Օր 1։ Ոգևորված ենք։ Գյուղի բոլոր 50 աղբամանները ներկելու ենք ու դրանց վրա մուլտհերոսներ նկարենք։ Մեծերը ձեռքներիցս վերցրել են գլանվակները (ռոլիկ), բացումը անում են։ Նեղվում ենք, ուզում ենք ինքնուրույն անել։

Հավեսները հանեցին, գնացին։ Հիմա մենք ենք անում։ Մի տատի ա մոտենում։

-Էս ի՞նչ եք անըմ, րեխեք ջան։

-Աղբամաններն ենք ներկում։

-Հաա, սիրունացնըմ եք էլի մեր գեղը։

-Դե, հա էլի։

-Լավ եք անըմ, ապրեք դուք, ապրեք։ Բա ո՞ւմ աղջկեքն եք։

Ասում ենք։

-Դե եկեք գնանք ձեզ հացավորեմ, համ էլ մի քիչ դինջացեք, կոֆե չեք խմը՞մ։

-Չէ, մերսի շատ, դեռ հոգնած չենք, նոր ենք սկսել։

-Լավ, մեռնեմ ձեզ։

Գնաց։

Օր 2։ Երեկ 7 հատ կարմիր աղբաման ենք ներկել։ Մնաց 43 հատ։ Չգիտեինք, որ գլանվակները պետք էր լուծիչի մեջ դնել, որ գույնը մաքրվեր։ Հիմա կարմիր գլանվակներով վարդագույն ենք ներկում։ Էդքան էլ լավ չի ստացվում։ Երկու մարդ են մոտենում։

-Էս ինչ լավ գործի եք, րեխեք ջան։ Բա վրին ի՞նչ տեք նկարի։

-Մուլտհերոսներ։

-Իիիի, մի կարգին բան նկարեք։ Հրես Վաչոյի դիմանկարը խի՞ չեք նկարըմ։

-Ուաա, էնա թող քունը նկարեն էլի, – հակառակեց Վաչոն։

-Է հա, կարանք նկարենք։ Բայց պատվերները փողով են։

Ծիծաղեցին, գնացին։

6 հատ վարդագույն արեցինք, առաջինը անելիս կարմիրը լրիվ անցավ, լավ էլ ստացվեց, հիմա անցել ենք կապույտներին։ Երեք կին են մոտենում։

-Րեխեք, էս ի՞նչ եք անըմ։

-Աղբամաններն ենք ներկում։

-Էդ նե՞րկ ա, թե՞ «կռասկա»։

Ծիծաղեցինք։

-Մեր գեղացի՞ եք, րեխեք։

-Հա։

Դանդաղ հեռանում են․

-Սոնա, էս ո՞ւմ աղջկեքն են․․․

Օր 3։ Երեկ 10 հատ էլ կապույտ արեցինք։ Մեզ մնաց 27 հատ։ Գոհ ենք մեզնից։ Արդեն ձեռքներս վրա ա ընկել։ Էսօր դեղինների օրն ա։ Քայլում ենք վերևի թաղով, ինչ-որ ապակեպատ բան եմ տեսնում, հարցնում եմ․

-Երեխեք, էս ի՞նչ ա, ջերմո՞ց։

-Չէ, «պառնիկ»։

-Բայց էդ նույն բանը չի՞։

-Չէ, մեր գեղը Մեծ Պարնին ա, ու դրա համար էդ ջերմոց չի, «պառնիկ» ա։

-Ըըը, դե լավ։

Վերջին դեղիններն ենք անում։ Մի քանի երեխա եկել են, խանգարում են։ Ուզում են իրենք էլ ներկեն։

-Վա՜յ, դե ասեցինք չէ էլի, նյետ։ Գնացեք հեռու խաղացեք։

-Մի հատ հեծոյիս ստեղը կներկե՞ս։

-Դեղինո՞վ։

-Հա, հա։

-Որ ներկեմ, կգնա՞ք։

-Ըմմ․․․ հա։

-Էլ չեք խանգարի՞։

-Չէ։

Ներկեցինք։ Գնացին։

Օր 4։ Ներկի մեջ կորած հմուտ ներկարարներ ենք դարձել։ Քիչ ա մնացել, բայց արդեն հոգնում ենք։ Մի մարդ ա մոտենում։

-Հը՞, րեխեք ջան, ի՞նչ կա։

-Սենց էլի։

-Լավ էլ սիրուն ըլնըմ ա։ Կացեք, էսա ճամփեքը բացվեն, ձեզ խոպան եմ տանըմ հետս։ Գալիս չե՞ք։

-Բա ինչ ենք անում։

Գնում ենք ներքևի թաղի աղբամանները ներկելու։

-Ինչ մեծ ա մեր գյուղը, նոր եմ հասկանում։

-Հա, չէ՞։ Մի երկու հատ շենք լինի, լրիվ քաղաք ա էլի։

-Ասենք էս մի քանի օրում մեր գյուղի մասին ավելի շատ բան իմացա, քան նախկին 16 տարում։

-Գյուղի թազա քարտեզագրությունը մենք ենք կազմելու։

Մի մարդ հեռվից ասում ա․

-Րեխե՜ք, հլա միսյաթ բերեք, էս զաբոռը քսեք, էլի։

-Հարց չկա, քառակուսի մետրը՝ 10 հազար։

-Դրա՞մ։

-Չէ հա, տենց էժան գործեր չենք անում։

Ծիծաղեցինք։

-Եկեք գնանք տուն հաց-մաց կերեք։

-Չէ, մերսի, կերած ենք։

Օր 5։ Մինչև էս մենակ ներկում էինք, էսօր նկարելու օրն ա։ Մեքենա ենք ման գալիս, որ մեզ տանի աղբամանից աղբաման։ Ախր շատ մեծ ա գյուղը, մենք էլ՝ հոգնած։ Արդեն երանի ենք տալիս, որ էն առաջին օրվա մեծերը գան ձեռքներիցս վերցնեն, անեն։

-Տենաս էսօր կպրծնե՞նք։

-Պետք ա որ, ուզում եմ՝ պրծնենք։

-Հաա, վաղը էլ եկող չկա։

-Մինչև գիշերվա հազարն էլ լինի, անենք պրծնենք։

Հիմա ժամը ինն ա։ Մեքենա ճարել ենք։ Բայց արդեն մութ ա, բան չի երևում։

-Ա՜խ, ընդեղ պահի, աչքերիս մի գցի ֆանառիկդ։

-Ո՞վ ա աչքիդ գցում։

-Լավ, մի կռվեք։ Ջոկում ե՞ք, էլ չի լինում։ Եկեք էսօր թարգենք։

-Հաա, ճիշտ ա։ Էդ մի քանի հատը վաղը թարմ ուժերով կգանք կանենք։

-Լավ դե, ցվրվենք տներով։

Ցվրվեցինք։

Օր 6։ Վերջին օրն ա։ Չենք հավատում։ Ամենաշատը 2 ժամվա գործ ա մնացել։ Բայց մի հատ աղբամանի տեղ չգիտենք, չենք գտնում։

-Ո՞ւմ աղջկեքն եք։

Ասում ենք։ Գնում են։

-Թե ասա՝ ինչ կապ ունի՝ ում աղջիկն ենք։ Մեզ որպես անհատականություն չեն վերաբերվում, զգո՞ւմ եք։

-Իրոք։

-Պատկերացնո՞ւմ եք, «էս ի՞նչ եք անըմ», «գեղը սիրունացնը՞մ եք», «մեր գեղացի՞ եք», «ո՞ւմ աղջիկն եք» ու սենց լիքը հարցեր էլ չենք լսելու։

-Վայ հա, սուս։ Բայց լավ օրեր էին։

-Հա, շատ։

-Ափսոս էն մի աղբամանը չենք գտնում։

-Լսի, իրոք, բա որտեղ կլինի՞։ Պերֆեկցիոնիստ էությունս չի համակերպվում 49 հատ աղբաման ներկելու փաստի հետ։

-Լավ դե, ինչ վատ թիվ ա որ։

-Կլոր թիվ չի, նեղվում եմ։

-Վայ, կլոր ա։ 7-ի քառակուսին 49 ա։

-Հույս տուր։

Օր 7։ Վերջացրել ենք։ Հիմա մեզ լրիվ աստվածներ ենք զգում․ 7-րդ օրը հանգստանում ենք։ Բայց էն մի աղբամանը տենց էլ չգտանք։ Եթե կարդացողներից ինչ-որ մեկը տեղը գիտի, ասեք, մի քիչ ներկ ենք պահել։

Հորիզոնում ամեն բան իրար շալակ են թռել ու միաձուլվել էնպես, որ առաջին պահին դժվար է հասկանալ առջևում լուսաբաց է, թե մայրամուտ։

Երկու մարդ են երևի զզվել ողջերի աշխարհից ու դանդաղ քայլում են անցյալների՝ մեռելային լռության ու կիսախավարի ստվերոտ ճնշմամբ։

Առաջինը սև, երկար, կիսամաշված բաճկոն է վրան փաթաթել, որ երևի հատուկ մի քանի չափս մեծ է վերցրել մինչև կյանքի վերջ հագնելու համար, կամ ժամանակին բավականին գեր է եղել ու հիմա պատժվում է անցյալում ստամոքսին տեր չլինելու համար։ Մյուսը, հակառակ սրան, կիսաթև, եղանակին բավականին անհարմար մի հագուստ է ճարել, գլխարկով ամուր փաթաթել է գլուխը, իսկ ոտքերին՝ ծնունդից ի վեր բոլոր գարուններից ցեխոտված մի զույգ կոշիկ ունի, որը շուտով կենտ է դառնալու՝ աջ ոտքի թաթը կրունկից անջատվելու անհետաձգելի հեռանկարից։

Պարզ երևում է, որ էս երկուսը հագել են սեզոնային որևէ բաժանման չենթարկված էն ամենը, ինչ ձեռքի տակ ունեցել են։

Երկրորդի ձեռքին գլխիկոր ու նախկինում՝ իր փարթամ ջահելության ժամանակ սպիտակ, իսկ այժմ արևից դեղնած երկու մեխակ են ճոճվում։

Քայլում են կիսամութ գերեզմանոցում ու թվում է՝ որքան շատ են վախենում, էնքան ավելի են առաջանում.

-Մի օր վերջապես տեղափոխվելու ենք էստեղ՝ հավերժական կեցության, վախենալս ո՞րն է,- երևի ինչ-որ ֆիլմից լսած հանդիսավորությամբ ասում է մեխակները քարշ տվողը ու առանց ընկերոջ ծափերին սպասելու (որոնք չէին էլ լինելու) դանդաղ առաջանում է՝ միաժամանակ աջ կոշիկի ծանր դրությունը հաշվի առնելով՝ աչքը դրա վրա պահած։

Կիսամութն էնպես է խտանում, որ մտածել կարելի է, թե էլ երբեք չի լուսանալու (էստեղ բնակվողների համար որ հաստատ էդպես է)։

Տխուր են երկուսն էլ։ Կա՛մ որովհետև երբեք ուրախ չեն լինում, կա՛մ պարզապես էստեղ մշտական կեցության անխուսափելիությունը դուր չեկավ ոչ ոքի։

Էստեղ ապրողները միշտ հաստատուն իրենց տեղում են։ Եկվորները հերթով նայում են բոլոր շիրմաքարերին՝ ծննդյան ու մահվան թվերին ու քննարկում մեկ առ մեկ, թե ում թաղմանը ինչ պսակներ կային ու ինչ հոգեհաց կազմակերպվեց։

Գերեզմանատան ամենահեռավոր անկյունում, որտեղ երևի արևն էլ կարգին լույս չի տալիս, պատժվածի միայնությամբ հանգչում է մեկը։ Երկու անհասկանալի անծանոթները մի կերպ քայլում են էդ կողմ, որտեղ, կարծես, վերջին անգամ ինքը՝ հանգուցյալն է ոտք դրել ու մոլախոտերի՝ իրենցից երկու գլուխ բարձր պատնեշն անցնելով, հասնում են անհասցե էս բլուրին, որին կողքի շիրիմների քողի տակ գերեզմանոց անունն է տրվել։

Անհասցե, անշիրիմ ու անանուն էս մեռելատանը, ուր ոչ մի անգամ խունկ ծխեցնող չճարվեց, փայտից սարքած անավարտ խաչ է միայն կանգնեցված. աշխարհի միակ գերեզմանախաչը, որ հանգուցյալն ինքն է սարքել։

Ընդհանրապես, էստեղ ամեն բան հողի տակ պառկածի ձեռքի գործն է։

Գերեզմանատան էս հատվածի միակ հյուրերը կանգնում են հողաթմբի առաջ, լռում մի քանի րոպե, հետո գլխարկավորը, որի մաշված գլխարկը վաղուց արդեն դադարել է կատարել իր պարտականությունները, կեսից հիշում է կարգը ու հանդիսավորությամբ հանում «սյուվինեռ» դարձած իր գլխարկը, ապա ձեռքի երկու մեխակները, որոնցից մեկի գլուխը աննկատ պոկվել էր ճանապարհի մոլախոտերի հետ մղած անձնվեր մարտի ժամանակ երևի, դնում է բլուր դարձած մեռելի վրա։

երկուսով նստում են խաչի երկու կողմերում ու դեռ երկար լռում։ Ասես ամաչում են խոսել նրա մոտ, ով կդժվարանա զրույցին մասնակցել։

Ծանր լռությունը խախտում է երկար բաճկոնավորի ծոցագրպանից դուրս էկած օղու կիսադատարկ շշի ու բաժակների չխկչխկոցը, որ կողքի գերեզմանոցում երեկվանից հանգչող ջահել տղայի հարազատներից վերցրեց՝ իբրև հոգու հանգստության երաշխիք։

Լցնում է բաժակները կիսով չափ, որովհետև դեռ շատ կենացներ ունեն խմելու։ Հետո օղու շիշը՝ իբրև սրբազան մասունք, դնում է ծնկների արանքն էնպես, որ մի կաթիլ նույնիսկ չթափվի ու բաժակներից մեկը, որի մեջ օղին ավելի քիչ էր, տալիս է գլխարկավորին։ Սա նկատում է անհավասարությունը, բայց հիմա ո՛չ տեղն է, ո՛չ էլ ժամը՝ արդարության համար կռիվ տալու։

Մի քիչ նեղացած՝ ձեռքը արհամարհական կպցնում է բաճկոնավորի սևացած ու կոշտացած մատներին ու դուրս հանում առաջին բառերը։

­­-Խմենք երեկվա ջահելի համար։

Լռություն է իջնում դարձյալ, աչքերը հուզմունքից շաղված բաճկոնավորը ուժեղ փակում է կոպերը՝ ուշքի գալու համար կարծես, հետո նորից բացում ու լռության մեջ լսվում է միայն գիշերվա էս ժամին գերեզմանատուն ոտք դրած էս երկու մարդու շնչափողում օղու կլկլոցը։

Կուլ են տալիս օղին ու հետը նաև կոկորդում խցկված ու ո՛չ առաջ, ո՛չ հետ անող հուզմունքը։

-Խղճիս շատ ա ազդել երեկվա ջահելը։

Հետո արդեն սովորական դարձած լռության հերթական ճնշող նոտան է բարձրանում վերև։

Օղու բաժակը ձեռքի մեջ, չգիտես՝ ցրտից, թե հաջորդին սպասելու անհամբերությունից դողացնելով, գլխարկավորը հայացքը փայտաշեն խաչից չկտրելով՝ վրա է բերում.

-Ջահելի համար 24 ավտո մարդ էր եկել, հաշվեցի։ 11 հատ էլ պսակ կար։ Հոգեհացն էլ ռեստորանում տվեցին։ Բա Արմոն ի՞նչ ասի,- գլուխը բարձրացնում է՝ տեսնելու համար՝ ի՞նչ տպավորություն թողեց իր ճառը ընկերոջ վրա, հետո նորից նայում խաչին՝ իր պարտքը դրա առաջ կատարածի հպարտությամբ։

Արմոն հողաթումբ դարձած էս անանուն մեռելն էր։ Ու թեև ո՛չ շիրմաքար կար էստեղ, ո՛չ էլ ծննդյան ու մահվան թվեր, բայց Արմոն ջահել չէր, ու նրան իմացողները համարյա վստահ էին, որ երբեք չէր էլ եղել։

Մի երեկո Արմոն սկսեց դժվար շնչել։

Երկար չանցած, աչքերով պոտենցիալ բոլոր մեռելներին նկատող ու աշխարհում մեն-միայնակ մնացած էս ծերուկը նկուղից մի օր հանեց իր քաշին կշռող, պապից ժառանգություն մնացած բահն ու դանդաղաքայլ, ամեն երկու մետրը մեկ ծանր հազալով՝ շարժվեց դեպի գերեզմանոց։

Ուղիղ վեց օր Արմոն գերեզմանատան ամենախուլ ու խավար անկյունում սկսեց փորել… սեփական գերեզմանափոսը։ Երբ հարևանները նեղսրտում էին, համոզում, որ գնա հիվանդանոց՝ գուցե բուժվի, Արմոն դեմքին ծամածռված մի ժպիտ տալով, գլուխը կախում էր, ձեռքը անհուսությունից թափ տալիս ու ասում.

-Հոգնության դեմ ո՞վ դարման ունի։

Հետո ավելացնում.

-Ամեն մարդու կյանքում մի պահ կա, որի հաջորդ կանգառը դիահերձարանն ա։ Եթե հայելու առաջ կանգնում ես ու աչքերիդ մեջ չես գտնում վաղը, ուրեմն փոսդ փորելու վախտն ա։

Էս երկու անծանոթները անմրցանակ փիլիսոփա Արմոյի հետ հենց գերեզմանոցում էլ ծանոթացան, որտեղից ամեն հանգուցյալի հոգու հանգստության համար մի շիշ օղի ու մի կտոր էլ հաց էին աշխատում՝ դեռ էն ժամանակներից։

Սրանք երբեմն գալիս էին, օգնում Արմոյին՝ իր գերեզմանատեղին սարքելու գործում։

Մի օր սրանցից մեկը Արմոյին հարցրեց, թե չի վախենում արդյոք ամեն երեկո տուն գնալով ու օրվա արածը ամփոփելով, Արմոն սովորական դարձած դառը ժպիտը դեմքին հագցրեց.

-Ես խի՞ վախենամ։ Ես իմ մահը բռիս մեջ եմ պահում։ Մինչև տեղս չսարքեմ, չեմ մեռնի… Դուք վախեցեք, որ ամեն գիշեր քնում եք կասկածով, որ առավոտը չեք զարթնի… իսկ ես կասկած չունեմ, ես վստահ եմ, որ էս քանի օրը տեղափոխվելու եմ էստեղ…

Մի երեկո էլ, երբ փոսն արդեն համարյա թե պատրաստ էր, Արմոն, իրոք, դադարեց էստեղ երևալ։ Հաջորդ օրը հարևանները գտել էին նրա անցյալացած մարմինը հյուրասենյակի բազկաթոռին թիկնած՝ ձեռքին փայտից սարքած մի ծուռումուռ խաչ…

Արմոյի հուղարկավորությանը չորս հոգի ներկա եղան՝ հարևանը, ով գտել էր մեռելին, էս երկուսը, որ հիմա Արմոյի գերեզմանը սրճարան էին սարքել, ու սգո մեքենայի վարորդը, որ տխուր էս պատկերը տեսնելով՝ որոշեց իջնել մեքենայից ու դագաղի չորրորդ ծայրն էլ ինքը ուսին դնել։

Արդեն լուսանում էր… գերեզմանատունը իրենց համար գործի տեղ սարքած էս երկու մարդիկ դեռ լուռ են։ Օղու շիշն արդեն դատարկվել է, նշանակում է՝ հեռանալու ժամն է։

Մինչև վեր կենալը գլխարկավորը, որ էս երկուսից առավել զգացմունքայինն էր, կյանքից զրկված իր աչքերով նայում է ընկերոջն ու վախվխելով սկսում.

-Եթե ես շուտ մեռնեմ, խոսք տուր, որ գերեզմանս կփորես, չես հարբի էդ նեղ մաջալին։

Բաճկոնավորը, որ երևի ինքն էլ նույն բանն էր մտածում, դարձյալ լցնում է աչքերը.

-Կփորեմ, կփորեմ․․․ հանգիստ եղի,- հետո ձեռքով ընկերոջ՝ հալից ընկած ուսը թափ տալով ավելացնում,- դու էլ իմը կփորես, եթե…

Երկուսով ժպտում են իրար, սփոփվում մի քիչ, որ գոնե անթաղ մեռել չեն դառնա։ Հետո ուղղելով անգլուխ ու գլխիկոր էս զույգ մեխակները, որ կողքի գերեզմանաքարից աննկատ թռցրին, ու որոնք Արմոյին դժվար թե պետք գային, հեռանում են միակ մեռելի մոտից, ում հոգեհացը էդպես էլ չկերան… չկերավ ոչ ոք։

Շատերը «գյուղ» բառը լսելիս պատկերացնում են աշխարհից վերացած, շատ ու շատ հնարավորություններից զուրկ մի տարածք, որտեղ մարդիկ կտրված են ամեն ինչից։ Իհարկե, ես չեմ ասի, որ չկան նման գյուղեր, բայց ուրախությամբ պետք է նշեմ, որ իմ գյուղն այդպիսին չէ։

Տարիներ առաջ մեր գյուղը ևս շատ կարևոր միջոցներից զուրկ էր։ Գյուղացիների համար ուղղակի երազանք էր սեփական տան մեջ խմելու ջուր ունենալը, ասֆալտապատված ու լուսավորված փողոցով քայլելը և գոնե մի զբոսայգի ունենալը։ Խմելու ջրի համար գյուղի աղբյուրների մոտ միշտ հերթեր էին գոյանում։ Բայց գիտե՞ք՝ մեր գյուղը՝ Ճոճկանը, հիմա քաղաքից առանձնապես չի էլ տարբերվում։ Քաղաքացուն վայել կյանք են ապրում գյուղացիները, միայն այն տարբերությամբ, որ հիմնական աշխատանքը հողագործության հետ է կապված։

Հիշում եմ՝ առաջ մեր մշակույթի տունը ոչ բարվոք վիճակում էր, նույնիսկ, երբ համերգներ էին լինում, ստիպված կազմակերպում էին դրսում «բեմ» ստեղծելով, որովհետև չունեինք բարեկարգված սրահ և բեմ։ Իսկ այժմ մեր մշակույթի տունն այնքան գեղեցիկ է վերանորոգված, որ այնտեղ կարելի է կազմակերպել ցանկացած միջոցառում, շուտով կգործեն նաև տարբեր ուսումնական խմբակներ, որոնք մեր գյուղի երեխաների համար երազանք են եղել, շատերը ստիպված են եղել մոտակա գյուղ կամ քաղաք գնալ՝ որևէ բան սովորելու։ Իսկ մշակույթի տան բակում իսկական զբոսայգի են կառուցել. գեղեցիկ ծառեր, ծաղիկներ, նստարաններ և ազատ տարածք քայելու, հանգստանալու, ընկերների հետ զրուցելու համար։

Գրեթե բոլոր փողոցները ասֆալտապատված են, հարմար թե՛ ուղղակի քայլելու, թե՛ մեքենայով որևէ տեղ գնալու համար։ Փողոցների մեծամասնությունը լուսավորված է։ Եթե առաջ խուսափում էինք երեկոյան տնից դուրս գալուց, ապա հիմա ցանկացած ժամի կարող ենք հանգիստ դուրս գալ։

Պատգամավոր Արեն Մկրտչյանը ամիսներ առաջ շրջայց կատարելու ժամանակ մեր գյուղի մասին գրել է. «Հրապարակում տևական ու արդյունավետ շփում ունեցա ճոճկանցիների հետ, հավաքագրեցինք մի շարք խնդիրներ։ Ճոճկանում հսկա մարզական-մշակութային կենտրոն է կառուցվում։ Անցկացվում է լեդ լուսավորություն։ Այստեղ ասֆալտապատ են անգամ արահետները։ Երբևէ տեսածս ամենամաքուր գյուղն է»։

Գյուղացիների կյանքն ավելի հարմարավետ ու բարեկեցիկ է դարձել, երիտասարդները հիմա հաճույքով են գյուղում ապրում, ոչ մի բանից հետ չեն մնում, եթե առաջ ավելի շատ գնում էին գյուղից, ապա հիմա շատերն են գալիս և բնակություն հաստատում մեր գյուղում։

Իսկ գյուղի բնության մասին խոսելն ավելորդ է։ Նրանք, ովքեր նկատում և սիրում են գեղեցիկը, անկասկած չեն կարող անտարբեր անցնել մեր բնության կողքով։

Ես հպարտ եմ, որ ծնվել ու ապրում եմ հենց այստեղ՝ Լոռու մարզի Ճոճկան գյողում։ Իմ՝ մարդ տեսակը գուցե լրիվ ուրիշ լիներ, եթե ապրեի այլ տեղ։ Եվ ամեն անգամ, երբ ինձ հարցնեն, թե որտեղից եմ, ես գլուխս բարձր ու հպարտ հայացքով ասելու եմ՝ ես Ճոճկանից եմ։

Ողջույն, ես Աննա Ֆրանկը չեմ։ Չեմ թաքնվում հետնատանը, իմ օրագրի անունը Կիտտի չէ ու իմ երկրում պատերազմ չկա։ Բայց, այնուամենայնիվ, ես ամեն օր գրում եմ։

Ես շատ թափթփված եմ ապրում, որ կապվեմ բնակարանիս իրերին՝ դրանք անվանակոչելով։ Ես վաղ եմ արթնանում, փորձում ճիշտ ժամին նախաճաշել, ու սկսվում է իմ օրը, որը շատ նման է նախորդ 3 ամիսների օրերին։

Իհարկե, ես կարող եմ անգամ իմ անկողնուն անվանակոչել։ Նույն հաջողությամբ թեյի սիրելի բաժակին, ճաշի ափսեներին, գդալին, համակարգչին, օրագրին ու անգամ յոգայի գորգին։ Բայց ինձ թվում է՝ բազմիցս հասցրել եմ նախաճաշին մի կարգին ցավի բաժին կուլ տալ ու իմ այս փոքրիկ գլխով հասկացել եմ՝ չպետք է կապվել, որովհետև Նախշունիկը (թեյի բաժակը) անզգուշորեն կարող է կոտրվել ու չի հաջողվի հանրապետության որևէ վաճառակետում գտնել նույնից կամ գոնե նմանը։ Դե հա, մեր սիրելի առարկաները մեզ շատ հանգիստ լքում են։ Մենք ցավում ենք, ափսոսում դրանց բացակայության համար, երկար ժամանակ դարակում ազատ տեղ թողնում՝ հիշատակը հարգելու։ Իսկ հետո մենք հարմարվում ենք։ Մեր աչքերը ընդունում են, որ կապվելը ցավ է բերում։ Իմ փոքրիկ գլխով ես հասկացել եմ՝ կորցնելու ցավից մեզ փրկում են տան լիքը անկյունները, որտեղ կարող են հայտնվել մարդիկ, ովքեր ապրում են մեզ հետ։

Այստեղ ուզում եմ գրել մորս մասին։ Եթե քեզ ծանոթ է «Որ չկորչես թաղամասում» գիրքը, ուրեմն քո մտքին էլ կգա հաստատուն նշդարենու ծառը։
Ըհը, ինքն իմ նշդարենու ծառն է, որի վրա միշտ թեքվում կամ հենվում եմ։

Հիշո՞ւմ ես, չէ՝ ես Աննա Ֆրանկը չեմ ու իմ երկրում պատերազմ չկա։ Բայց ստացվում է այնպես, որ միշտ ինքս ինձ հետ ու շատ հաճախ մամայի հետ պատերազմների մեջ եմ։ Դրանք «բազկաթոռային կռիվներ» են, նման հարևանի տան իրավիճակին, երբ տեղափոխություններ է անում։
Մեր հարաբերություններն էլ անընդհատ տեղափոխվում են։

Իմ սիրելի օրագիր, կարո՞ղ ես պատկերացնել, թե որքան մոլեռանդությամբ է մայրս կապված իր աղջիկներին։ Վերջերս պարզեցի, որ դա կոչվում է «գերհոգատարություն»։
Ամերիկա չեմ բացահայտի, եթե քեզ ասեմ, որ ինքնամեկուսացումն ու անընդհատ տանը մնալը շատերիս համար բացահայտումների առիթ դարձավ։
Ես բացահայտեցի մորս մոլուցքն ու իմ անկարողությունը՝ նրա գերհոգատարությունը մեղմելու։

Իմ փոքրիկ գլխով հասկացել եմ՝ ներքին պատերազմները փորում ճիճվակրությունից ավելի սարսափելի ու տհաճ են։ Բայց ինչ կարող եմ անել, երբ մայրս օրական հազար և ավելի անգամ հարցնում է «ո՞նց ես», «ի՞նչի կարիք ունես», «կուզե՞ս պառկել, եթե հոգնած ես»։
Իմ սիրելի օրագիր, ես Աննան չեմ, որ քեզ անվանակոչեմ։ Երևի ես համարձակություն չունեմ այդքան։ Բայց կարող եմ խոսել քեզ հետ։ Օրինակ՝ հարցնել՝ ի՞նչ անել, երբ տեսնում ես, թե ինչպես է քո հաստատուն կետը իրեն մաշում։

Իմ սիրելի օրագիր, գիտե՞ս՝ մայրս ու գերհոգատարությունը հոմանիշներ են։ Ես վստահ եմ, որ այս պատմությունը սկսվել է շատ վաղուց։

Մոտավորապես այն ժամանակ, երբ որոշվեց՝ ինձ պետք է Շուշանիկ կոչել։ Հիշո՞ւմ ես, պատմում էի քեզ, որ անվանակոչումը կապ է ստեղծում։ Իսկ կապվելը միշտ ցավ է բերում։
Ես Աննա Ֆրանկը չեմ, որ կանչեմ քեզ՝ իմ սիրելի Կիտտի ու պատմեմ նկուղի մեծ աշխարհի ու սիրո մասին։ Բայց կարո՞ղ ես պատկերացնել՝ որքան ցավ եմ բերել ու բերում մորս։ Նրան Սոնա են կոչում ու իր հետ էլ հազար կապով կապված է տատս։
Իմ փոքրիկ գլխով հասկացել եմ՝ մեր կորցրած առարկաների ցավը մեղմում են կապերը, որ հազար ու մի թելով ձգվում են դեպի մեկը։ Իսկ մենք կարող ենք միշտ ցավ ու վարդեր բերել:

Իմ սիրելի օրագիր, ես պատկերացում չունեմ՝ կարո՞ղ եմ երբևէ անվանակոչել բնակարանիս առարկաները կամ ինչ-որ մեկին։ Դե հա, իմ և մորս ցավը չափելի չէ, բայց երբեմն զգում եմ՝ ինչպես եմ հոգնած աչքերս տանում դատարկ տեղ թողած դարակներին, հետո մորս, ով խոհանոցից կանչում է անունս՝ հմտորեն բաժանելով երեք վանկի՝ Շու-շա-նիկ, իսկ հետո․ «Հոգնա՞ծ ես, չէ՞, արի երիցուկով թեյ խմի»։

Ես Աննա Ֆրանկը չեմ, բայց ամեն անգամ օրագրում նշումներ անելիս չեմ մոռանում ողջունել կամ բարի երազներ մաղթել գրոտած էջերին։

Բարի երազներ, իմ սիրելի օրագիր։

Երբեմն քեզ ժամանակ է պետք լինում հասկանալու, թե ինչպես են կյանքի փոքր, աննշան ակնթարթները քեզ երջանիկ դարձնում, տալիս պայքարելու ուժ ու առաջ գնալու իղձ։ Պարտադիր չէ շրջապատված լինել շքեղ, թանկարժեք իրերով, որպեսզի վայելել ուրախությունը ու զգալ շրջապատի ջերմությունը։ Գլխավորը իմաստազուրկ մարդկանցից ու զբաղմունքներից հրաժարվելն է ու դրանց փոխարեն հասարակ, բայց կյանքով լեցուն վայրկյաններ գտնելը։ Դա կարող է լինել հարազատի հետ գրկախառնությունը, մանկան քաղցր ու անմեղ ժպիտը, կամ էլ այն ժամանակը, որի ընթացքում ստիպված չես լինում վախենալ կամ անհանգստանալ։ Աշխարհում տիրող այս իրավիճակով պայմանավորված՝ վերջին շրջանում բոլորս էլ ինչ-որ չափով հասկացանք՝ երջանկությունը մեր կողքին է, այն միայն նկատել է պետք:

Դուք նկատե՞լ եք, թե ինչպես են ժպտում երեխաները։ Կարծես մի երկնային կրակ սիրով ներխուժում է այդ սևուկ բբերի մեջ, որպեսզի կրակ ու լույս սփռի շուրջբոլորը։ Մի՞թե այդ կյանքով լի կրակը երջանկության ամենապարզ ու անմեղ դրսևորումը չէ։

Հիմա գանք արևին՝ մեզ ջերմություն ու կյանք տվողին։ Մենք հնարավորություն ունենք նայելու երկնքին, վայելելու այդ ջերմությունը, որն ակամա մեզ ներարկում է ուժով ու ստեղծելու տենչով։

Ախ․․․․ անձրև սկսվեց, եկավ հիշեցնելու ինչ-որ կարևոր, բայց հաճախ մոռացվող բանաձև։ Կատարյալ երջանկության համար մոռանալ էլ է պետք։ Երբեք չարժե ապրել նախկին հիշողություններով, որոնք ձեզ ցավ են պատճառում։ Դրանց էլ կարող ենք դրական տեսանկյունից նայել․ տխուր կամ ցավոտ դրվագները ստիպում են մեզ գնահատելու երջանկությունը։

Ո՞նց կարելի է սիրել ու հետո որոշել, որ այլևս չես սիրում:

Բոլորի հետ էլ ինչ-որ ժամանակ պատահում է: Սկիզբն է տարբեր, բոլորի վերջերն էլ նույնն են: Դու գիտես, թե ում ես փնտրում, հասկանում ես, որ նա չի քո ուզածը, բայց մի օր առանց դիմակի ես դուրս գալիս ու անձրևի տակ երկար մնալուց սառում ես, դե թեթև էիր հագնվել ու ալկոգել չունեիր, գալիս քեզ էլ է կպչում այդ հիվանդությունը: Բայց դե միշտ չես կարող սառել ու չախտահանվել, տաք թեյը ու գործած հագուստը ամեն ինչ տեղն են դնում: Սիրտդ տաքանում է ու ուշքի գալիս:

Բայց սեր կա, չէ՞, որ սիրտդ տաքացնում է:

Այո, երբ վառվում ես, միշտ սպիներ են մնում: Իսկ սպին գեղեցիկ չի լինում:

Բայց հաստատ կա սեր, որ լցվում է ներսդ ու սիրտդ վառում, տակնուվրա է անում:

Սերը ոչ մի կապ չունի սրտի՝ այդ զզվելի արյան պոմպի դեր կատարող օրգանի հետ: Սերը նախ և առաջ ճնշում է թոքերը: Սխալ է ասել՝ «սիրտս փշրված է», ճիշտ կլինի ասել՝ «օդը չի հերիքում»: Թոքերն են ամենառոմանտիկ օրգանը, բոլոր սիրահարվածները հիվանդանում են թոքախտով, պատահական չէ, որ այդ հիվանդությունից են մահացել Չեխովը, Կաֆկան, Շոպենը, Ջորջ Օրուելը, և սուրբ Թերեզան, իսկ ինչ վերաբերում է Կամյուին, Մորավիային՝ կգրեի՞ն արդյոք նույն գրքերը, եթե այդ հիվանդությունը չունենային: Բացի դրանից՝ հիշենք, որ Կամելիազարդ տիկինը կաթվածից չի մահացել: Այդ պատիժը գրգռված կարիերիստների համար է և ոչ թե անհույս սիրահարների:

Հասկացա, ամենասիրուն դրսևորումներից է սիրահարվելը՝ սիրուց ազատվելուց հետո: Բայց եթե իրոք սիրում ես, ոչ թե քեզ հույսով լցնում: Երբ կարող ես դիմակդ հանգիստ հանել ու համբուրել: Բայց եթե մրրիկի նման ես սիրահարվում, հետո հաստատ դատարկվում ես, ու քեզ ոչինչ չի մնում, ու նորից պետք է քեզ միացնես հոսանքին:

Բայց մի օր գալիս է սեր, որը երկար է շարունակվում, ու այդժամ չկա հիվանդություն, ու սերն էլ հասնում է մրգի նման, որից ո՛չ հագենում ես, ո՛չ կշտանում: Թե չէ սառնարանում սառեցրած կամ արևի տակ երկար թողած միրգը համ չունի, երկար չես ուտի:

Մենք հաճախ ենք մոռանում մեր ով լինելու մասին: Մենք հաճախ ենք հիասթափվում, որովհետև ունենք սպասելիքներ, բայց չկան դրանք արդարացնողներ: Մենք մոռանում ենք հիշել նրանց, ովքեր հեռանալուց խնդրել էին չմոռանալ իրենց։ Գուցե դա չասեին, և չմոռանայինք հենց դրա համար: Մենք սիրում ենք սիրահարվել անպատասխան, ոչ մի բառ չասել դրա մասին և տրվել միայն երազներում: Բայց երբ անպատասխան չենք, կորցնում ենք հավեսը, ցանկությունը, մոռանում երազների մասին, համարում ևս մեկին պարտված ու դառնում հաղթող: Մենք լռում ենք, երբ պետք է խոսել, և խոսում ենք շատ, երբ դրա կարիքն այլևս չի լինում. կորցնելուց հետո գնահատելն ու փորձել hետ բերելն անմտություն է: Մենք միշտ ենք կորցնում:

Ահա՛, թե ինչու ենք մոռանում մեր ով լինելու մասին:

Երբևէ մտածե՞լ ես, թե ով ես դու։ Մարդկանց կարծիքը քեզ փաթաթելն ու ապրելը մի՞թե այդքան հաճելի է: Ու դու քննադատո՞ւմ ես ինձ իմ՝ բոլորի վրա թքած ունենալու մտքի համար: Լավ, շարունակիր ապրել այդպես, քանզի կարևորում ես դիմացինիդ ու մոռանում էությանդ, տեսակիդ մասին, ինքդ քեզ գրողի ծոցն ես ուղարկում: Իսկ երբևէ հարցրե՞լ ես դիմացինիդ, թե ով ես իր համար։ Երևի միայն նրանց, ովքեր սիրում են քեզ։ Իսկ երբևէ քեզ չի՞ հետաքրքրել, թե դու ով ես երկրորդական ու տասնորդական մարդկանց համար, որոնց կարծիքն էլ այդքան կարևորում ես։ Գուցե հիասթափվես բոլորից և նույնիսկ ինքդ քեզնից, բայց լավ է լինես ոչինչ, քան այն, ինչ կաս իրենց համար։ Շենքի հարևանների համար ոտքից գլուխ քննարկման, զննման առարկա ես, սերիալները վերջացնում, անցնում են քեզ։ Ավտոբուսի վարորդի համար հարյուր դրամանոց ես, կամ երկու հատ հիսունանոց, վատագույն դեպքում՝ չորս հատ քսանանոց ու երկու հատ տասանոց, ավելի վատի մասին չխորանամ… Համալսարանիդ համար պոտենցիալ քամվող դրամապանակ ես. կքամի ու դեմքիդ թղթի կտոր կշպրտի։ Խանութում քայլող փող ես, հերիք է, որ վաճառողի աչքով անցնես։ Կկանգնի շնչիդ, մինչև մի բան չգնես։ Ինչ-որ տականքի համար ժամանակ անցկացնելու, հաճույք բավարարելու կամ լավագույն դեպքում ինչ-որ մեկին մոռացնել տալու «ապրանք ես»: Պաշտածդ Աստծո համար իրեն հնարող ու ապրեցնող մեկն ես, որ մեղքերի թողության համար վերջի կոպեկն էլ Տեր Հորը կտա (դե, Տեր Հայրն էլ դա երկրորդ «բենթլիի» գումարի վրա կավելացնի), բայց դրսում թափառող ու գումար մուրող որբին մի կոպեկ էլ չես տա: Ծնողներիդ համար մշտապես երեխա ես՝ սեփական կամքից ու ցանկություններից զուրկ: Բարեկամներիդ համար արդեն վաղուց տունը մնացած, անհույս ու «հաստատ մի բան արած» մեկն ես: Տարեկիցներիդ համար թաշկինակի պես զուգընկեր փոխող ես, թքած, որ ինչ-որ մեկի ձեռքը բռնած չկաս: Քո նմանների համար էլ կարծիք թելադրող ես, իրենք էլ քո կարծիքով ապրող: Շարունակե՞մ, թե բավական է:
Դու ոչնչություն ես… Ու դեռ ուզում ես ինձ ողջ-ողջ այրե՞լ քո և մնացածի կարծիքի վրա թքած ունենալու համար: Գուցե ես էլ եմ հիասթափվում, որովհետև ունեմ սպասելիքներ, բայց չկան դրանք արդարացնողներ, ես էլ եմ մոռանում հիշել նրան, ով հեռանալուց խնդրել էր չմոռանալ իրեն: Գուցե ես էլ եմ սիրահարվում անպատասխան, ոչ մի բառ չեմ ասում դրա մասին և տրվում միայն երազներում: Ես էլ եմ լռում, երբ պետք է խոսեմ և խոսում եմ շատ, երբ դրա կարիքն այլևս չի լինում: Ես էլ եմ կորցնում: Բայց ես երբեք չեմ մոռանում իմ ով լինելու մասին:

Մակ սուրճը

-Լիլիթ, ուզո՞ւմ ես «մակկոֆե»,- ամեն ինչ սկսվեց այս խոսքերից: Ավելի շուտ՝ մի բաժակ մակ սուրճից:

«Բլիչը»

-Ինձ թվում ա՝ արդեն կարելի ա սկսել «Բլիչը» նայել,- ասացի ես՝ շատ լուրջ տոնով:

-Ինչի՞,- հարցրեց հայրիկը:

-Որովհետև 366 սերիա ա: Մինչև Հայաստանում կորոնայի ավարտը կվերջացնեմ: Երևի:

Սքեյթը

-Պապ, արդեն գարուն ա, քանի կարանտինը նորից չի սկսել, գնանք սքեյթ առնենք,- ասացի՝ մի շաբաթանոց կարանտինից հետո:

-Էս շաբաթ գնում ենք սքեյթ առնե՜նք: Գոնե սքեյթ քշել սովորեմ, զբաղմունք ունենամ,- ասացի երեկ:

Նինձյայի ուղին

Մի օր նկատեցի, որ էլ մարզվելու մոտիվացիա չունեմ, որովհետև «Տիտանների գրոհի» Միկասան չափից ուժեղ է:

Դիմակը

Երբ հիշում եմ, որ պետք է դիմակ կրել, մարդկանցից հեռու մնալ, ալկոգել օգտագործել, տուն վերադառնալուն պես լվացվել, լվանալ դիմակը, փոխել շորերը, նախընտրում եմ ուղղակի մնալ տանը:

Ամեն ինչ սկսվեց մի բաժակ սուրճից, մի սերիա «Բլիչից», մի օր սքեյթ քշել սովորելու մտքից, մի օր մոտիվացիան կորցնելուց, մի օր բակ իջնել ալարելուց:

Ամեն ինչ սկսվեց կորոնավիրուսից: