Վեց ամսվա ընդմիջումից հետո վերջապես նորից հնարավորություն ընձեռվեց փոխանակման ծրագրի մասնակցելու։ Այս անգամ ուղևորությունը դեպի Սլովակիա էր։ «Մանանա» կենտրոնը, որը Եվրոպայի երիտասարդական մամուլի (European Youth Press)   ցանցի անդամ է, Media Behind the Scenes ծրագրի շրջանակներում լրագրողական թրեյնինգների է ուղարկում  Հայաստանի պատանի թղթակիցների ցանցի`  17.am-ի հինգ ակտիվ թղթակիցների` Սուրեն Կարապետյանին, Զարինե Կիրակոսյանին, Մարիամ Բարսեղյանին, Դավիթ Ասլանյանին և ինձ` Աննա Անդրեասյանիս: Մենք պետք է մասնակցենք թրեյնինգների, որոնք միտված են երիտասարդ լրագրողների մեդիագրագիտությունը զարգացնելու։

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Նորից «Զվարթնոց» օդանավակայանում ենք։ Առաջին կանգառը լինելու է Բուխարեստում։  Եվրոպայում հնարավորինս շատ քաղաքներում լինել ցանկացող երիտասարդներս մեծ հույսեր էինք փայփայում, թե կկարողանանք Բուխարեստում գտնվելու 10 ժամը օգտագործել քաղաքը բացահայտելով ու զբոսնելով։ Սակայն մեզ հիասթափություն էր սպասվում։ Պարզվեց` մեր մեկանգամյա մուտքի վիզան  չէր թույլատրում վայելել այդ հաճույքը։ Հույս ունենք, որ Եվրոպայի հետ վիզային ռեժիմի դյուրացումը մի օր այդ հնարավորությունը մեզ կընձեռի ճամփորդել առանց սահմանափակումների: Իսկ մինչ այդ մենք տասը ժամ արգելափակված էինք մնալու օդանավակայանում:

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Օդանավակայաններում մի բան, որ տանել չեմ կարողանում, նստարանների կողքի բռնակներն են, որոնք քեզ սահմանափակում են մի նստատեղի սահմաններում և թույլ չեն տալիս հարմարավետ տեղավորվել։ Ու հենց դրանց առկայության պատճառով չէինք կարողանում հանգիստ քնել, անընդհատ մի տեղինց մյուսն էինք գնում։

Բարեբախտաբար, Զարինեն փոքր նստարաններին տեղավորվելու հատուկ մասնագետ է և մեզ սովորեցրեց «տիրապետել այդ արվեստին»։ Մի խոսքով, երկար ճիգերից հետո մենք սովորեցինք տարբեր դիրքերով տեղավորվել նստարանների վրա ու մեզ լիարժեքորեն զգալ ինչպես տանը։

Հիմա անցնում ենք երկրորդ կանգառին, որը Վիեննան էր։

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Բնականաբար մենք առանձնակի ոգևորությամբ էինք սպասում այնտեղ հասնելուն։ Հենց ինքնաթիռից դուրս գալու պահից հասկացանք, որ այն մի քաղաք է, որտեղ մեծ հաճույքով կմնայինք՝ այն էլ երկար ժամանակով, բայց քանի որ մեր ճանապարհորդությունը դեռ չէր ավարտվել, պետք է ուղևորվեինք հաջորդ կանգառ։

Պատրաստվում էինք գնացքով գնալ Բրատիսլավա, այնուհետև Տռնավա։ Այնպես ստացվեց, որ մենք շտապելու և այս հարցերում մի քիչ էլ անփորձ լինելու պատճառով սխալ գնացք նստեցինք և միայն գնացքի շարժվելուց հետո հարցուփորձ անելով հասկացանք, որ ճիշտ գնացք չենք նստել։ Բայց դե ինչ կարող էինք անել, արդեն ուշ էր։ Բարեբախտաբար, երկու գնացքներն էլ նույն քաղաքը՝ Բրատիսլավա էին գնալու, ուղղակի տարբեր գնացքի կայարաններով էին անցնելու։ Հետևաբար մեր մյուս գնացքին հասցնելու համար, որի տոմսը արդեն գնված էր, պետք է գնացքի մի կայարանից մյուսը գնայինք և այն էլ մեծ արագությամբ։ Այդպես էլ արեցինք։ Մեզ այդ ընթացքում օգնեց մի սլովակ երիտասարդ, և մենք միասին գիշերվա կեսին գնացքի կայարանից մեր ճամպրուկներով վազեցինք դեպի ավտոբուսը, որը մեզ պետք է հասցներ գնացքի մյուս կայարանը։ Այստեղ պետք է նաև նշել, որ մեր սլովակ ընկերը հայ կոլեգա ուներ, այս փաստը մեզ ընդհանուր թեմա տվեց խոսելու և քննարկելու։ Վերջապես հասանք Տռնավա տանող գնացքին։ Ապահովության համար մի քանի անգամ ստուգեցինք և հավաստիացանք, որ այն հենց մեր գնացքն է, որից հետո տեղավորվեցինք և հանգիստ շունչ քաշեցինք։ Այս գնացքում սովորեցինք մեր առաջին սլովակերեն արտահայտությունը՝ «տու տու արաբատու», որը նշանակում էր «ճամպրուկները բարձրացրեք վերև»։

Լուսանկարը` Զարինե Կիրակոսյանի

Մոտ մեկ ժամ հետո արդեն Տռնավայում էինք։ Այս քաղաքում մենք պետք է մնայինք մեկ գիշեր, որից հետո պետք է շարունակեյինք մեր ճամփորդությունը, որը կարծես մի ամբողջ հավերժություն էր տևելու։ Տեղավորվեցինք հոսթելում և վայելեցինք այդքան սպասված հանգիստը։

Լուսանկարը` Զարինե Կիրակոսյանի

Առավոտյան շուտ արթնացանք ու որոշեցինք շրջել քաղաքով, քանի որ այն շատ գեղեցիկ ու հետաքրքիր էր։ Բազմաթիվ լուսանկարներ անելուց ու մի լավ շրջակայքը ուսումնասիրելուց հետո, նորից ուղևորվեցինք դեպի գնացքի կայարան՝ Պոպրադ հասնելու համար։ Գնացք նստելուց հետո ստիպված էինք մոտ 10 վագոն անցնել` մեր տեղերը գտնելու համար։ Այն բոլորովին էլ հիասթափեցնող չէր։ Մեզ հատկացված էր կուպե, որտեղ հարմարավետ տեղավորվեցինք ու սկսեցինք վայելել պատուհանից բացվող գեղեցիկ տեսարանները։ Գնացքը անցնում էր գեղեցիկ դեղին ծաղիկներով լեցուն դաշտերով ու տեղ-տեղ դրանք ընդհատող սարերով։

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Մեր հավատն էլ չէր գալիս, բայց հասանք Պոպրադ։ Գնացքի կայարանում հանդիպեցինք մյուս մասնակիցներին։ Նրանցից մի քանիսին արդեն գիտեինք նախորդ ծրագրերից։ Միասին ավտոբուսով ուղևորվեցինք դեպի մեր վերջին կայարանը` Ստառա Լեսնա, որտեղ առաջիկա շաբաթում պետք է մնանք։ Այն տեղակայված է սարերի մեջ, հետևաբար, երբ հասանք այնտեղ, մեր արդեն մեծ խմբով ոտքով փորձում էինք գտնել հյուրանոցը։ Վերջապես կազմակերպիչները եկան մեզ տանելու, ու մենք հասանք այդքան բաղձալի հյուրանոցը։

Եվ այսպես, այս երկար, արկածներով լի ու զվարճալի ճամփորդությունը ավարտվեց, ու մենք վերջապես հնարավորություն ունենք հանգստանալու և առավոտյան թարմ ուժերով սկսելու դասընթացը։

Ցուրտ, անարև, ձյունաշատ ձմեռվանից հետո էլ ի՞նչ կարելի է ցանկանալ, եթե ոչ տաք ու արևոտ գարուն: Բայց երբ տնից դուրս ես գալիս կամ պատուհանից դուրս ես նայում ու տեսնում ես ցեխ, ձյուն կամ անձրև, սառնամանիք ու միապաղաղություն, գարնան մասին սպասումներն ու դրա հետ կապածդ հույսերը հօդս են ցնդում: Կամ երբ ամեն առավոտ վախով մոտենում ես պատուհանին ու հույս տածում, թե ուր որ է արևոտ ու պարզ եղանակ կտեսնես, դեմ ես առնում մի գորշ ամպամած օրվա: Դա էլ հերիք չէ, 1-2 ժամից սկսում է ձյուն տեղալ: Բայց դե մի կողմից էլ ամեն ինչից շատ ենք, է, բողոքում: Հա, բայց ո՞նց չբողոքենք, է:

Անցյալ տարի գարունն էնքան շուտ եկավ, որ նեղվում էինք, թե ինչի՞ ձյուն քիչ եկավ, կամ թե` ինչո՞ւ պիտի ամբողջ ձմեռ ցեխի մեջ անցկացնենք: էս տարի էլ համարյա թե նույն խայտառակ վիճակն է, մի տարբերությամբ, որ հիմա արդեն բողոքում ենք, թե ինչի գարունն ուշացավ, ու թե ինչի պիտի էսքան ձյուն գա: Հեսա ամառն էլ որ գա, բողոքելու ենք, թե հերի՞ք չի, էսքան տոթ ու արև կլինի՞, որ մենք տեսանք: Ու շատ էլ տեղին կանենք, որ կբողոքենք: Աշխարհում ամեն բան տակն ու վրա է եղել: Ոչ արևից ու քամուց է լինում բան հասկանալ, ոչ անձրևից ու ձյունից: Տեսնես էդ ի՞նչ եկավ ու էսպես խեղաթյուրեց աշխարհն ու բնությունը: Ամեն բան քիչ-քիչ փոփոխվում ու խառնվում է իրար: Տեսնես՝ հիմա, որ մուլտֆիլմ նկարեն, արջը քանի՞ ամիս պիտի քնի՝ երե՞ք, թե՞ վեց, կամ մի քիչ էլ շատ: Էդ խեղճ կենդանին քնում էր, որ ցուրտ եղանակն անցներ, գարունը բացվեր, վեր կենար տաքանար, մի քիչ էլ պաշար հավաքեր, հիմա վեր կենա, որ ի՞նչ անի: Հիմա էդ խեղճն էլ է շիվարել մնացել, չգիտի՝ վե՞ր կենա, թե՞ քնի, ախր, ոչ մեկը հստակ չի ասում՝ գարունը երբ կգա:

Չգիտեմ՝ ինչքան էսպես կշարունակվի, բայց արդեն կամաց-կամաց հասկանում եմ, որ օրգանիզմս էլ է հոգնում ու փոփոխության ենթարկվում էս ամենից: Չտեսնված կանաչ ու արևոտ գարուն եմ ուզում, գոնե մի ամիս…

Դպրոց. 12 տարվա «անհոգ» տարիներ: Ինչո՞ւ չակերտների մեջ, որովհետև 12 տարիների «հոգսը» պատանիների համար ահագին մեծ բան է:

Դպրոցում սովորում ենք սովորել, հետո սովորում ենք հարգել, սիրել, ձեռք ենք բերում մարդկային ամենաանհրաժեշտ հոգևոր արժեքները:

Դպրոցը դարբնոց է և՛ կրթության, և՛ կյանքի:

Առաջինից մինչև 12-րդ դասարան անդադար սովորելն անհնար երևույթ է դպրոցական կյանքի ու պատմության ընթացքում: Վարդգես Պետրոսյանն ասում էր. «Ամենակարևոր բաները մեզ չսովորեցրին»: Վ. Պետրոսյանի խոհերը կարդալիս ափսոսում եք և՛ դու, և՛ ուսուցիչդ, որ նա ժամանակին չի տվել, իսկ դու ժամանակին չես վերցրել:

Դպրոցի պատերն ունեն սերնդեսերունդ եկած պատմություն ու լեզու ունենալու դեպքում չէին լռի և կխոսեին, ինչպես խոսում են արվեստի դպրոցի պատերը աշակերտների շնորհիվ:

Գնում ենք, ու դպրոցի պատերին մնում է ևս մեկ դասարանի՝ 23 կյանքի պատմություն: Մեզ համար 2-րդ տան սիմվոլը փոխվում է, և այն, ինչ առաջ մերն էր, հանձնում ենք ապագայի ձեռքերն ու քայլում առաջ: Առաջ դեպի համալսարանական քննություններ, ընդունելության թոհուբոհ։ Եվ հրաժեշտի վերջին հայացքը դպրոցի մաշված պատերին գցելով՝ ասում ենք՝ մնա՛ք բարով:

«Առաջին դասարանում անցանք այբուբենը, դա հետո էլ կսովորեինք, հետո թվաբանության դասատուն մեզ անգիր անել տվեց բազմապատկման աղյուսակը… Երբ կյանքում մենք անդադար բաժանվելու էինք մեր մտերիմներից, մեր հույսերից, մեր ապրած տարիներից…»։

Մեր խոհերը հիմա միայն չորս բանի շուրջ են պտտվում՝ քննություն, քննություն, քննություն, ընդունելություն: Բայց երբ շրջվում ու հետ ենք նայում, հասկանում ենք, որ Վ. Պետրոսյանը ճիշտ էր, որ մեր բաժանումներն ավելի շատ են, քան բազմապատկված հաջողություններն ու լուսավոր մարդկանց ավելացումը մեր կյանքում: Բաժանումներին գումարեցինք ևս մեկ բաժանում՝ բաժանում մի ամբողջ դպրոցի հետ:

«Սովորեցինք հին ու նոր ժամանակների պատմություններ, որ ի՞նչ… Եվ ոչ ոք չսովորեցրեց՝ ինչպես հասկանալ կողքինի տխրությունը, ինչպես տառապել… արժանապատվությամբ»։

Դպրոցը ևս ունի հին ու նոր ժամանակ, հինը արդեն մոռացված հետքերն ու մտքերն են, որ կապված էին դպրոցի հետ, նորը՝ այն, ինչով մինչև 12-րդ դասարան սովորում ես:

Ոչինչ, որ մեզ էլ չսովորեցրին այն, ինչի պակասը դեռ վաղուց կար, և ինչը չի լրացվի անգամ դարի հնարավորություններից ելնելով:

Ուզում եմ դիմել դպրոցը դեռ չավարտածներին։ Ինչքան էլ ուսուցիչները զայրանան ձեզ վրա, հիշե՛ք, նրանք, միևնույնն է, հոգու խորքում ամեն օր մտածում են ձեր ապագայի մասին՝ ձեզ համար լավը ցանկանալով:

Եթե բարկանան ու բղավեն արտագրված գրավորների համար ու «սպառնան», որ հաջորդ գրավորն ավելի դժվար է լինելու, ու հսկողությունը՝ ավելի ուժեղ, երբեք չհավատա՛ք: Նրանք, միևնույնն է, ոչ մի միջոց չեն ձեռնարկելու հակառակ ձեզ:

Նվիրեք ձեր հաղթանակներն ուսուցիչներին, դուք և իրենց շնորհիվ ձեռք բերված ձեր հաղթանակները, իրենց հպարտությունն են:

Այնքան հաճելի է, երբ ամեն ոք հետևում է իր հայրենի բնությանը, մաքրում ու խնամում է այն։ Հաճելի է նաև, երբ կան հստակ օրեր՝ շաբաթօրյակներ, երբ ամբողջ երկիրը ներգրավվում է այդ գործընթացի մեջ։

Շաբաթօրյակ ասվածի հիմնական գաղափարախոսությունն է` կամավոր սկզբունքով մաքրել որոշակի տարածք:

Բայց… Ցանկանում եմ հայտնել իմ կարծիքը և ասել այն, ինչն ավելի քան ակներև է։

‌Իմ կարծիքով՝ շաբաթօրյակները կրում են ձևական բնույթ։ Մենք սիրում ենք նկարել, նկարվել, բայց դրանք ուղղակի ցուցամոլության համար են։ Մենք ուզում ենք անվերջ ցույց տալ, որ մենք արեցինք, մենք գնացինք։ Շաբաթօրյակների ընթացքում բոլորը սկսում են մաքրել որոշակի հատված, որը մոտ է իրենց աշխատավայրին, կամ էլ ուղղակի ցանկություն են հայտնում մաքրել ամբողջ տարածքը, և բահով կամ ցանկացած գործիքով նկարվում ու հրապարակում են։ Սա ցանկացած անձի իրավունքն է:

Սակայն ևս մեկ բայց…

Շաբաթներ առաջ կրկին շաբաթօրյակ էր։ Դրանից հետո օրեր շարունակ հետևում էի, թե ինչ է կատարվում փողոցներում։ Այն անձանց համար, ովքեր «մաքրում էին» որոշակի տարածք, այժմ միևնույնն է, թե ինչ է կատարվում այդ տարածքում:

Դպրոցից դուրս գալուն պես մի խումբ երիտասարդներ նետեցին փողոց իրենց ձեռքին պատահած թուղթը, և նրանք այն երիտասարդներն էին, ովքեր շաբաթներ առաջ մեծ ջանասիրությամբ մաքրում էին տարածքը: Շաբաթօրյակի ընթացքում ես ուղղակի քայլում էի և հարցնում մասնակիցներին, թե ինչի համար են մաքրում: Ցավալին այն է, որ ոչ ոք չասաց, որ իր համար հաճելի է իր շրջակայքը մաքուր տեսնելը, և դա անում է իր կամքով, որը ավելի քան հաճելի է: Ամենատհաճը այն է, որ գեղեցիկ հագնված, շպարված, մի ձեռքին հեռախոս, մյուսին՝ բահ՝ ուզում են ապացուցել, որ իրենք իրենց մեծ ներդրումն ունեն գործընթացի մեջ: Բայց և հաջորդ օրը չնկատելու տալով անցնում են, օրինակ, ինչ-որ պոլիէթիլենային տոպրակի կողքով, որը «խեղդում է» ծառի ճյուղը:

Ուզում եմ ձեր ուշադրությունը հրավիրել մի քանի պատասխանների վրա, որոնք ես ինքս եմ լսել «Ինչո՞ւ եք մասնակցում շաբաթօրյակին» հարցից հետո։

-Բոլորն անում էին, ասեցի` ես էլ անեմ:

-Գիտես՝ մեր ուզելո՞վ ենք անում, հրաման ա, անում ենք:

-Դե, մեզ տնօրենը ասել ա՝ քննությունները կբարձրացնեմ:

-Վարկանիշը կբարձրանա մեր, երբ բոլորը տեսնեն մեր նկարները:

Չէ, ուղղակի խնդիրն այն է, որ մենք ինչ-որ բան անելիս կամ փնտրում ենք շահ, նմանվում ենք որևէ մեկին, կամ էլ, ասել է թե, հրաման ենք կատարում:

Գյուղի, քաղաքի, պետության ու երկրի մաքրությունն ու խնամքը պետք է հրաման չլինի, պետք է վարկանիշը վեր հանելու ձև չլինի: Դա պետք է լինի ցանկացածիս հաճելի պարտականությունը, որ ակամա պետք է կատարվի, քանզի ինչպես սիրում են կրկնել՝ մոլորակը մեր տունն է, իսկ շինությունը, որտեղ ապրում ենք՝ այդ մեծ տան մի մասը:

Շաբաթօրյակները, որքան էլ որ համախմբման և չաղտոտման կոչ ունեն իրենց մեջ, միևնույն ժամանակ տեղին չեն ծառայում և կրում են, իմ կարծիքով, ձևական բնույթ:

Ինձ հարկավոր չէ հստակ օր հոգալու համար իմ շրջակա միջավայրի մասին: