Սարերն էլ մեզ պես մարդիկ են հոգնած…

Եղբայրներ անշարժ,

Բարեկամներ հեռու:

Մեկն էլ լիներ իրենց ցավը վերցներ,

Ցավդ տանեմ, հայոց սարե՜ր…

Մարդիկ չհեռացան գյուղիցս անդարձ։

Գյուղս հեռացավ մարդկանցից հավերժ…

Մարդիկ հեռացան գյուղիցս հանկարծ,

Գյուղս դատարկվեց բոլորից հավերժ:

Գյուղիցս բացի դատարկվեց հոգիս էլ,

Կամ միգուցե դատարկեցին:

Դատարկվեց գյուղս էլ, հոգիս էլ:

Ու՞ր եք…

Գյուղից հավքերն ելան

Ու թռան դեպի հեռուն:

Ու՞ր են…

Արի քեզ տանեմ այն երկիրը, որը դարերի պատմություն ունի,

Որի ամեն մի քարը մի զինվորի կյանք է արժեցել,

Որտեղ դեմքերն ու դեպքերը փոխվում են, իսկ պատմությունը՝ ոչ:

Կրկնվում է,

Պատմությունը կրկնվում է:

Կա՞ ավելի անջնջելի պատմություն, քան հայինը:

Կա՞ ավելի…

Ա՜խ, ո՞ւմ երկիրն է այսքան ցավ ու դավ տեսել:

Ո՞ր երկրի համար են հազարամյակներ արյուն հեղել,  ինչպես Հայինը:

Ո՞ր ազգն է մեռնում հայրենիքի կարոտից, ինչպես հայը…

Քո ցավը, ՀԱՅՐԵՆԻՔ,

կրակե շապիկ է.

հագնում եմ` վառում է,

հանում եմ` մեռնում եմ:

 Վարդգես Պետրոսյան

Աշունը՝ մահաշունչ, քամին՝ ցնորված, ժողովուրդը՝ խելագար․․․

Քամին սուրում է, թվում էր՝ մեղեդի է նվագում, որի մեջ կար ցավ, կսկիծ։ Պտտվում էի  Եռաբլուրում ու չգիտեի՝ ինչ անել․ խելագարվե՞լ էի։ Նկարները ժպտում էին այնքա՜ն կենդանի, որ թվում էր՝ տղաները կողքիս կենդանի կանգնած են, որ ուզեն՝ զրույց կբացեն, կպատմեն ինձ հայրենի լեռների մասին, իրենց տեսած պատերազմի, որ մենք հազիվ թե կռիվ-կինոներում ենք տեսել ու իրականում պատկերացում էլ չունենք։ Ախր, մենք ի՞նչ ենք տեսել, ի՞նչ գիտենք․ չէ՞ որ մեր կյանքը սահմանափակվում է տաքուկ անկողնում քնելով, իրար հետ սրճարանում մի բաժակ թեյի շուրջ զրուցելով և․․․ ինչևէ։

Նայում էի նկարներին, մտովի զրույց բացում, երբ կողքից լացի սաստիկ ձայներ էին լսվում, ձայներ, որ հոգին հանում են մարդու։ Աջ ու ձախ էի նայում, երբ տեսա մի տիկնոջ, ում հայացքի մեջ գտա նախնիներիցս մի կտոր, հայացք, որի մեջ կար ցավ, տառապանք։

Կի՞նը, գիտե՞ք ինչպիսին էր․․․  Հիսունվեց տարեկան էր, հագին տարազ էր, առջևի մասի բացվածքը զարդարել էր թավշյա սև կտորը։ Երեքփեշանի արխալուղ էր հագին, իսկ փեշին կպած՝ ոսկեգույն ժապավեն։ Ճակատնոց էր կրել, շատ էր գեղեցիկ։ Ձեռքին զենք էր, և, ինչպես «Վարդանանքի» հերոսուհին, քայլում էր ու զենքով ձայն տալիս նրանց՝  գերեզմանների տակ փափուկ հողը գրկած ու հավերժի քնով ննջած իր զավակներին։  Աչքի՞ս է երևում, թե՞ այդ կինն է ցնորվել։ Վախենում էի մոտենալ, ո՞վ է , ի՞նչ է ուզում։ Գլխումս անհամար հարցեր էին պտտվում, պատասխաններն էի ուզում իմանալ։ Վախը գրպանս դրած՝ մոտեցա կնոջը, ով, չնայած իր տարիքին, սարսափելի ծեր էր երևում։ Գուցե ցավի՞ց։ Մոտեցա և․

-Կներեք, ո՞վ եք Դուք, ինչո՞վ կարող եմ օգնել Ձեզ։

-Ես՞ (քմծիծաղ տվեց, դա նշան էր այն բանի՝ իբրև չես ճանաչու՞մ)։ Դու օգնես ի՞նձ։ Ինձ հիմա ոչ ոք չի կարող օգնել, իսկ ովքեր օգնել են, պաշտպանել են ինձ, այժմ դարձել են հավերժի ճամփորդ։ Տե՛ս, նայի՛ր (ձեռքի զենքով շիրիմներն էր ցույց տալիս)։ Գնա՛, աղջիկս։

-Ի՞նչ, ի՞նչ եք խոսում։ Մի րոպե, ախր Ձեր զարդերը, հագուստը․․․ Ի՜նչ ծանոթ են։ Դուք այն տա․․․

- Այո՛,  Արցախի տատիկն եմ, այն տատիկը, որ խորհրդանիշ ու այցեքարտ էր հանրության  համար։

-Իրավ որ․․․

- Տեսնու՞մ ես ցավը ինչպես է հոգիս հանել, ծերացել եմ, թեպետ այդքան էլ մեծ չեմ։ Բայց գիտե՞ս քանի պատերազմ եմ տեսել․․․ 1988, 2020, 2023․․․ Քանի՜ սերունդ եմ մեծացրել, որ ապրեն ազատ ու խաղաղ հայրենիքում, բայց այդ նույն ջահել սերնդին հողին եմ հանձնել ու փայփայել։

-Հասկանում եմ ․․․

-Չէ՛․․․ Դուք ոչինչ չեք տեսել․․. Հայրենիքս հանձնել են ու  տղաներիս այստեղ են բերել, մինչդեռ նրանք իրենց հանգիստը պետք է ծննդավայրում գտնեին՝ Արցախում։

-Երևում է՝ Ձեզ  շատ են նեղացրել, հա՞։

-Ի՞նձ, ինձ սպանել են այն ժամանակ, երբ որդիներիս են տարել, երբ որդիներիս թուրքը մորթել է ու գլուխները ցցին հանած ինձ ներկայացրել, իսկ ես անզոր էի․․․ Այնքա՜ն անզոր․․․

-Հայրենի՜ք ջան․․․

-Դե ․․․ Էլ չխոսեմ ընտանիքիս անդամների մասին։

-Ընտանի՞ք, անդամնե՞ր…

-Այո՛․․․  Վանը, Էրզրումը, Սեբաստիան, Բիթլիսը․․․ Էլ ո՞րը թվարկեմ, մենք քույր-եղբայրներ ենք։ Մենք բոլորս իրարից հեռացել ենք․․․ Թուրք կոչեցյալն է բաժանել, նա, որ անգամ երկրի երեսին գոյություն չուներ, երբ մենք կայինք։

- Հայրենի՜ք ջան, ես հավատում եմ, որ գալու է Աստծո արդար դատաստանը, և մարդիկ պատասխան են տալու։

-Կույր ու խուլ աշխարհը պիտի պատասխան տա զավակներիս կյանքից անժամանակ հեռացնելու համար, հայրենիքս ծվեն-ծվեն անելու համար։ Ես ամեն օր աղոթում եմ Աստծուն՝ սպասելով ահեղ դատաստանին, իսկ  լավագույն տարբերակը ՝ համախմբվածությունն է։

***

Մենք միշտ փորձում ենք փախչել իրականությունից, որովհետև ավելի դատարկ է, քան անցյալը։ Անցյալը ինչքան էլ տխուր եղած լինի, մի տեսակ ջերմություն ունի․ իրավ որ, այդպես է։ Մենք շարունակ հիշում ենք մեր ապրած զգացմունքները, հարազատների հետ ունեցած խոսակցություններն ու արցունքների հետևից ընկած անկեղծ ժպիտները։ Երբ շրջվում ու հայտնվում ենք ներկայում, մի տեսակ ոչինչ չի արդարացնում մեր հույսերը, սպասելիքները․ գուցե մի օր ցավն ու ջերմությունը ջերմ թվան, չգիտեմ։

Մենք անընդհատ կորցնում ենք, ամեն օր ենք կորցնում, որովհետև չենք վախենում կորցնելուց, որովհետև ամեն ինչի մեջ մեղադրում ենք ճակատագրին, նախախնամությանը, բայց ոչ մեզ․․․

Ապրում ես  ու հասկանում, որ միայն ժամանակի ընթացքն է բուժում կամ պարզապես բթացնում քո ցավը․․․ Ապրում ես, ժպտում, արարում․..

Թող կանգ առնի պտույտը, հայտնվեմ այն տեղում, որտեղից կտեսնեմ անցյալը, իսկ ներկան ձեռքերումս կլինի։

Ժամանակի հետ հավասար շարժվելը աննկարագրելի դժվար է կամ ուղղակի անհավանական: Օրերը այնքան արագ են անցնում, ասես ինչ-որ տեղ են շտապում: Տեսնես` ո՞ւր: Գրողը տանի, ինչքան ցրված ու խառն եմ ես, ո՞նց էր կարելի մոռանալ, որ շուտով Ամանոր է, իսկ դա նշանակում է, որ վե՛րջ, սկսում ենք նոր կյանք` նոր մտքերով: Որտեղ Ամանորը, այնտեղ էլ անակնկալներ, իսկ անակնկալները երևի լավ ու վատի չեն բաժանվում: 2023-ը ինձ շատ մեծ անակնալ էր պատրաստել, որի մասին կասկածներ չուներ ոչ քո, այդ թվում նաև ես: Մի մեծ տոպրակ, որը լի էր հիասթափությամբ, հուսահատությամբ, օդում կախված հույսերով, չիրականացած նպատակներով, երազանքներով ու խոստումներով: Անկախ նրանից, որ կրկին հնարավորություն կա կյանքը սկսել նոր ճերմակ էջից ու մի մատ խորքից, մեկ է, հիասթափությունը այդ էջերում իր տեղը միշտ ունենալու է անկասկած: Միտք չկա հանձնվելու, չէ որ միշտ պետք է առաջ շարժվել ու ուշադրություն չդարձնել, թե ովքեր են ուզում կոտրել քեզ, ովքեր են լքել քեզ, չվախենալ միայնակ մնալուց և անգամ չհուսահատվել այն ժամանակ, երբ խլում են սեփական հողդ, խաղաղությունդ, ներդաշնակությունդ…

Անկեղծ ասած՝ դժվարանում եմ ասել ստացված տարի՞ էր, թե՞ ոչ, չնայած որոշ նպատակներ իրականացան, իսկ որոշ նպատակներ էլ շատ խնամքով ծալեցի ու թաքցրեցի դարակի խորքերում, որտեղ երբեք ձեռքս չի հասնի, քանի որ այնտեղ այն հիշողություններն են, որոնց երբեք չեմ դիպչի, որովհետև այնքան նուրբ են, դիպչելու դեպքում միանգամից կկոտրվեն… Հիշողությունների տեղը դարակն է, իսկ ամփոփումը ոչ ոք չի հետաձգել, մի խոսքով…

Այս մեկ տարվա ընթացքում օրեր եղան, որ երազել եմ գոյություն չունենալ, բայց հետո հասկացել, որ ցանկացած պահի ապրելը կարող է երազանք դառնալ: Հասկացել եմ, որ օրերը սովորական չեն, այլ ամեն օրը մի կյանքի դաս է: Դասեր, որոնք սովորեցնում են գնահատել այն ամենը, ինչը տրվում է կարճ ժամանակով կամ անժամկետ, շնորհակալ լինել անգամ այն փորձություններին ու մարդկանց, ովքեր ցավեցրել են մեզ կամ պարզապես օտարացել, բայց ինչ-որ մեծ ու կարևոր բանի կամ դասի համար էին ուղղված, ինչ-որ յուրահատուկ իմաստության, որը հասկանալով է հնարավոր սովորական կյանքին յուրահատկություն տալ ու այլ հետաքրքիր կետից շարունակել առաջ շարժվել, այս անգամ այլ տեսքով, այլ դիմագծերով, այլ մարդկանցով կամ պարզապես մենակ ու այլ՝ բոլորին անծանոթ անծանոթի հայացքով….

Օրեր եղան նաև, որ կորցրեցի բանականությունս: Կորցրեցի ինքս ինձ սեփական կյանքումս ու վերագտնելը դարձավ մեծ խնդիր: Ինձ գտնում էի ամենուր, բացի գլխավոր տեղից՝ իմ կյանքից: Կյանքս և ուղեղս գիտակից մակարդակից դուրս էր եկել և անջատվել: Ու գիտե՞ք ինչ հասկացա, որ դա նույնպես անհրաժեշտ է, քանի որ առանց այդ պահերի չէի հասկանա` ինչ եմ ուզում սեփական կյանքիցս ու սեփական եսիցս: Մի սիրուն օր արթնացա ու հասկացա, որ ազատվել եմ գլխիս հիմար ու կպչուն մտքերից, մարդկանցից ու գրողի տարած խոստումներից, սենտիմենտալ պահերից: Ծիծաղելի էին դարձել երեկվա մտքերս, անգամ մարդիկ, ովքեր թվում էին ուժեղ ու ապահով:

Այս տարի վերջապես մեծացա: Հա, գիտեմ, որ բավական ծիծաղելի ստացվեց, քանի որ ո՞նց է կարելի լինել հասուն 22 տարեկան մարդ ու 23-ի շեմին նոր մեծանալ: Գիտակցեցի այդ ամենը, երբ հարցրեցին` ինչպե՞ս զգացիր, որ մեծացել ես, ու այդ պահին խորը շունչ քաշեցի ու ասացի.

-Մեծացա այն ժամանակ, երբ բաց թողնելը դարձավ սովորություն, քանի որ պետք է բաց թողնել այն մարդուն, ում սիրում ես, որովհետև գիտակցում ես, որ դուք ուղղակի իրար համար չեք ստեղծված: Բաց թողնել պարզապես ու բաց թողնել հեշտ, քանի որ եթե սիրում ես, փորձում ես պայքարել, իսկ ես մտածել եմ, որ սերը պարտադիր ցավ է պատճառում, պարտադիր ստիպում է տառապել, բայց արի ու տես հակառակը՝ հիվանդությունը ցավ է պատճառում, տանջում ու հյուծում, իսկ սերը ապաքինում: Հա, մոռացա ասել սերը դիմանալու մեջ չէ, զիջելու մեջ չէ, այլ ընդունելու, որովհետև ոգևորելը «ուժեղ եղիր»-ի մեջ չէ, այլ «ես քեզ հետ կլինեմ»-ի մեջ: Երևի այս իրավիճակներից հետո մեծացա ու իրավիճակները դադարեցի իդեալականացնել, կամ արգելեցի կառավարել ինձ: Ու վերջիվերջո հասկացա, որ ավելորդ մարդիկ հեռանում են, մնում են նրանք, ովքեր պետք է լինեն: Այնպես որ, չարժե ժամանակ վատնել բացասական իրադարձությունների, ձախողումների, չստացված սերերի, անկումների, ու իհարկե, մարդկանց վրա: Պետք է վայելել կյանքիդ ամեն մի րոպեն, ասես այն վերջինն է: Վայելիր երիտասարդությունդ, քանզի այն կորցնելու դեպքում ետվերադարձի հնարավորություն չես ունենալու: Ունե՞ս երազանքներ` վազիր նրանց ետևից, երազում ես այցելել Հռո՞մ` ճամպրուկդ հավաքիր ու մեկնիր: Ուզում ե՞ս փողոցում բարձր ծիծաղել՝ ծիծաղիր, ուզում ես բղավե՞լ՝ բղավիր, արա այն, ինչ ուզում ես, միայն երջանիկ եղիր: Ո՞վ գիտի, թե ինչ կլինի վաղը: Փորձիր, ընդունիր, հասիր: Արա` քանի դեռ ուշ չէ: Զգացմունքներիս այնքան տեղ տվեցի, որ քիչ էր մնում կարևորի մասին մոռանայի: Բա ո՞վ է խոսելու կրթական հաջողություններից, մոռացկոտս: Այս տարի առանձնահատուկ ձեռքբերումներ եմ ունեցել: Հասցրել եմ մասնակցել հանրապետական գիտաժողովի, քաղաքական ու առաջնորդական դպրոցների, անգամ կանանց հզորացման ակադեմիայի: Երկու անգամ էլ ներկայացրել եմ Հայաստանը միջազգային ծրագրերում: Չեմ կարծում կարիք կա նշելու, թե ինչ մեծ պատասխանատվություն է հայրենիքդ ներկայացնել շուրջ 42 տարբեր երկրների ներկայացուցիչների մոտ: Հասկանում ես, որ պատվով պետք է ներկայացնես երկիրդ, եթե անգամ ծրագրի առաջին իսկ օրվանից հիասթափվել ես ու գիտակցում ես, որ առանց զոհաբերելու ոչնչի չես հասնելու, ու պետք է սեփական սկզբունքներիդ վրայով անցնես, դե, երևի հենց դրա մեջ էլ կայանում է հայրենասիրության իմաստը:

Դե ինչ, սիրելիներս, հույս ունեմ իմ տարվա ամփոփումը ձեզ համար օգտակար կլինի… Կհանդիպենք մյուս տարի նոր մտքերով ու ծրագրերով:

Աստված ասաց.

-Հորինեք նրանց, ում պիտի սիրեք…

Հորինեցի քեզ,

Աչքերիդ հայացքը սևեռուն,

Մտքերիս խավար խորանում

Անփորձ, անմյուռոն մատներով

Մկրտեցի քեզ։

Ես անփորձ նկարիչ էի, այս չափազանց փորձված աշխարհում,

Որտեղ օդում կախված հայացքներ են լողում,

Կեռակախ ափերով բարեհամբույրները որսում են դրանք։

Աստված ասաց. քո բաժինը ջուրը գցիր, մի օր ետ կգա։

Ես եսասեր չէի բնավ,

Դու լողալ չգիտեիր։

Ու հորինեցի քեզ,

Դիմագծերիդ կարմիրը կարոտե,

Ձեռքերիս անբույր թանաքից,

Կերտեցի մունջ հոգիդ լուսե։

Ես հորինեցի քեզ իմ նմանությամբ, բայց ինձանից այնքան տարբեր,

Ու ասացի քեզ «հոգեմոտս», չիմանալով, որ հոգիդ հեռու է գուցե։

Ես հորինեցի քեզ ու սպասեցի, որ կչորանաս թաց մտքերիցս։

Եվ Աստված ասաց.

-Եղիցի լույս կավե ժամանակներին։

Մարդահորինման ավետարանում անփորձ մատներս կեսկավ, կեսթանաք գրեցին.

Հորինեք նրանց, ում կորցնելուց հետո կկորցնեք նաև ձեզ,

Եղիցի լույս, այն ամենը, որ կհորինեք կկործանի նաև ձեզ։

Պապին հիվանդ էր:

Երբ նոր եմ ծնվել, ասում են՝ ողջ օրը գրկից ցած չի դրել.

-Գետնին դնելու էրեխա չի, պետք ա միշտ գրկած պահենք։

Պապին միշտ պառկած էր։ Մենք շատ սենյակներ չունենք, ուստի ինքը հյուրասենյակում էլ հենց պառկած էր, դե հասկանալի է՝ հեռուստացույց, բազկաթոռ, սեղան, աթոռ, ամեն բան հյուրասենյակում էր։ Պապին առավոտից իրիկուն հեռուստացույց էր նայում, երբ էլ որ չէր նայում, ուրեմն քնած էր։ Ու էսպես ամեն օր մենք ու պապին կռիվ էինք տալիս, թե ում ուզած ալիքն էինք նայելու, համարյա միշտ հաղթող էր դուրս գալիս ինքը, չնայած հաճախ թույլ էր տալիս, որ մեր սիրելի մուլտերը գոնե մի կես ժամով նայենք (ամեն դեպքում մի լավ կռվից հետո իհարկե)։

Պապին ողջ օրը պառկած էր, որովհետև հիվանդ էր ու վեր կենալ չէր կարող։ Ես պապիին սիրում էի, թեկուզ հետը հեշտ չէր, հիմա էլ հիշելիս էն ջերմությունն եմ զգում, երբ գնում, ոտքերի մոտ պառկում էի, որ միասին հետը մի բան նայեմ, որն իր ճաշակով էր։ Տարիներն անցնում էին, ու պապին էլի պառկած էր, մկանները գնալով ավելի ու ավելի էին մաշվում, ինքն էլ սկսեց գնալով ավելի ու ավելի քիչ ուտել։ Պապին վատը չէր, ես իրեն վատը չեմ տեսել, ինքն ուղղակի տատու հետ յոլա չէր գնում ու էդ իրեն ստիպում էր բարկանալ: Մի անգամ, երբ տատը որոշեց մի քանի օրով գնալ ու իր բարեկամուհու տանը մնալ, նույն գիշերը պապին վատացավ, դե տատին էլ ոնց գնացել էր, հետ եկավ: Էդ ժամանակ կատակով ասում էինք, որ պապը տատու կարոտին չդիմացավ։ Առհասարակ մեր տուն շտապ օգնության գալը սովորական բան էր դարձել։ Ամեն անգամ շենք մտնող շտապ օգնության մեքենան տեսնելիս կարծում էինք, թե մեր տուն են եկել։

Պապին մի ընկեր ուներ, մեր հարևանն էր, մենք երկրորդ հարկում ենք, իրենք՝ չորրորդ: Էդ մարդն, ում անունը Խաչիկ էր, պապուց երևի ջահել էր, առույգ էր, կատակասեր, ինչ-որ հիվանդություն ուներ, բայց իրեն լավ էր զգում, հաճախ էր գալիս պապուն հյուր, գալիս էր, ձեռ առնում ու գնում: Մտքներովս էլ չէր անցնի, որ մի օր կարթնանանք, ու ինքն էլ չի լինի: Նրա մահվան օրը մուտքի դռան գլխին լամպ կախեցին։ Ոչ մեկս չգիտեր, որ պապն ամենաերկարակյացը կլինի։

Էդպես էլ չիմացանք՝ պապն ապրել ուզում էր, թե չէ, բայց մի բան հստակ էր, հիվանդ ապրելը հեշտ չէր։ Բժիշկներն ասում էին՝ պապու սիրտն առողջ է ու պինդ, էդ էր իրեն ողջ պահում։ Տեսնես ինքն ուզու՞մ էր, որ իր սիրտն էդպես ամուր լինի։ Կոպիտ մարդ էր՝ տատն ասում է։ Բայց ո՞վ անկողնուն տարիներով գամված լիներ ու կոպիտ չլիներ։ Բարդ է եղել հաստատ, բարդ և՛ իր համար, և՛ մեր։ Գուցե կարծեք, թե չար էինք, բայց մտածում էինք, որ հենց պապին էլ չլինի, մեր կյանքը կհեշտանա, բայց սխալվում էինք: Պապու կորուստը ծանր էր, իր մահից ամիսներ, անգամ տարիներ անց ես իրեն երազիս տեսնում էի: Տպավորություն էր, թե ողջ-ողջ ենք թաղել իրեն: Տարօրինակ է, երազներս միշտ նույն բնույթն ունեին. մենք պապուն գերեզմանից հանում էինք, ու ինքը շարունակում էր ապրել։

Պապու մահվան օրը… (ցերեկ էր կարծեմ, կամ առավոտ), քույրս ասաց, որ պապին էլ չի շնչում, իսկ Աշոտը (հորեղբայրս է) ասաց, որ դատարկ բան է, երաժշտության ձայնը թող բարձրացնեն, իսկ պապին, փաստորեն, իրոք էլ չկար: Մի կողմից լավ է, որ մարդիկ մահանում են. վերջիվերջո դադարում են տեսնել ու զգալ աշխարհում հաստատված ու բնականոն դարձած մարդկային գարշելի կենդանությունը։

Էլի մեր տուն եկավ շտապ օգնությունը, էս անգամ՝ վերջին անգամ, էլ պապին տուն չեկավ, էլ ու՞ր գար։ Պապին գնաց, ու անգամ իր թաղմանը մարդիկ լաց էին լինում իրենց առօրեական հոգսերի, մեկ այլ մահացած մարդու, իրենց անիմաստ վատնած կյանքի համար: Էդ օրը պապունն էր, էդ օրը լացում էին էն փայտե կտորները, որոնց մեջ ինքը պառկած էր, լացում էին էն պատերը, որոնց մեջ մարդիկ էին հավաքվել, լացում էր հողը, որն իր մեջ էլի մարդկային անկեդան մարմին էր փտեցնելու…

Մենք սիրում էինք իրար, երևի, կամ միգուցե ես էի այդպես կարծում, քանզի մեր միջև չի եղել ոչինչ, իսկ եթե անգամ եղել է, եղել է մեր մեջ: Հիվանդագին ու տարօրինակ զգացմունք, որը այդպես էլ չհասկացանք ինչ տվեց մեզ բացի խլելուց: Քայքայում ու կործանում էինք իրար ու հաճույք ստանում մեկս մյուսի տանջանքներից:

Մենք չենք սիրել, մենք պարզապես հիվանդ ենք եղել իրարով: Մենք ոչ թե սիրահարված խելագարներ ենք եղել, այլ ուղղակի խելագարներ, ում արգելված էր սիրել, կամ ովքեր պարզապես սիրել չգիտեին…

Մենք չար էինք, շատ չար: Մենք ահավոր ատում էինք իրար: Սուտ ենք ասում, թե իրար սիրում ենք: Մենք չէինք խմում, այլ հարբում էինք… Մտածում եմ՝ հարբած մարդիկ ամենաանկեղծն ե՞ն, թե՞ ամենաերջանիկը, երևի ամենահիմարներն են կամ էինք… Մենք խմում էինք խաղաղության կենացն ու նույն պահին պատերազմում իրար դեմ, խմում էինք բոլոր անիմաստ կենացները` մոռանալով կամ մտածված չհիշելով այն: Մենք ծիծաղում էինք, որ շատ տարբեր ենք միասին լինելու համար, չնայած դա ճիշտ էր, քանի որ միակ նմանությունը դա ցինիկությունն էր…

Մենք միասին երբեք խնդիրներ չէինք լուծում, այլ միայն ստեղծում մեր ձեռքերով: Ինչպես ուզում եք, նայեք, ուզում եք փիլիսոփայաբար, պատմականորեն, հոգեբանորեն. մարդու պրոբլեմները միշտ իր մեջ է:

Մենք երազում էինք ապագայի մասին, բայց կյանքին լուրջ չէինք վերաբերում, ինչպես իրար, մենք ուզում էինք միասին հաղթած դուրս գալ, բայց պարտվեցինք մեկս մյուսին կամ էլ թանկ շշերին ու էժանագին ծխախոտին…

Թվում է, թե ի՞նչն էր մեզ կապում:

Ոչինչ:

Մի քանի ընդհանուր հիշողություն, բայց հիշողությունները չեն մահանում…