Լուսանկարը՝ Անի Առաքելյանի
Գյումրու հոգևոր խորհրդանիշը
Ուրբաթը
Ամռան օրերից մեկն էր: Մեր շենք տեղափոխվեց մի տղամարդ, ով հարևանների վկայություններով, երիտասարդ էր, և ազգականի դատարկ տուն էր տեղափոխվել մոտակա գյուղերից մեկից, որպեսզի աշխատանք գտնի Ամասիայում: Աշխատանք չկար: Ամասիացիներից շատերն էլ հեռացել էին քաղաքից այդ պատճառով:
Նրան իր ապրելակերպով նմանեցնում էին «Ռոբինզոն Կրուզո» գրքի հերոս Ուրբաթին, և մենք սկսեցինք նրան այդպես անվանել: Ուրբաթը շիշ էր հավաքում, հանձնում և հաճախ այդ փողով երեխաներին քաղցրավենիք էր գնում: Նա փողոցից հավաքում էր ծխախոտի մնացորդներ և ծխում: Իսկ թե ինչ էր ուտում, ինչպես էր ապրում, մենք չգիտեինք:
Շուտով սկսեց Ամասիայի ցրտաշունչ ձմեռը: Ուրբաթին մեկ-մեկ տեսնում էինք փողոցում: Ձմռան օրերին աղբ էր հավաքում, այրում և տաքանում:
Հունվար ամսին էր, երբ հարևաններն սկսեցին խոսել, թե նա տանից մի քանի օր դուրս չի եկել, և ոտնաձայներ էլ չեն լսվել: Կանչեցինք տան տիրոջը: Նա բացեց դուռը, և տեսավ, որ Ուրբաթը մահացել է: Նա սրտի կաթված էր ստացել: Նա մահացել էր մենակության մեջ: Բժիշկները ասացին, որ եթե նրա կողքին գոնե մեկը լիներ. կարող էր նրան փրկել:
Այդ ամենը երբ մենք իմացանք, շատ տխրեցինք: Մենք մեզ էինք մեղադրում, թե ինչու գոնե մի օր նրա դուռը չբացեցինք և չօգնեցինք:
Ըստ իս, մենակության մեջ մահանալը ամենասարսափելի և ամենատխուր մահն է:
Թե ինչու Հայաստանը չի «արտադրում մեգաաստղեր»
Երևի նկատած կլինեք, որ հայաստանցիները հազվադեպ են փայլում միջազգային հարթակներում, իհարկե, բացառություն են կազմում սպորտի ու վերջին տարիներին նաև միջազգային օլիմպիադաներում մի քանի պատանիների հաղթանակները: Համենայնդեպս տեսնելով, որ սփյուռքում հայերը ավելի հեշտ են դառնում մեգաաստղեր, կրկին բարձրացնում եմ բողոքիս ձայնը: Երևի մեզ շատ են պարտադրում: Շատ բաներ ՀՀ օրենսդրությամբ են պարտադիր, շատ բաներ պարտադիր է դարձնում, այսպես կոչված, հայկական, կամ ավելի ճիշտ կլինի ասել, հայաստանյան մենթալիտետը:
Առհասարակ չափից շատ է պարտադիրը մեր կյանքում: Ու մենք էլ պարտադրված պարտադիր կատարում ենք բոլոր այդ պարտադիր կետերը: Ոչ, ճիշտ հասկացեք, դեմ չեմ պարտադիրին, բայց դեմ եմ պարտադրելուն: Բացատրեմ: Կարծում եմ, որ բոլորդ էլ կհամաձայնեք, որ հարևան երկրի լեզուն իմանալը, միանշանակ, առավելություն է, մանավանդ այն դեպքում, երբ օրեցօր ավելի ու ավելի են սերտանում մեր ու այդ իքս երկրի հարաբերությունները: Ուստի կհամաձայնեք, որ հրաշալի կլիներ օրենքի մոտավորապես այսպիսի կետը «…ամեն համայնքում պարտադիր ունենալ իքսերեն լեզվի խմբակ, որը կտրամադրի բավարար գիտելիքներ` իքսերենով շփվելու համար…»:
Իսկ ի՞նչ ունենք: Օրինակ, տարրական դասարաններում երգեցողության, կերպարվեստի պարտադիր և ոմանց համար պարտադրված դասընթացներն են: Այսպես` եթե 8 տարեկան երեխան ունի սարսափելի վատ նկարչական կամ երաժշտական տաղանդ, ուրեմն այն, որ երեխան չի ունենա գերազանցիկի կոչում անաչառ գնահատաման դեպքում, ակնհայտ է: Չասեք, թե դա կապ չունի, և դրանից գիտելիքները չեն պակասի: Իսկ այդքան «պարտադիր» հասարակության կարծի՞քը: Շատ մարդիկ կհետաքրքրվեն գերազանցիկներով, շատերը կժպտան գերազանցիկներին, շատերը կնախատեն մյուսներին, որ չեն աշխատում բավարար չափով առանց անգամ իմանալու «պարտադիր հարվածայինների» պատմությունը:
Պարտադիր է բոլորին տալ հնարավորություն ի ցույց դնելու իր ողջ ներուժը: Պարտադիր է` ոչ մեկին, ոչինչ չպարտադրելը:
Բղաքաղը մեր թաղում
Բղաքաղը այն գործընթացն է, երբ թաքուն, ուրիշի այգուց մենք ինչ-որ միրգ կամ հատապտուղ ենք ուտում: Վահան գյուղի մեր թաղում բղաքաղը անց է կացվում կատարյալ ձևով, առանց «ժողովի» ` մենք բղաքաղ չենք անում: Մեր թաղի «բղաքաղի ժողովի նստավայր»-ը գտնվում է Արևի բաղում, որտեղ գեղեցիկ ծառերի տակ կա սեղան` իր աթոռների հետ միասին, որոնք հեռվից նայելիս սնկերի ընտանիքի են նմանվում: Մեր թաղում բղաքաղը սկսվում է այսպես.
- Քանի եղանակը լավն ա, եկեք քյանք Սևանանց բաղ,- ասում է տղաներից մեկը:
-Քյացինք,- պատասխանում եմ ես:
Ինձ են ասում, որովհետև մեր թաղի բղաքաղի կազմակերպիչը մշտապես ես եմ լինում, որովհետև միայն ես եմ կարողանում այնպես կազմակերպել, որ չբռնվենք:
Հավաքվում ենք Արևի բաղում և սկսում ժողովը.
- Հայկո, մեջերներիս լաղո վազ տվողը ես ու տյու ենք, մենք դենք դյերիլ ծառը: Մխո, տյու վիրեվիցն ես շախը պահում, Գրիգոր, տյու տակիցը, Արսեն, տյու աջիցը, Արմեն, տյու ծյախիցը:Պատրաս՞տ եք,- ասում եմ ես:
- Հա, հա, հա,- ասում են տղաները:
-Կապիշոնները քցեք, քյացիք,- ասում եմ ես:
Կապիշոնները գցում էինք, որպեսզի մեզ ճանաչելը փոքր-ինչ դժվարանար:
Վերևի, ներքևի, աջի, ձախի տղաների դասավորվածությունը հենց այնպես չէ: Վերևում և աջում կանգնեցնում եմ թույլ վազողներին, որովհետև ավելի մոտիկ են գտնվում ճանապարհին, իսկ ներքևում և ձախում բնականաբար ավելի ուժեղ վազողներին:
Ահա այսպիսի ընթացք է ունենում մեր թաղի բղաքաղը:
Աշունը շուտով կվերջանա, բղաքաղն էլ: Իսկ ձմռանն էլ ուրիշ արկածներ կսկսեն:
Պռավի ուլանը
-Պռավի ուլանը սկսեց,- ասում է Ամայս, երբ սկսվում են մարտ ամսի վերջիմ անձրևները:
-Ամա՛յ, իսկ էդ ի՞նչ ա:
Սրանից հետո Ամայը սկսում է մի հեքիաթանման պատմություն պատմել.
-Չարդ տանեմ, վեր մարտը պրծնըմ ա, պառավը խոտի դեզը վառըմ ա ու ասըմ. «Մարտ չխտի, դարդ չխտի (մարտը գնաց, դարդը հետը)»: Հետո մարտը ապրիլին ասըմ ա.
-Ինձ իրեք օր փոխ տու, ես էս պառավի հախիցը կյամ:
Հետո ծինը տյուռը կտրըմ ա, պռավի ուլանն էլ, իծանն էլ (ուլերն ու այծերը) կտորվըմ են: Օրը պյաց ա լըմ (բաց է լինում), արևը տյուս ա կյալի, ծնի տակիցը կանաչը րևըմ ա (երևում է): Պառավն էլ դե ո՛չ ուլ ունի, ո՛չ էծ, նստըմ ա կանաչ խոտի վրա ու ինքն իրան ասըմ.
-Կե՛ր, հա, կե՛ր:
Հ.Գ. Սիրելի թղթակիցներ, այսուհետ դուք էլ կարող եք մեզ ուղարկել ձեր տատիկներից ու պապիկներից լսած զրույցները, ավանդույթները, ասացվածքները, բանահյուսական այն հազվագյուտ գոհարները, որոնք պատմվում են ձեր բարբառով, և ցավոք, կամաց-կամաց մոռացվում:
Հանձնում եմ էստաֆետը
Վանաձորի Ծովակալ Իսակովի թիվ 23 հիմնական դպրոցում տեղի ունեցավ նորընտիր նախագահի երդման արարողությունը: Ես որպես նախկին ԱԽ նախագահ, նույնպես պետք է ներկա լինեի: Սա ուղղակի հրաշալի առիթ էր սիրելի ուսուցիչների հետ տեսնվելու համար: Մտնելով դպրոց, մի պահ ընկա հիշողությունների գիրկը: Ուսուցիչներս ինձ տեսնելիս շատ ուրախացան, և ես նույնպես: Բոլորը հարցուփորձ էին անում, թե ինչպես է նոր դպրոցում, արդյո՞ք նոր դասընկերներս նախկին դասընկերներիս նման լավն են: Նրանցից յուրաքանչյուրի հետ առանձին զրուցելուց հետո գնացի իմ հին դասարան: Այնտեղ ահագին բան փոխվել էր՝ նոր նստարաններ, պաստառներ: Հնչեց ծանոթ և հարազատ դասամիջոցի զանգը, միջանցքը լցվեց ինձ ծանոթ աշակերտներով, ովքեր ժամանակին իմ ընտրությունների ժամանակ իմ կողքին էին և ամեն կերպ աջակցում էին ինձ: Նրանք հավաքվեցին շուրջս, գրկեցին, սկսեցին տարբեր հարցեր տալ: Ես նրանց շատ էի կարոտել, և ըստ էության նրանք ինձ նույնպես:
Սկսվեց երդման արարողությունը: Երդումից հետո խոսքը հանձնեցին ինձ: Ես շատ ուրախ էի, որ պատիվ ունեի այդտեղ կանգնելու և նախագահի պաշտոնը նոր նախագահին հանձնելու: 2014-2015թթ-ի ընթացքում ԱԽ-ն բազմաթիվ աշխատանքներ է կատարել, վստահ եմ՝ այս տարի ավելի հետաքրքիր գաղափարներ ի կատար կածվեն ԱԽ-ի թիմի կողմից: Ելույթս ավարտելուց հետո աշակերտները սկսեցին ծափահարել ինձ: Հետո խոսափողին մոտեցավ փոխտնօրենը, ով ինձ հանձնեց իմ կատարած աշխատանքի համար պատվոգիր: Դա ինձ համար շատ անսպասելի էր: Ուղղակի հաճելի է, երբ զգում ես, որ քո և քո թիմի աշխատանքը գնահատվում է: Դա ուղղակի թուղթ չէր, դա ավելին էր ինձ համար: Այսպիսով հանձնեցի էստաֆետը արժանի մեկին, ով վստահ եմ, որ լավագույն կերպով կշարունակի իմ աշխատանքը:
Երկու պատմություն միևնույն թեմայով
Լուսանկարը՝ Նինա Բաղոյանի
Անկախ իմ կամքից այդ օրերին չեմ կարողանում ժպտալ, չեմ կարողանում սիրել, դժվարանում եմ շրջապատիս ուրախացնել և իրենց ուրախությամբ էլ ինքս ուրախանլ: Մռայլ օրերին ուզում եմ մեկուսանալ բոլորից, նույնիսկ ընտանիքիս անդամներից, մենակ մնալ, երաժշտություն լսել, թեյ խմել ու մտածել: Մտածել անցյալի, ներկայի ու սպասվող ապագայի մասին, կամ էլ այս ամենի փոխարեն ժամերով քնել:
Հռիփսիմե Բալոյան
***
Երբևիցե ինչ-որ մեկի մտքով անցե՞լ է, թե ի՞նչ է կյանքը… Ինչի՞ համար են մարդիկ լույս աշխարհ գալիս… Ինչի՞ համար է Աստված նման փորձությունների առաջ կանգնեցնում մարդկանց… Ի՞նչ անհրաժեշտություն կա տարբերակելու՝առանձնացնելու… Ինչո՞ւ է անձրև գալիս, երկինքը մռայլվում…
Ես միշտ փորձել եմ համեմատել եղանակը՝ մարդկանց, իրադարձությունները` բնավորությունների հետ: Անցկացրեցի կրկին անգամ համեմատական երեխայի ու եղանակի միջև: Արտահայտեցի իմ պատկերացումները ավելի պարզ, մատչելի ու իմ ներաշխարհը բնութագրող հասկանալի ձևով:
Նա ընդամենը փոքրիկ երեխա է, որը ուշադրություն է ուզում: Ձգտում է ավելիին, բայց չի կարողանում ընդունել ու հասկանալ, որ դա անհնար է: Նա նեղացել է մարդկանցից ու թափում է իր ներսում կուտակված դառնությունն ու զայրույթը: Բայց միևնույն ժամանակ նա այնքան դաժան չի վարվում «թույլ» էակների հետ: Ընդամենը կաթիլներ՝ թեթև ու առանց ցավի կաթիլներ:
Սիրում եմ անձրևը: Սիրում եմ նրա կաթիլների ապակիներին դիպչելուց առաջացող ձայները, ասես ինչ-որ երաժշտական գործիք նվագելուց լինի: Արթնանում ես նրա «գեղեցիկ ու հանգստացնող» ձայների տակ ու հասկանում, որ միջավայրդ մաքրվեց: Քո հերթն է արդեն հասել: Մաքրվիր մեղքերից: Մեղքեր, որոնք չես ընդունում ու հնարավոր է, որ նրանց գոյության մասին չգիտես էլ: Կյանքը անձրևի նման կգա սկզբից հանգիստ, հետո կամաց- կամաց կվարարի ու կհասնի իր գագաթնակետին: Երբ կհասնի իր ցանկացածին, «կմարի» ու կդադարի: Անձրև ու կյանք… Հասկանո՞ւմ եք նմանությունը… Խորհեք, ու ես վստահ եմ կգտնեք…
Մանե Սարգսյան
Ես սովորում եմ ֆրանսիական համալսարանում
Բոլորը կիսվում են իրենց տպավորություներով և կարծիքներով, թե ինչ է իրենց համար ուսանողական կյանքը, ինչ թերություններ և առավելություններ ունի:
Ես նույնպես ուզում եմ կիսվել ձեզ հետ իմ տպավորություններով: Արդեն 2 ամիս է, ինչ սովորում եմ Հայաստանում Ֆրանսիական համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետում և այն հարցին, թե ինչ է ինձ համար ուսանողական կյանքը, մտքիս միանգամից ժողովրդավարություն, արդարադատություն, պետություն, իրավունք և այլ նմանատիպ իրավաբանական բառերի կույտ է գալիս: Հետո, երբ մի քիչ էլ եմ մտածում, արդեն մտքիս մի շարք հարցեր են գալիս: Օրինակ` ո՞ր լսարանում ենք հիմա, ինչպե՞ս թե մի դասաժամը 80 րոպե, իսկ քննությանը ի՞նչ ենք անելու: Բայց ամենահուզիչ հարցը այն է, թե ի՞նչ է իրենից ներկայացնում սեմինարը: Հարցից անմիջապես հետո կայացվում է որոշում միասին պատրաստվել սեմինարին: Ամբողջ կիրակին անցնում է դաս անելով, և ահա գալիս է սպասված օրը: Բոլորս կապտած, շնչներս պահած սպասում ենք սեմինարավարին, մեկ էլ հանկարծ ներս է գալիս Ղուկաս ձյաձյան (մեր հսկիչներից մեկը) և ասում.
-Երեխանե՛ր, դասախոսի հետ դեպք է պատահել, այսօր սեմինար չի լինելու:
-Ինչպե՞ս թե` չի լինելու,- հարցնում ենք մենք, և այլևս չլսելով պատասխանը` գոռում-գոչյուններով արագ լսարանից դուրս ենք վազում ու, իհարկե, արդյունքում բախվում ենք ջղայնացած Ղուկաս ձյաձյային:
Հա՛, մոռացա ֆրանսերենի մասին: Ֆրանսերենը առանձին պատմություն է, որովհետև եթե սեպտեմբերի սկիզբին դու ֆրանսերենից գիտեիր միայն “bonjour”, ապա հոկտեմբերին արդեն շարադրություն ես գրում քո երազանքների տան մասին: Ու սովորելով «ֆրանսիականում» դու իսկապես չես հասկանում լեզվաբանակա՞ն ես ընդունվել, թե՞ իրավաբանական:
Հիմա մի դեպք պատմեմ մեր ռեկտորի մասին, ով ֆրանսիացի է (թե ի՞նչ կապ ունեն ռեկտորը և ֆրանսերենը, հիմա կհասկանաք): Մի օր, երբ ընկերուհիներով իջնում էինք երկրորդ հարկից, հանկարծ այդ փոքրամարմին մարդը անցավ մեր դիմացով և ասաց.
-“Bonjour”…
Մենք՝ երեքս, հիացած դեմքերով, փայլուն աչքերով ու հիմար ժպիտներով, պատասխանեցինք:
- “Bonjour” ,“bonjour”…
Դա մեզ համար լուրջ իրադարձություն էր: Մենք մեր ռեկտորին բարևեցինք, այն էլ ֆրանսերեն: Եվ այդ պահին ամենեւին էլ կարևոր չէր, որ դա ընդամենը “bonjour”-ն էր, որը բոլորը գիտեն:
Մոլոկան տատիկի օգնականները
Լուսանկարը՝ Նելլի Խաչատրյանի
Եղան բազմաթիվ հավանական ու անհավանական առաջարկներ, բայց կանգ առանք հաշմանդամ մոլոկան տատիկին օգնելու մտքի վրա: Քանի որ գարուն էր, իսկ մենք ունեինք երիտասարդ ու էներգիայով լի աշխատուժ, լավ հնարավորություն էր այդ էներգիան օգտագործել մի քիչ վար ու ցանքի վրա: Մի խոսքով, մենք պետք է վարեինք այդ տատիկի բանջարանոցը: Հաջորդ օրը շատ ոգևորված գնացինք «աշխատանքի»:
Ընդհանրապես Ճամբարակում շատ մոլոկաններ կան, ինչպես նշեցի, այդ տատիկը նույնպես մոլոկան էր, ապրում էր միայնակ: Նա բարի ժպիտը դեմքին դիմավորեց մեզ և ցույց տվեց տարածքը, որտեղ պետք է աշխատեինք: Անցանք գործի… Սկզբում ավելի շատ խոսելու, քան աշխատելու գործին:
Լուսանկարը՝ Նելլի Խաչատրյանի
-Էէէէ, էս երեխեքը էսօր պրծնողը չեն,- մեզ նայելով ասում էին հարևանները, իսկ մենք այդ խոսքերից վիրավորված սկսում էինք ավելի քիչ խոսել ու ավելի շատ աշխատել… Իհարկե դժվարությամբ էր ստացվում այդ պահին հիշած մի շարք պատմություններ պատմելու ցանկությունը զսպել:
Երկար աշխատելուց հետո մեր ստամոքսի ձայները սկսեցին հուշել, որ սոված ենք: Վարդուհին և Դիանան գնացին պաղպաղակի հետևից, երբ…
-Սպասեք, ես էլ եմ գալիս,- ասաց Վիկան ու վազեց դեպի խանութ… Ավելի ճիշտ դեպի ճահիճ: Ինչպես նման դեպքերում լինում է, փոխանակ նրան օգնության հասնելու, մենք սկսեցինք ծիծաղել:
Պաղպաղակը կերանք, սակայն մեր ստամոքսներին չկարողացանք գոհացնել, սկսեցինք սունկ հավաքել, ոմանք էլ փիփերթ քաղել: Հավաքելուց հետո տարանք տատիկի տուն, մաքրեցինք ու թողեցինք այնտեղ: Առաջին անգամ մտնելով մոլոկանի տուն, զարմացանք` տեսնելով, որ այդ տանը նրանց մշակույթը հնարավորինս պահպանված էր:
Չհաշված այն, որ չիմանալով, որ այգում գազարներ կան ցանած, մենք անխնա անցել էինք այդ գազարների վրայով, մենք մեզ շատ լավ էինք զգում, որ կարողացել էինք օգնել մի մարդու, ով իրոք օգնության կարիք ուներ:
Լուսանկարը՝ Նելլի Խաչատրյանի
Դիմե՞լ բժիշկներին, թե՞ ոչ
Ժողովուրդը մի խոսք ունի.
-Մինչև դանակը ոսկորին չի հասնում` բժշկի չի դիմում:
Ցավոք այս է իրականությունը: Մարդիկ հիմա չեն գիտակցում, որ առողջությունը ամենակարևորն է, և ինչպես ասում են` առողջությունը թերևս ամեն ինչ չէ, բայց առանց առողջության ամեն ինչ ոչինչ է:
Իրականում, երբ հիվանդ ես, անհապաղ պետք է բժշկի դիմել և ոչ մի դեպքում չպիտի ինքնաբուժությամբ զբաղվել, որովհետև թեթև մրսածությունն անգամ հետագայում կարող է լուրջ խնդիրների պատճառ դառնալ: Իսկ սովորական գրիպով հիվանդը միշտ ասում է.
-Գրիպ է, էլի, կանցնի:
Վերջերս իմացա, որ ընկերներիցս մեկը հիվանդ է: Ամեն օր ջերմում էր, իսկ ամբողջ գիշեր քրտնում, բայց բժշկի չեր դիմում: Այս բոլորը առկա էր բավական երկար ժամանակ, և վերջիվերջո, որոշեց դիմել բժշկի: Շատ զարմացավ, երբ իմացավ, որ բրոնխների բորբոքում ունի: Ստացավ համապատասխան դեղորայքները և հիմա բուժվում է:
Կա մարդկանց այնպիսի տեսակ, որ վախենում է բժշկի դիմել, մտածելով, որ կարող են լուրջ խնդիրներ ի հայտ գալ: Սակայն եթե նրանք գիտակցեն, որ լուրջ հիվանդությունների շուտ հայտնաբերելու դեպքում բուժումը ավելի կարճ կտևի և կտա ավելի լավ արդյունք, կդիմեն բժշկի և չեն խաղա իրենց կյանքի հետ:
Բազմաթիվ հիվանդություններ կան, որոնք շուտ բացահայտվելու դեպքում բուժվում են ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն, սակայն չեն թողնում, որ հետագայում չարորակ գոյացությունների պատճառ դառնան:
Առողջությունը ամենակարևորն է կյանքում, և մենք պետք է պահպանենք այն: Բայց միշտ չէ, որ հիվանդը մեղավոր է, որովհետև հիվանդությունները ձեռքբերովիից բացի ի ծնե տրվող էլ են լինում: Նրանց մի մասը սակայն չի բուժվում և մնում է հիվանդի հետ մինչև կյանքի վերջ:
Միշտ չէ, որ ամեն շուտ հայտնաբերվող հիվանդություն բուժվում է: Հիվանդությունների այդ տեսակն էլ անվանում են անբուժելի:
Անբուժելի հիվանդությունով տառապողների համար հատուկ ռեժիմ է սահմանվում` պետք է հատուկ սնունդ օգտագործեն և կատարեն բժշկի բոլոր ցուցումները: Այ օրինակ, շաքարախտով տառապող հիվանդներին խաղող և այլ քաղցր կերակուրներ ուտելը հակացուցված է, նրանք պետք է օգտվեն առողջ սննդից, և որքան հնարավոր է շատ քայլեն:
Որոշ երկրներում տվյալ երկրի քաղաքացիները հատուկ սահմանված կարգով դիմում են բժշկի` հետագա խնդիրներից խուսափելու համար:
Հայաստանում վերջին տարիներս այդ կարգը սահմանված է գրեթե բոլոր պետական հաստատությունների աշխատողների համար: Նրանք, ովքեր աշխատում են, ունեն բժշկական ապահովագրություն և ստուգվում են տարին մեկ անգամ: Պարտադիր ստուգվում են նաև զորակոչիկները:
Սակայն ցավոք պիտի նշեմ, որ մյուս քաղաքացիները չունեն այդ հնարավորությունը, և հաճախ գումար չլինելու պատճառով իսկապես դիմում են բժշկի, երբ արդեն դանակը ոսկորին է հասնում:
Ահա այս պատճառով է մահացությունների թիվը այսքան շատ:
Ժողովրդի մյուս մասն էլ առողջությունից խոսելուց ասում է.
-Ինչ առողջություն կմնա, հիմա ամբողջը քիմիա է:
Թերևս սա էլ է ճիշտ: Բացի դրանից միջավայրը հիմա շատ է աղտոտվել, ինչն անդրադառնում է մեր առողջության վրա:
Մի խոսքով, պետք է պահպանենք մեր առողջությունը: Տեսականորեն բոլորս գիտենք, թե ինչպես, բայց գործնականում…