Լուսանկարը՝ Անուշ Ավագյանի

Իմ գյուղը Սվարանցն է։ Պատմական, գեղեցիկ, բարձրադիր Սվարանցը զբոսաշրջիկների մոտ կախվածություն է առաջացնում։ Նա, ով մի անգամ այցելում է, այլևս չի կարող էլի չգալ մեր գյուղ: Սվարանցը Գորիսի տարածքում է, այդ պատճառով էլ հաճախ չեմ լինում այնտեղ։ Գյուղի մեծերից մի պատմություն եմ իմացել, երբ մոնղոլները հարձակվել են մեր գյուղի վրա, գյուղի երիտասարդներն անցել են հակահարձակման անզեն՝ խոտհարքի գործիքներով։ Սակայն, մոնղոլներին օգնության է հասել մի քանի ջոկատ: Սվարանցիները այլևս չեն կարողացել դիմադրել և ստիպված հանձնել են  գյուղը: Այս մասին իմանալով՝ կաթողիկոսը անիծել է մեր գյուղը, ասելով՝ «Սև արած», այսինքն՝ սև սատանայի արարածներ։ Փաստորեն, կաթողիկոսի դաժան անեծքը իրականացավ, որովհետև իմ հայերենի գյուղը դատարկվեց։ 

Լուսանկարը՝ Դիանա Շահբազյանի

Թութը ավելի շատ օգտագործում են գյուղերում: Թթով պատրաստում են չիր: Չիր պատրաստելու համար նախ պետք է թութը թափ տալ: Թութ թափ տալու ժամանակ շատ օգնում են երեխաները. երեխաները բռնում են քյարխանան` հատուկ ծածկոց, որի մեջ պետք է լցվի թափվող թութը, իսկ մեկը, ով ուժեղ է, բարձրանում է ծառը, կանգնում ճյուղի վրա ու սկսում է ոտքով հարվածել:  Թափ տալու ժամանակ թութը ասես կարկուտի նման հարվածում է կտորին` թողնելով հյութեղ հետքեր, իսկ եթե թութը սև է, ապա նաև սև բծեր: Իսկ վերջում թութը լցնում են դույլի մեջ և տանում են տուն՝ չիր պատրաստելու նպատակով: Վերցնում են սկուտեղ, հատիկ-հատիկ  կողք կողքի դասավորում են թութը և դնում են արևի տակ: Թութը թողնում են արևի տակ այնքան, մինչև չորանում է:  Թթից նաև քաղցր օշարակ են պատրաստում` դոշաբ, որը շատ լավ դեղամիջոց է հազի դեմ: Թթից կարելի է նաև ստանալ օղի, գինի: Դե, կարծում եմ թթի օղին հայտնի է ողջ Հայաստանում: Թութն արդեն հասնում է, շուտով բոլոր այգիներում կլսվի ուրախ աղմուկ և ճոճվող թթենիները պար կբռնեն:

Լուսանկարը՝ Ալեն Ղազարյանի

Իմ տոհմը շատ մեծ է, այնքան, որ կարեի է նաև անվանել հսկայական: Մեր տոհմապետն է Մելիք Փարսադան Առաջինը: Մեր տոհմի ժառանգներից է Դավիթ Բեկ իշխանը, նա Մելիք Փարսադանի թոռն է եղել: Մենք հաճախ ենք հանդիպում հարազատներով: Իմ պապիկի հայրը՝ Դավիթը, եղել է ցարական բանակի զինվոր, մասնակցել է Առաջին համաշխարհային պատերազմին: Պապս՝ Օնիկը, տանկիստ է եղել և մասնակցել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին: Պապս միշտ ասում է, որ պետք է լինել արդար, վստահ և աշխատասեր: Մեր տոհմի շարունակողներից մեկն էլ ես եմ, և հայրս ուզում է, որ լինեմ իմ ազգին արժանի զավակ: Ես շատ եմ սիրում իմ տոհմը և կլինեմ դրա արժանի շարունակողը:

Ես սերում եմ մի տոհմից, որի նախապապերը եղել են քահանաներ: Պապիս հետ զրուցելիս` բազմաթիվ անգամ անդրադարձել ենք մեր տոհմին և նրա ծագմանը: Բնականաբար ինձ շատ հետաքրքիր էին բոլոր պատմությունները, որոնք լսում էի պապիկիցս: Մի օր որոշեցի ավելի մանրամասն ծանոթանալ իմ պատմությանը: Սկսեցի տարբեր տեղեկություններ հավաքել տոհմի և նրա արմատների մասին: Թե պապիկիցս, և թե տանեցիներից ստացած տեղեկությունները մի տեսակ քիչ էին թվում: Երբ ես իմացա, որ մեր տոհմից երկու քահանաներ իրենց հետ Հայաստան գալով բերել են Գրիգոր Նարեկացու գիրքը, որոշեցի ծանոթանալ նաև գրքի պատմությանը: Հաջորդ օրը առավոտյան գնացի մեր ազգակիցներից մեկի տուն: Լսել էի, որ նրանք լավ գիտեն մեր ազգի պատմությունը, և նրանց տանն է գտնվում Նարեկագիրքը: Անկեղծ ասած, ես նրանց դեռ չէի էլ ճանաչում:

-Բարև ձեզ, Տանյա տատիկ…

-Բարև…,-զարմացած, բայց սիրալիր ձայնով պատասխանեց ինձ:

Ներկայացա, թե ով եմ ու ինչ եմ ուզում, իսկ նա ժպտաց ու ներս հրավիրեց:

Երկար զրուցեցինք, պարզվեց, որ մենակ էր ապրում մինչև իր աղջկա գալը արտերկրից, ով կարճ ժամանակով է եկել: Ես նրան պատմեցի իմ մտադրության մասին: Նա ասաց, որ ուրախ կլինի օգնել ինձ, բայց իր աղջիկը ավելի լավ է տեղյակ մեր տոհմի մասին, քան ինքը:

-Ըհ, բալես , եկանք,-աղջկա հետ սենյակ մտավ Տանյա տատիկը:

Դե, իհարկե, զարմանալի է, որ աղջիկը ավելի տեղյակ է, ասեմ, որ սկզբում ինձ համար ևս, բայց մեկ օր անհամբեր սպասելուց հետո ամեն ինչ պարզ դարձավ, երբ ես ու Շուշանիկը գնացինք այդ կնոջ հետ հարցազրույցի:

-Ինչպե՞ս է պատահել, որ Դուք ՝ տիկին Հայաստան, ավելի լավ եք ծանոթ մեր տոհմի պատմությանը:

-Նախ ասեմ, որ իմ հայրը զբաղվել է տոհմագրությամբ, տատս և պապս աստվածատուր շնորհ են ունեցել մարդկանց բժշկելու, որոնց ականատեսն եմ եղել ես: Ես ավելի հետաքրքրված եմ եղել իմ պատմությամբ, քան մյուսները: Այդ պատճառով էլ ես ավելի շատ բան եմ տեսել և հիշում:

-Ո՞ր թվականին են Հայաստան գաղթել Տեր-Հակոբյանները և ո՞րտեղից:

-1822 թ. գաղթել են Արևմտյան Հայաստանից: Եկել են երկու քահանաներ՝ տեր Երեմը և տեր Հակոբը, և դրա համար մեզ ասում են «տերտերի ցեղ»:

-Ի՞նչ պատմություններ կան կապված քահանաների հետ:

-Երբ աքսորում էին բոլոր հոգևորականներին, Տեր Սահակին ասում են` կամ պետք է մորուքը խուզի, կամ պետք է աքսորեն: Տեր Սահակը չի համաձայնվում մորուքը խուզելու պայմանին: Բռնի ուժով խուզում են նրա մուրուքը և աքսորում: Բռնադառողներին Տեր Սահակը ասում է. «Որդյակս, հավատը մորուքի մեջ չէ, այլ սրտի»:

-Նրանք գալով Հայաստան, իրենց հետ բերել են Նարեկացու մատյաններ: Որտե՞ղ են գտնվում այդ գրքերը հիմա:

- Դրանք երկուսն են եղել: Մեկի մասին տեղյակ չենք, բայց մյուսը` փոքրը, մեզ մոտ է, մեր տանը:

-Իսկ ինչպե՞ս է հայտնվել ձեր տանը:

-Այդ գիրքը Տեր Երեմից սերնդեսերունդ եկել է ու հասել պապիս: Պապս ունեցել է մի եղբայր, բայց նրան չեն տվել, տվել են իմ տատիկին և պապիկին, որովհոտև նրանք եղել են շատ բարի մարդիկ:

-Ի՞նչ կպատմեք Ձեր պապիկի և տատիկի մասին:

-Նրանք մեր գյուղի բոլոր որբերին բաժանել են ցորեն, հաց… Իմ պապիկը բժշկել է շատ մարդկանց: Նա Նարեկագրքի կողքին նստած ինչ որ բաներ էր մրմնջում ու բուժում էր անբուժելի հիվանդություններ: Պապիկիս մահից հետո դրանով զբաղվել է տատիկս: Էդ շնորհը մեր տոհմի մեջ է եղել: Նա նույն կերպ էր բուժում: Նա, հիշում եմ, որ իր բուժումները կատարում էր շաբաթվա մեջ երեք օր. Երեքշաբթի (չորեքմուտ), հինգշաբթի (ուրբաթմուտ) և շաբաթ (կիրակմուտ):

-Դուք ինչպե՞ս էիք արձագանքում նրա բուժման պրոցեսին:

-Մենք, քույրերով, նույն գործողությունները կատարում էինք մեր տիկնիկների վրա:

-Ի՞նչ պատմություններ կան կապված գրքի հետ,-հարցս ուղղեցի Տանյա տատիկին:

-Շատ փորձանքներից ա փրկել: Ուրեմն, իմ 7 երեխեն էլ մի սենյակում էին քնում, ես էլ քնելուց առաջ փակում էի սենյակի դուռը: Մի օր, քնած ժամանակ, երազիս մեջ լսեցի, որ մեկը գոռում էր` Տանյա՜,Տանյա՜… Վեր թռա… Գնացի սենյակ, տենամ` արդուկը մոռացել էի երեխեքի սենյակի բազմոցին, էն էլ վառվե իջէ տակ մինչև… Ու հետո պատմեցի սկեսուրիս, ասեց, որ էտի մեր Նարեկն ա փրկե:

-Իսկ Դուք ի՞նչ կավելացնեք, տիկին Հայաստան:

-Ես հիշեցի, որ տատիկս ասում էր, որ եթե երազանք պահես ու բացես Նարեկի էջերից մեկը, կարդաս, երազանքդ կկատարվի:

Մենք խնդրեցինք, որ մեզ ցույց տան Նարեկագիրքը: Չմերժեցին: Ես ու Շուշանիկը հետևեցինք ավանդազրույցին. երազանք պահեցինք: