Վերջերս ankakh.com կայքում մի հոդված էի կարդում լրագրող Նաիրի Հոխիկյանի մասին, որը մեր համագյուղացի է, Լիճքից, և հանդիպեցի այսպիսի տողերի.
«2014 թվականն էր: Ավելի քան 5000 կմ շրջել էի Արևմտյան Հայաստանի տարբեր բնակավայրերում, հանդիպել բազմաթիվ հայերի հետ: Մուշ քաղաքում ուշ երեկոյան հանդիպեցի մի խումբ էթնիկ հայերի, որոնց մեջ կար նաև մի քուրդ տղամարդ: Իսմայիլ անունով այդ մարդն ասաց, որ իր կինն է հայ, 1984-ից փնտրում են նրա ազգականներին, որոնց նախնիները, հնարավոր է, փրկվել են Ցեղասպանության տարիներին»,- պատմում է Նաիրին: Հաջորդ օրը միասին գնում են Իսմայիլի տուն: Նաիրին միանգամից նկատում է, որ Իսմայիլի կինը` 50-ամյա Սուսլին, նման չէ ո՛չ թուրքի, ո՛չ քրդի, հայի արտաքին ունի: Խոսելու ընթացքում էլ թուրքերենի մեջ մի քանի անգամ օգտագործում է «բոյիդ մեռնիմ» արտահայտությունը: «Իմ հարցին պատասխանեց, թե դա լսել է իր հայուհի տատից, չգիտի բացատրությունը, գիտի միայն, որ դրական իմաստ ունի, հարազատներն են իրար այդպես դիմում»: Քիչ անց սենյակ է մտնում Սուսլիի 20-ամյա դուստրը, և Նաիրին այնքան է նրան նմանեցնում իր զարմուհուն, որ քիչ է մնում` հենց նրա անունով դիմի աղջկան: Սուսլին էլ արձագանքում է, թե Նաիրին էլ շատ նման է իր որդուն, որն այդ ժամանակ Ստամբուլում էր: Սակայն դա ընդամենը առաջին տպավորություն էր, որին ոչ ոք լուրջ ընթացք չէր տա, եթե Սուսլին չպատմեր իր նախնիների պատմությունը: «Սուսլիի հարազատները Ցեղասպանության զոհ են դարձել: Բինգյոլի Կնծու գյուղում բոլորին ողջ-ողջ այրել են սեփական տների մեջ: Ողջ է մնացել միայն հայրական կողմի պապը, որն այդ ժամանակ երջանիկ պատահականությամբ գտնվել է Ստամբուլում և թաքնվելով նկուղներում` կարողացել է փրկվել, իսկ ամիսներ անց, երբ վերադարձել է հայրենի գյուղ, գտել է միայն ավերակներ, նույնիսկ ընտանիքի անդամների դիակները չի տեսել: Ամուսնացել է նույնպիսի պատահականությամբ փրկված հայուհու հետ, քրդի անվան տակ ապրել Մուշում: Ծնվել է որդին, հետո՝ Սուսլին և նրա եղբայրները, քույրերը»: Սուսլիի քուրդ ամուսինը խոստովանում է, որ միշտ հոգու պարտքն է համարել օգնել կնոջը՝ գտնելու ազգականներին, գուցե դրանով կարողանա փարատել այն վիշտը, որը նաև իր ազգակից քրդերի ձեռքով է հասցվել սիրելի կնոջը: Հետո Սուսլին պատմում է, որ իր նախնիները Բինգյոլ են գաղթել Ալաշկերտից 1810-ական թվականներին: Նախապապի անունը Ղազար է եղել, որն ունեցել է 3 որդի, իսկ ճանապարհին ծնվել է չորրորդը: Բինգյոլում Ղազարի ընտանիքն ապրել է մինչև 1828 թվականը: Ռուս-պարսկական Թուրքմենչայի պայմանագրից հետո Ղազարը վերցրել է իր որդիներից Հակոբին ու Վարդանին ու գնացել Արևելյան Հայաստան, հաստատվել Ալաշկերտին շատ նման վայրում: Ղազարի երկու ավագ որդիները՝ Մանուկն ու Մարտիրոսը (Մարտոն), մնացել են Բինգյոլում (Սուսլին Մանուկի հետնորդն է): Ավելի մանրամասն զրույցի ժամանակ Նաիրին հանկարծ մի շարք համընկնումներ է նկատում Սուսլիի ու իր գերդաստանների պատմություններում: «Իմ՝ Հոխիկյանների պատմությունը նույնն է, նույն անունները, նույն թվականները, նույն վայրերը: Ղազարը հաստատվել է ՀՀ Մարտունու շրջանի Լիճք գյուղում, որը բացի նրանից, որ ունի հրաշք բնություն, նաև շատ նման է Ալաշկերտի տարածաշրջանին: Ղազարի որդիների՝ Սուսլիի նշած անունները ևս համընկնում են. ես մեր Ղազարի կրտսեր որդու՝ Հակոբի ճյուղի շարունակությունն եմ: Ստացվում է՝ եթե կա ազգակցական կապ, ապա Սուսլիի և իմ վեցերորդ սերնդի պապերը եղել են հարազատ եղբայրներ, մեկը մնացել է Բինգյոլում, մյուսը եկել է Արևելյան Հայաստան… Մի խոսքով` հուզումնալից հայացքներ, գրկախառնություն, արցունքոտ աչքերով բաժանում»:
Ինձ շատ հետաքրքրեց այս պատմությունը, և ես փորձեցի ավելի մանրամասն տեղեկանալ նրա տոհմի մասին: Զրուցեցի նրա հորեղբոր աղջկա՝ Արաքս Հոխիկյանի հետ, ով իմ ուսուցչուհին է:
-Ընկեր Հոխիկյա՛ն, Նաիրին դժվարությա՞մբ գտավ իր ազգակցական կապերը, ինչպե՞ս ստացվեց: Դուք և Ձեր ընտանիքը ինչպե՞ս վերաբերվեցիք դրան:
-Ինչպես գիտես, Նաիրին 2010 թվականին է Արևմտյան Հայաստան գնացել, և այն բացառիկ լրագրողներից է, ով գնում է հետքերով և անպայման հասնում նպատակին: Երբ 2014 թվականին Նաիրին կրկին Արևմտյան Հայաստանում էր, հայրիկս հեռախոսազանգով մշտապես կապ էր հաստատում Նաիրիի հետ, և շատ զարմացանք, երբ ասաց, որ հանդիպել է մարդկանց, ովքեր հնարավոր է, որ մեր արյունակիցները լինեն: Սկզբում կասկածելի էր թվում, հոգու խորքում ուզում էի հավատալ, բայց հավատս չէր գալիս:
Որոշ ժամանակ անց Նաիրին նորից է հանդիպում այնտեղ հանդիպած մի կնոջ՝ Սուսլիին, և որոշում են գենետիկ անալիզ հանձնել, որն էլ հաստատում է արյունակցական կապը: Իհարկե ընտանիքը ոգևորված է, որովհետև նման դեպքեր միայն գրքերում և ֆիլմերում կարող ես հանդիպել, և ինչպես տեսնում ես, այս ամենն իրականություն է:
-Արդյո՞ք անսպասելի էր այդ ամենը ձեզ համար, հաճելի էր, թե՞ զարմանալի:
-Զարմանալիորեն հաճելի էր, որովհետև իմանալով մեր ազգի դաժան անցյալը, սա հրաշքի նման մի բան է:
-Դուք և Ձեր ընտանիքը, նաև Նաիրին, այժմ պահպանո՞ւմ եք ձեր նորահայտ ազգակցական կապերը: Ինչպիսի՞ զգացողություն եք ունենում, երբ լսում եք նրանց մասին:
-Ցավալի է, բայց միայն Նաիրին և իր ընտանիքն է կապը պահում հեռախոսազանգերի և համացանցի միջոցով: Ինձ շատ հետաքրքիր է, թե ինչպե՞ս նրանք կվերաբերվեն մեզ, երբ հանդիպենք, ինչպիսի՞ մտածելակերպ ունեն իրենք, արդյո՞ք հայի գենը դեռ ապրում է իրենց մեջ:
-Իսկ Դուք եթե լինեիք պատմական հայրենիքում ի՞նչ կուզենայիք անել, գտնել նոր ազգականնե՞ր, թե՞ շրջել պատմական քաղաքներով:
-Ես այն երջանիկներից եմ, ով այժմ ձեռքի տակ ունի մի ուղեգիր՝ դեպի Արևմտյան Հայաստան, որը վաստակել ենք «Հայ ասպետ» հեռուստախաղի ժամանակ: Կյանքիս ամենամեծ երազանքներից է եղել տեսնել մեր պապերի երկիրը, զգալ անցյալի շունչը, և այս ամռանը այն իրականություն է դառնալու: Երազանքս է տեսնել Անին, Վանա լիճը, Կարսը, պապերիս երկիր Ալաշկերտը, տեսնել Սուկավետ լեռը, որը ի դեպ՝ շատ նման է մեր Արմաղանին: Ու եթե բախտս բերի՝ հանդիպել մեր ազգական Սուսլիին:
-Ձեր ազգանունը հազվադեպ հանդիպող ազգանուններից է, կարո՞ղ եք մի փոքր պատմել, ի՞նչ ծագում ունի:
-Իսկապես, մեր ազգանունը շատ հազվադեպ է հանդիպում, ու բոլոր Հոխիկյանները վստահաբար կարող եմ ասել, որ բարեկամներ են:
Հոխիկը Ալաշկերտից չի եկել, այստեղ է եկել իր որդի Ղազարը: Ղազարն ի պատիվ իր հայր Հոխիկի՝ իր որդիներին Հոխիկյան ազգանունն է տվել:
-Իսկ կարո՞ղ եք մի փոքր մանրամասնել Ձեր տոհմի ծագումնաբանությունը: Որտեղի՞ց են գալիս ձեր արմատները, ծագումով որտեղի՞ց են:
-Նախնիներս Ալաշկերտից են՝ Բերդ թաղամասից: 1828 թվականի ռուս-պարսկական Թուրքմենչայի պայմանագրից հետո նախապապ Ղազարը վերցրել է որդիներին և եկել Արևելյան Հայաստան։ Ի դեպ, մեր նախապապ Ղազարի սվինը այժմ պահպանվում է մեր տանը: Նրանք հաստատվել են ներկայիս Լիճք գյուղում, որն իր բնապատկերով շատ նման է Ալաշկերտին, նույնիսկ Արմաղանը և Սուկավետ լեռները նմանություն ունեն: Հոխիկյանների տոհմը բավականին մեծ է:
-Իսկ կարո՞ղ եք պատմել մեր՝ լիճքեցիների արմատների մասին: Ինչպիսի՞ ծագում ունեն, որտեղի՞ց և ե ե՞րբ են եկել:
-Գյուղի նախնիներն այստեղ են վերաբնակվել 1829-1830 թթ.՝ գաղթելով Արևմտյան Հայաստանի Բայազետի կենտրոնական թաղամասում տեղակայված Բերդ թաղամասից: Ըստ 1831-1842 թթ. արխիվային տվյալների, Ալաշկերտից գաղթած ընտանիքների թիվը 43 է եղել: Բնակչության ընդհանուր թիվը կազմել է 273 մարդ: Լիճքը շատ հարուստ աղբյուրներ ունի, որը օգնել է զարգացնել տնտեսությունը, վարելահողեր մշակել, նույնիսկ ջրաղացներ ենք ունեցել: Լիճքը մեր տարածաշրջանի եզակի համայնքներից է, որտեղ բնակչությունը կառչած է իր հողին, արմատներին: Ներկայումս բնակչության թիվը մոտ 6000 է:
-Եթե լինեիք Նաիրիի փոխարեն, Դո՞ւք էլ կանեիք այն ամենը, ինչ Նաիրին:
-Արտյո՛մ ջան, Նաիրին անհատականություն է, բացառիկ մարդ և բացառիկ մասնագետ: Ես կվախենայի լինել Նաիրիի փոխարեն, որովհետև երբ ֆիլմերն եմ նայում ծպտյալ հայերի մասին, մտածում եմ՝ ինչպե՞ս է Նաիրին դիմացել այսքան ապրումներին, այսքան մարդկանց կարոտած հայացքներին, որոնք նույնիսկ վախենում են խոստովանել, որ իրենք հայ են: Պատկերացրու՝ ինքը շփվել է այնպիսի մարդկանց հետ, ովքեր մեկ դար վախվորած սպասում են իրենց ինքնության վերադարձին: Դրա համար մեծ կամքի ուժ է պետք: Այնպիսի աշխատանք, ինչպիսին Նաիրին է արել և անում, դա միայն իրեն է տրված: Ոչ մեկը չի կարող փոխարինել նրան: Իր կատարած աշխատանքն անգնահատելի է: Ես ուղղակի հպարտանում եմ նրանով:
Այս ամենը լսելուց հետո ես նույնպես հպարտանում եմ Նաիրիով։ Հուսամ, որ ես էլ մի օր կբացահայտեմ իմ արմատները։
