Susanna Grigoryan

Երկու մարդ ու մի շուն (շագանակագույն աչքերով)

Մեծ, շագանակագույն աչքերով շունը պառկել էր տաք ավազին։

Նա սովորականից ավելի ուրախ էր։ Էնպես չէ, որ առավոտվանից ինչ-որ համով բան էր կերել կամ էլ էսօր, բացառության կարգով, բակի տղաները քարով չէին խփել, ուղղակի ինչ-որ տարօրինակ զգացում ուներ, որ շուտով մի լավ բան է լինելու։

Շների շրջանում կանխազգացումները չեն ողջունվում ու առհասարակ ընդունված չէ նման անիմաստ բաներով զբաղվել։ Որոշները, իհարկե, շների դրախտին են հավատում, բայց դա էլ յուրաքանչյուրի անձնական ընտրությունն է։ Մեծ, շագանակագույն աչքերով շունն էլ էր հավատում շների դրախտին, որովհետև իր թափառական կյանքի վերջում նա արժանի էր էնպիսի մի տեղ գնալուն, որտեղ սրտիդ ուզածի չափ ոսկոր կլիներ ու ոչ մի բակի երեխա։

Շագանակագույն աչքերով շանը բախտ չէր վիճակվել սիրուն ծնվել, ու անցորդները իրենց պարտքն էին համարում ամեն անգամ հիշեցնել էդ մասին։ Նա իր երկար կյանքի ընթացքում տեսել էր իր ցեղին հատուկ բոլոր դժվարությունները, մի անգամ նույնիսկ մեքենայի տակ էր ընկել։

Մեր օրերում կենդանիները դժբախտ են, ու նա պատրաստ էր շների դրախտ գնալ, թեկուզ հենց հիմա․․․

***

Ծերունին աչքերը բացեց ու տեսավ, որ էլի նախաճաշը չեն բերել։ Ուրիշ բան չէր էլ սպասում․ երևի օրերն են հաշվում, որ իրենից ազատվեն։ Ամբողջ կյանքում աշխատեց, որ որդիները կրթություն ստանան, մարդ դառնան, որ հիմա էսպե՞ս հատուցեն։ Եթե աշխարհում արդարություն լիներ, իրեն ուրիշ զավակներ բաժին կհասնեին։

Դուռը բացվեց։ Փոքր թոռը ուտելիքով ամանը դրեց սեղանին ու փախավ դուրս։

-Ծնողներդ մեծերին բարևել չե՞ն սովորեցրել,- հետևից գոռաց ծերունին։

Հարցը հռետորական էր․ ինքը գիտեր, որ չեն սովորեցրել: Ու գիտեր, որ թոռները ամեն անգամ կռիվ-դավով են իր սենյակ մտնում, իսկ նախաճաշը միշտ խաղերում պարտվողն է բերում։ Օրը մի անգամ էլ որդին գալիս է, նստում իր մահճակալի մոտ ու իր գործերից է պատմում։ Կամ զուտ պատշաճության համար, կամ էլ էնքան հիմար է, որ մտածում է, թե իրեն հետաքրքիր է։

Արդեն 5 տարի է՝ բժիշկները որդուն խոստանում են, որ ուր որ է մահանալու է, ու արդեն 2 օր է՝ ճնշումը չի իջնում, բայց ինքը գիտի, որ դեռ երկար է ապրելու, շատ երկար․․․

***

Հանրակացարանի խոնավ սենյակում անդադար պտտվող մոծակները չէին թողնում քնել։ Ուսանողը շուռումուռ էր գալիս, բայց հարմար դիրք չէր գտնում ու հիշեց, թե ոնց էր հենց նույն կերպ քունը կորցրել 6 տարի առաջ։ 6 տարի առաջ, երբ բոլոր հեռու-մոտիկ բարեկամները մի կերպ խցկվել էին հորեղբոր որդու «նիվա»-ի մեջ՝ իրեն ճանապարհ դնելու: Հայրը արդեն 4-րդ անգամ էր գլուխ գովում, որ իրենց անտառաճանաչ գերդաստանի մեջ տղան միակն է, որ «արտասահմաններում է սովորելու», իսկ մայրը բոլորից թաքուն հաց ու պանրի վերջին բրդուճն էր ուսապարկի մեջ պահում։ Ինքն էլ հորեղբոր որդուն հաջողություն անելիս խոստացավ, որ հենց մի քիչ գործերը լավանան, փող է ուղարկելու, որ իրեն նոր մեքենա գնի, թե չէ «էս թվին նիվա քշելը արդեն ամոթ է»:

Ամեն ինչ էդքան էլ պարզ չէր, ինչքան թվում էր: Գործերը էդպես էլ չէին լավանում, ու իրենց գերդաստանի հպարտությունը «արտասահմաններում» սովորական միջակության էր վերածվում:

Հանրակացարանի խոնավ սենյակում կրծքավանդակի ծակոցներից շուռումուռ եկող ուսանողը մտածում էր, որ ամեն դեպքում նիվան էդքան էլ վատ մեքենա չի․․․

***

Մեծ, շագանակագույն աչքերով շունը ծերությունից ու շատ հաչալուց սատկել էր: Իսկ ծերունին դեռ երկար է ապրելու, շատ երկար։

Ուսանողը նոր մեքենայի գումարը էդպես էլ չուղարկեց։

image-30-07-20-10-47

«Դժվար թե երբևէ վիրտուալ ինչ-որ բան կարողանա փոխարինել իրական և անմիջական շփմանը, իրական կյանքին»

Այս օրերին «Դեպի Հայք»  կազմակերպությունից «Մանանա» կենտրոնում օնլայն կամավորություն է անում ռուսաստանաբնակ լրագրող Անի Այվազյանը:

-         Քանի՞ տարեկանում եք տեղափոխվել Ռուսաստան: Դժվա՞ր էր հարմարվելը: Ձեզ համար այդ տարիքում արդյո՞ք շատ էին զգացվում երկու երկրների միջև եղած տարբերությունները` լեզվի, մտածելակերպի, շրջապատի և այլն: Ի՞նչ խնդիրներ եք ունեցել և ինչպե՞ս եք հաղթահարել դրանք:

-         Երբ Հայաստանից տեղափոխվեցինք Ռուսաստան՝ Սամարա, ես գրեթե 6 տարեկան էի: Հայաստանում հասցրել էի մանկապարտեզ գնալ, այդ ժամանակվանից արդեն սովորել էի հայերեն խոսել, գիտեի բոլոր տառերը և կարողանում էի անգամ գրել, բայց ժամանակի հետ տառերն ու գրելը, ցավոք, մոռացա: Այդ տարիքում այնքան էլ բարդ չէր հարմարվելը, մենք հեշտությամբ սովորեցինք ռուսերենը՝ շփվելով, խաղալով երեխաների հետ: Սակայն սկզբում մի փոքր բարդ էր ինտեգրվելը նոր շրջապատ: Այն ժամանակ դեռևս մարդկանց մեջ շատ մեծ էր ազգային տարբեր հարցեր առաջ քաշելը և դժվար էր հարմարվել օտար երկրի շրջապատին: Հենց դա էր մի փոքր դժվար՝ անել այնպես, որ մարդիկ քո մեջ չտեսնեն օտարի կամ այլազգի մարդու:

-         Պատմեք մի փոքր Ձեր ուման մասին` դպրոցի և հատկապես համալսարանի: Ինչպե՞ս ընտրեցիք Ձեր մասնագիտությունը: Հե՞շտ էր արդյոք, թե՞ շատ եք փնտրել:

-         Մի փոքր բարդ է եղել մասնագիտություն ընտրելը: Դպրոցում ես գրականությունից բացի այլ առարկա չէի սիրում, ամբողջությամբ տարված էի գրականությամբ: Ռուսերեն նույնպես շատ հեշտ էի կարողանում սովորել և յուրացնել, դրա համար հասկացա, որ ինձ պետք է ավելի հումանիտար մասնագիտություն: Հենց այդ ժամանակ մտածեցի լրագրության մասին, հասկանում էի, որ ամեն դեպքում ձանձրալի մասնագիտություն չէ, շատ հնարավորություններ կարող է տալ ու որոշեցի դառնալ լրագրող: Եվ իմ ընտրության համար երբեք չեմ էլ փոշմանել: Բայց ամեն դեպքում մտածում եմ, որ եթե անգամ ինչ-որ բան պատահի, այլևս չցանկանամ աշխատել որպես լրագրող, կարող եմ փոխել մասնագիտությունս, երբեք ուշ չէ դրա համար: Սակայն հիմա ես ինձ ոչ մի այլ մասնագիտության մեջ չեմ պատկերացնում:

-         Ընդհանրապես ունե՞ք կամավորության փորձ: Ինչպե՞ս որոշեցիք լինել կամավոր: Օրինակ՝ Եվրոպայում կամավորությամբ զբաղվելը շատ դեպքերում երիտասարդների համար կարող է մեծ առավելություն ունենալ` համալսարան ընդունվելու, աշխատանք գտնելու և այլ հարցերում, ինչպիսի՞ վիճակ է Ռուսաստանում: Ի՞նչ վերաբերմունք կա կամավորների նկատմամբ, ունե՞ն կամավորները ինչ-որ առավելություններ:

-         Նախկինում կամավորության փորձ չեմ ունեցել, չնայած միշտ տարբեր առիթներով ցանկացել եմ մասնակցել ինչ-որ միջոցառումների որպես կամավոր, բայց անընդհատ ինչ-որ բան չէր ստացվում և խանգարում էր: Հստակ չգիտեմ, թե Ռուսաստանում կամավորների համար ինչպիսի պայմաններ կան, բայց կարծում եմ, որ ամեն դեպքում ինչ-որ առավելություններ կունենան կամավորները, օրինակ՝ աշխատանքի ընդունվելու ժամանակ: Բայց, ամեն դեպքում, երբ որոշեցի կամավորությամբ զբաղվել, ես չեմ ունեցել ինչ-որ առավելություններից օգտվելու նպատակ:

-         Ինչպե՞ս եք իմացել «Դեպի Հայք» կազմակերպության մասին: Եթե իրավիճակը այսքան խառը չլիներ, Դուք պետք է գայիք Հայաստան, հետաքրքիր է, ունեցե՞լ եք նաև այլ երկրներ գնալու տարբերակներ, թե՞ հենց ցանկացել եք մտադրված գալ Հայաստան և այստեղ զբաղվել կամավորությամբ:

-         Այս կամավորական նախագծի մասին իմացել եմ ինտերնետով, Ռուսաստանում շատ ակտուալ В Контакте սոցիալական ցանցի միջոցով: Երբ տեսա այդ խումբը, սկսեցի հետաքրքրվել, նայել: Ցանկանում էի հանդիպել, շփվել այն մարդկանց հետ, որոնք տարբեր ժամանակներում թողել և հեռացել են իրենց հայրենիքից: Ինձ հետաքրքիր էր, թե ինչպես են մարդիկ հարմարվում տարբեր երկրներում, գտնում իրենց տեղը: Ու նաև ցանկանում էի ինքս ինձ փորձել Հայաստանում, հասկանալ` կկարողանա՞մ հիմա ես էլ իմ տեղը գտնել հայրենիքում: Նաև շատ էի ցանկանում նորից լինել հայական միջավայրում, սովորել հայերեն ու սովորելու հետ մեկտեղ նաև խոսել այդ լեզվով, քանի որ հիմա որքան էլ փորձում եմ հիշել, սովորել, ամեն դեպքում երբ չեմ օգտագործում լեզուն, սկսում եմ նորից մոռանալ:

-         Հայաստանից հեռանալուց հետո սա առաջի՞ն այցն էր լինելու Հայաստան, թե՞ հաճախ եք այցելում:

-         Մեկ անգամ հեռանալուցս հետո եղել եմ Հայաստանում, 2013 թվականին քրոջս հարսանիքին էինք եկել, և դրանից հետո հնարավորություն չէր եղել այցելելու Հայաստան:

-         Ցանկացած մարդ, երբ որոշում է կամավորությամբ զբաղվել, վստահ է, որ մյուսներին սովորեցնելու բան ունի: Ի՞նչ ունեք Դուք տալու և սովորեցնելու լրագրողներին և ոչ միայն, ինչո՞վ եք ուզում կիսվել մյուսների հետ:

-         Նախ ես ինքս ցանկանում էի լավ ծանոթանալ, թե ինչպիսի իրավիճակ է հայաստանյան լրագրությունում: Ցանկանում էի իմանալ, թե ի՞նչ տարբերություններ կան Ռուսաստանի հետ: Իհարկե, առաջին հերթին ուզում եմ կիսվել իմ փորձով ու ինչու չէ նաև ինքս նոր փորձ ձեռք բերել, աշխատանքի նոր մեթոդներ, որոնք օգտագործում են հայ լրագրողները: Աշխատանքային փորձով կիսվելն ինչ-որ դետալներն են ավելի շատ, մասնագիտական որոշ նրբություններ, որոնք իմ պրակտիկ գործունեության ընթացքում հասկացել եմ: Օրինակ, ինչպես ինֆորմացիա գտնել, ինչպես հետաքննել, ինչ տեխնիկական առանձնահատկություններ կան այդ ամենին հասնելու համար:

-         Երբ արդեն ամեն ինչ որոշված էր և մտածում էիք, որ գալու եք Հայաստան, բայց սահմանները փակվեցին և ստիպված էիք կամավորություն անել օնլայն, արդյո՞ք դա որոշ չափով կարողացավ փոխարինել իրականում Ձեր սպասելիքներին: Ցանկությո՞ւն կա սահմանները բացվելուց հետո ամեն դեպքում գալ Հայաստան:

-         Իհարկե, չես կարող համեմատել իրական շփումն ու օնլայնը, շատ դժվար է չգտնվել մարդկանց շրջապատում, չզգալ մթնոլորտը, անձամբ չշփվել նրանց հետ: Իրական շփման էներգիան լրիվ այլ է: Եթե ես լինեի Հայաստանում, վստահ եմ, որ տրամադրությունն այլ կլիներ: Դժվար թե երբևէ վիրտուալ ինչ-որ բան կարողանա փոխարինել իրական և անմիջական շփմանը, իրական կյանքին: Բայց ամեն դեպքում, սկզբի համար կարելի է նաև այսպես մի փոքր շփվել, ծանոթանալ, մինչ իրավիճակը կշտկվի: Երբ սահմանները բացվեն, ես անպայման կգամ Հայաստան, առայժմ չեմ փոշմանել և չեմ մտափոխվել:

-         Այս օրերին օնլայն աշխատանքը շատ արդիական է, շատերն են խոսում օնլայն սովորելու, աշխատելու դրական և բացասական կողմերի մասին, հետաքրքիր է իմանալ Ձեր կարծիքը` ի՞նչ դրական և բացասական կողմեր կան օնլայն կամավորության մեջ:

-         Առաջին հերթին ինձ համար բացասական է այն, որ ես մարդկանց չեմ տեսնում, անձամբ չեմ կարողանում շփվել նրանց հետ: Չեմ կարողանում տեսնել մարդկանց արձագանքը, էմոցիաները, երբ ես ինչ-որ բան եմ պատմում, շատ դժվար է: Դրական կողմեր նույնպես կան, օրինակ, որ արագ հնարավոր է միանալ օնլայն, կապվել բոլորի հետ և հարկավոր չէ ոչ մի տեղ գնալ, կամ երկրից երկիր տեղափոխվել:

-         Ինչպե՞ս են անցնում Ձեզ համար օնլայն հանդիպումները: Ստացվո՞ւմ է արտահայտել այն ամենը, ինչ պլանավորել էիք, որ լինելու է իրական հանդիպումների ժամանակ:

-         Ինչ-որ չափով հնարավոր է անգամ օնլայն փոխանցել այն, ինչ ես նախօրոք մտածել էի, որ պետք է լինի իրական կյանքում: Բացի դրանից՝ հաճելի է մարդկանց հետ շփվել հայերենով, ինձ համար դա մեծ դրական կողմ է: Բայց, ինչպես նշեցի, իրական շփմանը ոչինչ փոխարինել չի կարող:

-         Մի փոքր պատմեք նաև Սամարայի հայ համայնքի մասին: Որտեղի՞ց են այդ մարդիկ, որոնք ապրում են հիմա քաղաքում: Շատ հայեր հիմնականում ցանկանում են իրենց երեխաներին հայկական կրթութայն տալ, Ձեզ մոտ կա՞ նման հնարավորություն երեխաների համար: Ազգապահպանության համար արվու՞մ է ինչ-որ բան, թե՞ կա ձուլվելու վտանգը:

-         Սամարայում հայերը շատ են: Ես այժմ հենց Սամարայում չեմ ապրում, այլ մի փոքր հեռու քաղաքից, և երբ գնում ես խանութ, այնտեղ հայերը շատ-շատ են: Այստեղի հայերը տարբեր են, եկել են տարբեր տեղերից ու տարբեր ժամանակներում, բոլորը տարբեր մտածելակերպ ունեն: Մեզ մոտ հայկական եկեղեցի կա ու եկեղեցուն կից հայկական դպրոց՝ «Армянская воскресная школа при церкви Сурб Хач», որտեղ հիմնականում փոքր տարիքի երեխաները կարող են գնալ, սովորել հայերեն գրել, կարդալ: Կան նաև ինչ-որ փոքրիկ խմբակներ, բայց Սամարայում մեծ, մարդաշատ սովորելու տեղեր հայ երեխաների համար չկան: Ես ունեմ զարմիկներ ու զարմուհիներ, որ ծնվել են հենց Սամարայում, Հայաստանում երբեք չեն եղել, ու իրենց մոտ ինչ-որ էմոցիոնալ կապ հայրենիքի հետ չկա: Նրանք, ճիշտ է, կարողանում են հայերեն խոսել, բայց միևնույնն է, ամեն ինչ այլ է: Բայց ամեն դեպքում, որքան էլ մարդիկ շրջապատի ազդեցությամբ ինչ-որ չափով փոխվում են, հայկական գծերը, որոշ ավանդույթներ իրենց մեջ մնում են:

nina arustamyan

Երբ ամեն ինչ փոխվեց

Մենք իհարկե ինքներս մեզ վրա ավելի շատ ենք հույս դնում, քան դիմացինը․․․

Ժամանակի ընթացքում զգում ես, որ ինչ-որ բան կգա ու սպասելիքներդ տակնուվրա կանի ու կգնա, կամ էլ չի գնա․․․

Իրավիճակն է այդպիսին։

Իսկ ի՞նչ անել՝ համակերպվել և սկսել նոր կյանք, թե՞ ամեն նոր բացվող օրվա հետ սպասել ուրիշ իրավիճակի, երբ էլ դիմակ չենք դնի, երբ կկարողանանք գրկել դիմացինին։

Ժամանակներ էին, որ մարդկանց մի մասին կոտրեցին, իսկ մյուս մասին ավելի ուժեղ դարձրին։ Ես չգիտեմ՝ որ խմբում եմ դասված, որովհետև ես էլ արդեն չեմ հասկանում, թե ինչ անել, ո՞րն է ճիշտ, արդյոք իմաստ կա՞ պայքարելու։

Բայց ամեն անգամ առավոտյան ժամը 6-ին արթնանալով, աչքերս բացելով՝ մի բանի մասին եմ մտածում, որ ուղղակի իրավիճակը գնա դեպի լավը, որ բարելավվի ամեն բան, որ ես կարողանամ ավելի լավ աշխատանք գտնել։ Աշխատանք։ Այո, երկու ամիս է խանութում եմ աշխատում՝ որպես վաճառողուհի․․․

Ուզում եմ այստեղ բազմակետեր դնել, որ չխոսեմ աշխատանքիս մասին, որ ընդամենը ասեմ՝ ես աշխատանք ունեմ։ Աշխատանք կա, որ ուժ է տալիս, որ ավելիին հասնես, որ մտքումդ մենակ վեր բարձրանալու մասին մտքեր պտտվեն, իսկ աշխատանք էլ կա, որ հոգեպես և ֆիզիկապես հոգնեցնում է քեզ, երբ անգամ չես ուզում արթնանալ, երբ անգամ գերհոգնած վիճակից աչքերդ բացել չես կարողանում, երբ ուղղակի համակերպված իրականության հետ՝ սկսում ես ապրել նորովի, նոր գրաֆիկով նոր, ամեն ինչը նոր․․․

Բայց պահ է գալիս, երբ արցունքներդ հասնում են կոկորդիդ, երբ իրավիճակի ելքը լավատես լինելով հանդերձ չես գտնում, երբ ուղղակի ոչինչ այլևս չես զգում։ Ուղղակի ինքդ քո իսկ ստեղծած թևերը կոտրել ես, բայց միևնույն ժամանակ պայքարում ես, որ լավ լինի, հուսադրում ես բոլորին, որ սա ուղղակի ժամանակավոր է։

Լավատես մարդն էլ դժվարություն ունի, լավատեսն է շուտ կոտրվում, երբ սպասում է լավ լինելուն, իսկ դեռ լավ ոչինչ չկա, երբ անգամ լուսավորության մեջ լույսը չես գտնում, իսկ գիշերը, անգամ երբ լույս չկա, ինքդ քեզ հույս ես տալիս, որ լույս կա, որ սրտիդ ներսում ես լույսդ պահում, բայց կոտրվում ես․․․

Պայքարելու իմաստ կա՞, թե՞ ուղղակի պետք է ապրել նույն միապաղաղ կյանքով, երբ ստեղծածդ մեկ րոպեում կկարողանաս ջուրը գցել, երբ կամաց-կամաց կկործանվես, երբ կամաց-կամաց կսպանես ինքդ քո ներսի ես-ին, երբ էլ ֆիզիկապես չես լինի։

Բայց դեռ լավատեսությունս չկորցրած՝ գիշերվա ժամը 3։30-ին գրում եմ ձեզ, որ գոնե լավատես լինենք, որ երկար թունելի վերջը գուցե կերևա և արդեն ճանապարհը շարունակենք արևի լույսի ներքո։ Որ գուցե սկսենք պայքարել մեր նախորդ ես-ի համար․․․

taguhi aghasyan

Դպրոցական հուշեր

Ես սովորել եմ Բյուրեղավան քաղաքի Ս. Վարդանյանի անվան ավագ դպրոցում: Տասներկու տարի նույն պատերի ներսում եմ սովորել և բնականաբար շատ եմ կապվել այնտեղ եղած ամեն ինչին: Ի սկզբանե մեր դպրոցը միջնակարգ էր, և երբ ես արդեն չորրորդ դասարանում էի, այն դարձավ ավագ դպրոց: Դե իհարկե, մեզ չվռնդեցին դպրոցից, և ես մինչև վերջ սովորեցի այնտեղ:

Սովորելու տարիներին ուսուցիչների խոսքերը կամ արարքները, ինչպիսին էլ, որ դրանք լինեին, եղել են ամենատպավորիչը ինձ համար: Այսօրվա պես հիշում եմ, երբ մաթեմատիկայի ուսուցչուհին տեսնում էր, որ ինչ-որ աշակերտ դասի ժամանակ ձեռքը դրել է գլխի տակ, ասում էր.

-Ձեռքդ հանի՛ր գլխիդ տակից, թող այդ դատարկ գլուխդ ընկնի, ջարդվի:

Ինձ մինչ օրս էլ ծիծաղելի են թվում այդ բառերը, որովհետև ես վախից նրա դասաժամին այդպես չէի անում, ու «պատիվ չունեցա» լսելու այդ խոսքերը:

Պատմության ուսուցիչս մինչև մեզ դաս հարցնելը միշտ դասը պատմում էր, ու երբ պատմելիս ձեռք էինք բարձրացնում, որ հարց տանք, ասում էր.

-Մի՛ ընդհատեք ինձ, հարցը թղթի վրա գրե՛ք, որ չմոռանաք, երբ ավարտեմ, կհարցնեք:

Աշխարհագրության ուսուցչուհիս դաս պատմելիս գրեթե միշտ ասում էր․

-Դուք գիտե՞ք, որ…

Ամենազավեշտալին այն է, որ մենք ոչինչ էլ չգիտեինք. չէ՞ որ դա լրիվ նոր դաս էր և եթե որոշ բաների էլ ծանոթ էինք եղել նախկինում, մեկ է, չէինք հիշում:

Անգլերենի ուսուցչուհիս մեկ-մեկ նուրբ հումորներ էր անում: Օրինակ՝ մեզ զվարճացնելու համար գրատախտակի մոտ կանչելիս ասում էր.

-«Մույսը» դու կգաս:

Վերջում էլ ուզում եմ պատմել դպրոցը ավարտելուց առաջ վերջին ծիծաղելի դեպքը: Իմ շատ բկլիկ դասընկերուհին սոված էր, և ինչպես ասում են՝ գրեթե հանգչում էր սովից: Ես իմ մեկ ուրիշ դասընկերուհու հետ գնացի բուֆետ, որ նրա համար ուտելիք գնեմ, մինչ նա գրադարանում դասի պատրաստվի: Մենք գնեցինք կարտոֆիլով կարկանդակ: Մինչ բուֆետից հեռանալը, իմ ընկերուհին որոշեց սեղանին դրված աղամանը վերցնել ու մի քիչ աղ լցնել կարկանդակների վրա, որ մեր սոված ընկերուհին ավելի ախորժակով ճաշակի այն: Երբ աղամանը վերցրեց ու սկսեց աղ լցնել, աղամանի կափարիչը դուրս եկավ, և աղը լցվեց կարկանդակի վրա, մի մասն էլ թափվեց գետնին: Մինչ մենք խուճապի մեջ էինք, վաճառողուհին ճչում էր մեզ վրա.

-Վայ, մի քիչ զգո՛ւյշ եղեք, ամբողջը թափեցիք:

Նա սկսեց ավլել գետնին թափվածը` շարունակելով բողոքել: Ես վերցրի աղամանը և սեղանին դնելիս այս անգամ էլ այն իմ ձեռքից սայթաքեց, ու աղը թափվեց սեղանին: Կինը վերջնականապես պոռթկաց.

-Մեծ աղջիկներ եք, զգո՛ւյշ եղեք, էլի… գոնե սեղանին թափվեր…

-Հա, բայց այս անգամ սեղանին թափվեց,- չէր նահանջում ընկերուհիս:

-Պատահական ստացվեց, կներեք,- ես ինձ շատ վատ էի զգում:

Ինչևէ, երբ հեռացանք ու այդ աղոտ կարկանդակները տվեցինք իր տիրուհուն, նա առանց դժգոհելու հաճույքով սկսեց ուտել, իսկ ընկերուհիս պատմում էր.

-Թագուհին հազար անգամ ներողություն ասելով՝ մեջքանց դուրս եկավ բուֆետից…

SvetlanaDavtyan

Շոկոլադ

-Բաղադրատոմսը երբեք մարդկանց չպատմես:

-Աչքերիս մեջ ուղիղ նայելու սովորություն ունես:

-Ինձ մոտ անկեղծ է ստացվում՝ ի տարբերություն շատ անտաղանդ դերասանների:

-Ու խոսակցությունը քո նախընտրած կողմը շրջելու կարողություն: Խոստացել էիր քո բաղադրատոմսով շոկոլադ պատրաստել սովորեցնել:

-Հիշում եմ: Բայց էնպես պետք է սովորեցնեմ, որ շատ տպավորիչ լինի ու երբեք չմոռանաս: Դրա համար այլընտրանքային ձև եմ գտել բացատրելու: Կհավատաս, թե ոչ, բայց շոկոլադ պատրաստելը նման է մարդակային հարաբերություններին: Կակաոյի փոշին մեր զգացմունքներն են, որը դանդաղ կրակի վրա եփվելով պնդանում է, այսինքն՝ ամրանում ու դառնում միասեռ զանգված: Հետո ավելանում է կաթը ու այն ավելի պինդ է դառնում: Բոլոր բաղադրիչները կամաց-կամաց միաձուլվում են իրար: Ու դառնում են շատ հարմոնիկ, կարծես իրարից առանձին դրանք չեն էլ լինում:

Պատրաստելուց հետո պետք է, որ այն ճիշտ ափսեի մեջ հայտնվի: Ճիշտ քանակությամբ, որ դուրս չծորա ու ոչ էլ մի անկյունում լինի: Բոլոր դետալները իրենց ճիշտ տեղում պետք է լինեն:

Ամեն ինչ պատրաստելուց հետո ամենակարևոր հատվածներից մեկն էլ զարդարելն է: Երբ նայեն, չպետք է իմանան, թե ինչ կա ներսում: Ու այն չպետք է լինի բոլորի համար, միայն հատուկ ընտրվածների: Ու գաղտնիքը պետք է ոչ ոք չիմանա: Հակառակ դեպքում բոլորը այն կտարածեն ու այլևս չի լինի արտասովոր: Կարծես ոչինչ բաց չթողեցի: Ճիշտ զգացմունքներ, յուրահատուկ վերաբերմունք: Ահա և համեղ շոկոլադ:

-Իմ հանդիպած լավագույն խոհարարն ես:

maneHarutyunyan

Ակամա խախտված իրավունքներ

Ճանապարհը, որով ընթանում էր մեքենան, խորդուբորդ էր, գրունտային փոշին բարձրանում էր վերև՝ վատացնելով ճանապարհի տեսանելիությունը։ Ամեն ինչ պարուրված էր հրաշալի բնությամբ, ծառերը շուրջբոլորը ծաղկել էին այնպես, որ այդ փոշոտ ճանապարհը կարծես ցույց էր տալիս մարդկային անկատարությունը աստվածային կատարելության նկատմամբ։ Բայց մենք դեռ ականատես էինք լինելու այն բանին, որ մայրաքաղաքից կտրված այս հեռավոր վայրում անբարեկարգ ճանապարհներից ու անտանելի փոշուց բացի՝ ավելի խորքային ու արմատական խնդիրներ կան։ Առաջին հայացքից սա հասարակ այց էր շրջանում ապրող երեխաներին, փորձելու էինք պարզել նրանց վնաս պատճառած խնդիրները, իրավիճակի հետ կապված հուզումներն ու փորձելու էինք միասին մշակել լուծումները։

Մեքենան վերջապես կանգ առավ մի լքված շենքի դիմաց, այն երևի խորհրդային մշակույթի տուն էր կամ էլ ինչպես հետո պարզվեց՝ մազապուրծ դպրոց։ Մազապուրծ բառը, ըստ իս, այստեղ գործածված է շատ տեղին․ դպրոցի պատուհանների ապակիները ականներից ջադված էին, մուտքի վրա կային անցքեր։ «90-ականներից է»,-մտածեցի ակամա։

Արդեն ոտքով առաջ շարժվեցինք, մեքենայով առաջ գնալու իմաստ չկար, վառելիքը խնայել էր պետք, հետո էլ չուզեցինք մարդիկ մեզ օտարականի տեղ դնեն։ Մեր քայլերն անվստահ էին, կարծես ահ կար մեր մեջ բնակիչներին հարցեր տալուց, մտածում էինք՝ ինչպես սկսել, որ ճիշտ տեղեկատվություն ստանանք, քիչ ցավով լիքը հուզմունք պատճառենք։ Ու մեզ այստեղ օգնության հասավ փոքրիկ մի երեխա․ նա բակում էր խաղում։ Մոտեցանք։ Ես կռացա։ Երեխաների հետ իմ շփումն ընդհանրապես միշտ հեշտ է ստացվում, պետք է ուղղակի սկսել ամենաբարի լեզվով՝ ժպտալ։ Նա ինձ նայեց հետաքննող մի հայացքով՝ կարծես մեր միջի լրագրողը հենց ինքն էր։ Ես գրպանումս շոկոլադ ունեի՝ առաջարկեցի, նա այն վերցրեց, նայեց աչքերիս մեջ ու սկսեց ճչալ։ Ահավոր էր։ Նրա ձայնը ամբողջ գյուղին վեր հանեց, մայրը, հայրը, տատիկը եկան։ Ես ինձ մեղավոր էի զգում, փորձում էի բացատրել, որ իսկապես չեմ հասկանում երեխայի լացի պատճառը, այն սկսվեց միանգամից՝ առանց նկատելի պատճառի։

Մայրը պատասխանեց՝ նորմալ է, կանցնի։ Ամբողջ գիշեր չքնեցի, մտածում էի՝ ինչպես հասկանամ՝ ինչ է կատարվում։ Հիմա կասեք՝ երեխա է, լաց է լինում, սովորական երևույթ է։ Բայց ոչ, լացը ավելի շատ հիստերիայի էր նման, նա կարմրած էր, աչքերը լայն բացվել էին, մի խոսքով՝ ահավոր տեսարան էր։ Մտքումս որոշեցի՝ պարզելու եմ կատարվածը։

Առավոտ էր, մեքենայում նկարչական պարագաներ ունեինք, վերցրի, մտածեցի, որ կօգնի երեխայի հետ շփվել։ Օգնեց․․․ Նկարելու ընթացքում նկատեցի, որ երեխան նկարում էր բավականին լավ, բայց հետո հանկարծակի էլ վերցնում էր սև ջրաներկը ու փչացնում նկարածը։ Հարցրի՝ ինչի՞ ես տենց անում, ափսոս ա, չէ։ Պատասխանը պարզ էր ու հակիրճ՝ մարդկանցից էր սովորել։ Երեխաները կարողանում են մի նախադասությամբ արտահայտել համամարդկային ճշմարտությունը՝ մարդիկ կարող են միլիոններ ծախսել բնության հրաշքը ռազմական փոշով ծածկելու համար։

Հետաքրքրությունս գնալով շատացավ, երբ մեզ միացան գյուղից այլ երեխաներ։ Բոլորն էլ շփվող, սրամիտ, կենսախինդ մանուկներ էին, բայց զարմանալին այն էր, որ բոլորի նկարներում ինչ-որ հիասթափության էլեմենտ կար․ մեկի մոտ սև գույնի գերակայությունն էր, մյուսի մոտ խզբզանքը, երրորդի մոտ էլ նկարի հերոսի դեմքերի աղավաղումը։ Այս երեխաները բնավորությամբ ու ընդունակություններով տարբեր էին, բայց իրենց մեջ կար մի հետաքրքիր ընդհանրություն․ բոլորին կարծես ինչ-որ ահավոր հարց էր տանջում։

Դե, ինչ-որ բան բացահայտելու լավագույն մեթոդներից մեկը խնդրին մոտիկից նայելն ու վկաների հետ շփվելն է։ Դա մի փոքր երկար տևեց, բայց այն բացահայտումը, հետևությունը, որն արեցինք, բավականին ակնառու էր։

Մանկապատեզից մինչև դպրոց, տնից մինչև բակ այդ երեխաները հանգիստ շունչ քաշելու իրավունք չունեն, նրանք վախենում են մազապուրծ դպրոցի օրն ընկնելուց, միգուցե իրենցից կիլոմետրերի վրա տեղակայված թշնամու գնդակը ի զորու կլինի սպանելու մանկան ժպիտը։

Խնդրի էմոցիոնալ դաշտը ընթերցողի դատին եմ թողնում, բայց չեմ կարող չնշել այն երկարաժամկետ հետևանքների մասին, որոնք կարող է սահմանային լարված դրությունը թողնել կրակակակետերից մի քանի մետր այն կողմ ապրող երեխաների վրա։ Առաջին՝ դա միանշանակ բացասական հերևանքներ կարող է ունենալ երեխայի ֆիզիոհոգեբանական աճի վրա․ նրանք դառնում են ավելի ագրեսիվ, զգայուն ու խոցելի։

Երկրորդ՝ խախտվում է երեխայի սովորելու իրավունքը։ Ինչքան էլ նա պատրաստ լինի, ականների պայթյունից վախենալով դասի նստելը արդյունավետ լինել գրեթե չի կարող։

Երրորդ՝ այսօրվա երեխան վաղվա ապագայի կերտողն է, ու ցանկացած դեպքում մանկական այս տրավման կարող է անդառնալիորեն աղավաղել կյանքեր։

Մեքենան առաջ էր ընթանում, մենք հեռանում էինք մի վայրից, որտեղ երեխաների իրավունքը ուղղակի և անուղղակի կերպով խախտվում է ամեն պահի, բայց հարցը հետևյալն է՝ կա՞ արդյոք միջազգային ինչ-որ կառույց, որ սեփական շահը չի գերադասի երեխայի իրավունքի պաշտպանությունից։

Հարցի ամենացավալի մասը դրա անլուծելի բնույթն է, բոլորն այն լուծել են ցանկանում, խաղաղության կոչ անում, հյուրանոցներում նստած՝ դիվանագիտական խաղեր խաղում, մինչդեռ բնության ամենախոցելի էակը ամեն օր ստիպված է պայքարել հնչող գնդակների հետ։ Բայց նրանք շարունակում են ապրել, ապրում են ակամա խախտված իրավունքներով․․․

nare hovhannisyan

Վերջին անգամ

Բարև։ Երևի սա վերջին նամակն է, որը երբևէ կհասնի քեզ, ու երևի վերջին անգամը, որ կսիրեմ քեզ, ու երևի վերջին անգամը, որ անունդ անգիր կանեմ բազմապատկման աղյուսակի պես։ Երևի սա վերջն է ու վերջին անգամն է, որ ժպիտդ թղթերի վրա կնկարեմ ու կփակցնեմ հոգուս դատարկ պատերին, ու մի վերջին անգամ պատահական քեզ կորոնեմ ծանոթ փողոցներում, հետո մեր սիրած այգին կգնամ, որ թթվածինը առնեմ թոքերիս ու փոխեմ քաղաքս, գյուղս, տունս ու տեղս, բայց քեզ չփոխեմ, քեզ առնեմ ու տանեմ։ Հետո վերջին անգամի համար մազերս հավաքեմ, շունչդ առնեմ մազերիս մեջ, երգդ, վերքդ առնեմ սրտիս մեջ ու վերջին անգամ գնամ։ Վերջին անգամ քեզ որոնեմ չորացրած տերևներիս մեջ, գրքիս թերթերի ու սրտիս անհունների մեջ։ Այդ մի վերջին անգամ քեզ թողնեմ թատրոնների, կինոների ու այդ բեմերին հնչող ծափերի մեջ։ Հետո քեզ առնեմ աչքերիս, զրնգուն ձայնդ՝ ականջներիս ու թափառեմ քաղաքով մեկ, հետո խառնեմ գինուն ու կում-կում խմեմ, արբենամ ու մոլորվեմ ու քաղաքն առնեմ փեշերիս մեջ… Վերջին գնալուս ժամին քեզ առնեմ ճմրթած թղթերիս մեջ, քեզ նորից գրեմ ու չհավանե՜մ, գրեմ ու չհավանե՜մ, բայց այդ չհավանածն էլ ինձ հետ վերցնեմ։ Հետո փակեմ դուռն ու վրան սև թանաքով գրեմ, որ չեմ վերադառնալու, բայց հետգրություն թողնեմ։

Հայ Գրականություն

Եթե չգիտեք, ասեմ, որ խոսակցություններ են գնում դպրոցում «Հայ Գրականություն»-ը փոխելու «Գրականության»։ Ո՞րն է դրա իմաստը։ Նրանք ուզում են, որ մենք մոռանանք մեր մեծ գրողներին և ճանաչենք այլ օտարերկրյա գրողների։ Այդ գրքերում կատարվել են դարերի խզումներ և գրականությունը սկսվում է Խաչատուր Աբովյանից։ Հանվել են Գրիգոր Նարեկացին և այլոք։ Չկան սփյուռքահայ գրողները, օտարագիր հայ գրողները, օրինակ՝ Վիլյամ Սարոյանը։ Սահմանափակվել են արևմտահայ գրողները։ Փոխարենը դպրոցում Կաֆկա կկարդան։ Նրա ստեղծագործությունները համաշխարհային գրականության գանձերից են, ինչ խոսք, բայց շատ բարդ են դպրոցահասակ երեխաների համար։ Նոր գրքերում կա մի կոպիտ սխալ՝ 7,8,9-րդ դասարաններում ուսումնասիրելու են նոր դարերի գրականությունը, ապա՝ հին։

Արդյոք կառավարությունը նպատակ ունի հայերին մոռանալ տալու իրենց հազարամյա պատմությունը։

karin eranosyan

Մութ աշխարհի գառնուկները վերջացել են

Գառնուկները վերջացել են: Էլ ո՞ւմ պիտի հաշվեմ, որ կարողանամ քնել: Մտածում եմ: Անընդհատ մտածում: Մտքումս երազանքներս են: Երազանքներս բարձրանում են երկինք, հետո ընկնում ու… Ու էլ չկան:

Երազանքներս էլ վայրկենական կորչում են արևոտ երկնքում գոյացած սև ամպիկների նման: Մի քանի րոպե ու վերջ: Երազանքներս հաշվել չի լինի, չափազանց շատ են, չգիտեմ՝ ո՞ւմ հաշվեմ, որ քնեմ: Իրենք իրենց գալիս են, իրենք իրենց կորչում: Ես ուշադրություն չեմ էլ դարձնում, գիտեմ, որ նորից կորչելու են: Բայց համառ են, էլի չեն թողնում, որ քնեմ իրենց սիրունությամբ: Բայց նորից ուշադրություն չեմ դարձնում: Ես իմ գառնուկներին եմ փնտրում: Կորել են, չգիտեմ՝ ո՞ւմ հաշվեմ, որ քնեմ: Երևի մեծացել եմ, գառնուկներս էլ նեղացել են: Էլ չգիտեմ՝ որտեղ փնտրեմ, ում մոտ փնտրեմ:

marat sirunyan

Մախաթասար

Վերջերս մի պատկառելի տարիքով կնոջ հետ զրույցս հիշեցրեց վաղուց լսած այս պատմությունը, որն էլ ուզում եմ կիսվել ձեզ հետ։

Այդ կինը բողոքում էր արտակարգ իրավիճակի սահմանափակումներից.

- Մարդը մենակ ո՞նց կապրի, ախր, ես մենակ ապրող կին եմ, և զրուցակցի մասին եմ երազում ամեն օր։ Ուրիշ ոչինչ չունեմ տանելու էս կյանքից։ Հիմա էլ ասում են՝ ոչ մեկի հետ մի շփվեք, ես հո պուպուն չե՞մ։

Իսկ պատմությունն այս է.

Շա՜տ ժամանակ առաջ մի հարուստ մարդ է եղել, հասարակ ժողովրդի մեջ ապրող։ Ամեն հարց ու գործով իրար օգնող ժողովուրդը մեկ-մեկ էլ այս տանուտերի դուռն էր բացում, ու սրան թվում էր, թե ամենքն իր հույսով ու իր հաշվին են ապրում։ Մի օր գալիս ու կնոջ հետ խորհրդի են նստում.

-Այ կին, մենք ամեն ինչ ունենք, մեր ինչի՞ն է պետք, թե մնանք էստեղ ու մեր ունեցվածքից սրան-նրան տանք։ Վեր կաց, հավաքիր` ինչ ունենք, ելնենք սար ու մեզ համար հանգիստ ապրենք։

Կինը հլու կատարում է ամուսնու պատվերն, ու օրեր անց սարն են ելնում։

Մի քանի օրից սարում ապրողների հացը վերջանում է.

- Ա՜խ թե մի հարևան լիներ, մի երկու բուռ ալյուր բերեի,- տխրում է կինը։

-Ձա՛յնդ, ա՛յ կին, ցորենը հրե՜ն պահեստում լցրած, հիմա սելով տանեմ ջաղաց, ու ալյուրով կգամ, չէ՜ մի, հարևա՜ն…

Ելնում, պահեստ են գնում՝ ցորենի ետևից։ Որ ջվալը որ ուզում են տեղից պոկել, ցորենը թափվում է. մկները ծակել էին պարկերը։ Կատաղած տանուտերը գոռում է կնոջ վրա.

- Ի՞նչ ես կանգնել, ա՛յ կին, գնա մի մախաթ* բեր, կարի՛ր։

- Մի՛ բարկանա, ա՛յ մարդ, ախր, մախաթ չունենք։

- Ուրիշից բեր,- կատաղությամբ գոռում է մարդը։

- Ումի՞ց,- զարմացած հարցնում է կինը։

Եվ այստեղ, ինչպես հին հեքիաթում է ասվում՝ թագավորը մատը կծեց.

- Վե՛ր, հավաքիր ինչ կա, ետ ենք գնում. անհարևան մարդու օրը կտրի…

Իսկ սարի անունն այդ օրվանից ի վեր Մախաթասար մնաց, որպես հուշում մի մեծ՝ անաղուհաց մարդկանց։

*Մախաթ – Կորածայր մեծ ու երկար ասեղ՝ տոպրակներ, ջվալներ ևս կարելու համար: