում սովորելը անիմաստ է: Այդ երեք տարին նախատեսված է նրա համար, որ կրկնենք անցածը և հենց դպրոցում պատրաստվենք քննություններին, սակայն այդպիսի մեկին գտնելը անհնար է: Բոլորն էլ դպրոցից դուրս պարապում են ընդունելության համար, որովհետև դպրոցում անհնար կլինի հավաքել անհրաժեշտ գիտելիքները: Սակայն եթե միայն դրանով սահմանափակվեին դպրոցի խնդիրները, ամեն ինչ շատ լավ կլիներ: Կարծում եմ, որ բոլոր խնդիրները սկսվում են դասագրքերից: Բոլոր առարկաների դասագրքերը գրված են բարդ տերմիններով և դպրոցականների համար ոչ մատչելի ձևով: Իհարկե, մենք ունենք ուսուցիչներ, ովքեր պետք է պատասխանեն մեզ համար անհասկանալի հարցերին, սակայն այստեղ ծագում է հաջորդ խնդիրը՝ ոչ բոլոր ուսուցիչներն են այդքան սիրալիր և իրենց առարկայի գիտակը դա անելու համար: Որպես օրինակ հիշեմ աշխարհագրության կամ հասարակագիտության դասերը: Աշակերտի պատասխանից հետո, որ դասը չի հասկացել և կխնդրեր բացատրել, հնչում է այսպիսի պատասխան. «Էս էլ հո մաթեմ չի՞, որ չես հասկացել»: Իհարկե շատ առիթներ եմ ունեցել դպրոցը և ուսուցիչներին չսիրելու համար, բայց չսիրելս հասավ գագաթնակետին, երբ հեղափոխության օրերին բացառապես բոլոր ուսուցիչները փորձում էին աշակերտներին հետ պահել ցույցերին մասնակցություն ունենալուց և պահում էին վախի մթնոլորտում և անդադար կրկնում՝գործ չունեք, իհարկե, ապարդյուն: Ես հասկանում եմ, որ այդ անորոշ պահին նրանք մտածում էին իրենց աշխատանքը չկորցնելու մասին, սակայն գոնե այդպիսի հորդորներով հանդես չգալը նրանց կողմից ավելի ճիշտ կլիներ: Չէ որ այդ ամենը արվում էր մարդկանց կյանքը փոխելու համար, իսկ ուսուցիչները ամենից շատ էին բողոքում իրենց ցածր աշխատավարձից՝ հակառակ իրենց կատարած մեծ աշխատանքի: Իսկ այժմ ուսուցիչների աշխատավարձը բարձրացնելու միտում կա: Եվ սա ամենաչնչինն է այն բարեփոխումներից, որոնց կատարման գործընթացը արդեն իսկ սկիզբ է առել:

Երբ ասում են՝ բարեփոխվելու է ամեն ինչ, ինչպես միշտ մտածում ես, որ դու վերջինն ես լինելու ու վերջինն ես տեսնելու բարեփոխումները։ Բայց, ի զարմանս ինձ ու երևի շատերի, Կոտայքում բարեփոխումները չեն ուշանում։

Մարզպետի հետ հանդիպման ժամանակ երիտասարդ հրազդանցիները մեր նորանշանակ մարզպետին հարցրին, թե ի՞նչն է առաջինը ցանկանում փոխել Հրազդանում, նա պատասխանեց.

-Ես հրազդանցիներին բնակչից դարձնելու եմ քաղաքացի։

Ինչքան մեծ ու պատասխանատու գործ է, չէ՞։ Շատերը իրենց նույնիսկ հրազդանաբնակ չեն համարում, քանի որ արտագնա աշխատանքի են գնում։

Հանդիպման ժամանակ պարոն Պետրոսյանին բողոքում էին Հրազդանի անմխիթար վիճակից՝ տրանսպորտը 7-ից հետո չի աշխատում, շենքերի տանիքները անմխիթար վիճակում են, «քաղաքային այգու» միայն ցուցանակը կա, այգին անմշակ է, գիշերային ակումբները տնամերձ են: Պարոն մարզպետն ուղղակի լսում էր։ Մարդիկ վերջացրին, ու նա ասաց.

-Մի՛ ասեք՝ ինչ չունենք, ասեք՝ ինչպես անենք, ունենանք։ Ա՛յ ժողովուրդ, մի՛ բողոքեք, ես ամեն խնդրի լավ տեղյակ եմ, դուք ասեք՝ ինչպես մեր մարզը դարձնենք զբոսաշրջության կենտրոն, ինչպես դարձնենք էտալոնային մարզ։ Մեր առաջին խնդիրն է՝ մանկապարտեզներ, դպրոցներ, մշակույթ։

Ու սկսվեց առաջարկների տեղատարափ՝ վթարային շենքը վերանորոգենք, դարձնենք կինոթատրոն, քաղաքային այգին գնանք բոլորով մաքրենք, մանկապարտեզները ջեռուցենք, մեծ էկրան դնենք այգում, շատրվաններ ավելացնենք Միկրոյում (թաղամաս Հրազդանում), գրքեր բերենք մարզպետարանի գրադարան, արվեստանոցներ բացենք։

-Ապրե՛ք, բա դրել ու բողոքում եք՝ թե էս չունենք, էն չունենք, միասին կունենանք։ Դե, ժողովուրդ ջան, կհանդիպենք այգին մաքրելու ժամանակ։

Ինչքան սիրով լցվեցին մարդիկ, ինչքան հույսով լցվեցին, որ բարեփոխումները իրենց դուռն էլ թակեցին։

Տեսություն. Ինչպես աղջիկ խոսեցնել

Դաս Ա

Եթե դուք ուզում եք աղջիկ խոսեցնել, ապա պետք չէ ասել. «Քուրի՛կ, ժամ ունե՞ս», կամ` «Քուրի՛կ, անունդ ո՞նց է»: Այս վերջին հարցին նա կպատասխանի, թե` «Ոչինչ, լավ է», և բանն այսքանով կվերջանա: Եթե ուզում եք աղջկան դուր գալ, ապա եղեք քաղաքավարի և կրթված: Եթե դուք նրան մոտենաք և ասեք. «Քուրի՛կ, ի՞նչ է ձեր անունը», և ոչ թե` «ինչպես», միգուցե նա համաձայնի ասել իր անունը:

Աղջկան տղամարդ երևալու համար պետք չէ ծխել, ընդհակառակը, այդպես դուք նրան դուր չեք գա: Ճիշտ է, չէ՞, անշնորհք կլինի քայլել աղջկա կողքով, երբ նա խեղդվում է ձեր ծխախոտի ծխից:

Մի խոսքով, աղջկան պետք է գրավեք ձեր գեղեցկությամբ և խելքով:

Պրակտիկա. Չհաջողված սիրո խոստովանություն

Մենք ծանոթացել էինք մեր դպրոցում գործող թատերական խմբակում: Մի անգամ էլ, երբ մեր առաջին բեմադրությունն էինք ներկայացնում, նա հանկարծ մոտեցավ և ուրախությունից գրկեց, համբուրեց ինձ: Ես չիմացա ինչ անել և ոչինչ չասացի: Իմ դերը խաղացի ցրված, բառերը մոռանալով, նույնիսկ բեմից վայր ընկա, որովհետև մտածում էի նրա արարքի մասին:

Հաջորդ օրը որոշեցի ասել, որ սիրում եմ: Սպասեցի, մինչև պարապմունքը վերջանա: Մոտեցա նրան, ուզում էի խոսել, հանկարծ տեսա իմ ընկերոջը: Աղջիկը վազեց նրան ընդառաջ, և նրանք հեռացան:

Էդգար Թաթիկյան, 15տ., 1999թ.