arxiv

Թախանձագիր

(Ֆելիետոն)

Պապ ջան, հուսով եմ, որ դու ավելի շուտ կարթնանաս, քան Ջեկոն, որովհետև անցյալ անգամ էլ նամակս հողաթափերիդ մեջ էի դրել, ու երևի հիշում ես` ինչ եղավ… Երբ դու սա կարդալու լինես, ես արդեն դպրոցում կլինեմ: Խնդրում եմ, նստած կարդաս ու Էվելինային ասես` քեզ մի քիչ ջուր բերի: Ուզում եմ քեզ ներկայացնել այն ամենի ցուցակը, ինչ ինձ հարկավոր է վերջին զանգի ու ավարտական երեկոյի համար: Նախ` ինձ երեկոյան զգեստ է պետք, բոլորն արդեն գնել են, իսկ ես մնացել եմ «անշոր»: Ընկերուհիներս ասում են, որ լավ զգեստի գինն սկսվում է հարյուր հիսուն դոլարից, բայց լավ, ինձ հարյուր դոլարանոցն էլ բավական է: Նոր շորի հետ նոր կոշիկ է պետք, դրա համար խնդրում եմ դրամապանակիցդ մի հիսուն դոլար էլ առանձնացնես դրա համար: Բոլորն արդեն իրենց համար գեղեցիկ զարդեր են գնել: Իմ հավանած շորի հետ կսազի այն ոսկե շղթան, որ տեսանք ոսկերչական կատալոգում, և այն երեսուն դոլարանոց ականջօղերը: Վատ չէր լինի համապատասխան մատանի ու թևնոց գտնել: Ընկերուհիներս կատակում են. «Վերջին զանգի պայուսակ առե՞լ եք, իսկ ակնո՞ց, «վիպուսկնոյի» համար նոր ներքնաշորեր են պետք, նոր զուգագուլպաներ…»:  Կատակը՝ կատակ, բայց դրանք ինձ իրոք հարկավոր են: Կարծում եմ, մի քառասուն դոլարում կտեղավորվենք: Վերջին զանգից առաջ պետք է գնամ եղունգներս մշակելու, «առաջին անգամ կյանքում», մի սրահում շատ գեղեցիկ նկարում են եղունգների վրա: Ռեստորան գնալուց առաջ պետք է մազերս հարդարեմ «առաջին անգամ»: Դիմահարդարման համար մի քիչ կարելի է տնտեսել, Սուսիկը կանի, միայն թե անհրաժեշտ թարթիչաներկը, շրթներկը, մատիտները պիտի գնվի: Դեռ չեմ հաշվել` ինչ կնստի, երբ որ հաշվեմ` կասեմ: Միջոցառման ժամանակ բոլորը պետք է սպիտակ ու սև հագնեն: Ես դրանցից ոչ մեկն էլ չունեմ: Քանի որ սպիտակ վերնաշապիկ ու սև կիսաշրջազգեստ երբեք չեմ հագնում, ուրեմն, ստացվում է, որ դրանք ինձ ընդամենը մեկ անգամ են պետք գալու: Թող դրանք լինեն միակը և անկրկնելին: Դպրոցում ավարտական երեկոյի համար քսանական դոլար են հավաքում` ռեստորանում պիտի անցկացնենք: Ձեզ հրավիրում եմ, դու ու մաման էլ կարող եք գալ ռեստորան, միայն թե դրա համար յուրաքանչյուրդ քսանական պիտի մուծեք: Այսօր դասղեկը պիտի գա ու ասի, թե ինչքան ենք հավաքելու զանգակների, հրավիրատոմսերի, ուսուցիչների նվերների, դահլիճի, միջոցառման սցենարի համար: Այն, երևի պատվիրեն, դասի ոչ ոք չի գալիս` հազիվ մասնավոր պարապմունքներն են հարցնում, թե չէ` ինքներս կգրեինք:

Եթե կարդալով մինչև այստեղ հասել ես, ուրեմն, լավ է, այս դեղերի ցուցակը քեզ պետք չի գա: Այնուամենայնիվ, այն կցում եմ սրա հետ, որովհետև վերոհիշյալ ցուցակը դեռ կեսի կեսն է: Լրիվ չհասցրի գրել` քննությունից ուշանում էի: Ի դեպ, քննության համար ծաղիկների ու քննական հանձնաժողովի հյուրասիրության համար փող են հավաքել: Իմ տեղն ուրիշն է տվել, ես ասացի, որ մյուս քննությանը կբերեմ: Գումարը կճշտեմ, հաջորդ քննությունը վաղը՝ չէ, մյուս օրն է: Հա , մեկ էլ ուզում եմ հիշեցնել, որ դասախոսների վարձը պետք է վճարել մինչև ամսվա վերջ:

Հ.Գ. Պապ, մի՞թե չես ուզում, որ քո դստեր ավարտական երեկոն անմոռանալի լինի: Չկարծես, թե սա ասում եմ, որ լուսանկարչական ժապավեն ու դատարկ տեսաերիզ գնես…

Քո դուստր` Արփինե Գրիգորյան, 16տ., 2000թ.

Sargis Melkonyan

Ամենամեծ դասերից մեկը

Ապրիլ ամսին էր։ Չէ, մի շտապեք եզրակացություններ անել, որովհետև գրածս ամենևին էլ քառօրյա պատերազմի, դրա հետևանքների ու տված դասերի մասին չէ, թեև ինչ-որ տեղ պատերազմի հիմքում է թաղված։ Ինչևէ, ապրիլի մեկին, չէ՛, սա հումոր չէ, «Մանանա» կենտրոնի անձնակազմի մի մասը եկան մեր դպրոց՝ կենտրոնը ներկայացնելու։ Ասացին նաև, որ շուտով Աշտարակում մեդիա դասընթաց են կազմակերպելու։ Ցանկություն առաջացավ անպայման մասնակցելու։ Մտքումս ասացի. «Այ քեզ հաջողություն», բայց հետո` « Ձրի պանիրը միայն թակարդում է լինում »։ Չէ, կներեք էս մտքիս համար, հիմա հաստատ կարծիքս 180 աստիճանով փոխվել է, որովհետև գիտեմ, որ կողքիս կա մի մեծ թիմ՝ «Մանանա» կենտրոնն ու Եվրոպական Միությունը, որոնցից ես անչափ շնորհակալ եմ։ Լավ, անցնենք բուն թեմային։ 

Եթե դու 17.am-ի թղթակից ես ու մեդիա դասընթացի ես մասնակցել, հաստատ լսած կլինես, դասընթացի ընթացքում անընդհատ կրկնում են, որ կենդանի շփումից բացի համացանցով ենք շփվելու, նյութեր ուղարկելու, լուսանկարներ նկարելու, ֆիլմերի գաղափարներ առաջարկելու… ու սովորելու ենք մեր ուղարկած նյութերի հիման վրա։ Սկզբում մի տեսակ չէի պատկերացնում, թե ինչպես պիտի սովորենք մեր ուղարկած նյութերի վրա, բայց…

Մի քանի օր առաջ 17.am –ում տեղադրվեց հերթական հոդվածս՝ «Արձակուրդներ են, չէ՞» վերնագրով։ Հոդվածումս խնդրել էի, որ խմբագրությունը նրանում առկա օտար բառերը չփոփոխեր։ Խնդրանքս օդի մեջ մնաց։ Երևի սա այն եզակի դեպքերից էր, երբ խնդրանքս չկատարելուց ես ոչ թե նեղվել, այլ ուրախացելէի։ Խմբագրության կողմից գրված տողերը կարդալիս երևի իմ կյանքի ամենամեծ դասերից մեկն էի կարդում՝ հայրենասիրության ու հայերենասիրության լավագույն դասերից մեկը։ Հոդվածումս օտար բառերի կողքին, երբ կարդացի հայերենը, չգիտեմ` ինչ կատարվեց հետս, բառերով հնարավոր չէ նկարագրել… (Ախր, չեք պատկերացնի, թե մի բառը, մի ժեստը, մի ժպիտը, մի հայացքը ինչքան բան կարող են փոխել մարդու մեջ):

Մեր լեզուն այնքան գեղեցիկ է: Ունի 300 000-ից ավելի բառ, բայց դրանք իրոք շատ քիչ են բնութագրելու այն գեղեցկությունն ու ճոխությունը, որ մերն է։ Բայց մենք մեր լեզուն  արժեվորելու  փոխարեն, վերջին ձևով տգեղացնում, օտար բառերը խցկում, ծամածռում ու ծաղրում ենք մերը՝ մեզ։  Ու հենց մերը ծաղրելով է, որ այսօր «երկիրը երկիր չի» ասողները ամեն մի պատի տակ գովում են առաջատար երկրներին, իսկ մերը վերջին ձևով ստորացնում։ Ասենք, դու մեր երկիրն ես։ Այո, այո, դո՛ւ, էկրանի առաջ ուրիշ մարդ կա՞։ Պատկերացրու մի պահ դու մեր երկիրն ես։  Զավակներիդ շուրջդ հավաքած ուրիշների կողքին ես կանգնում։ Զավակներդ ամեն պահ քեզ փնովում են, ծաղրում, հայհոյում, կոպտում, ուրիշների առաջ, մեղմ ասած, «խայտառակ» անում, հեռանում են քեզանից, ուրիշների մոտ ապաստան գտնում, ուրիշի հողը ծաղկեցնում, և հենց հասնում է ժամանակը, որ ծաղիկը պիտի թառամի՝ «Ինձ Հայաստանում կթաղեք», ու կամաց-կամաց մեր երկիրը վերածվում է գերեզմանի։

Երևի ոչ մի գիրք, ֆիլմ, խոսք ու զրույց այսքան բան չէին փոխել իմ մեջ, ինչքան խմբագրության կողմից արված փոփոխությունը։  Մի հարց ունեմ․նախորդ հոդվածը Մարիա՞մն էր խմբագրել։

Ani avetisyan

Կյանքով մեկ տառապել եմ

Զրուցում եմ մեր գյուղի ամենածեր բնակչի՝ 104 –ամյա Վարժուհի տատիկի հետ անցած գնացած օրերի, ուրախ ու տխուր պահերի մասին: 

Տատիկն էլ` տարիքին անհամապատասխան ավյունով, բայց արդեն ծերությունից դողացող ձայնով, պատմում էր իր երկար ու դժվար կյանքը: 

-1912 թվին եմ ծնվել: Իմ հերն ու մերը գաղթական են, հերս Մարմուսցի ա (գյուղ Բիթլիսի վիլայեթում), ընդեղ ամուսնացել են, ես քյորփա եմ էղե՝ եկել ենք Կոշ ենք ապրել: Թաղիանոսի տունը հոտաղություն են արել, հող են մշակել, մեծացրել են մեզ: Գլուլ եմ կերել, յոնջա, կոճղեզ…

Կոշի կեսն էլ գաղթական են, 50-60 տուն գաղթական կա ընդեղ:

Կոշում եմ մեծացել, մինչև 1939-ին ամուսնացա, եկա Ոսկեհատ: Էն վախտ էս գյուղի անունը Փաթրինջ էր, թուրքի գեղ ա էղե: Հետո թուքերին հանել են, արևմտահայերն էլ եկել-վեկալել են գեղը: Այ, ընդե մի հատ թուրքի գոլ կա, խո՜ր-խո՜ր…

Յոթ էրեխա եմ ունեցել, իրեքը մահացել են: Հիմա, փառք Աստծու, երկու աղջիկ, երկու տղա ունեմ: Չորով-չոփով պահել, մեծացրել եմ, հիմա էլ էս վիճակում եմ: Մանկությունից չարչարվել եմ, մինչև 90 տարեկան:

-Աշխատել ես, չէ՞…

-Հա, ես շուտվանից, 39 թվից կոլխոզում եմ աշխատել: 55 տարվա ստաժ ունեմ: Թազա հարս եկած օրվանից աշխատել եմ մինչև սովետի քանդվելը:

Իմ մարդը հայրենական պատերազմին հինգ տեղից վիրավորվել ա: Աշխատելուց երեխեքիս թողել եմ տեգորս կնկա հույսին՝ գնացել եմ: Ամեն աշխատանք արել եմ:

Հունձ եմ արե, գերնդով խոտ եմ քաղել, բաղ եմ փորել, բաղ եմ թաղել, արքանդ եմ հավաքել, էտել: Բայց ամենաշատը ծխախոտ եմ հավաքե, շարե: Շատ աշխատող եմ եղել: Յոթ-ութ հատ աշխատանքային մեդալ ունեմ: Էն ժամանակ, որ նվերներ էին տալիս, ինձ էլ են տվել՝ որպես լավ աշխատող: Սաղ գնացել-կորել ա:

Կոլխոզում առաջավոր եմ էղել, հըմընի մարգերը ես եմ հանել: Հա՜:

Ցորենը շլակով տարել եմ Ուշագանի (Օշական) Աթանի ջաղացը, 20 կիլո ցորեն աղացել եմ, ալուր եմ սարքել, բերել եմ երեխեքս են կերել: Էն վախտ ավտո չկար, շլակ էր, ոտ էր:

Էջմիածնից հաց եմ շլակել, բերել: Տանջվելով պահել եմ երեխեքիս: Վերջը՝ կյանքով մեկ տառապել եմ:

Երեսուն տարի ջրի մեջ շիթիլ եմ արել, վերևից անձրև ու կարկուտ էր, ներքևից՝ ջուր: Մի օր չեմ ասել՝ ոտերս ցավում են: Բան չկա, որ չեմ արել:

Ղռերը հունձ ինք անում: Հըմի ծարավ ենք, ջուր չկա: Հըմենը պառկան, քնան: Էս կողմ գնցի, էն կողմ գնացի՝ չկարացի հանգստանամ: Կուժը դրի թևիս տակ՝ իջա: Իջա հասա, նեղլի օղակ էին ասըմ: Ջուր խմի, ըտից գնացի հասի աղբուրը, ջուրը լցրի, պահակն ու նախագահն էկան, ասին՝ մարդ չկա՞ր, որ քեզ են ուղարկել: Ես էլ ասի, որ մարդ չի ուղարկել, ես եմ էկել: Համազն եկավ, ջուրը բերեց, գնացի ասի՝ հելեք ջուր խմեք, ես եմ բերել: Հըմենը պոլոզցան՝ ոնց եմ մենակ բերել: Այ, էսքան էր կուժը (ձեռքով ցույց է տալիս):

Էլ ի՞նչ պատմեմ: Մի դար ապրել եմ: Ինչքան էլ կորուստ եմ տեսել: Չորս ախպերս չկան, քուրս, երեխեքս…

Տասնհինգ հոգով էն տան մեջը ապրել ենք: Մարդս պահեստապետ էր, պատերազմի ժամանակ մի տոննա ցորեն բերեց, լցրեց տունը, իրավունքն էլ Մամոշին տվեց, գնաց: Կռիվ չկար մեր մեջը:

Ամեն ինչ էլ հիշում եմ: Հինգը տարեկանիցս հիշում եմ: Մենակ հիշողությունս ա, որ մնացել ա: Հարուր հատ երգ, ոտանավոր անգիր գիտեմ: Կոշում, դպրոցում երգի խմբակ էլ կար, ում ձենը նոտային բռնում էր՝ վերցնում էին, բանակի երգերն էլ եմ հիշում:

Ու, չնայելով օրեցօր վատացող առողջությանը, ծերացած ձայնով, բայց մանկան աշխուժությամբ սկսեց արտասանել իմացած բանաստեղծությունները.

Ծերն հազալով, կղտալով,
Թույլ ծնկներին զոռ տալով,
Մեջքից ցախը վեր առավ,
Նստեց վրան՝ սուգ արավ.

-Ես տուն ունեմ,
Դուռ չունի,
Թոնիր ունեմ,
Խուփ չունի,
Ձյունն է ծածկել դռնակս,
Փայտն է մաշկել կռնակս.
Ես ծեր… անցած,
Տնով քաղցած,
Հա՜ մերկ, հա՜ զուրկ,
Տալիք ու տուրք,
Խարջ ու խարաճ,
Լեզուս է կարճ…
Վա՛յ, վա՛յ, վա՛յ, վա՛յ…
Ո՞ւր ես, սև մահ…
Էսպես ապրո՞ւստ:
Մին էլ պուպուստ,
Մահը թե՝ հա,
Ծերուկ, ի՞նչ կա…

-Արևդ վկա,
Ոչինչ չկա…
Ճաքած լեղին,
Մոմից դեղին,
Կմկմալով,
Լեզվին տալով,
Ծերուկն ասավ.
-Մինը չկար,
Որ էս փայտը
Շալակս տար:
Ապրես, տեսա՞ր,
Ինչ շուտ հասար:
Բան մի կարծի,
Փայտն ինձ բարձի,
Դու ետ դարձի:

Ասում են՝ ծերանալով մարդիկ գտնում են իրենց կորցրած մանկությունը…

Angelina Karapetyan

Ապրումակցում

Լավ, մի փոքր խոսեմ ճանապարհորդությունից: 

Մարդկանց երեք տիպի վերաբերմունք կա ճանապարհորդության հանդեպ: Առաջինը` շշմած հայացքով պատուհանից նայել, սակայն զգալ միայն ականջակալներում հնչող երաժշտությանը, որը հակադարձ համեմատական է եղանակին:

Երկրորդը` կրկին պատուհանից դիտել, սակայն զգալ ամեն բան: Թե ինչ է կատարվում ծառերի, ծաղիկների, անտառների ու նույնիսկ՝ չորացած խոտերի հետ ու մտնել նրանց հոգեվիճակի մեջ: Հիմա կմտածեք, թե ի՞նչ է նշանակում մտնել նրանց հոգեվիճակի մեջ. չորանալ, կտրատվել կամ թոռոմե՞լ նրանց պես:

Հիմա կբացատրեմ, բայց խոսքս ավարտելու համար՝ ներկայացնեմ երրորդ տեսակի մարդկանց ու ասեմ, որ նրանց գործողությունը ցանակացած վաղ արթնացող մարդ երազում է կրկնել: Դե, երևի արդեն հասկացաք, որ խոսքը քնելու մասին է: Ճանապարհորդության ժամանակ քնել պատահունից եկող թեթև հովիկի տակ գերագույն հաճույք է, բայց ինձ համար՝ էմոցիաների կորուստ:

Ինձ թվում է, թե արդեն հասկանում եք՝ ինչու ճանապարհորդությունից սկսեցի:

Ես պատկանում եմ մարդկանց երկրորդ խմբին: Օրինակ, հենց զբոսնելու համ ճանապարհորդելու ժամանակ երբևէ փորձե՞լ ես նայել հին ու նոր տանիքով ու դռներով տների՝ նայելով երկինք: Իսկ ես, փորձել եմ, փորձել ու հասկացել, կամ էլ ուղղակի ենթադրել, որ հին տան երդիկից դուրս եկող ծուխն ավելի ավանդական է ու շատ ուրախություն տեսած, քան նորը: Փորձե՞լ եք մտովի ոտք դնել իրար կողք-կողք շարված տներից ցանակացածի շեմից ներս: Փորձե՛ք, ու կհասկանաք, որ տարբեր են դրանք: Այնքան տարբեր, որքան ԱՄՆ-ի քաղաքական զարգացածության մակարդակն է տարբեր Հայաստանից: Մի տեղ տիրում է սով ու համաճարակ, բայց իրար նայող ու ժպտացող երջանիկ դեմքեր: Ու հասկանում ես, որ վատ տանն ապրողներն ավելի հարուստ են, քան այն տանը, որտեղ կա ամեն ինչ, բայց կա պակաս զգացմունք`սերը, որ պետք է սնի նրանց:

Փորձե՞լ եք բնության հետ ապրել նրանց զգացածը: Եթե այդ կանաչը լեզու ու ոտքեր ունենար, ապա մեզ կտրորեր այնպես, ինչպես մենք իրեն օրական շատ անգամ:

Ձեզ հետաքրքրե՞լ է, թե բնությունն իր զգացմունքներն ինչպես է արտահայտում: Օրինակ, ցավը, երբ տասնյակ մարդիկ նստում են կանաչի վրա ու ձեռքի հետ էլ պոկում ու դեն նետում խոտերը: Ախր, չէ՞ որ հենց այդ կանաչն է ապահովում մեր մաքուր օդը:

Կարո՞ղ եք առանց ջուր խմելու գոյատևել: Չե՛ք կարող: Իսկ ինչո՞ւ է ձեզ թվում, թե ծաղիկները կարող են:

Հարգելի անտառահատնե՛ր ինչո՞ւ եք կիսատ թողնում անտառում իր ընտանիքի անդամներին գտած ծառին: Հետո՞ ինչ, որ նրանք ձայն չունեն, լեզու չունեն: Չեն կարող արտասվել, պաշտպանել իրենց:

Պահեք այն, ինչը ամեն գնով պահպանում է ձեր առողջությունը:

Ani Ghulinyan

Մրցավարներն ու սպորտը

Սպորտում հաճախ հաղթանակի նժարը մարզիկի կողմն է թեքվում ոչ միայն մարզիկի ու մարզիչի, այլև մրցավարի՝ ճիշտ աշխատանքի շնորհիվ: Ես ավելի հաճախ հետևում եմ ֆուտբոլային հանդիպումներին, բայց այլ մարզաձևերում նույնպես երբեմն մրցավարական կոպիտ սխալների եմ ականատես լինում:

Բոլորիս հիշողության մեջ դեռ թարմ են Ռիոյի ամառային օլիմպիական խաղերը, որը յուրահատուկ էր ոչ միայն իր լավ կազմակերպվածությամբ ու գեղեցկությամբ, այլև մեր՝ հայերիս, քսանամյա դադարից հետո օլիմպիական ոսկու նվաճումով: Բայց հիշում ենք նաև, որ կարող էինք երկու ոսկի բերել Հայաստան, միայն թե սերբ մրցավարի բավականին կողմնակալ վարմունքի արդյունքում բավարարվեցինք երկրորդ տեղով, մեր մարզիչների հուսահատ գործողություններով, Միհրանի հիսաթափությամբ, Կարեն Գիլոյանի ու ողջ հայ ազգի այսպիսի օլիմպիական խաղերի վրա «թքած ունենալով»:

Թեև այս անարդարության հետևում մրցավարը չէր կանգնած, բայց նա հանդիսանում էր կատարման գործիք: Այս ամենը բուռն արձագանք գտավ մեր կողմից, որովհետև կատարվում էր ազգությամբ հայ մարզիկի նկատմամբ, բայց օրեկան տասնյակ այսպիսի դեպքեր են պատահում, որոնց մասին չենք էլ իմանում կամ պարզապես «աչք ենք փակում», որովհետև մեզ չի վերաբերում:
Պատահում են նաև մրցավարական սխալներ, որոնք միայն անուշադրության ու ցրվածության արդյունք են: Հատկապես ֆուտբոլային խաղերի ժամանակ դժվար է մեկ հայացքով տեսադաշտում պահել դաշտում կատարվող բոլոր իրադարձությունները, բայց մրցավարի աշխատանքի կարևորությունն էլ հենց դա է: Ֆուտբոլի պատմության մեջ երկու անգամ է պատահել, երբ մրցավարը ինքն իրեն կարմիր քարտ է ցույց տվել ու հեռացել դաշտից, երկու դեպքում էլ՝ սպասվող կոնֆլիկտից խուսափելու համար: Իսկ օրինակ իսպանացի մրցավարները, ովքեր հռչակված են իրենց բացառիկ «արդարամտությամբ», նման դեպքերում մրցավարի սխալը բացատրել փորձող ֆուտբոլիստնրին տասնյակ դեղին քարտեր են ցույց տալիս, որոշներին էլ՝ հեռացնում դաշտից:
Չգրված օրենք է, երբ մրցավարը մի թիմի օգտին պատահական սխալ է թույլ տալիս, իր սխալն ուղղելու համար կարող է համարժեք սխալ էլ մյուս թիմի օգտին թույլ տալ:
Եթե միցավարները շատ կոպիտ սխալ են թույլ տալիս, ՖԻՖԱ-ն խաղից հետո տուգանում կամ որակազրկում է նրանց, բայց այդ տուգանքից կորցրած հաղթանակը հետ չի գալիս:
Ախ, եթե միայն պատկերացնեք, թե ինչ ատելությամբ է լցվում երկրպագուն մրցավարի հանդեպ, երբ նա իր գործողություններով խլում է սիրելի թիմից հաղթանակը…
Սպորտը գեղեցիկ է, ֆուտբոլն ավելի, և եթե ամեն մարդ, մասնավորապես մրցավարները ճիշտ կատարեն իրենց գործը, սպորտով զբաղվելն ու այն դիտելը կդառնա ավելի հաճելի զբաղմունք:

Իմ եղանակը

Դեկտեմբերյան երեկոներից մեկն է: Կանգնած եմ պատուհանի մոտ ու հիանում եմ ձյան ադամանդանման փաթիլներով, որոնք երկնքից մեղմորեն իջնում են ցած ու իրենց հետ խաղաղություն ու վճիտություն են բերում: Նայում եմ նրանց ու սիրտս միանգամից սիրով ու ջերմությամբ է լցվում: Նրանց հետևելու ընթացքում ցանկանում ես դուրս վազել ու դառնալ նրանց մի մասը, դիպչել նրանց ու զգալ այն հանդարտությունը, որ բերում են մեր աշխարհ: Փաթիլները սկսում են ավելի ու ավելի դյութել, փարվել ու ջերմացնել, որ մոռանաս ձմռան ցրտի ու սառնամանիքների մասին ու մի պահ նաև ուշադրություն դարձնես ու հիանաս նրա գեղեցկությամբ, խորհրդավորությամբ ու հրաշքներով:

Նայում եմ այդ փոքրիկ աստղերին, որոնք երկնքից իջնում ու գրկում են խոնջացած հողը, և միանգամից հիշում եմ «Գտնված երազ» մուլտֆիլմը: Հիշում եմ բարի ծերուկին, ով իր քունն էր կորցրել, արծաթե գեղեցկուհուն, ու Ռուբեն Հախվերդյանի «Ձյունը» երգը: Երևի բոլորն էլ տեսել են այդ մուլտը, ու համոզված եմ, որ բոլորն էլ այն շատ սիրում են: Սիրում եմ այդ մուլտի բարությունը, պարզությունը, այն ինձ միանգամից հիշեցնում է ձմեռը:

Գիտե՞ք, առաջ չէի սիրում ձմեռը: Այն ինձ համար միշտ եղել է կոպիտ, դաժան ու սառնասիրտ, բայց վերջերս իմ շատ սիրելի ընկերուհիներից մեկը ասաց, որ ձմեռն ամենաշատն է սիրում: Նա շատ արևոտ ու խինդով լցված մարդ է, և ինձ զարմացրեց նրա ասածը, բացի այդ, ես սկսեցի բացատրություններ փնտրել նրա ասածի մեջ: Կարծում էի, որ աշունն է սիրում, բացի այդ նա նյութ էլ ունի գրած աշնան մասին, իսկ հիմա`ձմեռ… Հասկացա՜, ես վերջապես այսօր հասկացա, թե կոպտության ու սառնասրտության հետևում ինչ է թաքցնում ձմեռը: Այն իր խորքում ավելի շատ արև է պահում, քան ամառը, ավելի մեծ սեր, քան աշունը ու ավելի շատ բարություն, քան գարունը: Այն երազանքների ու դրանց իրականացման, հրաշքների ու կախարդանքի համաձուլվածքն է… Կարծում եմ գտել եմ իմ եղանակը…

 

vahe stepanyan

Մի պահ մոռանանք քննությունները

Հեյ: Բարև: Ահագին ժամանակ չեմ գրել: Ախր, ինձ էլ հասկացեք. 12-րդ դասարան, ամեն օր պարապմունք, դեմն էլ` միասնական քննություններ… Էսպես «կռուտիտ» կլիներ ամեն 2-րդը, բայց ոչ ես: Չէի գրում, որովհետև իրականում գրելու բան չկար: Դե, հիմա էլ բան չկա: Դրա համար եկեք էլի գրքերից խոսենք:

Եթե իմ նյութերը կարդում եք, երևի կիմանաք, որ ես շատ եմ սիրում ֆանտաստիկ, դետեկտիվ ու թրիլլեր ժանրերը: Ֆանտաստիկայից արդեն խոսել ենք: Իսկ երբ իմ ներկայությամբ ասում են «թրիլլեր» ու «դետեկտիվ» բառերը իրար հետ, ես մտքիս մեջ մեխանիկորեն ասում եմ. «Դեն Բրաուն, Դեն Բրաուն, Դեն Բրաուն…»:
Ժանրի սիրահարները,, ովքեր ամենայն հավանականությամբ նստած բազկաթոռին կարդում են սա, հիմա երևի ժպտացին ու հետ ընկան իրենց բազկաթոռի մեջ: Իսկ ովքեր առաջին անգամ են լսում Դեն Բրաունի անունը, ոչ մի բան էլ չարեցին: Հե-հե: Ու քանի դեռ չես փակել էջը ու մտել Վիքիպեդիա` իմանալու համար ով է Դեն Բրաունը, ես կասեմ:
Դեն Բրաունը ուղղակի 52 տարեկան քեռի է Ամերիկայից: Չգիտեմ` որտեղ ա ծնվել, ինչ ա արել, ոնց արել: Հետաքրքիր էլ չի մի տեսակ: Մենակ գիտեմ , որ ներկա դրությամբ Դենը արձակագիր, լրագրող ու երաժիշտ ա: Դե, եթե ասեմ, որ Դենի բոլոր գրքերի համար գժվում եմ ՝ կստեմ: Չգիտեմ բոլորը լավն են թե չէ, որովհետև դրանցից ընդամենը հինգն եմ կարդացել: Այսօր խոսքը նրա դեբյուտային «Թվային ամրոցի» մասին չի գնա: Ես կխոսեմ նրա չորս լավագույն գրքերի մասին, որոնցում ներկայացված են Հարվարդի համալսարանի կրոնական խորհրդանիշերի պրոֆեսոր Ռոբերտ Լենգդոնի արկածները:
Հերթով նշեմ գրքերն իրենց բնագրային անվանումներով, որովհետև… Եսիմ, թող լինի էլի:

«Հրեշտակներ և Հրեշներ»
«Angels and Demons»

«Դա Վինչիի կոդը»
«The Da Vinci Code»

«Կորած նշանը»
«The Lost Symbol»

«Ինֆերնո»
Հըմ… «Inferno»

Դուք հավանաբար տեսել եք առաջին, երկրորդ ու չորրորդ մասերի նույնանուն էկրանավորումները: Համաձայն եմ, վատը չեն, բայց դե գիրքը…
Դե, գիրքը լավն ա:
Առաջին գրքում ներկայացված են խորհրդավոր դեպքեր, որոնք տեղի ունեցան Հռոմի պապի մահվանից հետո: Հա, մոռացա ասել: Էս ամեն ինչը մեր ժամանակներում ա տեղի ունենում:
Իրադրությունները հյուսվում են Կոնկլավի հավաքի շուրջը, որի ժամանակ պիտի ընտրվեր նոր Հռոմի պապ: Ախ… Հիմա որ հիշում եմ, ոնց էի չտեսի պես գիշերվա չորսին կարմիր աչքերով կարդում: Չեմ ուզում «սփոյլեր» անել: Շատ հետաքրքիր ա: Ուղղակի շնչել չես հասցնի:

Երկրորդ գիրքը իր հետաքրքրությամբ մազաչափ չի զիջում առաջինին: Ամեն ինչ սկսվում է նրանից, որ Լուվրի հսկիչ Ժակ Սոնիերի դիակը գտնում են Լուվրի սրահներից մեկի հատակին Դա Վինչիի «Վիտրուվյան մարդու» դիրքով, իսկ այդ ժամանակ պատահականորեն Ռոբերտը Փարիզում իր գրքի շնորհանդեսն էր անցկացնում…

Երրորդ գրքի իրադարձությունները տեղի են ունենում Վաշինգտոնում 12 ժամվա ընթացքում: Նրան իր ընկերը Պիտեր Սողոմոնը հրավիրում է Կապիտոլիում` դասախոսություն կարդալու: Բայց հասնելով այնտեղ, նա ընդամենը Պիտերի կտրած ձեռքն է գտնում…

Չորրորդ գրքում Ռոբերտը աչքերը բացում է Ֆլորենցիայում՝ շտապօգնության բաժանմունքում, թեև իր հիշելով, պիտի լիներ Հարվարդում: Նա գաղափար էլ չուներ` ինչի մեջ է ներքաշվել, մինչև Բոտիչելիի «Դժոխքի քարտեզը» նրան չգցեց Դանթեի «Դժոխքի» հետքին…

Մեկը մեկից հետաքրքիր են: Ես գիտեմ, որ ձեզ էլ հետաքրքրեց: Լենգդոնի արկածները ամենահետաքրքիրներից են ժամանակակից գրականության մեջ: Ուղղակի բացեք «Հրեշտակներ ու Հրեշներ» գրքի առաջին էջը ու չեք էլ հասցնի հասկանալ, թե ինչպես թերթեցիք «Ինֆերնոյի» վերջին էջը: Լավն է, իրոք: Կարդացեք ու կիսվեք:

arxiv

Ծերանոց

-Բարև ձեզ, ինչպե՞ս եք այսօր: Շատ գեղեցիկ զգեստ եք հագել:

-Կներկե՞ս իմ եղունգները:

-Այո՛, իհարկե: Բայց հիմա լոտո ենք խաղալու, այնպես որ, հարմա՛ր տեղավորվեք: Ահա, ձեր աթոռը, կարող եք մոտեցնել նրա աթոռին, որ իրար օգնեք:

-Այդ դուռը միշտ այնքան հեռու է թվում: Ոտքերս ցավում են:

-Ցանկանու՞մ եք մեզ միանալ և լոտո խաղալ:

-Սուրճ եմ ուզում, մի բաժակ տաք սուրճ` փոքրիկ, շագանակագույն բաժակի մեջ: Ինչքա՞ն պետք է դուռը ծեծեմ, որ բացեք:

-Ի՞նչ որոշեցիք, չե՞ք ուզում խաղալ:

-Արդեն ասացի, որ ոչ, բայց այստեղ կկանգնեմ ու լուռ կնայեմ: Ինչո՞ւ եք այդքան ցածր խոսում բոլորդ: Ուզում եք ասել, որ ե՞ս եմ վատ լսում:

-Ի՞նչ ես այստեղ կանգնել ու մի գլուխ փնթնփնթում:

-Գլուխս ցավում է ու ոսկորներս էլ կարծես հազար տեղից կոտրված լինեն: Բուժքո՛ւյր, ես էլ եմ սուրճ ուզում:

-Ձեզ չի կարելի: Հիշե՛ք, թե քանի անգամ արթնացաք գիշերը: Եթե ուզում եք, կարող եմ նարնջի հյութ բերել:

-Այստեղ հնարավոր չէ լոտո խաղալ: Այլևս չեմ սպասում ոչ մեկին: Կարդում եմ թիվը` 47` չորս, յոթ:

-Ո՞վ պիտի եղունգներս ներկի:

-Սպասե՛ք, սպասե՛ք, այդքան արագ մի՛ կարդացեք:

-52` հինգ, երկու: Հաղթում է նա, ով լրացնում է շարքը:

-Ահա, նայի՛ր: Ես ունեմ քո սիրած թիվը` 25:

–Ո՛չ, հինգը պիտի առջևում լինի:

-Ես էլ էի այդպես կարծում, ճիշտ ես ասում: Չգիտեմ, թե ինչու եմ ամեն անգամ սխալվում:

–Մի՛ շարժիր սեղանը քո հիմար աթոռով, առանց որի մի քայլ էլ չես կարողանում անել: Ի՞նչ ես այդպես վրաս նայում:

-Այդքան դաժան մի՛ եղիր: Չե՞ս տեսնում, որ չի կարողանում խոսել: Վերջապես քեզանից 3 տարով մեծ է:

-93` ինը, երեք:

-Ինը, զրո: Կրկնիր մի անգամ ևս:

-Ասացի` ինը, երեք:

-Այդպես էլ կարծում էի:

-Տես, է, բուժքույրն էլի է գալիս: Վախենում եմ: Ասեղներ է բերում: Էլի մատս ծակելու է:

-Դրանք զատիկներ են: Տե՛ս, բուժքույրը զատիկ է դնում մատիս վրա: Չգիտեի, որ զատիկները կծում են:

-Ուզո՞ւմ ես ներկել եղունգներս: Այդ գույնը չեմ ուզում: Ներկի՛ր վառ կարմիր: Ուշադի՛ր եղիր, մատներիս ես քսում:

-Հրամաններ մի՛ տուր: Ես ի՞նչ մեղավոր եմ, որ ձեռքերդ անընդհատ դողում են:

-Հաղթեցի, հաղթեցի: Տվե՛ք իմ քսանհինգ սենթը:

-Ես չեմ հավատում, որ նա հաղթել է: Կստուգե՞ս իրեն:

-Այո՛, ճիշտ էլ կարծում էիր: Ես չեմ կարդացել «22»:

-Տվե՛ք իմ քսանհինգ սենթը:

-Ո՞վ շարժեց սեղանը: Լոբու հատիկներն իրար խառնվեցին: Նայի՛ր նրան, անկյունում նստել և ձայն չի հանում, իրեն էլ երևակայում է:

-Տեսե՛ք իմ եղունգները: Կանաչ եմ ներկել, որովհետև շորս էլ է կանաչ:

-Դու ինքդ էիր ասում, որ դա կարմիր է: Էլ չեմ կարող դիմանալ այստեղ: Նույնիսկ օդն է ծեր ու հին, ինչպես ձեր բոլորի դեմքերն ու շորերը:

-Ուզու՞մ ես նստել իմ կողքին, հանգստանալ: Գիտեմ, որ հոգնած ես:

-Թողե՛ք ինձ, մի՛ քաշեք: Դուրս եմ ուզում գալ այստեղից: Օդ եմ ուզում: Այդ ի՞նչ կարմիր լույս է փայլում այնտեղ:

-Դա կանաչ է, ոչ թե կարմիր:

-Էլ լոտո չե՞նք խաղալու:

–Ո՛չ, կմնա վաղը:

Լուսինե Զեյթունյան, 16տ, 1999թ.

Վերջապես Վեդին էլ սպիտակեց

Ապրելով Արարատի մարզում, ձմռան ամիսներին մի տեսակ նախանձում եմ Կոտայքի, Գեղարքունիքի, Շիրակի ու այն մարզերի երեխաներին, որտեղ ձյունն ավելի շուտ ու առատ է գալիս, քան մեզ մոտ:

Նոյեմբեր ամսից սկսում եմ ամեն օր հետևել եղանակի տեսությանը, ամեն օր էլ ձյան սպասումով: Արդեն մեկ ամիս է` պարապմունքի գնալուց մտածում եմ. «Երանի տուն գալուց ճանապարհը սպիտակ լինի»:

Երեկ էլ սովորականի պես գնացի պարապմունքի, բայց երբ դուրս եկա, վերջապես մեր Վեդին էլ ծածկվեց ձմռան տաք վերմակով:

Մեծերն ասում են, որ ձյունը չեն սիրում: Երբ փոքր էի, մտածում էի, որ էդպես են ասում, որպեսզի դուրս չգնանք խաղալու, բայց հիմա արդեն հասկանում եմ, որ ձյունն իրոք մեծերին բերում է մի շարք խնդիրներ: Սակայն սիրելի տատիկ-պապիկներ, մայրիկներ ու հայրիկներ մեզ էլ հասկացեք, մենք ձմեռն առանց ձյուն չենք սիրում:

Եվ վերջապես, յուրաքանչյուր եղանակ ունի իր կանոնները. եկեք ձյունն ընդունենք բարով, որպեսզի նա մաքրի ու տանի 2016-ի բոլոր անհաջողությունները, և 2017-ը սկսենք այնքան մաքրությամբ, ինչպիսին է ամբողջ գիշեր տեղացած ձյան սպիտակ շերտը:

Ողջու՜յն ձյուն, ես քեզ շատ էի սպասել:

lilit manukyan

Եղբայրս

2016թ. ապրիլի երկուս: Գիշերվա ժամը երկուսին թշնամու արկերը  ռմբակոծում են Լեռնային Ղարաբաղի Մարտունու շրջանի երրորդ պաշտպանկան գիծը, որտեղ ծառայում էր տասնիննամյա զինվոր եղբայրս: Հենց այդ պահին նա կանգնած էր առաջնագծում, բայց երբևէ չէր պատկերացրել, որ իր դիմաց են դուրս եկել թշնամու բազմահազարանոց բանակն ու վարձու ահաբեկիչները: Թշնամու առաջին արկի պայթելուց հետո խրամատը ամբողջ երկայնքով ծածկվել էր հաստ հողի շերտով: Եղբայրս և իր զինակից ընկերները, հետևելով հրամանատարի հրամանին, նահանջում եւ թաքնվում են իրենց թաքստոցներում: Այդ ընթացքում թշնամին ոչ մի րոպե չի դադարում ռմբակոծության տակ պահել մեր առաջնագիծն ամբողջ երկայնքով: Լուսադեմին նրանք չունեին խմելու ջուր և անհրաժեշտ սնունդ: Բոլորը մնացել էին փլատակների տակ, հրամանատարը զգում է, որ զորքը կարող է հայտնվել սովի և ծարավի ճիրաններում և տղաներին ասում է.

-Ո՞վ է ձեզանից ամենախիզախը, որ կարողանա մոտենալ հաց բերող մեքենային, որպեսզի զորքի համար հաց բերի, քանի որ մեքենան չի կարողանում մոտենալ: Թշնամին կարող է նկատել և պայթեցնել այն:

lilitmanukyan2Եղբայրս անմիջապես արձագանքում է հրամանատարին, որ ինքը կփորձի գնալ և հաց բերել: Եղբայրս սողալով գնում է դեպի պայմանավորված վայրը, նրա գլխի վրայով անցնում էին թշնամու փամփուշտները: Վերջապես եղբայրս մոտենում է մեքենային, վարորդը պարկով հացը կապում է եղբորս թիկունքին, և եղբայրս նորից հետ է վերադառնոմ ընկերների մոտ` չվախենալով թշնամու գնդակներից: Սողալու պատճառով նրա ծնկներն ու արմունկները վերքոտվում ու արյունահոսում են, բայց նա հանուն իր ընկերների դիմանում էր այդ բոլոր դժվարություններին և ցավերին:

Ես հպարտ եմ, որ ունեմ այդպիսի քաջ եղբայր: