Լուսանկարը՝ Ահարոն Սահակյանի

-Իյա՜, էս դու որտեղի՞ց ծլեցիր:

Շատ զարմացա, երբ օրեր առաջ մեր բակում նկատեցի տարօրինակ մի թռչուն: Տարօրինակ, որովհետև թռչուն լինելով հանդերձ՝ չէր թռչում: Չգիտեմ էլ, թե ինչպես էր ինձ համար անհայտ ծագում ունեցող այդ սևուկ թռչունը (տեսքն այնքան էլ հրապուրիչ չէր) հայտնվել մեր բակում: Դատելով ոչ այնքան գեղեցիկ արտաքինից՝ մտածեցի, որ կաչաղակ է: Մի քիչ մոտեցա ու տեսա, որ ձագ էր, և դա էր թռչել չկարողանալու պատճառը: Որոշեցի լուսանկարել, քանի որ այդպիսի «գեղեցկուհի» եսիմ՝ էլ ինձ հանդիպի, թե չէ: Եվ մինչ ես հեռախոսը ձեռքիս փորձում էի անմահացնել նրան, այնպես էր աչքերը չռել վրաս, որ վախից ձեռքս սկսեց դողալ, չնայած, որ ինքն էլ ինձնից էր վախենում, ես անմիջապես զգացի: Ու հանկարծ պապիկս նկատեց մեզ և մոտեցավ, որպեսզի տեսնի՝ ինչով եմ զբաղված:

-Ինչո՞ւ ես նրան դուրս բերել իր բնից,- հարցրեց պապիկս:

-Ի՞նչ բույն,- զարմացա ես:

Պապիկս անմիջապես հասկացավ, որ ես ոչնչից տեղյակ չեմ, առանց որևէ խոսք ասելու՝ վերցրեց թռչնին ու տարավ գոմ: Ես էլ գնացի նրա հետևից: Վերջապես պետք է հասկանայի, թե ինչ էր կատարվում: Միգուցե մեր գոմը նոր բնակի՞չ ուներ, իսկ ես, քանի որ շատ անտարբեր եմ գոմի հանդեպ, այդ մասին հիմա՞ եմ իմանում: Պապիկիս չհաջողվեց խուսափել իմ հարցերից և ստիպված պատմեց այդ թռչնի պատմությունը: Պարզվեց, որ նրա ծնողները դեռ ամիսներ առաջ են հաստատվել մեր գոմում, այնտեղ բույն են հյուսել, ձագ են հանել: Ձագերը երեքն են եղել, բայց կատուները ոչնչացրել են երկուսին, էս մեկի բախտն է բերել, ինչպես հետո էլ բերեց, որ հանդիպի ինձ: Դե, դա էլ է բախտի բան: Հիմա էլ պիտի սպասենք մինչև թռչել սովորի, հեռանա: Բայց սա որ թռչել էլ սովորի, վախենում եմ՝ չհեռանա, իրեն շատ «տնավարի» է զգում: Ինձ թվում է, որ հետը մի քիչ սիրալիր լինեմ, երևի տուն էլ կմտնի: Հիմա կմտածեք, որ կոպիտ եմ արտահայտվում այս խեղճ, անօգնական թռչնի մասին, բայց հավատացե՛ք, շատ անդուրն էր: Դրա համար էլ այս պահին միակ ցանկությունս այն է, որ ինչքան հնարավոր է շուտ թռչել սովորի ու հեռանա մեր բակից:

Մեր գյուղը զբաղվում է էկոտուրիզմի զարգացմամբ, դրան զուգահեռ՝ հիմա զբաղվում է օրգանական մրգի և բանջարեղենի աճեցմամբ: Դրա վերաբերյալ ժողովներից մեկի ընթացքում էլ Գեղարքունիքի մարզպետ Կարեն Բոթոյանը ծանոթացել է Կալավանում գործող «Time land» հիմնադրամի հիմնադիր-ղեկավար Ռոբերտ Ղուկասյանի հետ և տեղեկանալով նրա կողմից կատարվող ծրագրերի մասին՝ որոշել է այցելել Կալավան: Նույն օրը եկել է Կալավան և ծանոթացել կատարվող աշխատանքներին: Այցելել է այն բնակիչների տները, որոնք ցանկանում են իրենց տները դարձնել հյուրատուն: Այց է կատարել նաև դպրոց, գյուղապետարան, տեղեկացել է խնդիրների մասին, այնուհետև համտեսել է անտառային խոհանոցի բարիքները:

Կարեն Բոթոյանը մեր գյուղը շատ է հավանել, այն անվանել է փոքրիկ Շվեյցարիա և խոստացել, որ հաջորդ անգամ կգա ընտանիքի հետ՝ հանգստանալու:

Լուսանկարը` Վահե Դաբաղյանի

1828 թ.-ին Արևմտյան Հայաստանի Բայազետի փաշայությունից ներկայիս Գավառի տարածք տեղափոխված բնակչությունը համայնքը կոչեց Նոր Բայազետ: 1848 թ.-ին կառուցվեցին եկեղեցի և զանգակատուն: Եկեղեցին երկրաշարժից փլուզվեց, իսկ զանգակատունը կանգուն մնաց մինչև 1930 թվականը: 1905թ.-ին թեմի առաջնորդ (հետագայում՝ կաթողիկոս) Խորեն Մուրադբեկյանի նախաձեռնությամբ, Կոլոտ Հայրապետի (Հայրապետ աղա Խաչատրյան) ֆինանսական աջակցությամբ և Վասիլի Միրզոյանի ճարտարապետությամբ փլուզված եկեղեցու փոխարեն կառուցվեց Սբ. Աստվածածին եկեղեցին՝ 40.2 մետր բարձրությամբ (ներառյալ խաչը):

Շինարարությանը աջակցել են նաև հարևան գյուղերի բնակիչները՝ գլխավորապես նորատուսցիները, որոնք սայլերով անմշակ քարեր են ուղարկել: Կառույցին ծնունդ տվող որմնադիրները եղել են գյումրեցիներ: Գյումրիում ևս կա նմանատիպ եկեղեցի, ինչով էլ պայմանավորված է եղել նրանց մասնակցությունը շինարարությանը: Ամենատարեց վարպետը եղել է Նաջար-Պողոսենց Երվանդը, որը հեղինակել է եկեղեցու գմբեթի մանրակերտը և կամարակապ պատուհանները: Կառույցի արտաքին և գեղագիտական ձևավորումները ևս նրա մտահաղացումներն են և ձեռքի աշխատանքները:

1905 թ.-ին Խրիմյան Հայրիկի ձեռամբ եկեղեցին օծվել է ու այնտեղ մատուցվել առաջին պատարագը: Խորհրդային աստվածամերժության տարիներին՝ 1920-1945 թթ. այն ծառայել է որպես հացի պահեստ: Երկրորդ աշխարհամարտից հետո 12 եկեղեցական հայրեր այնտեղ անցկացրել են ջրօրհնեք:

Եկեղեցու մասին այս տեղեկությունները հավաքել է Գավառի երկրագիտական թանգարանի ավագ գիտաշխատող Հասմիկ Հովեյանը:

Եկեղեցու ուխտի օրը համընկնում է Սուրբ Աստվածածնի Վերափոխման տոնի հետ: 1995թ.-ից Սբ. Աստվածածինը Գեղարքունյաց թեմի առաջնորդանիստ եկեղեցին է, որտեղ կատարվում են կնունքի, պսակադրության արարողություններ և ամեն կիրակի մատուցվում է Սուրբ Պատարագ:

Եկեղեցին, նորակառույց հրապարակը և Լևոն Քալանթարի անվան պետական դրամատիկական թատրոնի նորակառույց շենքը միասին կազմում են Գավառ քաղաքի ճարտարապետական դիմագիծը: Պատահական չէ, որ քաղաք ժամանած հյուրերին հիմնականում հենց այստեղ են առաջինը ուղեկցում, որպեսզի նրանք հաղորդակից դառնան քաղաքի պատմական ոգուն և ստանան Աստվածածնի օրհնությունը:

Լուսանկարը` Վահե Դաբաղյանի

Սուրբ Աստվածածինը ոչ միայն հավատի օջախ է, այլև նորբայազետցիների համախմբվածության խորհրդանիշը: Այն իր վեհությամբ քաղաքի բնակիչներին մշտապես հիշեցնում է համախմբվելու և իրենց համայնքը միասին կառուցելու մասին:

Եկեղեցին մեր պապերի՝ միասնական գործելու և քաղաքը շենացնելու պատգամն է՝ ուղղված գալիք բոլոր սերունդներին:

-Քեզ 15 օր ժամանակ։

-Հը՞, ո՞նց թե 15 օր, հլը մի հատ եմ արել, չեմ հասցնի։

-Ոչինչ, սովորի՛։

«Տասնհինգ օրը» առաջ երկու ամիս էր, իսկ օրվա վերջում ընդհանրապես տասը դարձավ։ Խոսքը վարել սովորելու դասընթացների մասին է։ Դե, հայրիկս անհամբեր սպասում է, որ գնանք վարորդական իրավունք ստանալու քննության։ Ես էլ եմ սպասում, բայց ինչքան ուզում եմ, երկու էդքան էլ՝ ոչ։ Հիմա, որ պաշտոնապես վարորդ լինեմ, պիտի ավելի շատ խոսեն վրաս։ Առանց էդ էլ ամեն օր դրա մեջ եմ.

-Շատ ռիսկով ես քշում, ջա՛նս։ Քուր ու ախպեր ոտը դնում են գազին։ Հանգիստ քո համար գլվլացրո՛ւ, հիմի սովորի՛ պավառոտ մտնել, նորմալ քշել, արագությունը ինքն իրան կգա,- էսքանը լսել եմ միայն տան ճանապարհին։ Էլ պապիկի հետ մեքենա չեմ քշի, շատ է խոսում վրաս։

Փողոցում շատ հետաքրքիր են նայում ինձ։ Օրինակ՝ հայրիկիս ընկերները միշտ ասում են. «Յա՛, էդ աղջկա՞դ ես սովորացնում», «Էս եզդայի՞ եք հելել, պռավա հանե՞լ եք արդեն»։ Դասարանիս տղաների մեծ մասն ամեն օր ղեկի է նստում, հանդիպում ենք իրար հաճախակի։ Մի անգամ էլ լսեցի. «Ա՞ն, էդ անցնում ես ու սիգնալ էլ չես տալի՞ս»։ Անկեղծ ասած՝ ամաչում եմ։ Դե հերիք չէ՝ աղջիկ է ղեկին, մի բան էլ տարիքով փոքր եմ։

Որ հարմար պահ եմ գտնում, սկսում եմ կողքերս նայել.

-Էն մեր դպրոցից ա, էն ձախի աղջիկը։ Նորվա նիվան էլ «իրավներից» մեկինն էր, համարների մեջ լիքը ինը կար, չէ՞։

-Աղջի՛կ ջան, էդ դու հասցնում ես կողքերդ էլ նայե՞ս,- ծիծաղում էր հայրս,- չգիտեմ, ուշադիր չէի։

Հիմա ավելի հաճախ եմ ղեկին կին տեսնում։ Առաջ ինձ թվում էր, թե շատ չեն, բայց պատկերացրեք՝ Գավառ էլ են հասել։ Երևի շատ խորն է մեր մեջ նստած, որ կինը չի կարող վարել։ Միշտ անսովոր մի բան եմ զգում, որ նկատում եմ։

Ընդհանուր հաշվով՝ վատ չեմ վարում։ Ամեն անգամ, որ տուն եմ գալիս հերթական «դասընթացից», տատիկս հարցնում է.

-Հը՞, ո՞նց քշեցիր։

Միշտ անորոշ պատասխան եմ տալիս.

-Կարևորը՝ չեմ խփել։

Ես էլ չգիտեմ, թե ոնց եմ վարում։ Հայրս շատ չի մեկնաբանում, ոչ էլ գոռում է շատ։ Ուղղակի մեկ-մեկ ղեկն է բռնում, ճիշտ ուղղություն տալիս, մեկ-մեկ էլ զգուշացնում է, որ արգելակեմ ճիշտ պահին, բայց դե միշտ ուշացնում եմ։

Երբ շտապելու առիթ չունեմ ու ուղղակի ինչ-որ տեղ եմ գնում տրանսպորտով, միշտ հետևում եմ երթևեկությանը։ Պատկերացնում եմ, որ էդ երեք գծերից մեկով իմ փոքր կարմիր մեքենան է գնում, իսկ հետո պատկերացնում եմ, թե ոնց են բոլորը նյարդայնանում իմ՝ 20 կմ/ժ արագությամբ վարելուց։ Հա, մեկ էլ վթար է աչքիս առաջ գալիս։ Ու պարտադիր ձախ կողմից։

Ասում են, որ սկսնակ վարորդները մինչև երեք տարի պիտի մեքենայի ապակուն զգուշացման նշան փակցնեն, որ մնացածը իմանան՝ ղեկին «խամ» վարորդ է, զգույշ լինեն։ Ես երևի չհանեմ էդ նշանը։ Տեսե՞լ եք, որ բարձրակրունկ կոշիկ են պատկերում կարմիրով եզրագծված եռանկյունու մեջ։ Էդպիսի մի բան էլ կփակցնեմ անպայման։ Ես ինձ համար չեմ ասում, է։ Դուք եք դիմացողը։ Ինչպես ասում են սիրածս ֆիլմում. «Երջանիկ խաղ ձեզ, և թող հաջողությունը միշտ ձեր կողքին լինի»:

Հ. Գ. Առավոտյան 5 օր դարձավ։

Առաջին անգամ, երբ նա մտավ մեր դասարան, աչքերս ուրախությունից սկսեցին փայլել, այնքան հպարտ էի: Անդադար նայում էի, զննում ծեր, հոգնած մատները: Նա մեզ Մաքսվելի տեսություն էր բացատրում և այնքան ոգևորված էր խոսում, կարծես նոր էր ավարտել համալսարանը, և իր առաջին դասն էր: Առաջինը չէր, բայց վերջինն էր: Ձեռնափայտն էլ չէր խանգարում, որ զգայինք նրա եռանդը, անընդհատ ուզում էր նվիրել իր գիտելիքները, և ստացվեց: Ես նրան տեսա ընդամենը երկու անգամ, բայց հիշելու եմ ողջ կյանքում: Երբ արդեն դպրոցից գնում էր, այլևս չդիմացա և անգամ մի կողմ դնելով ամոթս՝ մոտեցա և ասացի, որ ուզում եմ իր հետ նկարվել: Նրա կողքին մեկ նկար ունենալով՝ ես ինձ հպարտ եմ զգում: Ափսոս, չհասցրի նկարը փոխանցել. կամ ես ուշացա, կամ էլ ինքն էր շտապում: Նրա մասին հոդված կարող եք գտնել նաև 17-ի էջերում, Արտյոմ Ավետիսյանը հարցազրույց է վարել նրա հետ: Խոսքը Գևորգյան Սերգեյի մասին է: Քանի սերնդի հուշերում կա նա, և քանի սերունդ է կրթել…

Իսկ հիմա խոսեմ մեկ ուրիշի մասին, չէ՛, նրան ես շատ եմ տեսել ու շատ եմ գրկել՝ ինչքան կուզեի: Ոչինչ, որ ոսկրոտ այտը՝ տարիքի հետ ծերացած, դժվարությունների մեջ կոպտացած, հպվելով երեսիս կցավեցներ իմ ջահել անհոգ երեսը: Ամեն անգամ ես զգում էի այդ ցավը, բայց ավելի ամուր էի գրկում: Այժմ չեմ պատկերացնում, թե ինչ կլինի, երբ գնամ նրանց տուն, ներս մտնեմ՝ առանց նրա ձայնը լսելու, որ միշտ ասում էր.

-Արի՛, Լիլո ջան, արի՛, ազիզ աղջիկ:

Ես նրան ավելի շատ եմ կարոտում, հուշերն ավելի շատ են: Այդ կինն այնքա՜ն նուրբ էր, այնքա՜ն քնքուշ, որ ժամերով կարելի էր նստել ու նայել շարժումներին, անգամ՝ հաց ուտելիս: Չնայած՝ այնքան չուտող էր, միշտ ասում էին.

-Ռիփսիկը մի ծիտիկի չափ է ուտում:

Նա այն մարդն էր, ում երջանկությունը ծերանում էր, բայց չէր մահանում: Երջանկությունն այսօր էլ ողջ է, նա՝ չկա: Երբ կանգնած էի կողքին, իսկ ինքը պառկած էր՝ աչքերը պինդ փակած, այնպիսի տպավորություն էր, կարծես հրեշտակային քուն էր մտել, ու ճիշտ որ. քնած էր հրեշտակի պես:

-Ո՞ւր է մերդ,- ասաց տատս անկողնում պառկած:

-Հորքուր Ռիփսիկը էլ չկա,- այլևս չկարողացա զպել արցունքներս:

Գիտե՞ք՝ ինչն է լավ, որ մարդիկ իրենցից հետո թողնում են լավ հիշողություններ, երբ հիշում ես, ու հոգիդ պարուրվում է ջերմությամբ, ստիպում է ժպտալ: