Ամեն օր իրար հետ էինք գնում, իր համար  մի տեղ նստում էր  ու պատուհանից նայում ինչ-որ շատ հեռուն, ինձ մեկ-մեկ թվում էր, որ ոչ մի տեղ էլ չի նայում, կամ  նայում էր  մի ուրիշ անցած իրականության, մեկ-մեկ քթի տակ ժպտում էր էն ծանոթ դեմքով, որով մարդիկ ինչ-որ մի բան են հիշում  հաճելի, անցած ու ափսոսանքով:

Էսօր Պապիկը կայտառ էր,  կլիներ մոտ 70 տարեկան: Բարձրացավ ավտոբուս ու չնստեց վերջին ազատ մնացած տեղը, զարմանալի էր:
-Դուք նստեք- ինքն առաջարկեց
-Վայ չէ, պապի ջան, դու նստի:
-Նստի, աղջիկս:
Ինձ էր ասում: Ախր, ո՞նց նստեի  ու կամ ոնց չնստեի ու հիշեցնեի, որ  ինքը երիտասարդ չի:
-Նստեցեք, նստեցեք նստեցեք,- 3… 6… 8… Մարդիկ բարձրանում հավաքվում էին դատարկ  նստարանի մոտ ու չէին նստում, հայացքներով հիշեցնում էին, որ «Դուք ծեր եք, դուք պիտի նստեք»:
Ինքը դեռ  համառորեն  պայքարում էր: Դրեց ականջակալները ու բարձր լսում էր Մարտին Վարդազարյանի «Խոսում է Երևանը» դեմքի անհոգ արտահայտությամբ,  աչքերի մեջ մի էնպիսի ապրելու ցանկություն կար: Աչքերը  երիտասարդ էին:  Էս անգամ պատուհանից դուրս ամեն անգամվա պես անորոշ չէին նայում, հափշտակվում էին ամեն քարով ու ծառով, իբր առաջին անգամ էին տեսնում,  ու ամբողջ կյանքը հայացքը էդ նույն տեսարանին նայելով չէր մաշել:
Գարուն էր, ծիրանենիներն ավետել էին: Գարունները անցածը հիշեցնելու սովորություն ունեին:

- Այ, Դուք, եկեք նստեցեք,- նոր տրանսպորտ բարձրացած մի 60 տարեկան մարդու առաջարկեց մեր հերոսը:
- Ես նստեմ` դուք կանգնե՞ք: Մեծ մարդ եք,- մի քիչ զարմանքով, մի քիչ ջղայնացած, հարցական տոնով դուրս թռան էդ բառերը ու շրջեցին ամբողջ ավտոբուսով:
Էս մեկին չդիմացավ: Վերջապես հանեց ականջակալները, խորը շունչ քաշեց  պարտված ու հանձնվածի դեմքով ու մի քիչ էլ նեղացած բոլորիցս,  էլի նստեց իր տեղը` պատուհանի կողքին: Աչքերը դարձան առաջվա պես տխուր ու 70 տարվա փորձով հագեցած:  Սկսեց  նորից նայել պատուհանից դուրս, հայացքն էլի մաշում էին նույն շենքերը ու իր աչքի առաջ մեծացած ծառերը,  որոնց ինքը ուշադրություն չէր էլ դարձնում, իրականությունից վերացած մի տեղ էր, որտեղ  երևի մեր ծնվելուն դեռ 30 տարի կար:
Գարուն էր, ինչ որ մեկը ուզում հիշել, թե ինչպես են երիտասարդ լինում:

Իսկ  մենք ակնարկում էինք, թե «երիտասարդը մենք ենք»:

Մի անգամ Արմանը դասամիջոցին հայտարարեց․

-Վաղը ստուգողական ենք գրելու։ Ես գնում եմ ոգի կանչեմ, տեսնեմ՝ ինչ կստանամ։ Ո՞վ է գալիս ինձ հետ։

-Ի՞նչ է պետք․ անտեսանելի գլխա՞րկ, թե՞ կախարդական փայտիկ,- ձեռ առա ես։

-Մեզ պետք կգա մոմ, ափսե, ստվարաթուղթ,- բացատրեց Աննան ու գնաց Արմանի հետևից։

Դե, քանի որ բոլորը գնում էին, ես էլ միացա նրանց։

Եվ այսպես, «զինված» մտանք դպրոցի նկուղ, մոմը վառեցինք։

Արմանը հանդիսավոր ձայնով արտաբերեց․

-Ոգի, ասա, ի՞նչ եմ ստանալու ստուգողական աշխատանքից։

-«Երկուս»,- հանկարծ լսվեց մի հաստ ու սարսափազդու ձայն։

-Իսկ ե՞ս,- լսվեց Վահեի վախվորած ձայնը։

-Դու՝ նույնպես,- կրկնեց ձայնը։

-Վա՜յ, մամա ջան,- սկսեցինք բղավել աղջիկներով։

Մեզ Արմանի ու Վահեի «երկուսները» չէին վախեցրել, այլ ձայնը․․․ Տղաներն էլ էին վախեցել։ Մանավանդ, իրարանցման մեջ մոմը հանգցրել էինք ու խավարի մեջ պատից պատ էինք խփվում։ Մեկ էլ ինչ-որ մեկը լույսի կոճակը միացրեց։

-Ո՜ւփսս,- ասացինք միաձայն։

«Ոգին» կանգնել էր մոմի մնացորդների, կոտրտված ափսեի ու ստվարաթղթի մեջտեղում։ Մեր դպրոցի տնօրենը․․․

Թե ինչ եղավ հետո, չարժե պատմել, դուք էլ եք դպրոց գնում և եղել եք տնօրենի սենյակում․․․

Մեզնից ձեզ խորհուրդ․ լավ է ստուգողականին կարգին նախապատրաստվել։

Անահիտ Ղազարյան 13 տարեկան, 1998թ.

Մոտակա մի քանի օրը կարդում էի նյութեր, որտեղ ասվում էր, թե իրավիճակն այդքան էլ չի փոխվել, ինչպես մենք ենք կարծում։

Վերջին մի քանի դեպքերի մասին իմացա։ Հարակից գյուղերից մեկում՝ Նավուրում, աղիքային վարակի դեպքեր են գրանցվել։ Ներկայումս Բերդի բժշկական կենտրոնում հոսպիտալացված է Նավուր համայնքի 25 բնակիչ, որից 20-ը մինչև 18 տարեկան են: Բոլոր հիվանդների վիճակը գնահատվում է թեթև և միջին ծանրության: Խնդիրը պայմանավորված է ջրատարի աղտոտվածության բարձր մակարդակով։ Դրանով այժմ զբաղվում են հատուկ մարմինները: Բայց ես ուզում եմ խոսել մի կարևոր հարցի մասին, ու տվյալ դեպքը ներկայացրի, որպեսզի հիմնավորեմ խնդիրը բարձրացնելու նպատակս։ Այն ժամանակահատվածում, որի ընթացքում շտապ օգնության մեքենան գտնվում էր Նավուրում, Բերդում ևս եղել են դեպքեր, ու զանգահարելով հիվանդանոց՝ իմացել են, որ շտապ օգնության մեքենան տեղում չէ, ու չեն կարող օգնել։ Եթե համայնքը փոքրաթիվ բնակչություն ունի, ապա դա դեռ չի նշանակում, որ 1 շտապ օգնության մեքենան բավարար է։ Կարծում եմ՝ կարևոր հարց է, ու պետք է լուծվի, քանի որ սրանից է կախված շատ մարդկանց առողջությունը, նաև՝ կյանքը։

Այսօր Հայ Առաքելական Եկեղեցին նշում է հինգ տաղավար տոներից մեկը՝ Սուրբ Հարության տոնը` Զատիկը: Բոլորս էլ գիտենք, որ Հայաստանում այն տոնվում է մեծ շուքով: Այն հատկապես մեծ ժողովրդականություն է վայելում երեխաների շրջանում, քանի որ այս օրը հնարավորություն են ստանում ձու ներկելու և դրանցով խաղալու: Չեմ սխալվի եթե ասեմ, որ որոշ  մեծահասակներ, ինչպես փոքրերը, Զատիկի մասին մտածելիս բացի ձու ներկելուց ու խաղալուց այլ բան չեն տեսնում: Չկարծեք, թե ինչ-որ բան ունեմ տոնը այսպիսի հետաքրքիր ձևով անցկացնելու դեմ: Ընդհակառակը, երեխայի պես անհամբերությամբ եմ սպասում ձու ներկելուն ու խաղալուն: Շատ գեղեցիկ հիշողություններ ունեմ մանկությունից այս սովորույթների հետ կապված: Սակայն չեմ կարողանում հասկանալ, երբ մարդկանց (նրանց, ովքեր իրենց քրիստոնյա են համարում) Զատիկի միայն այդ ուրախ ու զվարճալի մասն է հետաքրքրում

Այդպիսի մարդիկ հաճախ նույնիսկ չեն էլ մտածում տոնի խորհրդի մասին, հնարավոր է նույնիսկ չգիտեն, բայց Պատարագի ժամանակ օրհնված ձու բաժանելու պահին առաջին շարքում են միշտ: Պատրաստ են իրար հրել, նույնիսկ վիրավորել, միայն թե այդ բաժանվող բանից վերցնեն (ու այնքան էլ կարևոր չէ, թե ինչ է դա): Բնականաբար, լինի դա օրհնված ձու, ուռենու ճյուղ, ջուր թե կարագ՝ ժողովրդի համար է: Բայց այն վերցնելու ձև կա, որին շատ մարդիկ կարծես անտեղյակ են: Մի պահ ձեզ հարց տվեք. արժե՞ արդյոք, քրիստոնեական մի քանի խորհուրդ արհամարհելով, վերցնել այդ օրհնված ձուն, որ իր օրհնանքը կորցնում է ձեր պահվածքից:

Ցավոք, կարելի է ենթադրել նաև, որ մեր ժողովրդի մեջ շատերը առանց իմանալու քրիստոնեության էությունը ու խոհուրդները, իրենց համարում են քրիստոնյա: Նրանք պատրաստ են մի մեծ խաչ կրել ու այստեղ-այնտեղ հպարտորեն ասել, որ Հայ Առաքելական Եկեղեցու հետևորդ են, մինչդեռ նույնիսկ չգիտեն, թե դա ինչ է նշանակում: Այս խմբին պատկանող մարդիկ, բնականաբար, եկեղեցի գնում են միայն տոներին, երբ ինչ-որ բան են բաժանում:

Սակայն ուզում եմ պարզաբանել. վերոնշյալ հատկանիշները և պահելաձևը վերաբերում է մարդկանց մի խմբի միայն: Բարեբախտաբար, շատ են այն մարդիկ, ովքեր հասկանում են քրիստոնեության էությունը և ավելի մեծ ուշադրություն են դարձնում տոնի խորհրդին, քան ձևական կողմերին:

Այսօր, Հարության ուրախ ավետիս տալիս մի քիչ մտածենք հենց խորհրդի մասին:

Քրիստոս հարյավ ի մեռելոց…

Բարև, հին ընկեր: Հուսամ՝ լավ ես: Վաղուց չէինք զրուցել, բայց քննությունները, «դեդլայններն» ու քոլեջի էս աննկարագրելի ակտիվ կյանքը շատ ու շատ բաների ժամանակ չեն թողնում: Էսօր ուզում եմ պատմել էս ամիսների մասին: Գիտե՞ս, դու շատ բաներ գիտես: Առանձին դեպքերով քեզ հետ բազմիցս կիսվել եմ, շատ բաների մասին պատմել եմ, սիրուն տեսարանները ևս փորձել եմ քեզ տեսանելի դարձնել: Բայց էսօր ուզում եմ խոսել էն մասին, թե մարդն ինչքան կարող է հասունանալ մի քանի ամսում:

Ամեն գիշեր քնելուց առաջ փորձում եմ մտովի հետ գնալ ու հասկանալ՝ ինչ եմ արել վերջին ամիսներին, ինչ եմ սովորել: Ու մտքիս առաջին թռիչքս է գալիս: Ես՝ դեռ երկար մազերով, հուզված՝ համ հայրենիքն ու բոլորին լքելու, համ ապագայի հանդեպ մեծ հույսեր, բայց մի քիչ տագնապ ունենալու պատճառով: Հետո հիշում եմ կորած ճամպրուկս՝ Վենետիկի օդանավակայանում: Նստած մարտկոցս ու Իտալիայում կորչելու մեծ վախս եմ հիշում: Օդանավակայանում 6 եվրոյով գնած պիցցայի մի փոքր կտորն ու լարվածությունից էդ պիցցայից առանձնապես բան չհասկացած ստամոքսս: Ցավող մեջքս եմ հիշում, որ երեք մեծ պայուսակ ուսերին 3-4 ժամ քաշ էր տվել Երևանից Վենետիկ: Հիշում եմ առաջին անգամ UWC Adriatic-ի ավտոբուս նստելս ու ամրագոտի կապել մոռանալս (վերջինս հաճախ էր կրկնվում սկզբնական շրջանում): Հետո հիշում եմ քոլեջ ժամանելս, ականջներիս իտալերենը, որ էն ժամանակ դեռ բացարձակապես չէի հասկանում, ու շուրթերիս անգլերենը, որ ամրապնդվեց էս ամիսների ընթացքում: Հիշում եմ սենյակիս պատուհանին մոտենալը, այն բացելն ու լաց լինելը: Երջանկությանս չհավատալն եմ հիշում: Հետո Նեմրայի “Last Chance To Love”-ը բարձր միացրած՝ սենյակս ձևավորելն եմ հիշում: Հիշում եմ՝ ինչ երկար էի նայում լուսնին ու ինչի մասին ասես՝ չէի մտածում․ հեռու անցյալից մինչև մոտ ապագա: Էկոնոմիկայիս առաջին տնայինն եմ հիշում, որի վրա երևի 3 ժամ ծախսել եմ, որ անթերի ստացվի, էն տնայինը, որը հիմա առավելագույնը 25 րոպեում կավարտեի: Հուզված Անահիտին եմ հիշում՝ կյանքում առաջին անգամ փիլիսոփայության դասախոսությանը նստած, էն Անահիտին, որը հիմա ձկան նման լողալ է սիրում փիլիսոփայության մեջ: Հա, լողալու մասին: Հիշում եմ՝ ծովի ափին ընկերներիս լողալիս լուսանկարելս ու իրենց պես լողալ իմանալ ցանկանալս: Ու հիշում եմ և այն, որ լողում եմ հիմա արդեն: Տեղանքին անծանոթ լինելու պատճառով մի քիչ անհանգիստ լինելս եմ հիշում ու հիմա Դուինոյով անընդհատ զբոսնելու անհագ ցանկությունս: Կյանքիս ամենասիրուն մայրամուտներն եմ հիշում ու ամենապայծառ արևածագերը: Երևի ոչ ամենատաքը, որովհետև ինձ ջերմացնողներից քիչ ավելի հեռու եմ: Սիրուն օրեր եմ հիշում, պաղպաղակներով ու ժպիտներով լիքը օրեր: Կարևոր թեստերից առաջ չփակված աչքեր ու թեստը ավարտած մաքուր խիղճ եմ հիշում: Էսքանը հիշում եմ մի ակնթարթում, բայց թվում է՝ երկար ժամանակ է պահանջվել էսքանը հիշողության գիրկը գցելու համար: Ու մի բան էլ եմ հիշում, որ հիմա ես ծովից ծով եմ, էնպես, ինչպես իմ Հայաստանը՝ ժամանակին: Ծովի էս կողմում ես ժպտալ ու անկեղծ ուրախանալ եմ սովորել, ինքնուրույն ու հաստատակամ ապրելուն ու ինքս իմ մասին հոգ տանողը լինելուն եմ հարմարվել, բայց այդ ամենը շնորհիվ էն մեծ կամքի ուժի, որ ծովից էն կողմ եմ ձեռք բերել: Ես ծովից էն կողմ մի ուրիշ ծով ունեմ: Իմ սիրելիների, թանկերի ստեղծած ծովը՝ խաղաղ, ջերմ, տաք ու ջինջ:

Ես ուզում եմ իմանաս, որ բոլոր ծովերում էլ փոթորիկներ լինում են: Բայց նավերը շարունակում են հանդարտ լողալ նրանց մակերեսին: Պինդ մնա, եթե փոթորիկներ սկսեն քո հոգու ծովերում, դուրս չգաս ափերիցդ ու չբորբոքվես: Ծովը նրանով է գեղեցիկ, որ կարողանում է լուռ հանդուրժել անձրևը, ձյունը, քամին ու այդքանով հանդերձ չի դադարում սիրունագույնս արտացոլել արևի լույսը:

Այս յոթ ամսվա ընթացքում շատ եմ մտածել ծովի մասին՝ ծովի ափին նստած: Ժամանակը, հեռավորությունը, քո առջև դրված նպատակների խոստումնալից ու պարտավորեցնող լինելն ու մտերիմներիդ բացակայությունը թափահարում են ալիքներդ, բարեկամս, ուզում են հունից հանել հոգուդ ծովը: Խաղաղ մնա, որ քեզ նայելիս մարդիկ զգան այն, ինչ ես՝ Ադրիատիկին: Սեր, հիացմունք, ներդաշնակություն ու․․․ կարոտ:

Հ․Գ․ Դասերի ու հանձնարարությունների թոհուբոհում շաբաթ օրը Սլովենիա եմ այցելելու, կկիսվեմ։ Մինչ հանդիպում, իմ բարեկամ: