anushik davtyan

Գլոբալ տաքացում

Նախ, ի՞նչ է իրենից ներկայացնում գլոբալ տաքացումը: Դա մի երևույթ է, որի ժամանակ բարձրանում է երկրագնդի մթնոլորտի և օվկիանոսների միջին ջերմաստիճանը:

Շատ հաճախ է խոսվում գլոբալ տաքացման մասին թե հեռուստացույցով, թե համացանցում և թե թերթերում: Սովորաբար ես դրան շատ ուշադրություն չէի դարձնում, որովհետև դա երբեք անմիջականորեն չէի զգացել: Բայց վերջերս գլոբալ տաքացումը սկսեց ցույց տալ իր ներկայությունը:

Իջևանը, որտեղ ես ապրում եմ, միշտ ունեցել է զով ամառներ, և միայն օգոստոսի կեսերին է շատ շոգ եղել: Հունիսին միշտ անձրև, կարկուտ և ամպրոպ էր լինում: Բայց վերջին տարիներին ամառը դարձել է սաստիկ անտանելի. այստեղ ոչ միայն անձրև չի գալիս, այլ ջերմաստիճանը հասնում է +36-40 ըստ Ցելսիուսի:

Սա անհանգստանալու տեղիք է տալիս: Եթե այսպես շարունակվի, շուտով շատ տաք եղանակը պատճառ կդառնա որոշ գետերի չորացման, կենդանիների տեսակների վերացման, անապատային տարածքների ավելացման և իհարկե օվկիանոսների ջրի մակարդակի կտրուկ բարձրացման, ինչը կարող է տեղի ունենալ սառցաբեկորների հալվելու պատճառով, և կարող է անդառնալի հետևանքներ ունենալ: Որոշ տարածքներ ջրով կծածկվեն, այդպիսով խլելով բազմաթիվ մարդկանց ու կենդանիների կյանքեր: Որոշ գետեր մեծանալով, իրենց մեջ կհավաքեն բավականին աղբ ու մի օր այնքան կմեծանան, որ կմիանան օվկիանոսներին, այդպիսով աղտոտելով այն: Քիչ-քիչ երկրի երեսից կանհետանան մաքուր ջուրը ու բուսական աշխարհը, այդպիսով անհնարին դարձնելով այդտեղ ապրողների կյանքը: Այսպիսի վատ ավարտից խուսափելու համար պետք է քայլեր ձեռնարկել:
Ցավոք, չկա այնպիսի մի բան, որ դա անելով հնարավոր լինի հարյուր տոկոսով կանգնեցնել գլոբալ տաքացումը, քանի որ այն հիմնականում տեղի է ունենում մոլորակի գեոմագնիսական դաշտի հետ տեղի ունեցող բարդ պրոցեսների հետևանքով: Սակայն գլոբալ տաքացման պատճառ է նաև մթնոլորտի աղտոտվածությունը: Հետևաբար, մենք քիչ թե շատ կարող ենք օգնել մեր մոլորակին այդ վերահաս վտանգից խուսափելու:
Ուրեմն, ի՞նչ անել: Ամենապարզ բանը, որ կարող ենք անել՝ փողոցներում ու գետերում աղբ չթափելն է: Պետք է այդ աղբը կուտակել, հետո հանձնել համապատասխան վայր, որտեղ դա վերամշակման կենթարկվի: Ինչքանով որ ես տեղեկացված եմ, Հայաստանում աղբը դեռևս վերամշակման չի ենթարկվում, ինչը շատ վատ է, որովհետև, երբ աղբը տարվում է բոլորիս հայտնի Սովետաշեն ու այրվում, այդ այրումից առաջացած թունավոր նյութերը մտնում են մթնոլորտ ու աղտոտում այն, ինչը կարող է բազմաթիվ վարակների պատճառ դառնալ: Հույս ունեմ` մոտ ժամանակներս այս հարցին լուծում կտրվի:
Երկրորդ կարևոր բանը, որ պետք է անել, պոլիէթիլենային տոպրակներից խուսափելն է, դրանք չեն քայքայվում բնության մեջ, անգամ, ուժեղ կրակի մեջ ենք դրանք այրելիս, էթիլենը մինչև վերջ չի այրվում ու մնում է: Միշտ ունեցեք թղթե կամ կտորից պատրաստված պայուսակ, որը կօգնի գնումների կամ իրեր տեղափոխելիս միանգամյա տոպրակներից խուսափել:

Հաջորդը բենզինով աշխատող ավտոմեքենա չօգտագործելն է: Աշխատենք ընդհանրապես մեքենաներից քիչ օգտվել: Սա դժվար կլիներ ասել, օրինակ շատ մեծ քաղաքներում, որտեղ տեղաշարժվելու համար մեքենան անհրաժեշտություն է: Բայց Երևանը և ընդհանրապես մեր բոլոր քաղաքները շատ փոքր են, մի տեղ գնալու համար կարելի է գնալ ոտքով կամ հեծանիվով: Դա օգտակար կլինի ոչ միայն բնության, այլ նաև մեզ համար:

Ահա այս պարզ գործողությունները կատարելով մենք կարող ենք փրկել մեր մոլորակը վերահաս վտանգից:

«Պարը միակ միջոցն է, որ օգնում է ինձ հաղթահարել ամեն ինչ»

Լուսանկարը` Մարիետա Բաղդասարյանի

Լուսանկարը` Մարիետա Բաղդասարյանի

Հուլիսի 1-ին Սպիտակի մշակույթի տանը շատ գեղեցիկ տոնական համերգ էր կազմակերպվել: Բեմում «Էլ-Էժ» պարային համույթն էր: Ներկա էին նաև այլ պարային համույթներ, որոնք եկել էին իրենց կատարումներով շնորհավորելու «Էլ-Էժ»-ին: Համերգը լի էր անակնկալներով, ինչպես նաև պարգևներով: «Էլ-Էժ»»-ի գեղարվեստական ղեկավար և պարուսույց Մելինե Ղազարյանը արժանացավ պատվոգրի Հայաստանի պարարվեստի գործիչների միության կողմից, իր սաների կողմից: Ինքն էլ շնորհավորեց իր սաներին՝ արժանացնելով նրանց պատվոգրերի ու շնորհակալագրերի: Բեմում տարբեր պարերի հրավառություն էր, իսկ ետնաբեմում՝ հուզմունք ու հպարտություն: Մասնակցում էին հին ու նոր սաները՝ ամեն պարի հետ արթնացնելով իրենց հիշողությունները այդ պարերի շնորհիվ ունեցած հաղթանակների ու լավ պահերի մասին: Պարերից մեկը անցած տարի ներկայացվել էր նաև Ֆրանսիայում ու մեծ հիացմունքի արժանացել: Փորձերին ու համերգին ներկա գտնվելով՝ այդպես էլ չհասկացա՝ երեխանե՞րն են ավելի հուզված, թե՞ պարուսույցը: Պետք էր ներկայացնել չորս տարվա քրտնաջան աշխատանքը. պատասխանատվությունը մեծ էր:

«Էլ-Էժ» պարային համույթը հիմնել է Մելինե Ղազարյանը և այժմ էլ համույթի գեղարվեստական ղեկավարն ու պարուսույցն է: Ժամանակին ես էլ եմ եղել նրա սաներից ու տեսել եմ այն մեծ աշխատանքը, որը նա կատարում է, զգացել եմ այն մեծ սերն ու ջերմությունը, որ նա նվիրում է յուրաքանչյուրին: Ու այդ հուզիչ պահից առաջ ցանկացա մի զրույց ունենալ նրա հետ, որի ժամանակ էլ ինձ պատմեց իր անցած ուղու, պարարվեստի հանդեպ ունեցած անսահման սիրո, դժվարությունների ու իր ձգտումների մասին:

Լուսանկարը` Մարիետա Բաղդասարյանի

Լուսանկարը` Մարիետա Բաղդասարյանի

-Մի փոքր պատմեք Ձեր մանկությունից, ինչպե՞ս սկսեցիք պարով զբաղվել, որտե՞ղ էիք պարի հաճախում: 

-Իմ պարի գնալն էլ շատ հետաքրքիր ստացվեց. բացվեցին կարատեի ու պարի խմբեր: Պարի խմբի մասին լսել էի, բայց ուշադրություն չէի դարձրել, որովհետև էդ ժամանակ հայկական պարեր առանձնապես չէի սիրում: Որոշեցի գնալ կարատեի, ու մի անգամ պատահականորեն, թե ճակատագրի բերումով՝ հայտվեցի պարի խմբում: Ինձ շատ հետաքրքրեց պարապմունքը: Սկսեցի իրենց հետ փորձել, այդ ժամանակ քոչարու շարժումներ էին սովորում, սկսեցի պարել, ու խմբի պարուսույցը՝ ընկեր Կարինեն, ում ես պարտական եմ ինձ՝ հայկական պարի հանդեպ սերն ու ունեցածս զգացողությունները պարգևելու համար, նկատեց, որ լավ եմ պարում, գովեց ինձ: Արտաքինով ռուսի նման էի, ընկեր Կարինեն հարցրեց, թե արդյոք ռուսական արմատներ ունե՞մ, ու երբ ասացի, որ ունեմ, ավելի շատ սկսեց գովել՝ ասելով, որ ռուսական արմատներ ունենալով՝ հայկական պար լավ եմ պարում: Նրա խոսքերն իմ մեջ արթնացրին սերը դեպի պարը: Պարապմունքներին գնացի շա՜տ մեծ սիրով ու չեմ փոշմանել, որ այս ուղին եմ ընտրել:

-Ինչպե՞ս որոշեցիք պարուհի դառնալ: 

-Պարուհիներին նայելը, պարերի մասին ֆիլմեր նայելն ինձ շատ էին ոգևորում: Աղջիկների՝ զուգափայտի մոտ աշխատելն ինձ ապշեցնում էր, իսկ այս ուղղությունն ընտրելը երազանք էր թվում: Հետո իմ պարուսույց ընկեր Սեյրանը ևս նկատեց իմ մեջ այդ պոտենցիալն ու խորհուրդ տվեց շարունակել պարի ուղղությամբ:

Լուսանկարը` Մարիետա Բաղդասարյանի

Լուսանկարը` Մարիետա Բաղդասարյանի

-Ի՞նչպես արձագանքեց Ձեր ընտանիքը պարուհի դառնալու որոշմանը: 

-Շատ դժվար էր: Մեր մենահամերգից առաջ հայրս որոշել էր, որ ես էլ չեմ գնալու պարի, որովհետև արդեն մեծացել եմ: Մեր մենահամերգի օրը, հայրս տեսավ ինձ՝ որպես մենապարուհի, տեսավ իմ պարը… Ես նկատել եմ նրա արցունքները: Դրանից հետո նա ինձ պարը թողնելու մասին ոչ մի խոսք չասաց: Սակայն երբ հստակ որոշեցի պարի ուղղությամբ գնալ, ծնողներս դժվարությամբ ընդունեցին դա, որովհետև մտածում էին, որ պարն ապագա չի, դա ինձ համար լավ մասնագիտություն չի կարող դառնալ: Բայց ես համառ էի ու ասացի, որ բացի պարից ինձ ուրիշ ոլորտում չեմ պատկերացնում: Շատ լավ եմ սովորել դպրոցում, բայց ինձ համար որպես մասնագիտություն պարն եմ տեսել միայն:

-Ձեր մասնագիտություններից առաջինը պարն է, ինչպե՞ս ստացվեց, որ սովորեցիք նաև հոգեբանություն և մատնահարդարում: 

-Պարարվեստի ուսումնարանն ավարտել եմ Երևանում 2005 թվականին, ու մինչև 2012 թվականը, երբ ընդունվեցի Վանաձորի մանկավարժական (այժմ՝ Վանաձորի պետական) համալսարան, աշխատել եմ պարարվեստի ոլորտում: Այդ ժամանակ պարն այնքան զարգացած չէր, ինչքան այսօր, ես մտածում էի, որ դա ֆինանսական կայունությունս չի ապահովի, և ինձ պետք է երկրորդ մասնագիտություն, որը կհամատեղեմ առաջինի հետ: Միշտ սիրել եմ հոգեբանությունն ու բավականին մեծ դժվարությամբ էլ ընդունվել եմ համալսարան, նույնիսկ ստիպված եմ եղել աշխատանքից դուրս գալ: Երրորդ մասնագիտությունս էլ եմ սիրելով ընտրել: Նաև արտերկրում ապրելու մտադրություն ունեի և մտածեցի, որ կարող եմ երկու մասնագիտությամբ էլ աշխատել: Այնտեղ գրաֆիկն ավելի հստակ է, ու ազատ ժամանակ ևս լինում է, իսկ ես չեմ կարող նույնիսկ մեկ օր պարապ մնալ:

-Երեխաների հետ աշխատելիս ինչքանո՞վ է Ձեզ օգնում հոգեբանի մասնագիտությունը: 

-Յուրաքանչյուր մանկավարժի, կապ չունի՝ նա դպրոցում է աշխատում, թե մասնավոր աշխատանքով է զբաղված, երեխաների հետ աշխատելու համար որոշակի հոգեբանական հատկանիշներ են պետք: Շատ կարևոր է հասկանալը՝ դու երեխաների հետ կարող ես աշխատել, թե ոչ: Ամեն երեխա անհատական մոտեցում է պահանջում: Չկա մեթոդ, որով կարելի է բոլորի հետ աշխատել: Պետք է գիտակցել յուրաքանչյուր երեխայի հոգեբանությունը, որ կարողանաս հասնել նրա հետ կապված նպատակիդ: Չնայած, որ գործի մեջ խիստ եմ, երեխաների հետ փորձում եմ ընկերական շփում ունենալ, երբեք չկոտրել նրանց ու միայն առաջ մղել:

-Պատմեք Ձեր համույթից, ինչպե՞ս ստեղծվեց այն: 

-2005 թվականին պարարվեստի ուսումնարանն ավարտելուց հետո ես եկել եմ Սպիտակ ու հենց այդ տարվանից էլ աշակերտներ եմ ունեցել: Առաջին տարում երեք աշակերտ եմ ունեցել: Սպիտակում մնալը շատ դժվար էր ինձ համար, որովհետև առաջարկ ունեի մնալ Երևանում, պարել խմբի կազմում ու աշակերտներ ունենալ, բայց հրաժարվել էի: Ու երբ հասկացա, թե ինչ եմ կորցրել, դժվար էր ինձ համար, բայց ինձ ոչինչ չկոտրեց ու չհիասթափեցրեց: Սկսելով երեք աշակերտից՝ այսօր արդեն բավականին մեծ խումբ ունեմ, որի հետ շուրջ չորս տարի է, ինչ աշխատում եմ: Խմբի անվանումը «Էլ-Էժ» է, ֆրանսերեն բառ է, որը նշանակում է էլեգիա. ընտրել եմ՝ որպես երաժշտական տերմին: Խմբում ներառված են 5-ից 14 տարեկան երեխաներ: Իմ խումբը հիմնականում ներկայացնում է տարբեր ազգերի, տարբեր ոճերի պարեր:

Լուսանկարը` Մարիետա Բաղդասարյանի

Լուսանկարը` Մարիետա Բաղդասարյանի

-Դժվար չէ՞ արդյոք այդ երեխաների հետ աշխատանքը, համերգներին պատրաստվելն ու, վերջիվերջո, այդ ամենի համար գումար հայթայթելը: 

-Հեշտ չէ այն առումով, որ մեծ քաղաքում մեծ մրցակցություն կա, երեխաների հոգեբանությունն էլ է ուրիշ, ուզում են մեկը մեկին հասնել, կամ գոնե նույն մակարդակի վրա լինել, ու ձգտումը դրանով ավելի մեծանում է: Այստեղ էլ կան խմբեր, պարուսույցներ կան, բայց երեխաների հոգեբանությունն այլ է: Ես միշտ փորձում եմ առավելագույնս տալ, շատ աշխատել ու այնպես անել, որ աշխատանքի արդյունքը տեսանելի լինի: Մենք բազմաթիվ փառատոների ենք մասնակցել, բավականին փորձ ունենք, երեխաները հոգեբանորեն էլ են պատրաստ բեմում ելույթ ունենալուն: Այս պահին մեզ մեծապես աջակցում է Ապիտակի ԵՄՔԱ-ն (Երիտասարդ մարդկանց քրիստոնեական ասոցիացիա), որտեղ էլ մենք անցկացնում ենք մեր պարապմունքները: Ճիշտ է, մենք ԵՄՔԱ-ի խմբակ չենք, բայց այն մեզ աջակցում է: Այսօր մեր մենահամերգի կայացման գործում քաղաքապետի ու քաղաքապետարանի մշակույթի բաժնի վարիչի աջակցությունը ևս ունենք. ազատ օգտվում ենք մշակույթի պալատից, ինչի համար նույնպես շնորհակալ եմ:

-Պատմեք Ձեր կայանալիք մենահամերգի մասին: Ի՞նչ պարեր են ներկայացվելու: 

-«Էլ-Եժ» պարային համույթը ներկայացնելու է հայկական ժողովրդական, ազգագրական ոճերի պարեր: Պարերի մեծ մասը նոր պետք է ներկայացնենք հանդիստեսի դատին: Միջոցառմանը մասնակցելու է ԵՄՔԱ-ի «Թենսինգ» խումբը, որն էլ կներկայացնի իմ բեմադրած շվեյցարական պարը և նաև մի պար՝ իրենց կողմից բեմադրված:

-Ինչպիսի՞ն է հանդիսատեսն այստեղ, ի՞նչ սպասումներ ունեք: 

-Հուսամ մեր խստապահանջ հանդիսատեսը արդար կգտնվի ու որոշ հարցերում էլ՝ ներողամիտ, որովհետև սա մեր առաջին լուրջ բեմն է, և երեխաների մեջ վախը կա, բայց հուսով եմ հանդիսատեսի ջերմությունը զգալով՝ նրանց հուզմունքն ու լարվածությունը կանցնի:

-Ո՞րն է Ձեր նախընտրած պարի ոճը: 

-Ես պաշտում եմ դասական պարը: Յուրաքանչյուր պարի հիմքը դասականն է: Ես գտնում եմ, որ եթե մարդը տիրապետում է դասական պարին, ապա յուրաքանչյուր ոճով էլ կարող է պարել:

-Պարով զբաղվելիս խանգարող հանգամանքները շատ են լինում, անգամ նաև վնասվածքների տեսքով: Ի՞նչն է օգնում հաղթահարել բոլոր դժվարությունները: 

-Միանշանակ պարի հանդեպ ունեցած սերը: Ես առանց պարի ինձ պարզապես չեմ պատկերացնում: Ինձ համար միշտ առաջնայինը պարն է եղել ու այդպես էլ կմնա: Ուր էլ գնամ՝ առաջինը որպես պարող պետք է կայանամ: Կյանքում հայտնվել եմ ամենաբարդ իրավիճակներում, որոնցից դուրս գալու համար պարը միակ միջոցն է եղել, որ օգնել է հաղթահարել ամեն ինչ:

Լուսանկարը` Մարիետա Բաղդասարյանի

Լուսանկարը` Մարիետա Բաղդասարյանի

-Ի՞նչ խորհուրդ կտաք բոլոր նրանց, ովքեր երազում են այս ոլորտում նվաճումներ ունենալու մասին: 

-Նրանք, ովքեր կընտրեն պարը՝ որպես մասնագիտություն, երբեք չպետք է ընկճվեն, մտածեն, թե աշխատանք չենք գտնի, կամ դժվարությունները շատ կլինեն: Ձգտելու դեպքում ամեն ինչ էլ հնարավոր է, ուղղակի պետք է սիրել, երբեք չկոտրվել, լավատես ու համառ լինել:

anna Baghdasaryan lori

Աստղերն անպայման կկարդան մեր մտքերը

Անցած տարի էր: Դեռ երբեք իրականում չէի տեսել, թե ինչպես է աստղ ընկնում: Միայն երազում:

Մի անգամ մեզ գիշերային արշավի տարան: Հեքիաթային մի վայր էր Հանքավանում: Ես շատ ոգևորված էի, որովհետև երբեք ընկերներիս հետ չէի գնացել գիշերային արշավի: Մեծ, ընդարձակ մի վայր էր, որտեղից շատ պարզ էր երևում երկինքը: Բախտի բերմամբ, այդ օրը շատ աստղազարդ էր: Մենք նստել էինք գետնին և ուշադրությամբ լսում էինք մեր ջոկատավարների հյուսած պատմությունները:

Ես մի պահ առանձնացա երեխաներից՝ իմ աշխարհում, իմ իսկ մտքերի հետ: Հետաքրքրությամբ զննում էի երկինքն ու այդ աստղազարդ երկնքում ամեն պահին մի նոր բան գտնում: Նայում էի աստղերին ու մտածում՝ տեսնես աստղերի վրա է՞լ մեզ պես երազկոտ փոքրիկներ կան: Պատկերացնում էի, իբր ես աստղի վրա նստած՝ ձեռքով ողջունում եմ ընկերներիս:

Մտածում էի, որ առաջին աստղն ընկնելուն պես երազանք կպահեմ ու հաստատ համոզված էի, որ կկատարվի: Բայց ի՞նչ երազանք: Երազանքներ չունեի, կամ էլ այնքան շատ ունեի, որ չէի կարողանում հիշել:

Դրանից մի քանի օր առաջ այցելել էի «Լիարժեք կյանք» կոչվող սահմանափակ կարողություններ տեր երեխաների ճամբար: Այնտեղ բոլոր երեխաների աչքերի մեջ արևներ էին շողում, բոլոր երեխաները շատ ջերմ ու ժպտուն էին: Մի շատ համակրելի արտաքինով տղա էր տպավորվել. ոտքի հետ խնդիր ուներ: Նա շատ գեղեցիկ, ամրակազմ, ժպտերես ու հոգատար պատանի էր: Նրա հետ շատ էի կապվել ու մտերմացել:

Չգիտեմ՝ ինչու, աստղերին նայելիս նրան հիշեցի ու երբ մտքերով տարված էի, պատահաբար նկատեցի, թե ինչպես է աստղ ընկնում: Միանգամից մտքիս եկավ նրա ու մնացած բոլոր երեխաների շուտափույթ ապաքինումը: Շատ ուրախացա, որովհետև վերջիվերջո իմացա, թե ինչ է այդ «աստղ ընկնել» ասվածը:

Այս տարի նույնպես այցելելու եմ այդ ճամբարը ու մեծ հույս ունեմ, որ կտեսնեմ նրան արդեն ոտքի կանգնած:

Թող որ աստղերը կարդան բոլորիս մտքերը…

Բոլոր ճանապարհները չեն, որ դեպի Հռոմ են տանում

Լուսանկարը` Աստղիկ Հունանյանի

Լուսանկարը` Աստղիկ Հունանյանի

Քննությունները բարեհաջող ավարտելուց հետո գնացինք էքսկուրսիայի։ Դե, գրեթե բոլորն էլ ամեն տարվա վերջում գնում են, ի՞նչ արտասովոր բան կա դրա մեջ, չէ՞։ Բայց գիտե՞ք, մի ուրիշ զգացողություն է, երբ վերջին անգամ ես դասարանիդ հետ էքսկուրսիայի գնում (դե, 9-րդ դասարանն ավարտելուց հետո շատերը տեղափոխվում են ուրիշ դպրոցներ, շատերն էլ քո հոսքից չեն լինի)։ Համոզված էի, որ այս մեկը նման չի լինի անցած 9 տարիների ձանձրալի ու միանման էքսկուրսիաներին. հույսերս արդարացան։

Լուսանկարը` Աստղիկ Հունանյանի

Լուսանկարը` Աստղիկ Հունանյանի

Ժամը վեցն էր. քնել երազող աշակերտներով լի ավտոբուսը ուղևորվեց դեպի Դիլիջան։ Ճիշտ է, հանցագործություն էր այդ քարուքանդ ճանապարհներով անցնելիս քնելու մասին մտածելը, բայց գրեթե բոլորը ջանում էին մի քանի վայրկյան գոնե աչք կպցնել։ Ժամեր անց հասանք Դիլիջան։ Օ՜, այդ պահին ավելի լավ լուր չէր կարող հասնել ականջիս, քան այն լուրը, որ հաց ենք ուտելու։ Մինչ բուտերբրոտներ կպատրաստեին, աղջիկներով երիցուկներ քաղեցինք ու մեկի համար պսակ հյուսեցինք. այդ երջանիկը ես էի։

Լուսանկարը` Աստղիկ Հունանյանի

Լուսանկարը` Աստղիկ Հունանյանի

Հետո միայն հասկացա, որ պսակն ինձ համար էր, քանի որ երիցուկներից անտանելի հոտ է գալիս, իսկ ես սիրում եմ դրանք։ Եվս մի ժամ, ու 15 հոգու համար նախատեսված մեր ավտոբուսը, 20 հոգով ու բարձր, ռաբիզ երաժշտությամբ լցված, Դիլիջանի նեղ, ոլոր-մոլոր, բոլոր կողմերից անտառներով շրջապատված ճանապարհով ուղևորվեց Լոռի։

Լուսանկարը` Աստղիկ Հունանյանի

Լուսանկարը` Աստղիկ Հունանյանի

Լոռի էլ հասանք. նույն անտառներն ու ոլորապտույտ ճանապարհներն էին։ Չէ, ոչ բոլոր ճանապարհները, մի մասն էլ գույնզգույն ծաղիկներով լցված դաշտեր էին (Օձուն գյուղի մոտակայքում)։ Անկեղծ ասած՝ եկեղեցիներն այցելելուց երկու բան միայն տպավորվեց մեջս. ես քայլում էի ինչ-որ մարդկանց շիրմաքարերի վրայով, ու մեր էքսկուրսավարը, որը բացի իր անգիր արած նյութից՝ ոչինչ չգիտեր։ Ինչ հարցնում էիր, ասում էր՝ բացահայտված չէ։ Լավ, սա դեռ ոչինչ, այն հարցին, թե քանի տարի են կառավարել Բագրատունիները, պատասխանեց՝ թե բա շատ-շատ երկար տարիներ: Այ քեզ հայոց պատմություն իմացող։

Լուսանկարը` Աստղիկ Հունանյանի

Լուսանկարը` Աստղիկ Հունանյանի

Շուտով սկսեցինք տուն փնտրել՝ գիշերելու համար։ Տունն էլ գտանք՝ զուրկ տարրական հարմարանքներից՝ խմելու ջուր, անկողիններ և այլն (պատկերացրեք, որ 10 տղա մի փոքր անկողնում ու մի մանկական օրորոցի մեջ են քնել, իսկ մենք՝ մի անկողնու ու մի փոքրիկ հատակի): Թղթախաղեր, պահմտոցի, «պաչիկ», զբոսանք, շատ չանցած՝ գյուղը մերն էր։ Կեսգիշերից շատ չէր անցել, երբ գնացինք սենյակներ՝ քնելու։ Քնելո՞ւ, ի՞նչ քնել, ի՞նչ խոսք կարող է գնալ քնելու մասին, երբ 20 նույն տարիքի երեխաներ մի տան մեջ են գիշերելու։ Չգիտեմ ինչպես՝ մի քանի աղջիկ իմացել էին, որ տղաները որոշել են գիշերը մեզ «պաստել», ու խորամանկության դիմելով՝ որոշել էինք քնած ձևանալ, որ երբ գան իրենց «առաքելությունը» կատարելու, մի լավ վախեցնենք։ Տղաներն էլ մինչև գիշերվա ժամը երեքը սպասում էին, որ խորը քնենք։ Առավոտյան արթնացա աղջիկների բարձր ու գոհունակ ծիծաղից։ Պարզվում է՝ տղաները չէին դիմացել ու քնել էին, աղջիկներն էլ ժամը հինգին գնացել ու իրենք էին ատամի մածուկը դատարկել տղաների դեմքերին: Ինձ էլ փորձել են արթնացնել, որ գնամ հետները, բայց ես յոթերորդ երազը տեսնելիս եմ եղել, առանց ինձ են գնացել։ Շատ տխրեցի, բայց ոչինչ։ Ժամեր անց նորից ավտոբուսում էինք՝ նորից քնաթաթախ։ Հետ դարձանք Դիլիջան, գնացինք դենդրոպարկ, դրա մասին ավելի լավ է՝ չխոսեմ, շատ ձանձրալի էր, ապա ուղևորվեցինք դեպի Սևան։

Լուսանկարը` Աստղիկ Հունանյանի

Լուսանկարը` Աստղիկ Հունանյանի

Լիքը տուրիստներ՝ պրոֆեսիոնալ տեսախցիկներով ու ես, որ հազիվ կարողացա հեռախոսով մի քանի կադր նկարել: Շա՜տ սիրուն էր ամեն ինչ՝ սկսած «Աղթամար» հյուրանոցի պատերին վազող մողեսներից, վերջացրած այն հարսանեկան ավտոմեքենայով, որը հարս ու փեսային բերել էր կղզի։ Դե հա, հարսանիքի մեջ էինք ընկել։ Էլի նույն միապաղաղ ճամփաները, ու մի քանի ժամ հետո արդեն տանը բազկաթոռին պառկած էի, հիշում էի այն բոլոր տարօրինակությունները, որոնց մասին լավ է՝ չխոսեմ։

Թթի փառատոն Քարահունջում

Սյունիքի մարզի Գորիս համայնքի Քարահունջ բնակավայրում  տեղի ունեցավ Թթի փառատոն: Տարբերվող և հետաքրքիր փառատոն էր, որին մասնակցում էին տարբեր համայնքներ, իսկ մասնակիցները հերթով մոտենում էին, ուսումնասիրում տաղավարները: Փառատոնը Քարահունջի բնակիչներից մեկի՝ Անդրանիկ Բաղդասարյանի այգում էր, տեղի ունենում: Այգին շատ մեծ էր և թթի ծառերով լի:

Շուտով փառատոնը մեկնարկեց, երաժշտությունը հնչեց, սկսվեց թութ թափ տալու մրցույթը, որը զբոսաշրջիկների համար հրաշքի պես բան էր: Մրցույթը 3 մասնակից ուներ. Քարահունջից Մանվել Ալավերդյանն ու Սաշիկ Դարբինյանը, մյուս մասնակիցը Գորիս համայնքի բնակիչ` Լյովա Հակոբյանն էր: Թութը թափ տվեցին, տեղում օղի քաշեցին և հյուրասիրեցին մասնակիցներին: Ինչ ասեմ, հետաքրքիր էր: Մրցույթը հաղթողներ և պարտվողներ չուներ, 3 մասնակիցներն էլ նվերներ ստացան:

Տաղավարներից մեկում խմոր էին հունցում, լավաշ թխում, հյուրասիրում տոլմա, նաև խաշիլ էին եփում: Մի աղջիկ տարազը հագին, երկանքով փոխինձ էր աղում և խաշիլ եփում: Փառատոնի տարածքում գյուղական ամեն ինչ կար. թթի չամիչ, թթի օղի, դոշաբ, թութ, անգամ ձի, էշ, որոնց հետ մարդիկ լուսանկարվում էին: Տաղավարներում կային տարազներով տիկնիկներ, որոնք Քարահունջի երեխաներն էին պատրաստել, հայկական տարազի նախշերով պայուսակներ, որոնք տուրիստների ուշադրությունն էին գրավում, իսկ բարձր տրամադրությունը ապահովում էր «Մասունք» ազգագրական երգի-պարի համույթը:
Փառատոնին աչքի էին ընկնում 2 փոքրիկ, ովքեր հայկական տարազներով էին, բոլորը մոտենում էին նրանց և նկարվում, դե նրանք էլ մեծ հրճվանքով էին իրենց գործն անում:

Կարող եմ ասել, որ ինքնատիպ փառատոն էր, Քարահունջի բնակիչները շատ հյուրընկալ էին, հետաքրքիր էր նրանց հետ շփվել: Կարծում եմ տարեցտարի փառատոնն ավելի բովանդակալից կդառնա և մեծ համբավ ձեռք կբերի:

Mariam barseghyan

Սիրային գործեր (մաս 2)

-Նա 24 տարեկան էր, իսկ ես՝ 16: Հաճախ էր մեր տան մոտով անցնում, բայց ոչ մի անգամ ինձ չէր նկատում: Մի անգամ էլ, երբ էլի մեր տան մոտով անցնելիս է լինում, մի մեծ խնձոր եմ վերցնում ձեռքս ու նետում նրա վրա: Խնձորը հենց գլխին է ընկնում: Չէի մտածում, որ իմ նետած խնձորը հենց իր նշանակետին կդիպչի: Ամոթից արագ թաքնվում եմ, որ ինձ չտեսնի: Բայց պարզվում է՝ այդ ժամանակ նրա եղբայրը կողքով քայլելիս է եղել և ինձ նկատել է, նրան ասել է, որ ես եմ նետել:

Մի կողմից ամաչում էի արարքիս համար, բայց նաև ուրախ էի, որովհետև այդ դեպքից հետո սկսեց ինձ ուշադրություն դարձնել: Երբ ես 19 տարեկան էի, իրար սիրային նամակներ էինք գրում: Եղբայրներս խիստ էին, դրա համար էլ նամակներն իրար չափազանց զգույշ էինք փոխանցում: Վախենում էի, որ եթե նամակների մասին իմանան, շատ կզայրանան: Դրա համար բոլոր նամակները ստանալուց հետո այրում էի: Նամակների վրա միշտ գրում էինք Ա-ից Լ-ին և հակառակը՝ Լ-ից Ա-ին: Իրար կողքով անցնելիս՝ նամակները ծածուկ իրար էինք փոխանցում:

Ա-ի անունը Աշխարաբեկ է: Այս տարի Լ-ն և Ա-ն նշում են իրենց ամուսնության 50-ամյակը:

lilit khlghatyan portret

Թանկ մարդիկ

Առաջին անգամ, երբ նա մտավ մեր դասարան, աչքերս ուրախությունից սկսեցին փայլել, այնքան հպարտ էի: Անդադար նայում էի, զննում ծեր, հոգնած մատները: Նա մեզ Մաքսվելի տեսություն էր բացատրում և այնքան ոգևորված էր խոսում, կարծես նոր էր ավարտել համալսարանը, և իր առաջին դասն էր: Առաջինը չէր, բայց վերջինն էր: Ձեռնափայտն էլ չէր խանգարում, որ զգայինք նրա եռանդը, անընդհատ ուզում էր նվիրել իր գիտելիքները, և ստացվեց: Ես նրան տեսա ընդամենը երկու անգամ, բայց հիշելու եմ ողջ կյանքում: Երբ արդեն դպրոցից գնում էր, այլևս չդիմացա և անգամ մի կողմ դնելով ամոթս՝ մոտեցա և ասացի, որ ուզում եմ իր հետ նկարվել: Նրա կողքին մեկ նկար ունենալով՝ ես ինձ հպարտ եմ զգում: Ափսոս, չհասցրի նկարը փոխանցել. կամ ես ուշացա, կամ էլ ինքն էր շտապում: Նրա մասին հոդված կարող եք գտնել նաև 17-ի էջերում, Արտյոմ Ավետիսյանը հարցազրույց է վարել նրա հետ: Խոսքը Գևորգյան Սերգեյի մասին է: Քանի սերնդի հուշերում կա նա, և քանի սերունդ է կրթել…

Իսկ հիմա խոսեմ մեկ ուրիշի մասին, չէ՛, նրան ես շատ եմ տեսել ու շատ եմ գրկել՝ ինչքան կուզեի: Ոչինչ, որ ոսկրոտ այտը՝ տարիքի հետ ծերացած, դժվարությունների մեջ կոպտացած, հպվելով երեսիս կցավեցներ իմ ջահել անհոգ երեսը: Ամեն անգամ ես զգում էի այդ ցավը, բայց ավելի ամուր էի գրկում: Այժմ չեմ պատկերացնում, թե ինչ կլինի, երբ գնամ նրանց տուն, ներս մտնեմ՝ առանց նրա ձայնը լսելու, որ միշտ ասում էր.

-Արի՛, Լիլո ջան, արի՛, ազիզ աղջիկ:

Ես նրան ավելի շատ եմ կարոտում, հուշերն ավելի շատ են: Այդ կինն այնքա՜ն նուրբ էր, այնքա՜ն քնքուշ, որ ժամերով կարելի էր նստել ու նայել շարժումներին, անգամ՝ հաց ուտելիս: Չնայած՝ այնքան չուտող էր, միշտ ասում էին.

-Ռիփսիկը մի ծիտիկի չափ է ուտում:

Նա այն մարդն էր, ում երջանկությունը ծերանում էր, բայց չէր մահանում: Երջանկությունն այսօր էլ ողջ է, նա՝ չկա: Երբ կանգնած էի կողքին, իսկ ինքը պառկած էր՝ աչքերը պինդ փակած, այնպիսի տպավորություն էր, կարծես հրեշտակային քուն էր մտել, ու ճիշտ որ. քնած էր հրեշտակի պես:

-Ո՞ւր է մերդ,- ասաց տատս անկողնում պառկած:

-Հորքուր Ռիփսիկը էլ չկա,- այլևս չկարողացա զպել արցունքներս:

Գիտե՞ք՝ ինչն է լավ, որ մարդիկ իրենցից հետո թողնում են լավ հիշողություններ, երբ հիշում ես, ու հոգիդ պարուրվում է ջերմությամբ, ստիպում է ժպտալ:

elita balyan

Ավերիչ կարկուտ

Հունիսի երեսունն էր. առավոտյան շատ լավ եղանակ էր: Կալավանի գյուղացիները զբաղված էին առօրյա աշխատանքներով:

Երեկոյան ժամը 17:00-ին եղանակը փոխվեց, երկինքը պատվեց սև ամպերով, սկսեց անձրև տեղալ: Նկատեցինք, որ անձրևին զուգահեռ նաև կարկուտ է տեղում: Մոտ կես ժամ կարկուտ տեղաց: Գյուղացիների ամբողջ աշխատանքը հողին հավասարվեց: Այգիներում ոչ մի բերք չէր մնացել, ամբողջը փչացել էր: Կան ընտանիքներ, որոնք ստացված բերքը պետք է վաճառեին, որպեսզի տան կարիքները հոգային, բայց հիմա ի՞նչ պետք է անեն, ինչպե՞ս պետք է ապրեն. չէ՞ որ այդ ամենը մի ամբողջ տարվա համար էր:

Գյուղի բնակիչները երազում են, որ մեր գյուղում էլ կարկտակայան լինի: Հուսով ենք, որ կգտնվեն բարի մարդիկ, որոնք կաջակցեն համայնքին:

ani v. shahbazyan malishka

Տապ չկա

Նստած ես ու զգում ես, որ վառածի հոտ է գալիս։ Գնում ես խոհանոց գազը ստուգելու, տեսնում ես, որ ամեն ինչ նորմալ է։ Հասկանում ես, որ դա քեզնից է, դու բառիս բուն իմաստով, եփվում ես։ Ուզում եմ խոսել մեր «շատ սիրելի» շոգի մասին։ Քանի որ ես քաղաքում եմ, որոշեցի կարճ հարցազրույց ունենալ քաղաքացիների հետ, քանի որ նրանք ավելի վատ վիճակում են, քան գյուղացիները։
-Ինչպե՞ս եք պայքարում շոգի դեմ։
-Այ աղջիկ ջան, պիտի պայքարել լինի, որ պայքարենք։
-Դե, վինծիլյատրով յոլա ենք գնում, էլի։
-Ճիշտն ասած, ես Սևանից եմ։
-Սաղ էդ Գագիկ Սուրենյանն էր, իրա պատճառով ա, որ սենց շոգ ա։ Թերևս ամենահետաքրքիր պատասխաններն էին, որ ստացա։ Վերջին պատասխանը շատ հավանեցի, կարծում եմ մի քիչ ճշմարտություն կա։ Լավ, ինչևէ։ Մշակույթի նախարարությունը նոր նախագիծ է ստեղծել, որը կոչվում է «Տապ չկա»։ Զովացնող նախագիծ է։ Գոնե նախագծի անունից մարդիկ մի քիչ կհովանան։ Այս նախագիծը ինքս շատ եմ հավանել։ Շաբաթ օրերին լինում են բացօթյա կինոցուցադրություններ, իսկ կիրակի օրերին լինում է համերգային ծրագիր։ Գժական երաժշտություն՝ ռոք, ջազ, ռեփ, հիփ-հոփ։ Հանգստյան օրերին մարդիկ կարողանում են հիանալի ժամանակ անցկացնել և ինչ- որ չափով հովանալ։ Հուսանք, որ հետագա տարիներին այն կգործի նաև մարզերում։
Հ.Գ. Եկեք իրար հետ ազգովի ասենք՝ տապ չկա, ու ազգովի հովանանք։ Ի՞նչ կասեք։

մարիամ եղոյան

Բակային խաղեր

-Մարիա՛մ, տո՛ւն արի, հերիք է խաղաս:
-Մա՛մ, դեռ չի մթնել, մի քիչ էլ խաղամ, նոր տուն կգամ:

Կամ.
-Մարիա՛մ, արի հա՛ց կեր, հետո էլի կխաղաս:
-Մա՛մ, սպասիր Նարինեին էլ գտնենք, նոր կգամ:

Մանկությանս տարիներին իմ և մայրիկիս միջև հաճախ էին այսպիսի կարճ խոսակցություններ լինում: Ամեն անգամ մի նոր պատճառ գտնելով՝ ես խուսափում էի տուն գնալուց: Միայն մութը կարող էր ինձ և բակի մյուս երեխաներին ստիպել տուն գնալ: Իսկ տուն մտնելուց հետո էլ նստում ու մտածում էի, թե ինչ սխալ քայլ եմ արել այդ օրվա բակային խաղերում, որ էլ այդպես չխաղամ, որ կատարելագործվեմ: Եվ այսպես, բակային խաղերից դեռ չկտրված՝ նորից մտածում էի դրանց մասին:

Թեև դեռ այնքան էլ մեծ չեմ, բայց արդեն կարոտում եմ բակային խաղերը: Հատկապես, երբ տեսնում եմ, որ այսօր արդեն շատ քիչ փոքրիկներ են բակում խաղում: Մեր բակն այդ առումով կարծես դատարկվում է: Եվ զարմանում եմ, թե փոքրիկները որտեղ և ինչպես են ծախսում իրենց մեջ կուտակված էներգիան: Օրերն ամռանը երկարում են, տաքանում, բայց բակում այդպես էլ փոքրիկներ չեն երևում: Երբ ինձ հարցնում էին, թե ինչ նվեր կուզենայի ստանալ ծննդյանս օրվա կապակցությամբ, անմիջապես պատասխանում էի՝ գնդակ, պարան, օղակ, տիկնիկ: Ու չէի հոգնում միշտ նույնը խնդրելուց, որովհետև անընդհատ դրանց նորերն էի ուզում:
Իսկ հիմա, երբ յուրաքանչյուր փոքրիկի հարցնում ես, թե ինչ կցանկանար ունենալ, պատասխանում է՝ փող, Iphone, մեքենա, համակարգիչ: Նրանք չունեն մանկական այլ հետաքրքրություններ:
Կարծում եք անհնա՞ր է պատկերացնել կյանքն առանց համակարգչի, հեռախոսի ու ինտերնետի: Այնուամենայնիվ, դժվար է պատկերացնել: Բայց այսօր դեռ կան այնպիսի երեխաներ, որոնք գիտեն, թե ինչ է իսկական մանկությունը: Երբ նայում եմ այսօրվա երեխաներին, որոնցից շատերն իրենց օրն անցկացնում են համակարգչի առջև նստած և նրանում եղած զանազան խաղերով տարված, աչքիս առաջ են գալիս այն պահերը, երբ չէի ուզում բակից տուն գալ, երբ անվերջ խաղում էի ու խաղում: Այսօր բակային խաղերին փոխարինելու են եկել վիրտուալ խաղերը, սակայն, իմ կարծիքով դա ամենևին էլ համարժեք փոխարինում չէ: Իհարկե, ես միանգամայն դեմ չեմ համակարգչային խաղերին: Կան խաղեր, որոնք զարգացնում են տրամաբանությունը, բայց ժամանակակից երեխաները քիչ-քիչ կտրվում են բակային խաղերից, ինչը կարող է վատ անդրադառնալ ապագա սերնդի առողջության վրա: Նրանք այժմ չեն գիտակցում, բայց հետո կհասկանան, որ բաց են թողել մանկության ամենակարևոր էջերից մեկը:
Իսկ Չարլզ Չապլինն ասել է. «Նա, ով երբեք երեխա չի եղել, երբեք հասուն մարդ չի դառնա»: