Արդեն 6 ամիս է, ինչ գտնվում եմ ԱՄՆ-ում։ Կարծես երեկ լիներ, երբ ստացա այդքան սպասված հեռախոսազանգը և իմացա, որ դարձել եմ հազարավոր դիմորդներից մեկը, ում հնարավորություն կընձեռվի ապրել ու սովորել ԱՄՆ-ում։ 6 ամիսներ, որոնք երբեմն թվում են տարիներ, երբեմն էլ՝ ուղղակի օրեր։ Փոխանակման ծրագրի աշակերտ լինելը, բացի ոգևորիչ լինելուց, նաև շատ դժվար ու մեծ պատասխանատվություն պահանջող առաքելություն է։ Ասում են, որ ամեն բան ունի իր դրական և բացասական կողմերը, և փոխանակման ծրագրի աշակերտ լինելն էլ բացառություն չէ։ Միայն բացասական կողմերը կարող են միանգամից դառնալ դրական, երբ դու փոխանակման ծրագրի աշակերտ ես։ Հիշում եմ՝ երկու տարի առաջ երկմտում էի՝ արդյո՞ք պետք է անեմ այս քայլը, արդյո՞ք կարող եմ հաղթահարել ամեն ինչ։ Պահեր կային, երբ մտածում էի. «Չէ՛, հաստատ սա ինձ համար չէ, հաստատ չեմ կարող, կհիասթափվեմ հետո»։

Այդ վախն ամեն ինչի նկատմամբ՝ հիասթափություն ապրելու, դժվարությունները հաղթահարել չկարողանալու, սայթաքելու, միշտ բոլորիս այցելում է, մենք բոլորս էլ վախենում ենք ու այդ վախն ու անինքնավստահությունը հաճախ արգելք են հանդիսանում շատերիս համար՝ իրագործելու մեր նպատակներն ու առաջ գնալու։ Եվ այդ վախը ինձ էլ էր այցելել։ Բայց կամքի ուժն ու նպատակասլացությունը հաղթեցին այդ վախը: Եվ ահա արդյունքը՝ ես այստեղ եմ ու երբեք չեմ զղջա, որ կայացրել եմ այս որոշումը։

Այս ամիսները փոխել են ինձ ու իմ կյանքը, շատ բաներ եմ վերլուծել ու հասկացել։ Առաջինը՝ հասկանում ես, որ արել ես այնպիսի բան, ինչը միշտ մտածում էիր, որ չես կարող։ Այն ամենը, ինչը քեզ թվացել է անհնարին, միայն երազանք, հանկարծ դառնում է հնարավոր։

Կարծում եմ, որ կյանքի ամենամեծ ձեռքբերումներից մեկը անհնարինը հնարավոր դարձնելն է։ Հասկանում ես նաև, որ տարբեր լինելը երբեք չի նշանակում լինել չսիրված ու տարօրինակ։ Մենք բոլորս էլ նույն բանն ենք, չէ՞, ուզում՝ ապրել ազատ, խաղաղ ու երջանիկ։ Իսկ տարբեր լինել, բոլորովին չի նշանակում չունենալ այդ բոլոր իրավունքները։ ԱՄՆ-ում մարդիկ շատ տարբեր են, բայց այդ տարբերությունը երբեք չի խանգարում մարդկանց փոխհարաբերություններին։ Ապրելով կողք կողքի, հարգելով միմյանց և լինելով դրական՝ մենք մեր կյանքը միայն հեշտացնում ու ավելի ուրախ ենք դարձնում, այնպես որ, երբեք չմտածեք, որ տարբերությունը կարող է ազդել ձեզ վրա։ Ուղղակի պետք է լինեք այնպիսին, ինչպին կաք և երբեք չմտածեք, որ պետք է փոխեք ձեզ ու այն արժեքները, որոնցով առաջնորդվում եք։

Ինչքա՜ն հետաքրքիր է այն փաստը, որ կարող ես ունենալ երկու ընտանիք միաժամանակ։ Վեց ամիս առաջ ինձ օտար մարդիկ հիմա ընտանիք են դարձել։ Երբ պատրաստվում էի գալ ԱՄՆ, ոչինչ չգիտեի, չգիտեի՝ ինձ ինչ է սպասվում, ինչ կլինի, ուր եմ գնում։ Հայաստանից ու ընտանիքիցս առաջին անգամ հեռանալը ամենադժվար բաներից մեկն էր իմ կյանքում, բայց շատ ուրախ եմ, որ պատվով հաղթահարեցի այդ ամենը։

Հետո կարողացա հարմարվել ուրիշ միջավայրի, սովորույթների ու մարդկանց ու հաղթահարել բոլոր խոչընդոտները։ Փոխանակման ծրագրի աշակերտ լինելն օգնում է դառնալ ավելի հասուն, կենտրոնացած և ուժեղ։

Չորս ամսից էլ քիչ մնաց իմ փոխանակման տարվա ավարտին: Չեմ կարող բացատրել այն ամենը, ինչ զգում եմ։ Փորձում եմ շատ չտխրել, քանի որ ամեն ինչի ավարտ մի նոր ու հետաքրքիր բանի սկիզբ է։

Հ.Գ. Ամենակարևոր դասը, որ սովորել եմ այստեղ, ժպտալն է, միշտ ժպտալը, այնպես որ, Հայաստան վերադառնալիս ակնկալում եմ տեսնել միայն ժպտացող դեմքեր։ Հա, ու մեկ էլ, անծանո՛թ հայեր, խնդրում եմ՝ ինձ տարօրինակ չհամարեք, եթե ժպտամ ձեզ։

Ես չգիտեմ, թե որտեղ է վերջանում հորիզոնը, գուցե այն չի էլ վերջանում: Ես չգիտեմ, թե ինչ գույն ունի լռությունը, գուցե այն քո աչքերի գույնն ունի, գուցե և անգույն է, չգիտեմ: Դու գիտե՞ս:

Դու հաճախ մի ամբողջ քաղաք ոտնատակ ես տալիս ինչ-որ մտքեր ցրելու, կամ ինչ-որ բան վերհիշելու համար: Քայլում ես երկա՜ր, երկա՜ր: Հանդիպում ես ծանոթ մարդկանց, խոսում առօրյա հոգսերից ու բաժանվում ես։ Այդ բաժանումից հետո հոգուդ մեջ մի մեծ ծանրություն է մնում: Քայլում ես ու մտածում, հաճախ տարվում ես երազանքով, հետո սթափվում ես ինչ-որ մեկի ձայնից: Հասկանում ես, որ քեզ չէին կանչում, այլ քո անունն ունեցող մեկ ուրիշին:
Շարունակում ես քայլերդ, երևակայությանդ մեջ գտնում ես մեկին, պատկերացնում ես նրա հայացքը, ժպիտը, աչքերի գույնը և զգում ես, որ նա քեզ հարազատ է, և հոգուդ խորքում սիրում ես նրան:
Ակամա նայում ես երկնակամարին, արդեն աստղեր են նշմարվում: Մտքերով տարված՝ չես նկատել, թե ինչպես է մթնել: Տուն հասնելուն պես վառում ես մի փոքր լամպ, որովհետև քամի է, և լույս չկա:
Առավոտյան դուրս ես գալիս: Այգում մի քանի բացված մանուշակ ես նկատում: Մտածում ես՝ քաղես ու նվիրես մեկին: Բայց ի՞նչ իմանաս՝ այդ մեկը մանուշա՞կ է սիրում, թե՞ փշոտ վարդեր: Ի՞նչ իմանաս:
Պահի ազդեցության տակ տխրում ես, թախծում, հետո վերցնում ես թուղթ ու գրիչ և սկսում ես գրել: Գրում ես, որովհետև այս աշխարհում ուրիշ ոչինչ չի մնացել անելու, կամ էլ որովհետև այլ տաղանդ չունես:
Հուսահատության պահերին չգիտակցելով սրտեր ես փշրում, անտարբերությամբ ես անցնում արցունքի կողքով:
Ես չգիտեմ, թե ինչ տեսք ունի մենախոսությունը, գուցե նման է այն վարդին, որի թերթերը ոչ ոք հաշվել չի փորձել:
Ես չգիտեմ, թե ինչպես է վերջանում «Մատանիների տիրակալը» ֆիլմը: Ես այն երբեք չեմ նայել մինչև վերջ:
Ես չգիտեմ, թե քանի երգ է գրվելու անփոխադարձ սիրո մասին, չէ՞ որ ամեն օր սրտեր են կոտրվում:
Միգուցե դու գիտես, միգուցե պատասխան տաս հարցերիս: Չէ որ ինչպես ինքդ ես ասում՝ նայել ես աշխարհի բոլոր ֆիլմերը, դա էլ նայած կլինես, պատմիր ինձ վերջաբանը: Դու գրում ես երգեր, որոշները պատռում ես ու աղբամանը նետում, լավագույններն էլ պահում ես խնամքով՝ մի օր ձայնագրելու նպատակով: Դու երևի գիտես նաև, թե որտեղ է վերջանում հորիզոնը, գուցե այնտե՞ղ, որտեղ կատարելություն չկա: Այն բեմում, որում խամաճիկներին դերասան են կոչում: Գուցե վերջանում է այնտեղ, որտեղ գլուխ է բարձրացնում ամենախոսուն լռությո՞ւնը…

Բոլորս էլ գիտենք, որ Տեառնընդառաջի տոնից հետո մեծ փոփոխություններ են տեղի ունենում մարդկանց առօրյայում։ Հունվար ամսվա թանկացումները նորից կրկնվում են այդ տոնին, և մարդիկ զինված սպասում են դրանց։ Ովքեր նշում են այդ տոնը, բացի սննդամթերքից գնում են նաև նվերներ, սպասք և այլն։ Իսկ նրանք, ովքեր չեն տոնում Տեառնընդառաջը, ստիպված հարմարվում են թանկացումներին և տուժում։ Բայց տոնից հետո դատարկ խանութներում դեռ շարունակվում են թանկացումներն այնքան, մինչև նորից լցնում են դատարկ տեղերը և զեղչերի միջոցով ապրանքների գներն իջեցնում են։ Ինչևէ, այդ շրջանը արդեն հասցրինք հաղթահարել և մուտք ենք գործում մեկ այլ շրջան։ Երկրորդ շրջանը ես անվանում եմ «փետրվարյան հեղափոխություն»։ Եվ իրոք, Ամանորից հետո սկսված ճգնաժամից գյուղում հազիվ հասցնում ենք փետրվարին դուրս գալ։ Բոլորն արդեն աշխատում են, ապահովված են ֆինանսապես։ Գյուղացիներն ընկնում են հունի մեջ ու անցնում իրենց սովորական կյանքին, մինչև հաջորդ տոներն ու հաջորդ Նոր տարին։ Հեղափոխություն է նաև դպրոցներում։ Արձակուրդից եկած աշակերտները նոր ծրագրեր են ձեռնարկում։ Մասնակցում են օլիմպիադաների, մրցույթների։ Օլիմպիադա ասացի՝ հիշեցի։ Գրականության օլիմպիադայի ժամանակ պատահական ու հաճելի հանդիպում ունեցա 17.am-ի թղթակից Կարինե Նահապետյանի հետ։ Նա կանգնած էր մուտքի մոտ և ուղեկցում էր մասնակիցներին։ Եվ ակամա հիշեցի Չարենցի ու Նալբանդյանի հանդիպումը Պետրոպավլովյան ամրոցում։ Պարզապես այս անգամ հանդիպել էին Լաուրան ու Կարինեն տասներեքերորդ դպրոցում։ Թեմայից մի փոքր շեղվեցի, բայց ամեն դեպքում, դժվար ժամանակներ ենք ապրում և պետք է մեծ ջանք գործադրենք հեղափոխությանը զուգահեռ ընթանալու համար։

Ձմեռն ասես չէր վերջանում, թեև արդեն գարուն էր: Բակում վազվզում էին մի քանի շուն: Իջա բակ և ձայն տվեցի.

-Ջենի, տես քեզ համար ինչ եմ բերել:

Շներից մեկը վազելով մոտեցավ ինձ:

-Ջենի, տես քեզ համար ինչ եմ բերել,- նորից ասացի ես ու նրան պարզեցի մի կտոր հաց:

Խեղճն այնքան ծարավ էր, որ նույնիսկ հացին ձեռք չտվեց: Մոտեցավ ջրափոսին՝ ինձ հասկացնելով, որ ծարավ է: Ես նրան ջուր տվեցի: Նա ագահությամբ խմեց ջուրը և նոր կերավ իմ տված հացը։

Ես շատ խղճացի Ջենիին: Տանից մի փալաս բերեցի: Գցեցի մեր մուտքի աստիճանահարթակին: Ջենին տեղավորվեց փալասի վրա և իսկույն քուն մտավ: Ես էլ գնացի տուն և պառկեցի քնելու: Երազումս տեսա, որ Ջենին մեր տանն է ապրում, և ես խաղում եմ նրա հետ։

Առավոտյան, երբ տանից դուրս եկա դպրոց գնալու, Ջենին դեռ անուշ քնած էր իմ գցած փալասի վրա: Ես զգուշորեն իջա աստիճաններով: Ամբողջ ճանապարհին մտածում էի, թե երբ եմ տուն գալու, որպեսզի խաղամ Ջենիի հետ: Դրսում գարնանային տաք եղանակ էր: Ուրեմն Ջենին էլ չի մրսի:

Ռիմա Տոֆանյան
2003թ.

Առավոտ էր։ Ժամը 7։35 զարթուցիչը զնգաց։ Լսում էի ձայնը, բայց մեջս չէի կարողանում ուժ գտնել, որ այն անջատեմ, քանի որ անջատելու համար պետք է գնայի սենյակիս մյուս ծայրը։ Ի վերջո, քրոջս բղավոցները՝ «Էլզա, միակ օրն է, որ կարող եմ մինչև 10-ը քնել, այսօ՞ր էլ ինձ հանգիստ չես թողնում», ինձ մոտիվացրին, և ես անջատեցի զարթուցիչը։ Կանգնեցի, որպեսզի գնամ լոգարան, բայց զգացի, որ ոտքերս ցավում են, հետո հիշեցի, որ երեկ 2 ժամ թենիս եմ խաղացել։

Մի կերպ հասա բաղնիք, հայելու մեջ տեսա մի մարդու, որի միակ նպատակն էր այդ պահին վերադառնալ սենյակ և գոնե 1 ժամ ավել քնել։

Լվացվեցի և դուրս եկա։

Դո՞ւք էլ առավոտյան չեք կարողանում որոշել՝ ինչ պետք է հագնեք։ Եթե այո, ուրեմն մենք շատ նման ենք։ Փորձում ես ինչ-որ բան ընտրել և հագնել, չի ստացվում, բայց հասկանում ես, որ արդեն 30 րոպե դա ես անում և ստիպված հագնում ես այն, ինչ ամենաքիչն ես ուզում։

Տխուր և մի փոքր հիասթափված դեմքով դուրս եմ գալիս սենյակից և տեսնում եմ մայրիկիս։

-Ի՞նչ է պատահել։

-Մամ, չե՞ս տեսնում։

-Ի՞նչ է պատահել։ Օ՜յ, դե լավ էլի, ուղղակի դպրոց ես գնում։

-Դու չես հասկանում։

Եվ հետ եմ վերադառնում սենյակ։ Տեսնելով, որ արդեն դուրս գալու ժամանակն է՝ արագ հավաքվում եմ և դուրս եմ գալիս՝ ինչպես միշտ մոռանալով ուրվագծային քարտեզը և հեռախոսս։ Տեսնելով, որ ուզում եմ երգ լսել, իսկ հեռախոսս չկա, որ ականջակալներս միացնեմ, վերադառնում եմ տուն, և ինչպես միշտ, հանդիպում եմ հարևանիս, որը հարցնում է.

-Հըն, էլի՞ ինչ-որ բան մոռացել ես։

Վերցնում եմ հեռախոսս և վազում դասի։

Գիտե՞ք, հիմա աշխատանք եմ փնտրում: Աշխատանք եմ փնտրում այնպես, ինչպես ցանկացած մարդ, ով ավարտում է համալսարանը և ցանկանում է բարեկեցիկ կյանքով ապրել, բայց արդյունքում մնում է «աշխատանք փնտրողի» կարգավիճակում: Բայց գիտե՞ք ինչ մտահոգություն ունեմ և դրանով էլ ուզում եմ առաջնորդվել աշխատանք ընտրելու հարցում: Հիմա կասեմ, թե որն է մտահոգությանս առարկան:

Ընտրել աշխատանք, որը կկատարեմ տհաճությա՞մբ և բարձր աշխատավարձ կունենա՞մ, թե՞ աշխատանք, ուր ամեն օր գնալը ինձ համար ոչ թե տանջանք կլինի, այլ հաճույք կստանամ իմ կատարած աշխատանքից: Ամեն առավոտ քնից կարթնանամ մեծ ուրախությա՞մբ, անգամ եթե ձմեռ լինի և կշտապեմ աշխատանքի՞, թե՞ անգամ ամռանը ցանկություն չեմ ունենա դուրս գալ անկողնուցս:

Ես որոշել եմ, որ ուզում եմ ունենալ իմ երազանքների աշխատանքը, անգամ եթե քիչ վարձատրվեմ: Գիտե՞ք ինչու: Որովհետև մենք մի կյանք ենք ապրում, և ինչու՞ տանջվելով անել այն աշխատանքը, որը չես սիրում, իսկ հետո ասել. «Էս կյանք չի», և նման այլ բաներ: Բացի այդ, եթե մի բան չսիրելով ես անում, երբեք մեծ հաջողությունների չես հասնի, քանի որ դրան չես տրամադրի ողջ ժամանակդ և ամեն առիթ կօգտագործես դրանից փախչելու համար:

Ճիշտ է, այսօր Հայաստանի աշխատաշուկան այդքան էլ չի փայլում իր առաջարկած աշխատանքով, կամ կարելի է ասել, որ ընդհանրապես չի փայլում, բայց ամեն դեպքում ես ինչ-որ նախնական աշխատանք եմ ուզում գտնել արդեն «շուրջ 6 ամիս»: 6 ամիս, հասկանո՞ւմ եք, թե դա ինչ երկար ժամանակ է: Ես իմ երազանքը կարող էի իրագործած լինել դեռ 6 ամիս առաջ, բայց ինձ արդեն 6 ամիս ուշացնում են իմ երազանքից: Ես հիմա լուսանկարչական ապարատ գնած կլինեի, գուցե իմ փոքրիկ լուսանկարչական գործը կունենայի, կամ գուցե ֆոտոլրագրությամբ կզբաղվեի: Բայց ոչ, ես նստած եմ տանը և սպասում եմ իմ ժամանակին, թե երբ վերջապես աշխատանք կունենամ:

Եվ խնդիրն ընդհանրապես քո ավարտած ֆակուլտետի մեջ չէ, և թե ինչպես ես սովորել, ու ինչ գույնի է դիպլոմդ: Որովեհտև աշխատանք չկա նույնիսկ միջազգային հարաբերությունների, իրավագիտության ֆակուլտետի շրջանավարտների համար, որոնք կարմիր դիպլոմով են ավարտել իրենց ուսումը:

Հայրիկս ասում է. «Եթե ծանոթ չունենաս՝ գործ չես գտնի, էս երկրում ոչ մի մեծ բանի չես հասնի»: Իմ ու հայրիկիս կռվի հավերժական թեման: Ես ասում եմ, որ եթե ուզում ես ինչ-որ բանի հասնել, նշանակություն չի ունենա, թե որ երկրում ես ապրում, կարևորը շատ աշխատելն է ու նպատակից հետ չկանգնելը: Ես հայրիկիս ասել եմ, որ նրան ապացուցելու եմ, որ հնարավոր է մեծ հաջողությունների հասնել: Եվ մենք պայմանավորվել ենք, որ 10 տարի անց ես նրան ցույց կտամ, թե ինչքան բանի եմ հասել իմ արդար աշխատանքի ու իմ թափած ջանքերի շնորհիվ:

Հասկանո՞ւմ եք, քանի որ մենք Հայաստանում ենք ապրում, ես չէի կարող ասել 5 տարի հետո, որովհետև երկրի ընձեռած հնարավորությունները հնարավոր է թույլ չտան: Բայց ես վստահ եմ, որ ես շատ բանի հասած կլինեմ, և հնարավոր է, որ ձեզ աշխատանք առաջարկողներից մեկն էլ հենց ես լինեմ:

Բայց ամեն դեպքում, խորհուրդ կտայի աշխատանք ընտրել ոչ միայն աշխատավարձի համար, այլև որպես անհատ ինքնահաստատվելու և այս աշխարհում ձեր մասին հիշողություն թողնելու համար: Իսկ ինձ մաղթեք, որ շատ չուշանամ երազանքիցս: