Սիրելի ապագա, ես հուսով եմ, որ արդեն լավ ես, ու հերթական նամակս կարդում ես սթափ գլխով: Ուզում եմ, որ կարողանաս հետ գնալ ժամանակի միջով, վերանայես սխալներդ, սթափվես ու վերադառնալով ասես, որ ամեն ինչ լավ է լինելու:

Հուսով եմ, որ երբ վերադառնանք մեր կյանքի այս կետին (որը կարծես ինչ-որ պահից կանգ էր առել) ու նորից սկսենք ապրել, կհասկանանք, որ արժեր այս ծանր ապտակը ստանալ սթափվելու համար: Ու գիտակցել, որ պետք է կյանքին ավելի բաց ու պարզ աչքերով նայել՝ կրթությանը` կրթության աչքով, աշխատանքին` աշխատանքի աչքով, հակառակորդին` հակառակորդի աչքով: Ու ի վերջո, գալ այն գիտակցությանը, որ վաղը կսկսեմ-ը կարող է ուշ լինել:

Հուսով եմ, որ հիմա, երբ խաղաղություն է հաստատվել, ամեն առավոտ արթնանում եք ոգևորված և ուրախ, որ ողջ եք, անվնաս, ձեր ընտանիքի կողքին (ցավոք, դեռ այդպես չէ): Հուսով եմ, արդեն գտել եք ձեր օրերն անցկացնելու մի տարբերակ, որը ձեզ բերում է ուրախություն, հաջողություն և դրական լիցքեր (ավաղ, սա էլ դեռ այդպես չէ): Որ խլացված կրակի ձայները այլևս չեն խանգարի քնելուն ու ծրագրեր կազմելուն (իսկ սա արդյո՞ք արդեն հնարավոր է):

Հուսով եմ ՝ ձեր կյանքում հավասարակշռությունը սկսում է վերականգնվել, և որ դուք ինքներդ եք հոգ տանում դրա մասին: Հուսով եմ ՝ դուք շող եք, լույս ուրիշների համար նույնպես, ինչը նրանց ոգեշնչում է լինել ուրախ, ներկա և լիարժեք՝ իմաստավորելով իրենց գոյությունը:

-19916…

Լարված ու շատ կարևոր պահ էր: Մայրը հուզվեց ու սկսեց լաց լինել:

-Բայց սկզբում վեց ամիս Երևանում ա լինելու,-փորձեցինք հանգստացնել իրեն:

2019թ, հուլիս:

Եղբայրս չասաց 19916: Ժպիտով ճանապարհեցինք բանակ: Եղբայրս Ղարաբաղում չի ծառայելու:

2020, փետրվար:

-Տեսնես էդ կորոնան Հայաստան կհասնի՞: Կարող ա անգամ արդեն իսկ վարակված կա, ուղղակի դեռ չգիտենք: Բայց դիմակ դնելը հավես ա, ես ուզում էի մի օր դնել:

2020, մարտ:

Մի շաբաթ տևող կարանտին, որը հետագայում կդառնա անվերջ շարունակվող հոգեվիճակ:

2020ը հոգեվիճակ է: Անընդհատ մարդկանց ճնշման ենթարկող, վատ լուրերով լի, ամեն անգամ ավելի զարմացնող: Հոգեվիճակ, երբ դու ուղղակի չգիտես, թե այսօր ինչ կարող է տեղի ունենալ: Արդեն ոչինչ չի զարմացնում:

2020, ամառ:

Անկեղծ եմ ասում՝ ոչինչ չեմ հիշում: Սքեյթ, քննություն, դիմակ:

2020, սեպտեմբեր:

Գնում եմ համալսարան, իսկ երեկոյան միանում եմ օնլայն դասերին:

19916: Ինչու՞ եմ մինչև հիմա հիշում: Երևի որովհետև ամեն երկրորդից դա էի լսում:

Կուրսով գնացել էինք Գյումրի: Ամեն ինչ չափից լավ էր: Հետո մի պահ տխուր մթնոլորտ տիրեց: Առանց տրամադրության ճաշեցինք:

-Էրեխեք, արդեն մեկուկես ամիս ա դասի ենք գնում: Հուսով եմ՝ օնլայն չեն սարքի:

2020-ը հոգեվիճակ է:

-Ի՞նչ դիմակ, պատերազմ ա:

-Էրեխեք, երևի արդեն գիտեք մեր Գոռի մասին:

-2-րդ հարկի Արթուրն էլ…

-Էդ էրեխեն մեջներից ամենախելոքն էր:

2020, հոկտեմբեր:

-Լիլիթ, վաղը գնում եմ,-ասաց հայրիկը:

-Ու՞ր:

-Ստեփանակերտ: Լրագրողների հետ:

-Իիի…

-Չգնա՞մ:

-Չէ, մի գնա:

Առավոտյան գրկեցի մինչև դասերի սկսելը ու նրա գնալը:

-Պապ, էս ինչ տաք ես…

«Համալսարանը տեղեկացնում է, որ դասերը կանցկացվեն օնլայն ձևաչափով մինչև կիսամյակի վերջ»:

Եղբայրս Մեղրիում էր: Ամեն օր երեկոյան զանգում էր:

-Ապեր, ո՞նց ես:

-Լավ, դու՞:

Երկու օր չէր զանգում:

-Չէ, Արամը երկու օր ա չի զանգում: Էն օրն էլ ցերեկը զանգեց: Հաստատ Ջաբրայիլ են տարել:

-Տատ, հանգիստ, էդ մարդը հաստատ չգիտի:

«Լիլիթ, լավ եմ, Ստեփանակերտում ենք»:

«Լավ, պապ»:

2020-ը քաոս է: Գլխումս խառնաշփոթ է: Միակ բանը, որ գիտակցում եմ՝ 2020-ը անվերջ կարանտինային վիճակ է:

-Սիրտս հանգստացավ, փաստորեն Ջաբրայիլում չեն,- ասաց տատիկը երկու անհանգիստ գիշերից հետո,- բայց բարձր դիրքերում են:

«Պապ, կոնտակտավոր եմ»:

«Ես էլ»:

Հայրիկը վերջապես եկավ տուն:

-Լիլիթ, մի գրկի, կարող ա վարակված եմ:

-Պապ, հերիք ա դեղ խմես:

Երկու օր անց նորից գնաց:

2020թ., նոյեմբեր:

-Տատ, արդեն նոյեմբե՞ր ա: Ես հոկտեմբերը չզգացի: Ոնց որ հոկտեմբերին ապրած չլինեմ:

Արթնացա հեռուստացույցի ձայնից: Այդ օրը ես այն մարդկանցից էի, որ հանգիստ քնել էր՝ առանց իմանալու տարածքներ հանձնելու ու պատերազմի ավարտի լուրը:

Չգիտեի, որ ամբողջ ընթացքում այդքան ճնշում էի զգացել, բայց ուղղակի թեթևացած շունչ քաշեցի:

-Տատ, գիտե՞ս չէ, երազումս տեսել էի, որ հասել են Մեղրի: Ապերին էի տեսել:

Երևի երազի ազդեցությունից դուրս գալու շնորհիվ պատերազմի ավարտվելու փաստը այդ պահին հանգստացրեց:

-Տատ, նենց եմ ուզում գրեմ կուրսեցուս: Բայց համ էլ մտածում եմ հարմար չի լինի իրան:

«Լիլիթ, ես ամենաշուտը երկու օրից կգամ»:

-Պապ, էսօր գալու՞ ես:

-Երևանում եմ, բայց թեստ եմ հանձնել: Մեկը դրական էր, մյուսը` բացասական: Վաղը պետք ա մի անգամ էլ հանձնեմ:

Թեստը բացասական էր, բայց երկու օր անց նորից գնաց:

2020, նոյեմբերի 21:

«Կարո՞ղ ա էսօր չիջնենք, ցուրտ ա դրսում»,-գրեց ընկերուհիս:

Նայեցի պատուհանի կողմը: Մառախուղ էր: Հագա աշնանային շորիկս ու իմ սիրած վերարկուն:

-Լիլիթ, Երևանում եմ, բայց երեկոյան կգամ:

-Յեյ, լավ, պապաս:

Հեռախոսիս նամակ եկավ, բայց մտածեցի կարևոր չի: Հինգ րոպե անց կարդացի: Կուրսեցիս էր:

-Լա՞վ ես: Ամեն ինչ լա՞վ ա:

-Հա, լավ եմ:

-Բայց ձայնդ հոգնած ա թվում:

-Չէ, ուղղակի էսօր շատ բան եմ արել, հոգնել եմ:

Հետո բացեցի ֆրանսերենի չատը: Դասախոսը ուղարկել էր քննության ձևաչափը:

-Լավ բայց ինչի՞ են մեր քննությունները օնլայն ու էսքան շատ:

-Դաժան ա,- ասաց ընկերուհիս:

2020-ը խառնաշփոթ է: 2020-ը շարունակվում է:

Ողջո՛ւյն,  հարազա՛տս,  չեմ հարցնում,  թե ինչպես ես,  հիմա բոլորս էլ նույն հոգեվիճակում ենք:  Գիտե՞ս, ես չեմ ուզում դիմել անտարբեր աշխարհին: Ես գրում եմ հենց քեզ՝ իմ հարազատին, հայրենիքով իսկապես մտահոգված և սառը դատող հային:

Գիտե՛մ՝ դժվար է, հուսահատությունը պատել է բոլորիս սրտերը, մի տեսակ հիասթափված ու թուլացած ենք դարձել: Գիտե՛մ, գիտե՛մ, կարող ես ոչինչ չասել, ես հիմա հասկանում եմ քեզ ու քո ապրումները: Դու ևս գոնե մեկ ծանոթ կամ հարազատ ես կորցրել այս օրերին, այնպես չէ՞: Այո՛, շա՜տ դժվար է, Հայոց պատմության հերթական դժվարին փուլն է, բայց խնդրում եմ, ընկե՛րս, մի՛ ասա, թե կարծում ես՝ սա վերջն է: Ի՞նչ է, դու քեզ պարտվա՞ծ ես համարում, վե՞րջ, այսքա՞նն էր մեր պայքարը… Երևի կասես, թե սրանից հետո էլ ի՞նչ պայքար կարող է լինել:

Լսի՛ր, քեզ մի կարևոր բան եմ ասելու: Իրականում այն ժամանակ է տեղի ունենում պարտությունը, երբ ինքդ քեզ պարտված ես համարում: Չէ՛, չմտածես, թե ասելու եմ, իբր սա մեր բարոյական հաղթանակն է: Ես լրիվ մեկ ուրիշ բան եմ ուզում ասել: Պատերազմում, որտեղ մարդիկ են զոհվում, որտեղ երազանքներ ունեցող զինվորների կյանքեր են ավարտվում, որտեղ երեխաների մանկություն է ապականվում, չի կարող լինել հաղթանակ: Մեր միակ հաղթանակը կլինի խաղաղությունը:

Ես ինձ պարտված չեմ համարում, եթե ոչ այսօր, ապա վաղը, մեկ ամիս հետո, մեկ կամ տասնյակ տարիներ հետո բոլորը պատասխան են տալու: Մենք վերադարձնելու ենք այն, ինչ մերն է, մենք պարտավոր ենք, մեր հերոսներն են մեզ այդ պարտադրել, հիշում եք, չէ՞:

Հիմա մեզ բոլորիս էլ հանգիստ է պետք, գոնե մի որոշ ժամանակ մեր ուժերը համալրելու, հավաքվելու և վրեժի հետքերով գնալու համար:

Շատ մեծ ցավ է հայ ժողովրդի համար. հողը, որը հիմա հանձնում ենք թշնամուն, այսքան տարիներ պահպանվել է մեր քաջորդիների արյան գնով, չափից դուրս շատ թանկ ենք վճարել, մենք կորցրեցինք:

Առհասարակ ամեն ինչի վերջում էլ լավ է լինում, եթե հիմա լավ չէ, ուրեմն սա դեռ վերջը չէ: Մենք դեռ շարունակելու ենք ապրել, արարել, ստեղծել, օրերից մի օր էլ արժանի պատասխան տալ, եթե ոչ մեր, ապա գոնե մեր հերոսների համար, նրանց զոհաբերությունը անտեղի չդարձնելու համար: Բոլորիս համար էլ սա շատ մեծ կորուստ է, անբացատրելի է այն ամենը, ինչ զգում ենք, բայց մենք թուլանալու իրավունք չունենք…

Մենք միայն մեզ ունենք, և գոնե մեր մեջ պետք է համերաշխություն և միասնականություն լինի: «Ով հայ ժողովուրդ,  քո միակ փրկությունը քո միասնական ուժի մեջ է». ասում էր Եղիշե Չարենցը…

Պատերազմի ընթացքում ես երբեք չեմ կասկածել և չեմ էլ մտածել պարտության մասին, ես հոգեպես պատրաստ եմ եղել միայն հաղթանակի և հիմա էլ մեր պարտությունը ընդունել չեմ կարողանում: Այժմ մեր անելիքները շատ ավելին են, քան առաջ, պատերազմը հիմա էլ չի ավարտվել, սա ուղղակի նրա հերթական փուլն է: Մենք պետք է միախմբվենք ու ինքներս մեզ ցույց տանք, որ չենք համակերպվել ու չենք էլ համակերպվելու, որ այդ անիծյալ փաստաթուղթը մեր ողջ ճակատագրի որոշողը չէ, այլ ուղղակի միջոց` մի քանի հազար քաջորդիների կյանքեր փրկելու և այդքան ընտանիքների լույսերը չմարելու համար:

Ըստ իս՝ ներկա իրավիճակում ամենից առաջ ձայնի իրավունք ունի զինվորը, կամավորը, նրանք, ովքեր այս օրերին սովորել են ապրել մահվան վտանգը սրտում, տեսել են իրենց ընկերների մահը, ունեցել այնպիսի ապրումներ, որոնք մենք, միևնույնն է,   լիարժեք չենք հասկանա:

Մենք միշտ էլ վտանգի ներքո ենք ապրել, հիմա էլ ապահովագրված չենք, և երևի դու էլ դա շատ լավ ես հասկանում: Առանց այդ էլ ամիսուկես չենք ապրել, կորցրել ենք տղաներ, և այն էլ ինչպիսի՜ տղաներ… Եվ հիմա չափազանց դժվար է ընդունելը, որ այդ հերոսների կյանքի գնով պահված հողը օտարինն է լինելու: Ցանկացած ծնողի համար էլ ամենակարևորը իր զավակն է, և այս օրերին որքա՜ն ծնողներ հայրենիքին նվիրեցին իրենց ամենաթանկը. դա անդառնալի կորուստ է:

Ես և դու չենք եղել այնտեղ՝ պատերազմում, և չգիտենք, թե ինչ իրավիճակում են եղել մեր զինվորները, միայն նրանց պատմածները լսելիս փշաքաղվում եմ, իսկ նրանք ապրել են այդ կյանքով, այդ ամենը զգացել սեփական մաշկի վրա:

Ես և դու չենք պարտվել ու չենք պարտվելու: Մեր հերոս եղբայրները մեզ պատգամել են չհանձնվել, իսկ սա հանձնվել չէ, ուղղակի հիշիր, որ այս ամենը անկասկած ժամանակավոր է, մենք մեր հայի տեսակը պահպանելու համար պետք է այս մի փուլն էլ հաղթահարենք, իրար թիկունքի կանգնած ծաղկեցնենք մեր երկիրը, ոչ թե միմյանց թիկունքին հարվածենք:

Հայոց պատմությանը վերջին էջը կփակվի այն ժամանակ, երբ բոլորս հանձնվենք, կորցնենք մեր հույսը և տրվենք սադրանքներին: Իմ հարազա՛տ, իմ ազգակի՛ց ընկեր, արի հարգենք որդեկորույս մարդկանց վիշտը,  փորձենք լռել, մի փոքր էլ սպասել, և ես վստահ եմ, որ ամեն ինչ լավ է լինելու: Հաղթանակները հեշտ չեն տրվում, պայքար է անհրաժեշտ, բայց քանի դեռ մենք կռիվ ենք տալիս երկրի ներսում, հակառակորդը դրանից միայն ավելացնելու է իր շանսերը ավելին ստանալու համար:

Մենք դեռ շատ անելիքներ ունենք, առաջնագծից վերադարձող տղաները մեր աջակցության կարիքն ունեն, պետք չէ միայն զոհվածների մասին խոսել, չպետք է փրկվածներին այնպես դիմավորենք, որ իրենց մեղավոր զգան ապրելու համար: Նրանցից յուրաքաչյուրի հոգու մեջ էլ մի փոքր մաս զրկվել է կյանքից, երբ այդքան մահ են տեսել իրենց կողքին: Մենք պետք է վերակենդանացնենք նրանց, նրանց հոգու բոլոր մահացած անկյուններում սեր ու ջերմություն սփռենք՝ ի երախտիք մեզ պաշտպանելու և հայրենիքի համար ոչինչ չխնայելու նրանց սուրբ գործի:

Հա՛յ զինվորներ, մեր քա՛ջ եղբայրներ, դուք արել եք առավելագույնը, գուցե մենք՝ ժողովուրդս, պարտվել ենք, բայց դուք` երբեք: Դուք հաղթել եք և վերադառնալու եք հաղթանակով:

Կեցցեք, հերո՛ս տղաներ, հերոսների հերո՛ս ծնողներ, հարազատնե՛ր, գիտակի՛ց, մտահո՛գ հայեր: ՍԱ ՊԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆ ՉԷ: Հաղթանակները դեռ առջևում են, և ես հավատում եմ դրան:

Մեր լուսավոր տղաների հոգու լույսը մեր մեջ կրելով՝ մենք պարտավոր ենք համախմբված լինել:

Չհանձվե՛ս, բարեկա՛մս, ուղղակի խնդրում եմ, երբեք չհուսահատվես:

Բարև և բարի գալուստ այս զարմանալի և միաժամանակ գեղեցիկ անկյուն: Ուզում եմ ասել, որ այստեղ ոչ մի մագլի համար տեղ չկա, այս փոքրիկ անկյուն մուտք եք գործում միայն ձեզ հետ բերելով սեր, լույս ու ջերմություն: Եթե ճիշտ ասացիր գաղտնաբառը, կարող ես ներս գալ: Ես այս վայրում ձեր թվով վեցերորդ օրագիրն եմ: Ես կարող է լինեմ համար վեցը, բայց ես դեռ առանձնահատուկ եմ, քանի որ տարբերվում եմ այն օրագրերից, որոնք դուք ունեցել եք մինչև ինձ: Ես ձեզ համար սովորական, ձանձրալի թղթերի կույտ չեմ, այլ առաջին ուղեցույցներից մեկը ձեր նոր ճանապարհներին, որն ամբողջությամբ հարթելու եք ինքնուրույն: Դուք կարող եք շատ հպարտ լինել, քանի որ այն հարթ տեսք է ունենալու: Ինչպես հին ու բարի ժամանակներում, այնպես էլ հիմա, ես այստեղ եմ ՝ լսելու ձեզ և այն ամենը, ինչ կատարվում է ձեր կյանքում: Այո, ես գիտեմ, որ 45 օրը հիմնահատակ փոխեց մեր կյանքը, խարխլեց ինչ-որ մեկի հիմքերը, կիսատ թողեց մի փունջ երազանքներ, խախտեց տիեզերքում հավասարակշռությունը, բայց մենք չպետք է թույլ տանք, որպեսզի խավարը մթագնի մեր ուղեղը:

Հիշում եք, չէ՞, պետք է վախենաք սեփական մտքերից, քանի որ բառերը ինքնին էներգիա են և իրականություն են դառնում: Մենք երկուսս էլ գիտենք, որ առջևում շատ հետաքրքիր ժամանակներ են գալու: Բայց բացի հետաքրքիր ժամանակներից, ես միշտ կլսեմ ձեզ ձեր վատ ժամանակներում: Պարզապես հիշեք, որ նորմալ է վատ օրեր ու դժվար ժամանակներ ունենալը, հիասթափությունը: Դրանք միայն ձեզ ավելի ուժեղ են դարձնում և դասեր քաղելու հնարավորություն ընձեռում: Յուրաքանչյուր պատմություն ունի վերելքներ և անկումներ, և դրանք են, որ այն դարձնում են հետաքրքիր և եզակի: Կյանքը գիրք է, իսկ դու` հեղինակ:

Ձեր կյանքը ձեր պատմություններն են, ձեր գիրքը: Եկեք թույլ տանք, որ ամբողջ աշխարհը կարդա մեզ:

Եվս մեկ բան, մինչև թույլ տամ, որ գնաք ու գրեք ձեր պատասխան նամակը: Չկախվեք ձեր սխալներից: Նկատեք դրանք, առաջ շարժվեք և այն ավելի լավը դարձրեք հաջորդ անգամ: Սխալները պետք են այստեղ, որպեսզի դուք սովորեք դրանցից, այլ ոչ թե հիասթափվեք և կորցնեք առաջ շարժվելու և աշխարհը փոխելու մոտիվացիան:

Կար ժամանակ, իսկ դա ոչ վաղ անցյալում էր, երբ մենք բողոքում էինք դիմակ կրելուց, համավարակով պայմանավորված սահմանափակումներից, ու չէինք պատկերացնում, որ պատերազմի մեջ կարթնանանք, որ թշնամին՝ տեսանելի, իսկ ցավը զգալի կդառնա։ Մտքներիս ծայրով էլ չէր անցնի, որ մեր մեծ խնդիրները այդքան կփոքրանան։

Նախկինում մենք «արտակարգ իրավիճակ», «ռազմական դրություն», «պարետային ժամ» տերմինները կարդում էինք գրքերում և աշխատանքային պայմանագրերում: Այսօր այդ բառերը դարձել են առօրյա։

Այն ժամանակ մենք ընկերներով գումար էինք հավաքում պիկնիկի ուտելիք գնելու  համար։ Այսժամ փողերն ուղարկում ենք օգնության, իսկ մեր հանդիպման վայրերը եկեղեցին ու սգո սրահներն են, ասես համազգային հոգեհանգիստ լինի։

Կար ժամանակ, երբ մենք երազում էինք պայծառ ապագայի մասին, գեղեցիկ ու ոգևորիչ ծրագրեր էինք կազմում։ Հիմա մենք գիտակցում ենք, որ պետք է ապրել միայն այս օրով, վայելել այն լիարժեք, ասես վերջինը լինի։

Դպրոցական տարիներին ուսուցիչները բողոքում էին չլսող ու չսովորող տղաներից։ Հենց այդ նույն տղաները հերոսական պատմություններ ստեղծեցին, զոհվեցին մեր կյանքերի համար։

Այնժամ մենք սարսափում էինք մեկ զոհված զինվորի մասին իմանալիս։ Հիմա մենք հազարավոր անուններ ենք կարդում, փնտրում մեզ ծանոթ ազգանուն։

Մենք՝ աղջիկներս, նախկինում վախենում էինք մահվան լուրերից, հուզվում էինք ֆիլմի գլխավոր հերոսի անբուժելի հիվանդությունից, տանջվում էինք, որովհետև գրքի կերպարներից մեկը պիտի մահանար։ Իսկ այսօր սառնասրտորեն պատմում ենք իրար, թե ինչպես են մեքենան պայթեցրել, որ մեր ընկերոջ դիակը չեն ճանաչել, ու պետք է սպասել ԴՆԹ թեստի պատասխանին։

Փոքր ժամանակ մեր տղաները շատ էին սիրում աղջիկներիս հունից հանել, բարկացնել, նյարդայնացնել։ Այդ նույն տղաները գնացին գիտակից մահվան, հեռացան մեզնից՝ թողնելով ժպիտ ու անասելի ցավ պատճառող հուշեր․․․

Օրերը կայծակնային արագությամբ են սլանում։ Ու չենք էլ հասկանում` որն էր հաջողված, բայց հասկանում ենք, որ դրանց մեջ կա մեծ դժբախտություն։ Հասկանում ենք, որ հոգում մի բան պակասում է միշտ, ու օրերի մեջ դրանք սպանվում են, չասված բառերի ու չզգացված զգացմունքների տեսքով։ Օրերը հիմա դարձել են ամիսներ ու քարացել են, ու քար են դարձել, երևի մոտալուտ ձմռան պատճառով։

Հիմա առաջվա պես ժպտալով չենք քայլում։
Առաջվա պես երջանիկ չենք։
Առաջվա պես է՝ դատարկություն, որ միշտ կա։
Ու կարծես չի ցանկանում հեռանալ։
Հիմա տեսնում ենք, լսում ենք, պատկերացնում ենք, բայց ոչինչ առաջվանը չէ։
Երկնքում արևը պայծառ է, բայց սառն է, որ դիպչում է հոգուդ վերքերին, ու ստիպում է ցավից գալարվել։

Հիմա օդը լցված է սպասումով։
Հիմա օդն անգամ խելագարված է, ու օդում հազարավոր հառաչանքներ են տիրում։
Հիմա փողոցներն էլ են լաց լինում, ու ամեն տան մեջ վառվող մի ճրագ այլևս չկա։
Հիմա սպասումը միայն նկարների տեսքով է։
Սպասումները ճյուղավորվել են ու մեծ արմատներ ունեն։
Հիմա սպասումը անուն ունի։
Սպասումը հպարտությամբ քայլում է, բայց բացակայում է։
Անմահացավ ու թողեց հուշեր` էս ցուրտ ձմռանը դիմագրավելու համար։

Երանի ազգիս սպասումները ավարտվեն, ու հրեշտակների բանակը ետ վերադառնա իրենց տները…
Ու թող այսպիսի աշուններ չլինեն ու, ձմեռները ավելի քարացած չլինեն։ Թող բարությունը, արդարությունը ու հոգատարությունը սավառնի Հայոց երկնքում։
Սպասում ենք…

Բարև իմ սիրելի օրագիր։ Կներես, որ երկար ժամանակ չէի գրում քեզ։ Հիշո՞ւմ ես, ամիսներ առաջ, երբ դեռ նոր էի սկսել քեզ գրելը, ասացի, որ իմ երկրում պատերազմ չկա, և քեզ անուն տալ չեմ կարող։
Իմ սիրելի օրագիր, ամեն բան հիմա գլխիվայր է` երկու ամիս է, ինչ պատերազմ է սկսվել։ Գիտե՞ս, այս պատերազմը ինձնից խլում է ամենավերջին նյարդերս։ Օրերս նկատեցի, որ մազարմատներս սպիտակել են, ու կարմիր ներկն էլ վաղուց անցել է։

Ուզում եմ քեզ անուն դնել, որովհետև երկար եմ գրելու ու հաճախ։ Մեզ մոտ հիմա գժվելու ժամանակներ են, ես էլ եթե չգրեմ, հնարավոր է գժվեմ։

Արդեն գրել եմ քեզ, որ ամիսներ առաջ տատիս ֆիզիկապես հրաժեշտ տվեցի։ Ժամանակ չեղավ քեզ ասելու, բայց հուղարկավորության հաջորդ օրը սկսվեց պատերազմը։

Կներես, որ էջերիցդ պատռել եմ ՝ չգիտեմ ինչպես գրել ու ինչի մասին։ Գիտե՞ս, դարձել եմ իսկական «ընկեր Շուշանիկ»։ Երկու օր առաջ երեխաներիս հետ գրկվեցինք, ասացի, որ Արցախ եմ գնում։ Շատ բան ունեմ պատմելու, կներես էլի, որ երկար-բարակ եմ գրելու։ Գլխումս ուտիճներ կան, ուզում եմ ազատվել, որ շուտ գնամ  երեխաներիս մոտ։ Գնալուս նախորդ օրը Երևանի ժամանակավոր կացարանում էի։ Առավոտյան տեսա, որ Անգելինայի պապան եկել էր։ Արևի տակ գրկված նստած էին։ Ուզեցի չխանգարել, չստացվեց։ Մեկ էլ․

- Ընկեր Շուշանիկ, հայրս է, նայեք։

Գիտես, չէ՞, սարսափելի ամաչել եմ՝ նայելու Անգելիս հոր աչքերին։ Ծանոթացանք, թեթև ժպտացի։ Ինքն էլ ասաց, թե մեծ գործ եմ անում։
Պատկերացնո՞ւմ ես։ Ինձ ահավոր կարևոր մարդ զգացի ու թվաց, թե էս 1․75 բոյս ավելի բարձրացավ։ Ամբողջ օրը մտածում էի՝ ինչքան հեշտ գործ ա մարդուն թևեր տալը։
Գիտե՞ս, չէ, կեսօրին ոգևորված էի ու դասից հետո ասացի, թե Արցախ եմ գնալու ՝ իրենց խելոք պահեն, մինչև գամ։ Դասարանիս մյուս Անգելինան ու մի քանիսը սպասեցին, որ դասն ավարտվի։ Եկան ու գրկվեցինք։ Անգելի մազերն էի շոյում, սկսեց հարցեր տալ, թե որ մասն եմ գնալու հատկապես։ Չասացի։ Չսպասեց էլ երկար մտածեմ, կարող է միտքս փոխեի ու ասեի։

-Ընկեր Շուշանիկ, որ Բերդաշեն գնաք, մեր տուն մտեք, էլի։ Պապայի նվիրած փայլուն բլոկնոտս թողել եմ էնտեղ, վերցրեք ու բերեք։

Գիտես, չէ՞, քարացել էի ու զգացի, որ դադարել էի մազեր շոյելը։ Ինձ արդեն գիտես՝ թեմաներն արագ եմ փոխում։ Բայց չկարողացա։ Պայմանավորվեցինք, որ մանրամասն նկարագրի օրագիրը, որ նմանը գտնեմ ու իրեն նվիրեմ։

Երեկոյան կողմ կրկին բարձրացա դասարան, տեսնեմ` մի քանիսը իրար խառնված փսփսում են։ Գիտես, չէ՞,  ինչ իմացա։ Հիմա ասեմ։

Ամենաուշը մինչև երեքշաբթի, երբ վերադարձած լինեմ Երևան՝ դասարանս «բարի գալուստ»-ի երեկո է կազմակերպելու։ Մի խոսքով, էլի ինձ լացացնելու են։
Նախորդ օրվա հետ կապված էլ կարևոր իրադարձություններ չկան։ Գիտես, չէ՞, հենց նորից հանգստյան օր վերցնեմ, քեզ շատ բաներ կպատմեմ։ Դրանք մի քիչ ուրախ են, պատմելիս էլ կարող եմ թեթև ժպտալ։

Իմ սիրելի օրագիր, կներես, որ էջերդ թացացնում եմ։ Փորձում եմ հավաքվել, որ նկարագրեմ, թե ինչ եմ տեսել Արցախի Շահումյանի շրջանում այս ուրբաթ։

Երկար-բարակ եմ գրելու, որ թեթևանամ մի քիչ։ Այսօր շաբաթ է, Երևանում էի, «գործով իջել էի կենտրոն»։ Մի կարգին նյարդայնացել եմ։ Գիտես, չէ՞, էստեղ պատերազմի մասին շատ թեթև պատկերացումներ կան։ Օրերս, երբ հոգնածությունից լացս գալիս էր, թվում էր, թե զգացածս ամենաբնութագրողն է էս ժամանակներում։ Բայց ուրբաթ առավոտից շատ բան փոխվեց։
Մի քանի ժամ ճանապարհ կտրեցինք։ Քարվաճառ տանող  ճանապարհին կանգնել էինք գրեթե կես ժամ։  Մեր միկրոավտոբուսում հայրենասիրական ինչ-որ երգ էր, ես կիսաքնած էի։ Դրսում ուժեղ մառախուղ էր, զինվորական մեքենաները զգուշությամբ անցնում էին մեր կողքով։ Պատուհանից դուրս մի քանի հայացք հասցրի որսալ` ջահել զինվորականներ էին, կանգ էին առել, սիգարետ էին ծխում ու նայում հաց տեղափոխող բեռնատարների հետևից։

Գիտե՞ս, մտածում էի՝ հիմա բառեր կան, որ ասեմ կամ գրեմ։ Բայց քեզ գրելիս մտքիս մի բան եկավ։ Ոնց որ ամենատխուր ֆիլմից կադր լիներ՝ բեռնատար մեքենայով զինվորական հագած տղամարդը տանում էր տան դռները, պատուհանները, մի քանի պահարան ու էլ չհասցրի տեսնեմ։ Դռների դեղին գույնն եմ ֆիքսել։

Գիտե՞ս, սարսափելի ամաչեցի։ Որովհետև օրեր առաջ, երբ երեխաներիս հետ խոսում էի, ասացի, որ հասկանում եմ՝  ինչ են զգում տուն կորցնելիս։ Ոչ մի բան էլ չէի հասկանում։ Խաթարված երթևեկում կամաց-կամաց սկսեցի չուզելով հասկանալ։ Փորձում էի արցունքախառը  թեթև ժպտալ կանգնածներին, քիչ էր մնում իջնեի ու սիգարետ ուզեի՝ միասին նստեինք թաց խոտին ու մեջքով լինեինք պատերազմին․ մեքենաներին նայեինք, բայց մառախուղ լիներ՝ ոչ մի բան չֆիքսեինք։

Իմ սիրելի օրագիր, ես շատ էի կարդացել, որ սպասումը լինում է երկար։ Բայց էս սպասման մասին ոչ մի տեղ չի եղել, ու ես սարսափելի ափսոսում եմ, որ ոչ մի տեղ չգիտեն՝ ինչպես չընկնել խցանման մեջ։ Մանավանդ, որ ինչ ասես, որ չես տեսնում էդ ընթացքում։

Եղեգնուտ գյուղով էինք անցնում։ Բացել կարդացել էի` կարգին էլ գյուղ էր։ Մի քանի տներ արագ աչքիս առաջ հայտնվեցին՝ կեսը դեռ ծխում էին։ Հավանաբար նոր էին հրկիզել։ Պատկերացնո՞ւմ ես, մարդիկ սեփական ձեռքերով այրում են իրենց տները ու մի կողմի քաշված ՝ առանց ողբի հեծկլտում։  Զինվորականները պատուհաններից իրեր էին տեղավորում բեռնատարներում։ Լացս դեռ չէր կտրվել, չգիտեի՝ ինչ անել։ Մեքենան լուռ անցնում էր լքված ու այրված քարաշեն տների կողքով։ Մեկ էլ, գիտե՞ս ինչ տեսա։ Դրսում լվացք փռած ու երթիկից ծուխ դուրս եկող տուն։ Ձեռքով դեմքս փակեցի ու հեծկլտացի։ Չմեղադրես ինձ, ես չգիտեի` ինչ անել։ Ամեն քայլափոխի զինվորականներ էին, որ ինչ-որ գործով էին զբաղված։ Մեծահասակները մի կողմի սիգարետ էին ծխում, իսկ ջահելները աշխատում էին։  Մոտենում էինք «Կուսանաց» անտառին։ Երևի մինչև  այս տողերը գրելս, ոչինչ չմնա անտառից։
Հաստատ դրսում ցուրտ էր։ Միայն շապիկով զինվորականները կացիններով ծառեր էին կտրում։ Սկզբից մտածեցի, որ բնությունը մեղք չունի ՝ ինչի են վնասում։ Հետո նկատեցի, որ շիվեր են թողնում տեղ-տեղ, որ կրկին աճեն։ Պատկերացնո՞ւմ ես, զինվորականն, ով երկու ամիս կյանք ու մահի կռիվ է տվել, հիմա իր հայրենիքից ստիպված է վառելիքի համար փայտ տանել։ Ես չէի պատկերացնի, մինչև չծանոթացա ու աչքովս չտեսա։ Նորից ստիպված էինք կանգնել՝ գառների մեծ հոտ էր անցնում ճանապարհով։ Չգիտեմ՝ ուր էին քշում հովվուհիները։ Երկու շուն հետևում էր հոտը վերջից, հովվուհիները գլուխները կախ մայթին էին նայում։ Երևի, գառներից մեկը պակասեր` չէին նկատի, մինչև շան հաչոցը չլսվեր։ Որովհետև մտքերն ուրիշ տեղ էին, գուցե արդեն Նոր տարվա սեղանին ՝ հարմարավետ տանը, ամբողջ ընտանիքով։

Իմ սիրելի օրագիր, ես պատմում եմ իմ ամենավատ մղձավանջը։ Երկու ամիս առաջ սարսափելի ֆիլմ սկսվեց, այն, ինչ հիմա գրում եմ, ֆիլմի ամենատխուր հատվածներն են։ Չմտածես գրում եմ ՝ չմոռանամ։ Ինձ բռնեցրել եմ այն մտքի վրա, որ տեսածներս ու լսածս մոռացության տալ չեմ կարող։

Կներես ինձ չափազանց երկար խոսելուս համար՝ հիմա ժամանակներ են, երբ ինձ լսող ու հասկացող է պետք։  Այսօր չեմ կարող շարունակել պատմելս։ Կգրեմ հնարավորինս շուտ։ Գիտե՞ս, այս բոլոր մտապատկերները ինձ գալիս են գիշերով, կարծես մեկը բթամատով ինձ է դիպչում անընդհատ։ Ես ուզում եմ շատ մանրամասներով պատմել քեզ, որովհետև տատս ասում էր, որ ինձ մոտ գրելը լավ է ստացվում։ Հիմա միայն դա է մնացել։

Իմ սիրելի օրագիր, մոռացա նշել, մազերս եմ կտրել։ Սարսափելի նյարդային եմ դարձել, տատիս եմ կարոտում ու քաղց եմ զգում։

Իմ սիրելի օրագիր, ես հնարավորինս շուտ կշարունակեմ քեզ գրել։