Ասում են, թե մի ժամանակ, իսկ ավելի կոնկրետ՝ 451 թվականին, տեղի է ունեցել Ավարայրի ճակատամարտը: Շատերը ընդունում են, որ այն եղել է, որոշներն էլ հերքում: Դե, հիմա ի՞նչ անենք, որ ապացուցենք: Պարզելու համար ամենաքիչը ժամանակի` գոյություն չունեցող, մեքենա է պետք: Հավատալը գալիս է մեր ինքնությունից, հայ լինելուց: Մեր պատմությունն է, հավատում ենք ու վերջ: 

Հիմա վերցնենք հայոց լեզուն: Կա գործողության կատարման երեք ժամանակ` ներկա, անցյալ, ապառնի: Հիմա ես գրում եմ, դա իմ ներկան է: Երբ ավարտեմ, կստացվի, որ արել եմ ու վերջացրել և գրելս կդառնա անցյալ: Սա ակնհայտ բան է, և ընդունում ենք առանց ապացուցման: Ոչ ոք դեռ մի այլ ժամանակ չի հայտնագործել, ստեղծել, արարել:

Իսկ հիմա անցնեմ մաթեմատիկային: Կարելի է ասել, որ այն անսահմանափակ է, անվերջ, ինչպես իր մեջ մտնող շատ տերմիններ: Հատվածի վրա անվերջ քանակով կետեր կան: Ուղիղն էլ անվերջ շատ կետեր է պարունակում: Բայց չէ՞ որ ուղիղի վրա էլ անվերջ քանակով այդպիսի հատվածներ կան: Կամ ասենք՝ ուղիղն էլ է անվերջ, հարթությունն էլ: Հիմա ինձ ասեք, թե ո՞րն է մեծն ու անվերջը: Նմանվեց պարադոքսի: Մաթեմատիկայում կա աքսիոմ հասկացությունը: Աքսիոմները այն պնդումներն են, որոնք ընդունում ենք առանց ապացուցման: Պատմության որոշ դետալներ նույնպես աքսիոմներ են:

Ինձ հարցնում են, թե ինչո՞ւ ենք թեորեմներն ապացուցում, իսկ աքսիոմները՝ ոչ: Ախր, դա նույնն է, թե ապացուցեք որ սա`Ա տառն է, և որի անունը Այբ է կամ էլ ապացուցեք ձեր գոյությունը: Հիմա Մաշտոցը ստեղծել է հայող գիրը, կա, գրում ենք ու չենք ապացուցում: Իսկ գոյության մասին ասեմ, որ Դեկարտն արդեն փորձել է, և պետք չի: Նա ապացուցում էր իր գոյությունը ասելով. «Ես մտածում եմ, ուրեմն գոյություն ունեմ»: Երբեմն մտածեք․․․

Կան ակնհայտ ու ապացուցման կարիք չունեցող բաներ և ուղղակի պետք է հիմնվել դրանց վրա ու առաջ գնալ, որովհետև որոնելու ու ապացուցելու դեռ շատ ավելի կարևոր բաներ կան: Ինձ դուր է գալիս մաթեմատիկական հստակությունը: Սահմանում ես` առանց բացառութայն: Բացառություններ կան միայն դպրոցական ծրագրում: Վառ օրինակ`«զրոյի վրա բաժանել չի կարելին»: Ուղղակի այդ դեպքում առաջանում են ավելի բարդ` կոմպլեքս կամ կեղծ թվեր, որոնք ընդամենը չենք ուսումնասիրում դպրոցի շրջանակներում:

Ասում են, թե ինչի՞ս է պետք ածանցյալը: Ես չգիտեմ, թե ձեր ինչին է պետք, բայց ինձ և էլի շատերին այն պետք է: Չեմ կարող ասել, թե որտե՞ղ և ինչո՞ւ: Երևի ուղղակի մարդու ներքինից է այդ հակումը գալիս, հակումը` դեպի ինչ-որ մի բան, դեպի մաթեմատիկան, նկարչությունը կամ էլ պատմությունը: Եկեք ուղղակի չքննադատենք ոչ ճակատամարտը, որի լինելը չենք կարող ապացուցել, և ոչ էլ աքսիոմները, որոնք ապացուցման կարիք չունեն:

Իսկ հիմա մտածեք. ուղի՞ղն է ավելի մեծ, հարթությո՞ւնը, թե՞ տիեզերքը… Մարդկային գիտակցությունը նույնպես երբեմն «կախում է»…

Երկարատև ձմեռ էր, հետո վերջապես եկավ գարունը։ Իսկ գարունը ավետում և ավելի գեղեցիկ են դարձնում ձնծաղիկները։ 

Շատ եմ սիրում ձնծաղիկներ, բայց չգիտեմ նրանց գեղեցկության, անուշ բուրմունքի, թե՞ այլ առանձնահատկության համար։ Ամեն տարի գնում եմ մեր տան մոտ գտնվող սարալանջը և անհամբերությամբ փնտրում առաջին ձնծաղիկը։ Այս տարի ևս պիտի գնայի, թեև օրը մի փոքր մռայլ էր, բայց մեկ է՝ հագնվեցի և սովորությանս համաձայն, ականջակալներս դնելով, քայլեցի դեպի նույն սարալանջը։ Երբ տեղ հասա, սկսեցի փնտրել առաջին ձնծաղիկը։ Հանկարծ տեսա մի ձնծաղիկ, որը գլուխը դուրս էր հանել, ասես պայքարում էր սառը հողի դեմ և արևից ջերմություն ստանալու համար։ Մի պահ թվաց, թե նա զարմացած էր աշխարհի վրա, նա դուրս էր եկել արևի  ջերմություն ստանալու, բայց չորս կողմը դեռ ձյունով էր ծածկված։ Իսկ այս գարունն իմ կյանքի 18-երորդ գարունն էր, և երևի դա էր պատճառը, որ ինձ ստիպեց ավելի խորը մտածել՝ արդյո՞ք կարելի է ուրախանալ, երբ առաջին ձնծաղիկը գլուխը դուրս էր հանել, թե՞ տխրել, որովհետև ձնծաղիկի հետ էր ասոցացվում շատ ու շատ բաներ։

Առաջինը՝ նոր կյանքի սկիզբը, իսկ մյուս կողմից, մյուս կողմից ձնծաղիկի գալուն պես և իմ հայրը, և շատ շատերի հայրերը պետք է մեկնեին արտագնա աշխատանքի։ Երկար մտածելուց հետո հասկացա, որ պետք չէր ուղղակի հաճույքի համար խլել այդ ձնծաղիկի կյանքը, քանի որ այդտեղ աճած յուրաքանչյուր ձնծաղիկ պայքարում էր ապրելու համար։ Այդպես ինքս իմ մեջ երկար մտածելուց հետո որոշեցի հեռանալ, բայց այս անգամ առանց ձնծաղիկ քաղելու։

Սարալանջից քայլերս ուղղեցի դեպի տուն՝ կյանքն արդեն ավելի խորը ընկալելով։

Ես սարսափ ֆիլմերի սիրահար եմ: Քչերն են ինձ նման, որ բաց չեն թողնում անգամ ամենասարսափելի ֆիլմը: Չգիտեմ՝ միգուցե մեծ բավականություն եմ ստանում դիտելով դրանք: Դրա միակ պատճառն այն է, որ չեմ սիրում ռոմանտիկ ֆիլմեր, կատակերգություններ, ավելի հակված եմ ֆանտաստիկ ու սարսափ ֆիլմերի: Երբ սարսափ ֆիլմ եմ դիտում, ինձ պատկերացնում եմ բացասական կերպարի դերում, այլ ոչ թե դրականի: Դե, նրանք անընդհատ բղավում են, սարսափից փախչում: Վատ չէր լինի, որ ինձնից էլ վախենային մյուսները: Ես սիրում եմ ֆիլմերի բացասական հերոսներին: Ճիշտ է՝ նրանք չար են, բայց միևնույնն է, նրանք առաջինն են ինձ գրավում: Անկեղծ ասած՝ միշտ ցանկացել եմ տեսնել ուրվականներ:

Երևի արդեն մեկ տարի կլինի, ինչ դիտել եմ մի ֆիլմ, բայց այն դեռ մտքումս է: Ամիսների ընթացքում սկսեցի ուսումնասիրել այդ ֆիլմի պատմությունը, քանի որ այն իրական փաստերի վրա էր հիմնված: Ինձ դրեցի Շերլոկ Հոլմսի տեղն ու փորձեցի ամեն կերպ ուսումնասիրել պատմությունը: Դե, պատմությունը մի տան մասին էր, որտեղ կար ուրվական, իսկ տան անդամների մտքով անգամ չէր անցնում: Անցնում են տարիներ, և ուրվականը ներթափանցում է այնտեղ ապրող տղայի մեջ, ու նա անգիտակցաբար սպանում է տան բոլոր անդամներին: Այդ ընտանիքին հաջորդում են մյուսները, իսկ ուրվականը այդպես էլ մնում է տան մեջ: Տունը վաճառքի է հանված, բայց ոչ ոք չի գնում այն: Իմ ամենամեծ երազանքն է գնալ Նյու Յորք ու մտնել այդ տուն: Դե, վախեցնող է, բայց եթե ես գնամ այնտեղ, և ուրվականը մտնի իմ մեջ, ես չեմ կարողանա սպանել մարդկանց, քանի որ մենակ կլինեմ այնտեղ: Էհ, էլի ընկա երազանքներիս գիրկը, դե, շուտ վերադարձիր իրական կյանք ու կհասկանաս, որ հաստատ «էղըդայդամը» (հենց այս պահին) չգնացիր հասար Նյու Յորք: Խեղճ ուրվականը այդպես էլ մնաց այնտեղ:

Գիշերը ժամանակահատված է, երբ սիրելի լույսին հաջորդում է շատերի համար ատելի մթությունը: Նույնիսկ ամենակարճ գիշերն էլ կթվա երկար, եթե ունեք մտածմունք, տանջող հարց կամ էլ պարզապես վախ գիշերից: Մինչ գիշերը մենք շրջապատված ենք հարազատ մարդկանցով, ընկերներով, որոնք իրենց դրական լիցքերով, մեծ էներգիայի պաշարով լցնում են մեր օրը, որոնց հետ ամենաանիմաստ արտահայտության վրա էլ կարող ես լիաթոք ծիծաղել:

Իսկ գիշերը… Այդ ժամանակ մենք անկախ ենք բոլորից, ազատ ենք մեր, մեր մտքերի, մեր սխալների, մեզ տանջող հարցերի հետ: Բայց… Ես վախենում եմ անգամ մտածել ինձ հանգիստ չտվող հարցերի մասին: Այնպիսի հարցեր, որոնց պատասխանն անգամ գիտահետազոտական փորձերը չեն կարող տալ, այնպիսիները, որոնք մարդկային ուղեղն ու միտքը ունակ չէ ընդունելու, որոնք բնության առեղծվածային, չբացահայտված երևույթներն են: Ու հանկարծ խորանում ես, խորանում ու զգում, որ արդեն խճճվել ես, խճճվել ու մտածում ես՝ ավելի լավ էր չմտածեի, որ չունենայի տանջող հարցեր: Այստեղից էլ գալիս է վախը գիշերից և մենակությունից: Տիրում է լռություն քո հոգում, որի բառերն ավելի խոսուն են, արտահայտիչ ու իմաստալից, քան խոսքերը, որոնք ավելի լավ էր՝ չասվեին: Ալբերտ Այնշթայնն ասել է. «Մթություն գոյություն չունի, այն պարզապես լույսի բացակայությունն է»:

Մարդու համար ամենակարևորը հոգում, սրտում ու մտքում լույսի առկայությունն է: