Տատս ունի 5 թոռ, ու 5-ի միջից ամենահետաքրքրասերը, թերևս, ես եմ: Դեռ մանկուց եմ հետաքրքրվել իմ հարազատներով ու միշտ սիրել եմ ազգակիցներիս:

Առհասարակ, ես բոլորին մեծ հաճույքով ու հպարտությամբ եմ պատմում իմ պապերի ու ապուպապերի մասին: Հորս պապը՝ Միհրանը, ապրել է Խոժգյալդի կոչվող գյուղում, որը հայտնի տվյալներով Սասունի շրջանում է գտնվում: Քույր ու եղբայր է ունեցել: Պատերազմի տարիներին իրենց աչքի առաջ մորթելով ծնողներին՝ փորձել են նաև իրենց սպանել, բայց Աստծո կամոք նրանց հաջողվել է փախչել: Նա փոքր էր այդ ժամանակ՝ 5 տարեկան, Բաղդասարը՝ 7 տարեկան, իսկ Զիլիֆը՝ նրանց մեծ քույրը, 18 տարեկան: Երբ նրանց փախցրել են, բոլոր երեխաները լրիվ տարբեր ուղղություններով են գնացել, հորս պապին բերել են Ստեփանավան՝ մանկատուն, Զիլիֆին տարել են Թալին. քանի որ նա արդեն չափահաս էր, ամուսնացել է: Նրանց միջնեկ եղբորը՝ Բաղդասարին, տարել են Ամերիկա:
Շատ տարիներ անց, երբ Միհրան պապս չափահաս է եղել, ինչ-որ տպագրության միջոցով գտել է քրոջը ու այդքան երկար ընդմիջումից հետո նորից կապվել նրա հետ: Եղբայրը, որը գտնվում էր Ամերիկայում, մինչ օրս անհայտ է: Իմ ամենամեծ երազանքներից մեկն է նրա ժառանգներին գտնելն ու պապերիս վաղեմի ցանկությունը կատարելը:
Միհրան պապս ունեցել է 3 որդի, որոնցից մեկը՝ Հրանտը, իմ պապն է: Հրանտ պապիկս 41 տարեկան հասակում մահացել է հիվանդությունից, ես նրան երբեք չեմ տեսել: Միհրան պապս նաև դերասան որդի է ունեցել՝ Մայիս անունով, որը նույնպես երիտասարդ տարիքում մահացել է:
Զիլիֆն ունեցել է շատ երեխաներ ու հիմա նրանք բնակվում են Արմավիրի մարզի Խանջյան գյուղում: Ամեն ամառ մեծ անհամբերությամբ եմ սպասում, թե երբ եմ գնալու իրենց տուն ու մասնակցելու ծիրանահավաքի հաճելի գործընթացին:
Հիմա այնքան հպարտ եմ, որ կապված եմ հարազատներիս հետ ու այնքա՜ն մեծ համոզմունք կա իմ մեջ, որ կգտնեմ Բաղդասար պապիս զավակներին:

Օգոստոսի 24-27 Վրաստանի Մառնեուլի շրջանում տեղի ունեցավ «One Caucasus 2017» ամենամյա երաժշտական փառատոնը: Փառատոնի մասին իմացել էի Վրաստանում ապրող իմ բարեկամներից: Փառատոնը հիմնվել է 2014 թվականին և ամեն տարի տեղի է ունենում Հայաստանին և Ադրբեջանին սահմանամերձ Ծերաքվի գյուղում: «Մենք ընտրել ենք Մառնեուլին, քանի որ այն հայտնի է որպես մի շրջան, որտեղ տարիներ շարունակ կողք կողքի խաղաղ ապրում են բազում էթնիկ և կրոնական խմբեր: Կովկասը համարվում է բազում հակամարտությունների տարածաշրջան, այդ պատճառով մեր նպատակն է՝ հատկացնել անվտանգ և ոգևորիչ միջավայր ողջ Կովկասի տարածաշրջանի երիտասարդների հանդիպումների և համագործակցության համար»,- ասում են փառատոնի կազմակերպիչները: Եվ ես միանշանակ համաձայն եմ նրանց հետ: Ամեն տարի այստեղ գալով՝ ականատես եմ լինում հայ-ադրբեջանական-վրացական բարեկամական հարաբերություններին: Նույնիսկ սահմանին հայ-ադրբեջանական հակամարտությունների ժամանակ Մառնեուլիում ապրող և առևտուր անող հայերի ու ադրբեջանցիների միջև ագրեսիայի և թշնամության ոչ մի նշաններ չկային, ինչը չեմ կարող ասել Սադախլոյի շրջանի մասին: Թե՛ 1918 թվականին, թե՛ 2016-ի ապրիլյան դեպքերի ժամանակ Սադախլոն փակել էր ճանապարհները հայ առևտրականների համար: Մառնեուլի շրջանի ադրբեջանցի, հայ և վրացի բնակիչները մեծ բողոք ներկայացրին Վրաստանի կառավարությանը, ինչից հետո հայերին նորից թույլ տվեցին ներս մտնել Սադախլո՝ առևտուր անելու:

Վերադառնանք «One Caucasus» փառատոնին: Այս տարի փառատոնին մասնակցեցին երաժիշտներ ավելի քան 15 երկրներից` Վրաստան, Ադրբեջան, Հայաստան, Գերմանիա, Հնդկաստան, Քենիա, Ռուսաստան, Ֆրանսիա, Լեհաստան, ԱՄՆ, Թունիս, Ուկրաինա և Նեպալ: Փառատոնը միավորում է ոչ միայն երաժիշտների, այլ նաև արվեստագետների, անիմատորների, ճարտարապետների և կամավորների թե՛ Կովկասից, թե՛ ամբողջ աշխարհից: Հայաստանից մասնակցում էին «Ջրիմուռներ»-ը, «Marbey» ջազ խումբը և «Վիշապ» անսամբլը: Ցավոք սրտի, չհասցրի նրանց կատարումը լսել: Բայց լսեցի մի շարք այլ կատարողների և անկեղծ ասած՝ շատ տպավորված եմ նրանց յուրօրինակ ոճերով: Ինձ համար ամենատպավորիչներից մեկը Լեհաստանից եկած «Psio Crew» խումբն էր, որը համատեղում է լեհական ազգային երաժշտությունը ժամանակակից ոճի և մեծ էներգիայի հետ: Հնչողությունը տարօրինակ, բայց միևնույն ժամանակ՝ հետաքրքիր էր: Նրանք ընդամենը մի քանի րոպեում ակտիվացրին հազարավոր հանդիսատեսների: Շատ հավանեցի:

Կարծում եմ` «One Caucasus» երաժշտական փառատոնը միջացառում է, որն ուղղված է տարբեր ազգերի մարդկանց միմյանց հետ համախմբելուն և ուղղակի լավ ժամանակ անցկացնելուն:

Լուսանկարը՝ Իզա Ասծատրյանի, Սյունիքի մարզ, գ. Հալիձոր

Առավոտ էր, ժամը 7:00, զարթուցիչս` մայրս, ձայն տվեց.
-Իզա՜…
-Հա՜,-ասացի ես:
-Վե՛ր կաց, կուշանաս,- ասաց մայրս:
-Հա՜, հեսա,- ասացի ես ու աչքերս փակեցի, բայց գիտակցեցի, որ կուշանամ: Դե ինչ, որոշեցի վերջապես վեր կենալ ու անցյալում թողնել ամառային տրամադրությունս: Բայց շա՜տ դժվար էր: Դե գիտեք, ամառային արձակուրդները անցյալում թողնելը պարզապես դաժան է:

Այդ փորձությունը հաղթահարելով, աչքերս մի կերպ բացեցի, պատրաստվեցի ու գնացի դպրոց: Շուտ գնացի, որովհետև միջոցառման մասնակիցները պետք է շուտ գնան ու միշտ «մի մարդու նման»: Ինչպես ամեն միջացառման, այս միջոցառմանը ևս ես մասնակցում էի, այնպես որ ելք չկար, պետք է շուտ գնայի: Հասա դպրոց, սեպտեմբերմեկյան տրամադրություն էր, բայց ուսումնատենչ աշակետներս, որոնք առաջին դասարան էին գալիս, դեռ չէին եկել, իսկ ես նրանց անհամբերությամբ էի սպասում:

Մինչև բոլորը կգային, միջոցառումը կսկսեինք, որոշեցինք լուսանկարվել, ինչու ոչ, նաև սելֆի անել: Շուտով առաջին դասարանցիները ժամանեցին, ծաղիկներն ու սեպտեմբերմեկյան ժպիտները անպակաս էին:
Միջոցառումը սկսեցինք, որը լիքն էր երաժշտական և պարային համարներով, իսկ մեզնից հետո ելույթ ունեցան առաջին դասարանցիները, նվերները ստացան, ապա հայտարարեցին դասարանների և դասղեկների անունները, որպեսզի գնանք և սպասենք ուսումնական տարվա առաջին դասին: Ասեմ, որ տարեցտարի ավելի երկար ենք կանգնում ու սպասում մեր դասարանի անվանը: Վերջապես մեր դասարանի հերթն է, ուրախ-ուրախ մտանք դպրոց: Մեր դասասենյակը նույն լուսավորն էր մնացել: Դասարանում նոր դասընկեր չկար, ոչ էլ ինչ-որ մեկը դուրս էր եկել, մենք նույնն էինք մնացել, թե՛ մեր կատակներով, թե՛ մեր կազմով: Ինչպես միշտ, այս տարի ևս մեր դասարանում նստատեղի «կռիվ էր», բայց պերճախոսներս մեր ուզած տեղերը նստեցինք, ու մեր դասղեկը հարցրեց, թե այս տարի ով ինչ նպատակ ունի: Քանի որ առաջին նստարանին ես էի, ինձանից էլ սկսեցինք:
-Ինչպես ամեն տարի, այս տարի ևս բոլորիս նպատակը լավ սովորելն է,-ասացի ես:
-Իմ կարծիքով պետք է լավ ընկերներ լինենք, իրար սիրենք ու հարգենք,- ասաց Գոհարը, ով իմ կողքին էր նստում:

Այդպես բոլորս էլ խոսեցինք, հետո ուսուցչուհիս անդրադարձավ մասնագիտական կողմնորոշմանը: Գրեթե բոլորս կողմնորոշվել էինք այդ հարցում, իսկ կատակողները իրենց չէին կորցնում:
Զանգը հնչեց: Այսօր դասերը և՛ քիչ էին, և՛ կարճ: Մեկ դասաժամ էլ արեցինք ու ասացին, որ գնանք տուն, բայց մենք որոշեցինք դասարանով մնալ, մի լավ կարոտներս առնել ու մի հանճարեղ բան մտածել: Նստեցինք, ժամը ժամից անցավ, հանճարեղ բան չեկավ միտքներս, արդեն տուն գնալ էր պետք: Որոշեցինք շարունակել հաջորդ օրը ու գնացինք տներով:

Դե ինչ, սեպտեմբերմեկյան տոնն ավարտվեց: Բայց նախքան հոդվածս ամփոփելը, ուզում եմ Հալիձորի իմ դասընկերների անունից շնորհավորել բոլորին գիտելիքի օրվա կապակցությամբ և ուսման մեջ նորանոր հաջողություններ մաղթել:

Զույգ քույր ունենալն ունի կարգին պլյուսներ:

Դրվագ առաջին. ֆիզկուլտուրայի դաս

-Աղջիկ ջան, «2» եմ նշանակում:

-Լավ էլի, ես չեմ կարողանում էդ վարժությունը կատարել:

-Դա քո խնդիրն է, «2» ես ստանում:

Մատյանը բացվեց:

-Մամյան Մոնիկա, 31-րդ համար:

12-րդ դասարանում էդ անտեր գնահատակը էլ ոչ մի աղջկա չէր կարողանում լացացնել:

***

Դրվագ երկրորդ

-Մոնիկ, համոզել եմ, որ «2»-ը հեշտ կարա «8» դառնա, սպասում ա քեզ, մեծ մարդ ա, մի ջղայնացրու, գնա, հանձնի նորմատիվը:

-Դու ինձ չգիտե՞ս: Շատ լավ գիտես՝ չեմ հանձնելու, ինչ ուզում ես՝ արա:

-Լավ, տուր ինձ հագիդ «մայկան», դու էլ իմը հագի:

Դրվագը վերջացավ բարեհաջող:

***

Դրվագ երրորդ

-Ընկե՛ր Զ, եկել եմ, կներեք ինձ, կարո՞ղ եմ կատարել վարժությունը:

-Ոչինչ, ոչինչ: Կատարիր: 1, 2, 3… 10:

-Վերջացրի:

-Մոնիկա ջան, բա որ սենց կարողանում ես, ինչո՞ւ չես հանձնում: Սա էլ քո «8»-ը, ազատ ես:

Վախ, անհանգստություն, սպասում. սրանք այն երեք զգացողություններն են, որ զգում է ցանկացած առաջին կուրսեցի սեպտեմբերի մեկի առավոտյան։ Այդ զգացողություններն այս տարի ինձ էլ այցելեցին։

Ես ընդունվել և այժմ էլ սովորում եմ Շիրակի պետական համալսարանի Կառավարում բաժնում։ Բազում ակնկալիքներ և նպատակներ ունեմ կապված այս չորս տարիների հետ։

Երբ իմ հարազատները և բարեկամները հարցնում էին, թե որ բաժինն եմ ընդունվել, պատասխանս լսելուց անմիջապես հետո գրեթե բոլորը մի փոքր խռպոտ ձայնով, և մի փոքր էլ կատակով հարցնում էին.

-Ըբը, էդ ո՞ւմ բդի կառավարես։

Եվ ամեն անգամ այս տարօրինակ հարցը լսելով ես սկսում էի ամենասկզբից ներկայացնել մասնագիտությանս բնույթն ու կարևորությունը։

Իսկ արդեն սեպտեմբերի մեկի առավոտյան ես և ընկերուհիս (նա նույնպես «կառավարողներից» է) շփոթված մտանք համալսարանի բակ։ Այնտեղ մի փոքր սպասելուց և նոր ընկերներ ձեռք բերելուց հետո առաջացանք հաստատություն այն ոգևորությամբ, որ դաս ենք անելու և ծանոթանալու ենք մյուս «կառավարողների» հետ։ Սակայն պարզվեց, որ «կառավարողներս» այդ օրը դաս չունեինք, և մեզ մնում էր միայն վերցնել դասացուցակը և պատրաստվել հաջորդ հանդիպմանը։

Ճամբարում էի, նոր եմ վերադարձել: Մտածում ես, թե գնացել էի հանգստանալո՞ւ: Դե, դա էլ իր հերթին, բայց մեր՝ ճամբարականներիս գլխավոր նպատակը «Վիքիմեդիա Հայաստան»-ի մի մասնիկը դառնալն ու հայերեն Վիքիպեդիան զարգացնելն է:

Պատկերացրեք մի վայր, որտեղ հավաքվել են Հայաստանի ու Արցախի տարբեր շրջանների 67 երեխաներ, որոնց գլխավոր նպատակը մեկն է. գիտելիքը հասանելի դարձնել բոլորին:

Տասն օր անմոռանալի հիշողություններ, տասն օր գիտելիքների մի այնպիսի մեծ պաշար, որը միշտ պետք կգա, տասն օր ծանոթություններ, որոնք կյանքն ուղղակի դարձնում են պայծառ, տասն օր ընկերներ, որոնք քեզ միշտ պետք են:

Մեծ երջանկություն է, երբ դու անձամբ շփվում ես «Վիքիմեդիա Հայաստան»-ի հիմնադիր տիկին Սուսաննայի հետ, լսում նրա պատմությունները, ծանոթանում նրա անցած ուղուն:

Շատ մեծ ուրախություն է նաև մի վայրում տասն օր անցկացնել մարդկանց հետ, որոնց հետ դու ունես շատ ընդհանրություններ: Էլ ավելի մեծ ուրախություն է ձեռք բերել ընկերների նման մեծ բանակ. Վադիմի պարելը, Արշակի լացելը, Դաթոյի՝ իր ազգության հետ կապված պատմությունները, Տիկոյի կսմթելը, Հովոյի ծիծաղը, Նանեի հետ պտտվելը, ընկեր Արթուրի խիստ հայացքը, Էրիկի երգելը, Ռոզայի դանդաղաշարժությունը, Ռիտայի աչքերը, Սոֆիի նեղանալը, խմբագրումների ժամանակ Կարոյի՝ երգը բարձր միացնելն ու ընկեր Ստեփանյանի բարկանալը, Արփիի բարությունն ու Իզայի նվերներ փոխանցելը, Մանյայի հոգատարությունն ու բոլորի՝ իմ խուճուճները շատ սիրելը, Թամարայի հետ վերջին օրերին ծանոթանալն ու խոսելը շատ տարբեր թեմաներով, Անահիտի՝ գաղտնի ընկերոջս հետ մի օրում շատ կապվելը…

Եթե շարունակեմ այս շարքը՝ շատ երկար կստացվի, աչքերս կցավեն, ու ես կկարոտեմ Մանյայի պատրաստած աչքի թրջոցները:

Բոլորիդ շատ սիրում եմ ու կարոտում, իսկ կարոտը մեղմելու համար աշխատում ենք, հիշե՛ք. շաբաթական մեկ լիարժեք, նորմալ հոդված:

«Մամա, պապա, պամա, մապա»: Ամեն օր լսում եմ այս խոսքերը, չնայած՝ ծնող չեմ, այլ պարզապես մեծ քույրիկ:

Ես մեր ընտանիքի մեծ երեխան եմ և ունեմ փոքր քույր և եղբայր, որոնցից այդքան էլ մեծ չեմ: Իսկ ուղիղ մեկ տարի երեք ամիս առաջ մեր ընտանիքում համալրում եղավ: Շատ կարևոր ու մեծ համալրում: Լույս աշխարհ եկավ իմ փոքրիկ եղբայրը: Իմ և եղբորս միջև տարբերությունը տասնհինգ տարի է: Նա ծնվեց և իմ կյանքը լցրեց թե՛ ուրախությամբ, թե՛ ջերմությամբ, թե՛ երջանկությամբ: Նա կարծես փոքրիկ հրեշտակ լինի՝ Աստծո կողմից ուղարկված մեր ընտանիք՝ այն ավելի միավորելու և երջանկացնելու: Նրա շնորհիվ իմ ամեն օրը լցվում է խաղով և բազում արկածներով: Երբ ես երկար ժամանակով բացակայում եմ տանից՝ զբաղված լինելով տարբեր գործերով, ինձ պարզապես խեղդում է կարոտը, և ես անհամբեր սպասում եմ, թե երբ եմ գրկելու նրան:

Նրա շնորհիվ ես նորից տեղափոխվում եմ դեպի մանկություն: Անգիր գիտեմ նրա բոլոր մուլտֆիլմերը և մանկական երգերը: Մենք ժամերով միասին խաղում ենք նրա ավտոմեքենաներով և գնում ենք զբոսնելու: Նրա պատճառով օրվա ընթացքում ես փոխում եմ իմ զգեստը ավելի քան հինգ անգամ, քանի որ դրանք կեղտոտված են լինում նրա կերակուրներով, շոկոլադով և «լոզերով»:

Փոքրիկս շատ հետաքրքիր և խելացի երեխա է: Նա շատ արագ սովորում է այն, ինչ տեսնում է: Նա դեռ տասնմեկ ամսեկան էր, երբ սկսեց քայլել, իսկ պարում էր նա ավելի վաղ: Սիրում է երաժշտությունը, հատկապես՝ հայկական երգերը: Սիրում է էլեկտրական լարեր և հեռախոսի մարտկոցներ: Սիրում է համակարգիչներ, սկավառակներ և նման տարբեր սարքավորումներ, որոնց ձեռք տալ չի կարելի: Շատ է սիրում զբոսնել, հատկապես՝ պոկելու և հետազոտելու համար դրսի բոլոր ծառերի բոլոր տերևները: Շատ է սիրում կենդանիներին, հատկապես՝ կատուներին և շներին: Նա նաև ուտել է շատ սիրում, ուտում է ամեն ինչ: Մեր միակ խնդիրը խոսելն է: Ինձ թվում է՝ եղբայրս պարզապես ալարում է խոսել, քանի որ մենք հասկանում ենք նրա ամեն ժեստը և միմիկան: Նա ասում է տարբեր հեշտ բառեր, ինչպես ՝ մամա, պապա, մապա, դուս, Աբա (Աբրահամ), ապիս (ապրես), բայց դե, դրանք շատ քիչ են: Իսկ ամենազվարճալին այն է, որ նա ինձ անվանում է պամա, երևի նրա համար, որ ես իր համար հա՛մ մայրիկ եմ, հա՛մ հայրիկ, կամ էլ պարզապես դժվարանում է արտասանել իմ անունը: Նա իմ երջանկության աղբյուրն է, և ես չեմ պատկերացնում կյանքիս որևէ վայրկյանը առանց նրա: