Քայլում եմ ամբոխի միջով, մարդիկ այս ու այն կողմ են վազում` Ամանորի համար անհրաժեշտ իրերն ու ապրանքները գնելու համար: Մարդկանց աչքերում տեսնում եմ և՛ տխրության, և՛ ուրախության թախիծ: Ամանորյա գնումներ, բարձր գներ՝ դա է նրանց տխրության պատճառը: Սակայն տոնը տարվա մեջ մեկ անգամ է տեղի ունենում, ինչո՞ւ չուրախանալ… Հատկապես, երբ այս տոնի ժամանակ երեխաների աչքերն սկսում են ավելի վառ փայլել: Այս ու այն կողմից լսվում են մարդկանց խոսակցություններ, որոնք միայն Ամանորի նախօրեին ես լսում.

-Խոզի բուդը թանկ է, բայց դե, առանց դրա ի՞նչ Ամանորի սեղան:

-Մնաց բաստուրման ու սուջուխը գնեմ ու գամ:

-Էս հրուշակեղենը ինչքա՜ն են թանկացրել:

-Այս խմորեղենից երկու տուփ պատվիրում եմ, 31-ի առավոտյան կգամ, կտանեմ:

Եվ այսպես շարունակ, այս ամենը դեռ լսելու ենք մինչև Ամանորի գիշերը: Շատերն այս գնումների, բարձր գների պատճառով սկսում են չսիրել Ամանորը: Հիասթափվում են, տխրում, բարկանում, բայց մի բան լավ հիշեք՝ այս տոնը տարվա մեջ մեկ անգամ է տեղի ունենում, ու ինչպես սկսում, այնպես էլ շարունակում ես:

Կարևորն այն չէ, որ սեղանին ամեն տեսակ ուտելիք լինի, կարևորն այն է, որ բոլորս միասին լինենք, սիրենք ու գնահատենք միմյանց: Ուրախ ու հաճելի միջավայրում դիմավորեք Նոր տարին, և ջերմությունը չպակասի, ինչքան էլ, որ ցուրտ լինի:

-Դավ ջան, դուրս արի, մի քիչ խաղա երեխաների հետ,- ասաց մայրիկս՝ ինքն իր ասածին չհավատալով:

-Մամ, ես ե՞րբ եմ դուրս եկել, որ այսօր դուրս գամ: Սակայն… Լավ, մի քանի րոպեով դուրս կգամ:

Ես բացեցի դուռը, բակում կարծես կինո էր նկարահանվում. ամեն մեկը զբաղված էր իր գործով. որը կավիճով կլաս էր գծում, որը կատվի ձագերին էր տանջում, որը՝ իր երեխային, իսկ որոշ երիտասարդներ էլ փոքրերին էին շահագործում:

-Կլոր, այ կլոր, մի գնա` ներքևի խանութից ծխախոտ գնիր,- ասաց մի տղա՝ նայելով «կլոր»-ին:

-Այ տղա, մեծ տղա ես, չե՞ս ամաչում,- վախվորած ձայնով նկատողություն արեց «կլոր»-ի մայրը:

Սակայն այդ պահին իմ ուշադրությունը շեղեց մի այլ երևույթ: Փողոցի ծայրում մի մեքենա էր կանգնած, իսկ հետևում թաքնվել էին մի խումբ փոքր չարաճճիներ, որոնց մեջ էին նաև մեր հարևանի երկու երեխաները: Ես շատ զարմացա, երբ հասկացա, թե ինչով էին նրանք զբաղված: Երեխաները երկու կատվի ձագ էին բռնել և կռվացնում էին: Հանկարծ լսվեց բարկացած մոր ձայնը.

-Աննա, Աննա, ի՞նչ եք անում:

-Հա, մամ, Նարեկն այստեղ է:

-Աղջի, ասում եմ՝ ի՞նչ եք անում:

-Լսում եմ, մամ, ճիշտ է:

Ինչպես հասկացաք, Աննան մի քիչ տարօրինակ աղջիկ էր, իսկ նրա մայրը՝ առավել ևս: Հանկարծ լսվեց շան հաչոց, և ես տեսա մեր փողոցի ամենաերկարակյաց մարդկանցից մեկին՝ Լենդրուշ պապիկին:

-Նեսի, Նեսի,- բղավում էր ծերունին, որն արդեն մի քանի տարի է՝ կռիվ է տալիս մահվան հետ:

Հանկարծ շան հաչոցներին խառնվեցին Մարգոյի գոռգոռոցները.

-Սոնիկ քույրիկ, Սոնիկ քույրիկ:

Այդ Մարգոն մեր փողոցի BBC-ն է:

-Ձմերուկ ուզո՞ւմ եք:

-Ի՞նչ արժե:

-Կիլոն՝ 100 դրամ:

-Աղջի, հարևան մարդիկ ենք, մի քիչ էժան տուր, էլի:

-Շները քեզ հարևան,- փնթփնթաց Մարգոն քթի տակ, բայց կեղծ ժպիտով՝ ասաց.

-Չէ, Սոնիկ քույրիկ, չեմ կարող:

Մի խոսքով, ես ինչպես դուրս եկա, այնպես էլ ներս մտա:

 Դավիթ Բաբայան 14տ., 2004թ.

Իմ տատիկը խանութ ունի: Ես փոքր ժամանակ տատիկիս օգնականն էի արձակուրդների ընթացքում: Բակի բոլոր տատիկներն ու պապիկները, մեծրեը և փոքրերը ճանաչում էին ինձ: Ինձ սիրում էին հատկապես տատիկներն ու պապիկները, ովքեր ազատ ժամանակ հավաքվում էին խանութում ՝ զրուցելու , նորություններ փոխանակելու և մտքերով կիսվելու համար: Ես ճտպտում էի, խառնվում խոսակցություններին և թռվռում այս կողմից այն կողմ:

Ես շատ լավ եմ հիշում մի պապիկի, ով ինձ շատ էր սիրում և ինձ «շակալաթ» էր անվանում: Ամեն անգամ խանութ մտնելիս նրա շուրթերից հնչում էին այս խոսքերը. «Շակալա՛թս, մալմալաթ կտա՞ս»: Ես էլ նրան էի շատ սիրում: Նա վարսավիր էր, բայց ուներ մի հոբբի: Նա շատ էր սիրում որսի գնալ: Եվ երբ մենք մի անգամ զրուցում էինք որսի մասին, նա ինձ խոստացավ թռչուն բերել: Ամեն անգամ հանդիպելիս ասում էր, որ անպայման թռչուն կբերի:

Անցան տարիներ, ես մեծացա, իսկ պապիկը ծերացավ: Մի անգամ հանդիպեցինք նրա հետ, եկար զրուցեցինք, էլ «շակալաթ» չէր ասում, ես էլ առաջվա պես չէի ճտպտում: Երբ նա գնաց, ես շրջվեցի և հուսահատ ձայնով ասացի մայրիկիս. «Այդպես էլ թռչուն չբերեց»:

«Դե լավ, էլ չշարունակեմ։ Ուղղակի առիթից օգտվելով ուզում եմ շնորհավորել Հայաստանում և Հայաստանից դուրս ապրող հայերի Ամանորն ու Սուրբ Ծնունդը։ Ցանկանում եմ մի պարկ առողջություն, այս նոր՝ 2016 թվականին շատ հաջողություններ, թող մեր պանդուխտները վերադառնան հայրենիք։ Եվ ամենակարևորը, շառից-պարտքից հեռու, ժողովուրդ ջան։

Հուսամ մեր սերունդը ամանորյա նոր ավանդույթ կստեղծի, և այս ամենը հիշելով, մի լավ կծիծաղեն»:

Ծանո՞թ խոսքեր են: Կատակում եմ, որտեղից ծանոթ լինեն: Սրանք իմ երկրորդ նյութից են, ես էլ էի մոռացել, դուք ո՞նց հիշեք:

Հիմա բոլորի մոտ նախատոնական տրամադրություն է, Հանրապետության հրապարակում արդեն դրվել է այն ամեն տարի կրկնվող կանաչ բուրգը, մարդիկ սկսել են առևտուրը: Որոշեցի կարդալ հին նյութս Նոր տարվա մասին ու տեսնել, թե արդյո՞ք բարոյագիտության կանոնը՝ «Վարվիր ուրիշների հետ այնպես, ինչպես կուզեիր, որ նրանք քեզ հետ վարվեին», ազդել է ինձ վրա այս տարում:

Եվ այսպես, հըմ, ի՞նչ ունենք այստեղ: Ես բոլորին ցանկացել էի մի պարկ առողջություն: Դե, ընդհանրապես հազվադեպ եմ հիվանդանում, այս տարի զգալի վատ առողջություն չեմ ունեցել, միայն նոյեմբերյան վիրուսից չկարողացա խուսափել:

Մաղթել էի հաջողություն բոլորին: Օֆ, ծավալուն թեմա է: Նախ ասեմ, որ մինչև 17-ի թղթակից դառնալը, ես հասարակությունից վախեցող ու փոքր շրջապատի տեր անձնավորություն էի: 2016ի գալստյան ժամանակ ես արդեն որոշ առումով կորցրել էի հասարակության հանդեպ վախս: Կատակում եմ, ի՞նչ որոշ առում, լավ էլ արխային անծանոթների հետ լեզու էի թրջում: Հունվարի ինին սկիզբ դրվեց հաջողություններիս շղթային: Չգիտես ոնց, չգիտես ինչու, հայտնվեցի մի խմբում, ու մոտ մի ամիս ամեն օր, ամեն ժամ օնլայն շփվում էի վիրտուալ ընկերներիս հետ, որոնցից մի քանիսը, ուղղակի, հայտնություն էին: Շատ եմ սիրում իրենց: Անցնենք առաջ, 17-ում բավականին մեծ առաջադիմություն ունեի, մոտ տասնյակ նյութ ու մի նկարած մուլտ մի ամսում, գոհ եմ: Անգամ ամռանը ճամբար գնացի, էդ հաջողություններիս գագաթնակետն է: Լավ, հաջողություններիս մասին պատմելով այսքանով ավարտեմ, չնայած որ սրանք դեռ կեսն էլ չէին: Անցնենք առաջ:

«Պանդուխտները վերադառնան հայրենիք»: Դե, այս թեման ինձնից մի քիչ հեռու է, մի քանի բարեկամ ընտանիք ունեմ արտասահմանում, նրանց վերադարձին չէի էլ սպասում, նրանք, ինչ հիշում եմ, այնտեղ են:

«Շառից-պարտքից հեռու» լինելու համար մի քիչ փոքր եմ, դեռ կհասցնեմ կաշվիս վրա զգալ շարքային հայ մարդու վիճակը:

Նաև ասել էի, որ նոր ավանդույթ կուզեմ ստեղծվի: Ապարդյուն, կրկին համոզվում եմ, որ հայերի ամանորյա ավանդույթները փոխելն ավելի դժվար է, քան հին «Նոկիա» կոտրելը: 2017-ից շատ բան չեմ էլ ակնկալում, այսպես էլ մնա՝ լավ է: Ամեն ինչ էլ ունեմ: Այս տարի էլ չեմ մտածում պայթուցիկների ու նվեր ստանալու մասին: Արդեն ծանոթ եմ տոնական ծախսերին, գործերին: Էլ չեմ նստի և ուրախ վայելի խոզի «բուդն» ու հրավառությունը: Թե բա՝ մեծացել եմ…

Սկսվեցին, ջա՜ն, արձակուրդները սկսվեցին: Ինչքան էի սպասում: Ուռա՜, ամեն օր արդեն հավեսով կարթնանամ (ես երբեք զարթուցիչով չեմ արթնացել), մարմնամարզությունը կտևի երկար, կգնամ կլվացվեմ ու ամենասիրելի հարցս՝ թե՞յ, թե՞ սուրճ. համաձայնեք՝ բարդ ընտրություն է: Ու 15 օր շարունակ ստիպված չես արագ գործերդ վերջացնել, որ գնաս դասի, կամ հոգնած դասից գաս ու դաս սովորես, շուտ քնես ու կինո չնայես:

Վերջապես ստիպված չես գիշերվա 3-ին արթնանալ ու մտածել՝ հեռախոսդ կամ նվագարկիչդ լիցքավորման դրվա՞ծ է, թե՞ մոռացել ես: Եվ էլ չես ասի. «Մի հատ կոմպը կտա՞ս՝ դասերս գրեմ»:
Բայց ամենալավը արձակուրդների մեջ շատ ազատ ժամանակ ունենալն է: Արդեն կսկսեմ նվագարկչիս մեջ շատ երգեր ներբեռնել, կվերջացնեմ գիրքս, որն սկսել եմ մի քանի օր առաջ ու դասերի պատճառով չեմ հասցրել կարդալ: Ամենակարևորը՝ կգրեմ նյութեր 17.am-ին տպագրվելու համար:

Ուշ գիշեր էր: Բոլորը պատրաստվում էին քնել: Ես մի օր առաջ որոշել էի, որ պետք է մասնակցեմ ֆիզկուլտուրայի դասին: Մեկ էլ միամիտ բացեցի կոշիկների տուփը, տեսա իմ բոթասները և հիշեցի, որ պետք է բոթաս տանեմ: Ես ասացի մայրիկին.

-Ես վաղը ֆիզկուլտուրա չեմ անելու:

-Ինչո՞ւ:

-Որովհետև պետք է բոթաս տանեմ դպրոց:

-Է՜, դու էլ տար…

-Բոթասը ծանր է, իսկ ես պետք է դասարանից բոթասը վազեցնեմ մինչև հանդերձարան, համ էլ մինչև հանվեմ-հագնվեմ, լիքը ժամանակ կանցնի:

-Դու էլ արագ շարժվիր:

-Ես դանդաղաշարժ եմ:

-Արագաշարժ դարձիր:

-Չեմ ուզում:

-Համ էլ կնիհարես:

-Չեմ ուզում:

-Հետո էլ չես կարող նիհարել:

-Օ՜ֆ, չեմ անում, էլի:

-Անում ես, և վե՛րջ:

Ես էլ չէի կարող հակաճառել:

Հաջորդ օրը շորերս վերցրեցի և գնացի դպրոց: Երանի դպրոցում մարզահագուստը պահելու տեղ լիներ:

Հովնան Բաղդասարյան 9տ., 2004թ.

Ըհըն, անցավ, չէ, չհասցրի անգամ աչքերս թարթել, իսկ նա ուղղակի անցավ, վերցրեց իր 365 օրն ու սլացավ, չհարցրեց՝ ուզո՞ւմ եմ գնալ, թե՞ ոչ: Արդյոք իր արագությունը ինձ բավակա՞ն է։ Իսկ ես կորցրած ինձ գոռում եմ՝ կանգ առ, իսկ ես կորցրած ինձ ասում եմ՝ սպասիր։

Հա, ու էդպես ինձ վրա մի նայիր ու աչքերդ էլ մի ճպճպացրու, 2016, հեչ էլ գոհ չեմ որ գնում ես: Ասեմ ավելին, սկսում եմ կարոտել։ Ավարտիդ մի քանի օր է մնացել: Հիշո՞ւմ ես` ինչքան բան էի պլանավորել, չհասցրի անել, որովհետև վազում ես, որովհետև ժամանակը զիջելու ես 2017-ին: Ախ, այդ ժամանակը, քո նման է, գիտե՞ս. չի սպասում, չի էլ մտածում իմ մասին։

Ներե՞մ քեզ. որ մենակ ես թողնում, երևի ներեմ, արդեն հարյուրավոր օրեր եմ անցկացրել հետդ ու մեղադրել այդքան էլ չեմ կարող։ Քանի այստեղ ես, արի, կանգնիր իմ դիմաց, ու թող հիշենք իրար հետ ապրած ու չապրած պահերը, արի նորից վերապրենք։

Դու նման չէիր ոչ մեկին, այն 15 տարիներին, որ անցել են։ Դու ուրիշ էիր, ոտքից գլուխ տարբեր ու միապաղաղ, ուրախ ու շատ տխուր, դու երջանիկ տարի էր ու մի քիչ էլ դժբախտ, դու սպասված ու անկանխատեսելի էր։

Երբ կյանքդ կառուցված ու ամփոփված է մի շինության մեջ, որի հիմքը անգամ անկայուն է, որի քարերը ծուռ են ու անկարգ, որի պատերը կիսաքանդ ու ավեր են, ու քամին փոթորկում է, անընդհատ ու առանց սահման։ Կիսավեր կյանքդ քանդում ու նորն ես կառուցում։ Ու ես կառուցեցի հենց 16-ին, մեծ դժվարությամբ, հազարավոր քամիների դեմ գնալով, բայց կառուցեցի։
2016-ին շաբաթվա 7 օրվա 24 ժամս լեցուն էր անցնում. ամեն օր դեմքեր, դեպքեր, նոր, հին, տարբեր, կրկին։ Հենց 2016-ին մեդիագրագիտության դասերի գնացի ու բացի այն գիտելիքը, որ ձեռք բերեցի, ձեռք բերեցի ընկերների մի ստվար խումբ՝ բոլորից տարբերվող ու բոլորից ուրիշ մի քանի մարդու։ Գտա իմ անունն ունեցող մի աղջնակի, իմ ուզած մազերն ունեցող մի էակի, մի խուճուճներով արևի ու մի «անջատվածի»։
Թղթակցեցի 17-ին,, կիսվեցի ամենախառը ու ամենատարբեր մտքերով հենց իր հետ։ Ու երբ ոչ ոք չկար, ով կլսեր ինձ, իմ ունկնդիրը դարձավ 17-ը։ Ու ես մի քիչ երջանիկ եմ, մի քիչ էլ հպարտ, երբ փողոցներում անցորդները ասում են՝ հա, դու այն աղջիկն ես 17-ի։

Բացահայտեցի այն մեկին, ով գտնում էր աշխարհի ամենահետաքրքիր «իվենթները» ու ինձ տանում։ Թե 365 օրից քանիսն էլ իրար հետ անցկացրինք, քանի անգամ հոգնեցինք և ուրախացանք, քանի անգամ կորչեցինք Երևանում` դա մենակ մենք գիտենք։

Կյանքումս էական փոփոխություններ էլ եղան: Դե, օրինակ, մինչև այս տարի ատում էի դպրոց գնալը, հիմա ամենամեծ հաճույքով եմ գնում: Միակ տեղն է, որտեղ կարող եմ հանգստանալ: Առաջ չէի հասկանում երթուղայինում քնող մարդկանց, իսկ հիմա, նստելով երթուղային, մտածում եմ երկու րոպե աչքերս փակեմ, մինչև հասնեմ, կամ եթե շաբաթվա օրերը առաջ անվանում էի երկուշաբթի, երեքշաբթի, չորեքշաբթի և շարունակ, ինչպես մյուսները, հիմա այսպես է՝ «հայոց», «անգլ», «անգլ», «հայոց»… շաբաթ ու կիրակի։ Նաև սկսեցի չափից շատ սիրել համակատար դերբայի ալիս վերջավորությունը ( թանկ մարդկանցից մեկի, ում այս տարի եմ գտել, անունը Ալիս է):

Հիշո՞ւմ ես` քանի անգամ եմ երջանկացել, քանի անգամ եմ հասել երկնքին թռվռալիս, քանի անգամ է աշխարհն իմը եղել ու քանի անգամ է թվացել, որ ինձնից ուրախ մարդ աշխարհում չկա։

Բայց չեմ խաբի ու կասեմ, որ անկումներ էլ քիչ չտվեցիր, մենակ թողեցիր շատ պահերի, ուզեցի թռչեմ` կտրեցիր թևերս, երազեցի` բերեցիր իրականություն, կառուցեցի` քանդեցիր, ժպտացի` աչքերս արցունքոտեցիր։

Բայց ես քանդեցի իմ հին տունը, այն տունը, որ պիտանի չէր արդեն ապրելու, այնտեղ ցուրտ էր, այնտեղ մութ էր, ու ես անխնա կոտրեցի այն, բաժանեցի մասերի, քանդեցի ու կառուցում եմ նորը, տաքն ու արևոտը։

Իսկ դու հավաքել ես ճամպրուկներդ ու գնում ես, իսկ դու չես էլ համբերում ավարտեմ աշխատանքս։

Ու ես իմ ամենա-ամենա տարուն արդեն կարոտած գոռում եմ՝ սպասիր, ինձ կորցրած ու կարոտած ասում եմ՝ կանգ առ։

Մի քանի օր առաջ դասից տուն վերադառնալիս քայլում էի ձյան միջով ու հրճվում ոտքերիս տակ ճռճռացող ձյան ձայնով։ Ականջիս հասան մանկական չարաճճի քրքիջներ։ Շարունակեցի առաջ գնալ ու հանդիպեցի երեք փոքրիկ աղջիկների: Նրանք ոտքից գլուխ ձյան մեջ կորած էին։ Անմիջապես ինձ հիշեցի: Այդ տարիքում, ձմռանը ես էլ էի տուն հասնում ձյան մեջ թաթախված ու արժանանում մորս կշտամբանքին։ Երեխաները խաղում էին ձյան հետ, ընկնում, բարձրանում, հրում միմյանց ու ծիծաղում։ Հասա նրանց ու հարցրեցի.

-Էրեխե՛ք, որ ընկնում եք, չի՞ ցավում։

-Չէ՜, ձյունը փափուկ է, չի՛ ցավում,- եղավ պատասխանը։

Զարմանալին այն է, որ այդ տարիքում իսկապես չի ցավում, ավելի ճիշտ՝ չես զգում այդ ցավը։

Աղջիկներից երկուսը մեր թաղամասից էին, իսկ այ, մյուսը՝ բավականին հեռու է ապրում, բայց ընկերուհիների հետ խաղալու համար եկել հասել էր գրեթե նրանց տան մոտ։

-Հասմի՛կ, դու ինչո՞ւ ես այս ճամփով գալիս։

-Խաղալու համար,- ասաց վառվռուն աչքերով ու ցրտից կարմրած քթով Հասմիկը։

Երանի ես էլ դեռ այդ տարիքում լինեի, այն տարիքում, երբ ընկնելուց հետո բարձր ծիծաղում ես: Պատրաստ ես ճանապարհդ կրկնապատկել, միայն թե մի քիչ երկար խաղաս ընկերներիդ հետ: Երբ քեզ չի հետաքրքրում ցուրտը, տանը սպասող մայրիկի զայրույթը և, առհասարակ, դու ունես սեփական աշխարհդ և ապրում ես ներկայով ու ներկա պահով։