Երևանից Չորաթան կամ ընկեր Խամոյանը

Մարգարիտային ճանաչում եմ մոտ երկու տարի ու ծանոթությունից շատ կարճ ժամանակ անց հասկացա, որ ամենագեղեցիկ ու հետաքրքիր ծանոթություններից մեկն է: Մի օր էլ ասաց, որ դիմել է Teach for Armenia ծրագրին և հավանաբար Լոռու գյուղերից մեկում ուսուցչուհի կաշխատի:

Ուրախացա. շուտ-շուտ հանդիպելու հեռանկարը մեծ էր: Բայց Մարգարիտան տեղափոխվեց Տավուշի մարզի Չորաթան գյուղը, որտեղ էլ այժմ ապրում և աշխատում է: Ընկերներիս շատ եմ պատմում Մարգարիտայի մասին, հպարտ-հպարտ նշում եմ, որ Չորաթանում է աշխատում , ու երբ «տեղը չեն բերում» գյուղը, ավելացնում եմ. «Դե , էն որ միշտ կրակոցներ են լինում»:

2016-ին Մարգարիտային մեկ անգամ եմ տեսել, մեր քաղաք ՝ Վանաձոր էր բերել իր աշակերտներին՝ մասնակցելու անգլերեն պոեզիայի մրցույթին:

Ամենաառաջին հարցազրույցս հենց նրա հետ է:

-Նախ և առաջ ի՞նչը դրդապատճառ հանդիսացավ ՝ դիմելու TFA-ին:

-Հզոր հայրենիքի հիմքը կիրթ ու նվիրված երիտասարդությունն է: «Դասավանդի՛ր, Հայաստան» ծրագրի առաքելությունն է` ընձեռել հնարավորություն բոլոր երեխաներին ստանալու որակյալ կրթություն, և իր մասնակիցներին ուղարկում է հեռավոր ու ամենածանր վիճակում գտնվող դպրոցներ, որոնց անհրաժեշտ են տվյալ առարկայի որակյալ մասնագետներ: Ես շատ էի ուզում աշխատել հեռավոր գյուղում ու երեխաների հետ: Երեխաների հետ աշխատելը մի այլ կարգի հաճույք է պատճառում ինձ, ուստի սա շատ լավ հնարավորություն էր բացահայտել ինքդ քեզ ու նոր համայնքը:

-Վճռական քայլ է, գիտենք՝ սկիզբը դժվար է. սեփական փորձով միշտ համոզվում ենք: Սկզբնական շրջանում առաջացա՞ն խնդիրներ` թե՛ դպրոցի, թե՛ Երևանից Չորաթան կտրուկ անցումի հետ կապված:

-Փոքրիկ գյուղ, որտեղ բնակչությունը պարծենում է իր գյուղով, ու ամեն ինչ փորձում են անել իրենց գյուղի բարօրության համար: Զարմանում ես` տեսնելով, թե փոքրիկ գյուղում ինչպես են դպրոցում հոգատար ու մեծ սիրով աշխատում մանկավարժները և տնօրենը: Խնդիրներ չառաջացան. ուղղակի պետք էր շատ արագ ընտելանալ ու ընդգրկվել համայնքին:

-Չորաթանում լինելը արդեն ծրագրերիս մեջ է մտնում:
Օտար
լեզուների հանդեպ սերը դպրոցական տարիներին երես է թեքում հաճախ: Ինչպե՞ս ընդունեցին աշակերտները. նոր ուսուցչուհի, այն էլ ՝ անգլերենի:

-Տարվա սկզբում, երբ հարցնում էի, թե իրենց սիրելի առարական որն է, մեծամասնության սիրելի առարկան ֆիզկուլտուրան էր: Շատ աշխատանք կար անելու, բայց տեսնում ես  արդյունքը, որ աշակերտներդ շատ են սիրում անգլերենը. գրադարանից անգլերեն հեքիաթի գրքեր են վերցնում ու կարդում, ծննդյան օրերին փորձում են կենացները անգլերեն ասել: Երբ նոր ես լինում, քեզ սիրով են ընդունում, քանի որ նոր ես, բայց կարևոր է , որ դա շարունակական լինի, ու քեզ և առարկադ միշտ սիրեն:

-Երազանքների ուսուցչուհի, ի՞նչ ես սովորել չորաթանցիներից:

-Աշակերտներից շատ բան կարող ես սովորել: Իրենց փոքրիկ աշխարհում իրենք փորձում են ամեն ինչ հավասար ու ազնիվ ձևով անել: Շատ արագ զգում են քո մտադրության մասին ու փորձում են քեզ օգնել:

Եվ պահ է լինում, հասկանում ես, որ դու իրենց նման ես քեզ պահում: Հաճելի է կտրվել կյանքից մի քանի ժամ ու փոքրերի հետ վերապրել այդ ամենը:

-Այսքանից հետո, իհարկե, բարդ հարց եմ տալիս. ինչպե՞ս ես պատկերացնում հրաժեշտը:

-Դժվար է պատկերացնել ու չեմ էլ փորձում, բայց աշակերտներս հաճախ են ինձ հիշեցնում՝ հարցնլեով` հաստատ չե՞ք մնա այստեղ կամ մինչև 12 -րդ դասարան չե՞ք դասավանդի մեզ: Նույնիսկ ձմեռային արձակուրդի ժամանակ արդեն շատ էի կարոտել աշակերտներիս ու անհամբեր սպասում էի , թե երբ եմ տեսնելու: Հենց մտա դասարան, տեսա` ինչ ուրախությամբ էին աշակերտները սպասում ինձ:

Հրաժեշտները ծիծաղով են լինում մեկ-մեկ, երբ վստահ ես, որ կվերադառնաս քո՝ կյանքի ինչ-որ պահին ինչ-որ տեղ թողած մասնիկի մոտ:

Մարգարիտայի հետ անվերջ կզրուցեի, էլի հարցեր կտայի, բայց հեռահար հարցազրույցից դժվար քիչ բան կա: Ինչևէ, հարցազրույցի մտքից հետո մոտս մի միտք էլ առաջացավ ՝ նրա աշակերտներից մեկին՝ 11-րդ դասարանի աշակերտ Հայկ Քալանթարյանին (ում հետ ծանոթացել էի Անգլերեն պոեզիայի մրցույթի ժամանակ), խնդրել մի փոքր պատմի Մարգարիտայից: Ստորև ներկայացնում եմ Հայկի տպավորությունները.

«Իր մեջ ամենից շատ բոլորը գնահատում են աշխատանքի հանդեպ անսահման նվիրվածությունն ու մեծ սերը:

Ինձ համար կարևոր հատկանիշներից մեկը հայրենիքի հանդեպ տածած սերն ու անընդհատ որևէ օգուտ տալու փորձն է… էն որ եկել ա Երևանից սահմանամերձ փոքրիկ գյուղ, որտեղ տների մեծ մասը կիսախարխուլ են, մարդիկ` քիչ, ու փորձում ա իր փոքրիկ ներդրումն ունենալ մեր երկրի լուսավոր սերնդի վրա:

Գրավող հանգամանքներից մեկն էլ այն ա, որ ինքը շատ խելացի ա ու զարգացած: Կարծես դպրոցական լինի. անընդհատ նոր բան ա ուզում սովորի, փորձի, առաջ գնա:

Ու դրանով շատ ա օգնում:

Համ էլ լայքում ա շուտ -շուտ ԴԴ» :

 

Հարցազրույցը վարեց Անահիտ Ղազախեցյանը

 

hayrapi baghdasaryan

Վերջին զանգից հետո կամ անհոգ պատանեկության թերթված էջը

Չեմ ուզում մեծանալ: Չնայած չեմ էլ պատրաստվում: Բոլոր զգացմունքներս խառնվել են իրար: Երբ առավոտյան պատրաստվում էի գնալ ավարտական միջոցառմանս, ամեն րոպե հուզմունքս ավելի էր շատանում: Դպրոց մտնելուն պես տեսա դասղեկիս՝ գեղեցիկ կոստյումը հագին ու մի տեսակ շփոթված: Տասներկուսներով իրար էինք շնորհավորում, գրկում, խառնվել էինք իրար: Սկզբում թվում էր, թե ուղղակի հերթական միջոցառումներից մեկն ենք անցկացնում, իսկ այսօր, երբ ամեն բան վերջացել է, գիտակցությունս չի ուզում ընդունել, որ ես այլևս աշակերտ չեմ, որ դպրոցս էլ իմ երկրորդ տունը չէ:

Առաջին դասարանում շարքով բուֆետ ենք գնում… Երևի շատերը երգելով կարդացին այս նախադասությունը: Հիշում եմ, հենց շարքով էլ գնում էինք: Բեմ բարձրանալուց առաջ 12 տարիներս հերթով հիշում էի: Առաջին դասարանի 50-դրամանոց բուլկին, որ հազար մասի կբաժանեինք, միայն թե բոլորին հասնի: Հիշում էի դասարանցիներիս հատ-հատ: Ամեն մեկիս չարություններն ու բարությունները, առաջին ուսուցիչներիս: Հիշում էի մանկական մեր կռիվները, իրար մազ քաշելն ու խաբելու օրերը, անմեղ սիրային նամակներ գրելը: Կարոտում եմ: Երբ իններորդ դասարանն էինք ավարտում, երկու օր շարունակ լաց էի լինում, չէի ուզում նոր դպրոց, իսկ այսօր սիրտս լցվում է ավագ դպրոցիս հրաժեշտ տալուց:

Չարություններիցս մեկը պատմեմ, որ երևի վերջինն էր: Որոշել էինք մի զավզակություն անել, ու ես եղա այն «ռիսկովը», ով ողջ գրատախտակին մոմ քսեց, որպեսզի ուսուցչուհին նոր հավասարումներ չբացատրի: Միջոցառման ժամանակ խոստովանեցի, որ ավազակը ես էի: Վստահ եմ` ներել է:

Դասարանում 19 աղջիկ ենք, 3 տղա, դասղեկս էլ՝ տղամարդ: Հաստատ դժվար էր 19 աղջիկների դասարան կառավարելը, բայց մեր դասղեկը պատվով կատարեց իր «առաքելությունը»: Պատկերացրեք, տասնինը աղջիկ ամեն օր նույն դասարանում, հազար ու մի տարաձայնություններ, վեճեր, բայց նաև հազար ու մի անկեղծ ժպիտներ: Երեկ էլ այդ ժպիտների տակ կարոտ ու ափսոսանք կար:

Տասներկու տարիները 12 օրվա պես անցան: Արագ, որ չհասցրինք էլ ողջ ջերմությունը զգալ: Էլ չենք վիճի վերջին զանգի փորձերից ուշանալու պատճառով, էլ չենք զանգի իրար ու ինն անց կեսին փորձի չենք կանչի: Էլ գրավորներին  «շպո-ներ» չենք փոխանցի իրար կամ էլ «2» ստանալու թանկ գնով դաս պատմողին չենք հուշի` «Բագրատունյա՜ց…»: Էլ աշակերտ չենք լինի:

Ես դեռ շատ եմ գնալու դպրոց, բայց արդեն ոչ թե աշակերտ, այլ իր երկրորդ (գուցե առաջին) տունը կարոտած ուսանող:

Խոստացել ենք ու ստորագրել, որ 2021 թվականի սեպտեմբերի 5-ին՝ 5 տարի հետո նորից հավաքվելու ենք ողջ դասարանով ու 2016-ին գնած կոնյակը հենց այդ օրն ենք բացելու: Խոստացել ենք իրար չմոռանալ…երբեք չմոռանալ:  Խոստացել են ինձ չմոռանալ, իմ շատախոսությունները, կատակները, գժությունները: Խոստացել եմ ոչ ոքին չմոռանալ:

tatev aghazaryan

Ջեյն Էյր և քույր Քերրի

Տարբեր գրքեր և տարբեր հեղինակներ՝ Շառլոթ Բրոնտե և Թեոդոր Դրայզեր: Սակայն ես շատ նմանություններ եմ գտել նրանց միջև: Օրինակ, հենց այն, որ երկուսն էլ չափահաս տարիքում մեկնում են օտար քաղաք աշխատելու նպատակով, երկուսն էլ շա՜տ փորձությունների մեջ են ընկնում սիրո և այլ գործոնների պատճառով: Ցավոք, Քերրիի կյանքը վատ ավարտ է ունենում: Մեջբերեմ գրքերից մի քանի հատվածներ:

«Օ՜, Քերրի, Քերրի, պատուհանի մոտ ճոճաթոռին նստած դու պետք է երազես մի երջանկություն, որը երբեք չես վայելելու…»

Քերրիին սիրում էին երկու տղամարդ, որոնցից մեկը ամուսնացած էր: Քերրին սիրում էր Հերթսվուդին (ամուսնացած տղամարդուն), ով ստի միջոցով կարողացավ Քերրիին տանել օտար քաղաք: Իմ կարծիքով, Հերթսվուդը թույլ տղամարդ էր, քանի որ չկարողացավ դիմանալ կյանքի փորձություններին և ինքնասպան եղավ: Իսկ մյուս տղամարդը անհետ կորավ Քերրիի կյանքից: Իսկ Քերրին իր աշխատասիրության և համառության շնորհիվ դարձավ հայտնի դերասանուհի:

Եվ ահա լավագույններից մեկը, որով փորձում եմ ես առաջնորդվել.

«Աշխարհում շատ բան կա, որին մենք կուզեինք հասնել: Սակայն չի կարելի միանգամից ամեն ինչի ձգտել: Եվ ի՞նչ միտք ունի հուսահատվել ամեն մի չիրականացած ցանկության պատճառով»:

Անդրադառնամ Ջեյնին, ով որբ է եղել և նրան «խնամել» է քեռակինը, ով ամեն կերպ նվաստացնում, շահագործում էր Ջեյնին: Իսկ հետագա տարիներին նա զղջաց իր արածների համար, բայց արդեն մահվան շեմին էր: Ջեյնը չափահաս տարիքում ընդունվում է աշխատանքի                              և հենց այդտեղ սիրահարվում Ռոչեսթրին (տանտիրոջը), ով ամուսնացած էր խելագար կնոջ հետ:

«Ինչքան ավելի եմ զգում, որ մենակ եմ, առանց բարեկամի, առանց պաշտպանի, այնքան ավելի եմ համոզվում, որ ինքս պետք է ինձ հարգեմ»:

«Մենք ծնվել ենք, որպեսզի պայքարենք ու տանջվենք, ինչպես դուք, այնպես էլ ես»:

«Հարգիր ինքդ քեզ ու սրտիդ ամբողջ սերը, ուժդ ու հոգիդ մի տուր նրան, ում դրանք հարկավոր չեն, և ում կողմից կարժանանաս միայն արհամարհանքի»:

Երևի թե դուք զարմացաք, թե ինչո՞ւ Ջեյն Էյրի մասին պատմելը կիսատ թողեցի: Ուզում եմ, որպեսզի դուք կարդաք, հավատացեք, որ դա ես ասում եմ իմ փորձից:

«Ջան գյուլում»

Լուսանկարը՝ Վիոլետա Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝ Վիոլետա Մկրտչյանի

Կա՞ այնպիսի մարդ, ով չի սիրում մեր ազգային-կրոնական տոները: Ամեն բան այնքան ուրախ, թեթև ու իմաստալից է անցնում: Բոլորովին վերջերս` մայիսի 5-ին, ոմանք գիտեն, իսկ ոմանք ոչ, նշվում էր Համբարձման տոնը: Այդ օրը քրիստոնյաները նշում են Քրիստոսի Համբարձումը: Եկեղեցում կատարավում է Ս.Պատարագ, իսկ Պատարագից հետո ժողովուրդը շարունակում է տոնը: Համբարձման օրը ժողովուրդը կոչում է նաև «Վիճակ», «Ծաղիկ գովել», «Ջան գյուլում»: Այդ օրը աղջիկները` գույնզգույն զգեստներ հագած, գարնանային ծաղկած դաշտերում կամ այգիներում կազմակերպում են զբոսանք կամ վիճակախաղ:

Անցյալում Համբարձման տոնը՝ «Ջան գյուլումը», մեծ տոնակատարություն է եղել և միայն աղջիկներին համար տոն համարվել: Այժմ «Ջան գյուլումը» այդքան աշխուժությամբ և մեծ շուքով չի նշվում: Սակայն մենք փորձեցինք իրագործել այս տոնը, և այն նշել մեծ շուքով: Մուղնի գյուղում մի քանի երեխաներով կազմակերպեցինք ամեն ինչ, և այդ ամենը իրագործեցինք: Նախօրոք աղջիկներով դաշտից ծաղիկներ հավաքեցինք, գեղեցիկ ժապավեններով կապեցինք և դասավորեցինք զամբյուղի մեջ: Հյուսեցինք պսակներ հարսի և փեսայի համար: Կարծես թե ամեն ինչ պատրաստել էինք, բայց երբ մոտեցա սեղանին, որ ծաղիկները նկարեմ, տեսա, որ զամբյուղը դատարկ էր:

Լուսանկարը՝ Վիոլետա Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝ Վիոլետա Մկրտչյանի

-Երեխե՛ք, հլը ստեղ եկեք, տենամ` ո՞վ ա վերցրել ծաղիկները: Ես էդքան ման գա՛մ, լիքը ծաղիկ հավաքեմ, որ դուք վերցնե՞ք:

-Ի՞նչ ա եղել, ի՞նչ ես ձենդ գլուխդ գցել, հարևանները սաղ դուրս ելան:

-Ստեղ ծաղիկ կար դրած, ո՞ր մեկդ ա վերցրե՞լ:

-Ե՛ս եմ վերցրել, հարցեր ունե՞ս:

-Դե, տես` ինչ հարցեր ունեմ:

Ու ես ամբողջ բակով վազեցի եղբորս հետևից, որովհետև նա էր վերցրել և թափել ծաղիկները, որպեսզի ես նորից այդքան քաղեմ ու կապեմ:

Առավոտյան ժամը վեցն էր: Մենք արդեն համարյա բոլորս հավաքվել էինք բակում: Ամեն ինչ պատրաստ էր՝ դհոլը, շվին, հարսն ու փեսան, զամբյուղով ծաղիկները և մնացած մյուս զամբյուղները, որտեղ պետք է ձու կամ քաղցրավենիք լցնեին: Իսկ գումարը փեսայի գրպանում պիտի դնեին:

Լուսանկարը՝ Վիոլետա Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝ Վիոլետա Մկրտչյանի

-Շորերդ ինձ դուր չի գալիս, արագ գնա՛, փոխի՛, – ասացի ես:

-Դուրդ չի գալիս, մի՛ նայի, – ասաց իմ չարաճճի եղբայրը:

-Ճիշտ չի՛ տենց հագնվելը, որ ասում եմ` գնա փոխի, ուրեմն մի բան գիտեմ:

-Լա՛վ, ոնց ասես, քուր ջան:

Պետք էր ավելի գյուղավարի և աշխատավորի նման հագնվել, սակայն նա հագնված էր շատ սպորտային և ամենօրյա:

-Լավ, քանի որ ամեն ինչ պատրաստ ա, եկեք շարժվենք ու ճանապարհ ընկնենք:

-Դե, Աստված մեզ հետ:

Արդեն ճանապարհ էինք ընկել: Առաջին տունը մտանք, և սկսեցինք երգել. «Ջա՜ն գյուլում, ջա՜ն, ջա՜ն»: Այնքան հետաքրքիր էր ամեն ինչ, առաջին անգամ էի մասնակցում այս տոնին, և շատ ուրախ էի, որ իմ մասնակցությամբ ոգևորեցի և ուրախացրի ոմանց: Ամբողջ Մուղնին ոտքի տակ էինք տվել, շատ հոգնած էինք, բայց և այնպես, շատ ոգևորված:

Լուսանկարը՝ Վիոլետա Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝ Վիոլետա Մկրտչյանի

Օրվա ընթացքում բավականին գումար հավաքվեց: Էլ չեմ խոսում քաղցրավենիքի մասին: Դրա պակասը չենք զգացել: Բոլորս միահամուռ որոշեցինք, որ գումարը պետք է որևէ բարեգործական նպատակի ծառայի: Սակայն դեռ վերջնական որոշում չունենք, թե կոնկրետ որտեղ և ինչպես այն օգտագործենք: Բայց գիտեմ, ինչ էլ որ անենք, կլինի և՛ դաստիարակչական, և՛ նպատակային:

Կարծում եմ, լավ կլինի, եթե ամեն մեկդ փորձեք վերականգնել ձեր գյուղական տոներից մեկը, գրեք, լուսանկարեք և ուղարկեք 17-ին, որպեսզի բոլորս տեսնենք և ծանոթանանք:

anna andreasyan

Կորցնելուց հետո

Երեկ մեր դպրոցում վերջին զանգի արարողությունն էր: Ես էլ, ինչպես միշտ, ընկերուհուս հետ գնացի նայելու այն: Երբ հասանք դպրոց, միջոցառումն արդեն սկսվել էր: Ուշացել էինք: Բայց չեմ կարծում ինչ-որ մեկը նկատեր դա, քանի որ բոլորի ուշադրությունը շրջանավարտներն էին: Նրանք փայլում էին:

Մոտեցանք: Հավաքվածների կեսը նստած էին, իսկ մենք էլ, ինչպես միշտ՝ կանգնած: Դե, մեր ուսուցիչների անձրևանոցները մեզ երբեք էլ չեն թողել հանգիստ դիտել: Եվ ես անընդհատ այս ու այն կողմ էի գնում` մի հարմար տեղ գտնելու համար: Վերջապես գտա և սկսեցի հանգիստ ուսումնասիրել շրջանավարտներին: Բոլորը շատ գեղեցիկ էին:

Նրանք ներկայացնում էին մեր ուսուցիչների ամենահաճախ կրկնվող արտահայտությունների թոփ տասնյակը: Ես դրանց հետ լիովին համաձայն էի: Բոլորս մի լավ ծիծաղեցինք, բայց այդ պահին ես մի տեսակ տխրեցի` հիշելով, որ ընդամենը երկու տարի հետո ես էլ եմ ավարտելու դպրոցը: Այն արտահայտությունները, որոնք նրանք թվարկում էին, այնքան ծանոթ էին ու հարազատ: Եվ այնքան հաճելի էր այն զգացումը, որ ես դեռ չեմ ավարտել, որ իմ սիրելի դպրոց դեռ երկու տարի էլ պետք է գնամ:

Դպրոց հաճախելու ընթացքում բոլորն էլ անհամբեր սպասում են վերջին զանգին, բայց հենց մոտենում են ավարտելու օրերը, սկսում են կարոտել դպրոցը: Հասկանում ես, որ դպրոցական տարիները կյանքիդ ամենաանհոգ ու երջանիկ տարիներն էին;

Չէ որ մենք միշտ կորցնելուց հետո ենք գնահատում մեր կորցրածի իսկական արժեքը:

Որ երկու տարին շուտ անցնի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Շուտով կսկսվի ամառային զորակոչը: Հանրապետության ողջ տարածքից բանակ կզորակոչվեն 18 տարին լրացած հազարավոր տղաներ: Կգնան մեր և իրենց հայրենիքը պաշտպանելու, կգնան, որ գիշերները չքնեն: Չէ՜, կգնան, որ մենք գիշերները հանգիստ քնենք: Նրանք կգնան, որ փոխարինեն մյուսներին, և նրանցից մեկն էլ կփոխարինի եղբորս: Որ տուն գան նրանք: Հաղթանակած:

Ու կգան զորացրվող տղաները մեկ կամ երկու ամսից, կգան մեծացած, հասունացած. պատերազմ տեսած: Կգան հպարտ. պարզ ճակատով են կանգնել մահվան առաջ, թշնամուն թիկունք ցույց չեն տվել: Կգան ժպտալով, որ մենք էլ ժպտանք: Կգան տղաները՝ բոլորի նման երկու տարի ծառայելուց հետո: Բայց ես գիտեմ, բոլորն էլ գիտեն, որ նրանց երկու տարին նման չէր մնացածին: Ուրի՜շ էր: Ավելի երկար: Ավելի դժվար: Ու եթե օրերի հաշվարկը չլիներ, կարող էինք ասել, որ նրանք երեք ու նույնիսկ չորս տարի են ծառայել:

Կգան, որ մոռանան զորամասի երկար, փոշոտ ու դժվար ճանապարհները: Որ էլ առիթ չունենան մտածելու այդ ճանապարհների մասին:

Եղբայրս էլ կգա, ու ես էլ երևի կմոռանամ չսիրած, բայց և հարազատ դարձած, ամեն ծառն ու թուփն անգիր արած ճանապարհը: Երևի ես էլ էլ առիթ չեմ ունենա մտածելու այդ ճանապարհի մասին: Երևի չեմ մտածի, թե ինչ էին մտածում տղաները, երբ գնում էին այդ ճանապարհով: Չեմ մտածի, թե այդ ճամփան անցած քանի տղայի համար այն միակողմանի եղավ, քանիսի համար էր այն հավերժության ճանապարհ: Բայց միշտ կմտածեմ նրանց ապրած ու չապրած կյանքի, նրանց երազանքների ու հույսերի մասին, որոնք իմ երազանքներն էլ են դարձել:

Նրա՜նք, ախր, նրանք այնքան շատ էին, շա՜տ՝ մեր փոքրիկ ազգի համար: Երևի չեմ հիշի բոլորի անունները, շատերը չեն հիշի, բայց նրանց անուններն ամեն երեկո, դեռ շատ երկար կհնչեն զորամասում՝ անվանակոչի ժամանակ. Ազատ, Արարատ, Արշակ, Էդուարդ … Բայց` անպատասխան…

Բայց հետո նրանց էլ փոխարինելու կգնան ուրիշները՝ ճանապարհի նույն մտքերով: Կգնան, ու Աստված մի արասցե, նրանցից մի քանիսի համար էլ ճանապարհը միակողմանի դառնա…

Ու նրանց փոխարեն էլ երևի էլի ինչ-որ մեկը՝ ինձ նման, կմտածի ճանապարհին, կմտածի նրանց չապրած տարիների, չապրած կյանքի մասին ու ինքն իրեն կխոստանա՝ ապրել նաև նրանց փոխարեն, այնպես, ինչպես մտածում էր նրանց փոխարեն:

Ու ես, ես էլ երևի չեմ մոռանա ոչինչ, ոչ մեկին: Ես էլ մյուս ծնողների ու քույրերի պես կաղոթեմ, որ գոնե այս անգամ նրանց երկու տարին շուտ անցնի…

Դրախտային Դարբասը

Լուսանկարը՝ Անի Ասրյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ասրյանի

Երբ բացվում է օրը, մտքով մտնում եմ Դարբասիս ձորը:

Ամեն մարդու ծննդավայրը իր` բնաշխարհով ու կյանքի բազմազանությամբ, նրա համար միշտ մնում է որպես հեքիաթ և անկրկնելի հրաշք:

Լեռնային գետը արագահոս է, գիժ ու գալարուն: Կանաչ գորգի վրա ծաղկում են հազար ու մի ծաղիկներ, որոնց բույրը սքանչելի է, եդեմական:

Դարբա՛ս, ծննդավայր հեքիաթային:

Այս գյուղն ունի յոթ հրաշալիք, հրաշալիքներ, որ կարծես պարիսպներ լինեն: Յոթ եկեղեցիներ, որոնք կառուցվել են գյուղի ծայրամասերում, անգամ գյուղի ամենաբարձր լեռան գագաթին: Մենք՝ դարբասցիներս, ունենք աղոթարան, սակայն մեզ գրավում է Եղիակը, որը այդքան հեռու է գյուղից: Եղիակի ստորոտում փոքրիկ անտառ կա, կարծես «Խոսրովի արգելոց»-ը լինի: Անտառում բազմազան կենդանիներ կան, նույնիսկ արջ: Այս փաստն անգամ գյուղացիների համար արգելք չի հանդիսանում, որպեսզի նրանք բարձրանան այնտեղ մոմ վառեն և իրենց խնդրանքը հղեն Աստծուն: Այստեղ արգելված է որսը:

Սարի լանջով հոսում է Լորագետը, իր կարկաչուն ձայնը տարածելով ամենուր: Սառն է ջուրը, բարձր սարից է գալիս: Երբ վարարում է, նոր հուն է ճեղքում՝ ավերելով այգի ու մարգագետին: Գետը ծանր քարեր է բերում, անգամ կոճղեր, կարծես թե զայրանում է: Կամուրջի պատերը դողում են շյուղի նման, գետը մեկ աջ ափն է քանդում, մեկ՝ ձախ:

Գյուղն ունի փոքրիկ ճահիճ, որի վրա կախվել է ուռենին: Երբ ինչ որ մեկը մոտենում է ճահճին, ուռենին իր գրկի մեջ է առնում գորտերին: Նրանք ցատկում են` նստում օրորվող ճյուղերին:

Գյուղի բնությունը սքանչելի է: Հնարավոր չէ ծաղկած ծառերի մոտով անցնել, աննկատ թողնել և հեռանալ: Երբ գնում ես բնության գիրկը, այնտեղ գտնում ես ներդաշնակություն:

Բնությունն այստեղ ծաղկում է ապրիլի կեսին, բայց թարմությունը զգացվում է մայիսին: Օդը մաքրվում է, դառնում հաճելի: Երբ մոտենում ես ծաղկած ծաղիկներին, տեսնում ես փոքրիկ բզեզիկներ և մեղուներ: Դրանք այնպիսի նրբությամբ են նստում ծաղիկների վրա և նեկտար հավաքում, որ կարծես շոյում են նրանց:

Եղանակը այստեղ անձրևային է, քամին ցրում է ամպերը, սկսում է որոտ, և անձրև է տեղում: Դաշտում գյուղացիները անգամ կարկտահարվում են, բայց շարունակում են իրենց գործը:

Այնքան հետաքրքիր է մեր գյուղը, այն դարպասն է երեք գյուղերի: Գյուղը, երբ կոչվեց Դարբաս, երկաթե դուռ եղավ Գետաթաղի, Լորի և Շենաթաղի համար:

Լեռան գագաթին առկա սուրբ խաչը հսկում է գյուղը հրեշտակի պես: Այն մարդկանց սրտերը լցնում է խաղաղությամբ:

Դե’, եթե ցանկություն ունեք մեր գյուղը տեսնելու, համեցե’ք: Դուք այնքան լավ չեք պատկերացնի ընթերցելով, ինչքան՝ տեսնելով:

lil vardanyan

Չմոռանաք մեզ

2005 թիվն էր, մտանք դպրոց: Աղոտ հիշում եմ բոլոր փուչիկները, ուրախ դեմքերը: Բոլորս հերթով կանգնում էինք աթոռին ու ինչ-որ հանելուկներ ասում: Հետո զանգ հնչեցրին, և բոլորիս տարան դասարաններ: Այլևս ոչինչ չեմ  հիշում, չէ՞ որ 12 տարի է անցել: Բոլորը շնորհավորում էին մեզ, իսկ մենք չէինք էլ հասկանում, թե ինչի համար: Ուղղակի մեզ արդեն շա՜տ մեծ էինք զգում, արդեն դպրոց գնացող մե՜ծ աղջիկներ ու տղաներ:

Հիշում եմ ծուռումուռ ձեռագիրս, մայրիկիս համբերատար դեմքը ինձ «Ձ» տառը սովորեցնելիս: Այդ չարաբաստիկ «Ձ» տառը…

Առաջին մեծ հաղթանակս 9-ի բազմապատկման աղյուսակն էր: Շատ դժվար հիշվեց, է…

Հինգերորդ դասարանում առաջին անգամ «2» ստացա: Հիշում եմ` բնագիտությունից էր, սովոր չէի, որ արդեն դժվար առարկաներ ենք անցնում: Հիշում եմ` ինչպես էի լաց լինում «2»-ի համար: Ու չէի հասկանում, թե ինչու են մեծերը ժպիտով մխիթարում ինձ: Հիմա ինքս եմ ժպտում դա հիշելիս:

Հիշում եմ կողքիս նստող տղային: Մենք դասարանի ամենաբարձրահասակներն էինք: Նա ամեն օր ինձ մատիտներ էր նվիրում ու շարք կանգնելիս ձեռքս կապտեցնելու աստիճան պինդ էր սեղմում: Հետո գնաց մեր դասարանից, արդեն դեմքն էլ լավ չեմ հիշում:

Փոքր էինք, երբ դպրոցները դարձան «ավագ» կամ «հիմնական»: Երբ վրա հասավ  9-րդ դասարանը, պետք է հեռանայինք: Այստեղից էլ սկսվեց իմ «դավթաշենյան» պատմությունը: Մե՜ծ, անծանոթ դպրոց, անծանոթ մարդիկ: Մտածում էի` ամեն ինչ վատ է լինելու, բայց հույսերս չարդարացան: Բոլորն էլ լավ ընդունեցին ինձ, շուտ սովորեցի և՛ անծանոթ թաղամասին, և՛ անծանոթ դպրոցին:

Ու վերջնական ձևավորվեց մեր դասարանը, իսկ ավագ դպրոցի երեք տարիները այնքան արագ անցան, ինչպես գծային հավասարումները: Կան չէ՞, հեշտ հավասարումներ, լուծումը մի րոպե էլ  չի տևում, և կան դժվար պարամետրական հավասարումներ. քննությանը դրանցից ամենաշատն եմ վախենում, բայց չմտածեմ քննության մասին, այսօր իմ վերջին զանգն է:

Այսօր բոլորիս համար շատ խառը օր է, երբ չգիտենք ինչ անել` ուրախանա՞լ, թե՞ տխրել: Առաջին հերթին, շնորհակալ ենք բոլոր նրանցից, ովքեր մեզ հանդուրժել են այս բոլոր տարիների ընթացքում: Եվ ներե՛ք մեզ, եթե ինչ-որ տեղ չենք արդարացրել ձեր հույսերը: Հիմա շատ տխուր և անսովոր է, չգիտենք` մեզ ինչ է սպասվում: Կկարոտենք ամեն ինչը, անգամ շենքը, դասարանը: Կկարոտեմ անգամ իմ հավատարիմ երթուղայինը, որն ինձ ամեն օր բերում էր այստեղ: Հրաժեշտ տալը միշտ էլ դժվար է. ևս մեկ անգամ շնորհակալ ենք ամեն ինչի համար:

Չմոռանաք մեզ` ձեզ բոլորիդ շատ սիրող տասներկուերորդցիներ:

Գյունեից Արեգունի՝ մեկ քայլ

Լուսանկարը` Ժորա Պետրոսյանի

Լուսանկարը` Ժորա Պետրոսյանի

Արեգունին Գեղարքունիքի մարզի Վարդենիսի տարածաշրջանի գյուղերից է։ Այն տեղացիների շրջանում ավելի հայտնի է Գյունե անունով։  Գյուղը գտնվում է Հայաստանի ջրային զարկերակը համարվող լճի՝ կապուտաչյա Սևանի ափին։ Արեգունին շրջապատված է Գեղամա լեռներով,  այդ պատճառով ունի հարուստ և շքեղ բուսականություն։  Տեղաբնիկների ապրուստ ստեղծելու հիմնական միջոցներն են՝ հողագործությունը, ձկնորսությունը և անասնապահությունը։

Լուսանկարը` Ժորա Պետրոսյանի

Լուսանկարը` Ժորա Պետրոսյանի

Ֆինանսական նեղ պայմանները չեն կարողացել պղծել գյուղացիների ամսահման բարի և մեծ սրտերը։  Ապրելով այս գյուղում, ամեն առավոտ կարող ես տեսնել Սևանա լիճը իր ողջ հմայքով։ Նկարների միջոցով փորձել եմ ներկայացնել Արեգունի գյուղը և տեղաբնիկների առօրյան։ Նկարներում կարող ենք տեսնել նաև գյուղի փոստատան շենքը՝ քանդված և խարխուլ։

Լուսանկարը` Ժորա Պետրոսյանի

Լուսանկարը` Ժորա Պետրոսյանի

Լուսանկարը` Ժորա Պետրոսյանի

Լուսանկարը` Ժորա Պետրոսյանի

Լուսանկարը` Ժորա Պետրոսյանի

Լուսանկարը` Ժորա Պետրոսյանի

Ani Kirakosyan

Տատիկիս անուշ բարբառը

Հարցազրույց տատիկիս` Աիդա Կիրակոսյան հետ

 -Տատ ջան, ուզում եմ քեզ հետ զրուցել, իմանալ ինձ հուզող հարցերի պատասխանները:

-Սա բալես, ինչ հարց գուզես` տուր:

-Տատ ջան, Գյումրին քանի՞ անուն է ունեցել:

-Սկզբում եղել է Կումայրի, հետո` Ալեքսանդրապոլ, Լենինական, Գյումրի:

-Իսկ քո մանկության տարիներին ինչպե՞ս է կոչվել քաղաքը:

-Մեռնիմ ջանիդ, երբ օր ես փոքր էի, մեր քաղաքը կոչվեր գը Լենինական:

-Լավ, տատ ջան, իսկ որտեղի՞ց  են եղել ծնողներդ:

-Հորս պապը գաղթել է Ալաշկերտից ու բնակություն է հաստատել Ղուկասյանի շրջանում, բայց պատերազմի տարիներին գյուղերի մեծահասակներին հավաքագրել-տարել են Լենինական` նորաբաց գործարաններում աշխատելու: Իսկ մորս ծնողները գաղթել են Էրզրումից: Մերս ծնվել է Կրասնոդար քաղաքում: Երբ օր մորական պապիկս ջահել մահացել է, իրանք տեղափոխվել են Լենինական: Նորաբաց Մսի կոմբինատում մտել են աշխատելու մորական տատիկս ու հորական պապիկս: Հետագայում, երբ հերս բանակից եկել է, մտել է Կոմբինատ աշխատելու ու ընդեղ է հանդիպե մորս: Ամուսնացել են ու քիչ-քիչ տուն-տեղ են եղե: Բայց հըմի ո’չ Մսի Կոմբինատը կա, ո’չ էլ հին Լենինականը:

-1988 թվականի երկրաշարժը շատ բան փոխեց Գյումրիում: Իսկ ինչպիսի՞ն էր Լենինականը նախքան երկրաշարժը:

-Լենինականը ուներ մեծ Մսի Կոմբինատ, հսկայական Տեքստիլ Կոմբինատ, Հղկող հաստոցների մեծ գործարան, Միկրոէլեկտրաշարժիչ գործարան և այլն: Ըդոնք երկրին կուդային արդյունաբերության 90%-ը: Մարդիկ կաբռեին ուրախ, հարուստ, երջանիկ, կրթություն կստանային: Բայց էդ ամենը ավիրվավ մէ քանիմ րոպեյվա ընթացքում:

-Ին՞չ ազդեցություն թողեց Սպիտակի երկրաշարժը գյումրեցիների վրա:

-Երկրաշարժը օր եղավ, մենք մեր աչքերով տեսանք ըդքան զոհեր, վիշտ ու արհավիրք: Կային ընտանիքներ, օր լրիվ զոհվան: Բայց էլի լեննագանցիք էնքան  թասիբ ունեին, օր նորից ընտանիքներ կազմեցին, երեխեք ունեցան, տներ սարքեցին, 30 տարի դոմիկների մեջ ապռան, բայց իրանց հումորը  չկորցրին ու, հակառակը, սաղ դառնությունները իրանց մեջ թաղելով` նորից վերածնվան:

-Տատ, դու ապրել ես ևհին Գյումրիում, ևնոր: Կա՞ն  արդյոք  տարբերություններ: Ի՞նչն  է  քեզ դուր գալիս Գյումրի քաղաքում:

-Հինն ու նորը կապ չունի: Բոլոր ժամանակներում էլ ընձի շատ դուր է եկել Լեննականի ժողովուրդը` հյուրասեր,  թասիբով,  կամեցող,  ուրախ ու  հանաքչի:

-Իսկ ի՞նչ կասես երևույթների մասին, որոնք քեզ դուր չեն գալիս:

-Բալես, լեննականցիք, անկախ ժամանակաշրջանից, մեծախոս են, միամիտ ու շատ տաքարյուն:

-Ո՞ր ավանդույթն է քեզ դուր գալիս, և ո՞րն է մինչ օրս պահպանվել:

-Լեննականցիք շատ ավանդապաշտ, ադաթներով ու հին սովորույթներով մարդիկ են: Ազիզ ջան, շատ շուտ ադաթ է էղե, օր աղջկան ուզեցել են նշանել, նախօրոք տարել են բաղնիք, լողցրել են, օր էդ աղջկա լավ ու վատ կողմերը տեսնին: Բայց ընձի դուր գուկա ուզնգան էրթլու ադաթը, որը մինչև հըմի ժողովրդի մեջ կա:

-Իսկ  ինչպե՞ս  կբնութագրես գյումրեցի տղաներին:

-Մեր տղեքը շատ հայրենասեր են, աշխատասեր, նամուսով ու թասիբով ու երբեք չեն թողնի, օր մեգը կբնի իրանց ազաբ աղջիկների պատվին:

-Մտածե՞լ ես երբևէ թողնել հարազատ Գյումրին:

-Ես երբեք չեմ ուզեցե թողնիմ  Լենինականը ու հմի էլ չեմ ուզե, քանի օր արդեն ես 65 տարեկան եմ, չեմ ուզե երտամ ուրիշի հողի մեջ  մեռնիմ: Գուզեմ իմ հանգրվանս գտնիմ իմ ծնված հողում:

 -Սիրո՞ւմ ես գյումրեցու բարբառը: Մտածե՞լ  ես երբևէ փոխել բարբառդ:

-Ես ուր էլ երտամ, որ քաղաքն էլ աբռիմ, երբեք չեմ փոխե իմ լեզուս, քանի օր շատ կսիրեմ մեր բարբառը, վռազըմ կարծիք կկազմեն, օր սոնք լավ մարդիկ են:  Ես ծնվել ու մեծցել եմ Լենինականում ու կմնամ մինչև վերջ պատվավոր լեննականցի: Հերիք է, օր Ֆրունզի երկրացին եմ…

Միշտ հիշե, մեռնիմ ջանիդ, ուր էլ էրտաս, ինչ էլ դառնաս, հանկարծ չմոռանաս, օր դու ծնվել ես Լենինականում: Մինչև վերջ հոգով ու սրտով մնա լենինականցի: