levine hambardzumyan

Կիսատ պատմություն

Տրտմության ճանապարհին սև հագնես, թե կարմիր՝ հոգսը քո ուսին է…

Մի օր ընտանիքով նստած էինք, երբ պապիկս պատմեց մի պատմություն, որն ինձ շատ վշտացրեց:

-Կյանքը փոխվեց, երբ վրա հասան Հայրենական մեծ պատերազմի դառը ու դաժան տարիները: Զինվորական համազգեստ հագան մոտ 600 նորատուսցիներ, ռազմաճակատում օգնելու համար տքնաջան աշխատեցին կանայք ու մանուկները։ Ծանր ու արյունահեղ մարտերում նորատուսցիները վաստակեցին հարյուրավոր շքանշաններ ու մեդալներ։

Զարմանալի էր, բայց պապիկը հիշում էր զոհված 213 հերոսների անունները և թվարկում․

-Ադամյան Գևորգ, Ալոյան Պողոս, Ալոյան Օհան, Այվազյան Լևոն…

Հասանք 172՝ Պողոսյան Հարութ, այդ մարդը պապիկիս հայրն էր։ Եվ պատմությունը կիսատ  մնաց պապիս արցունքների պատճառով։ Պապիկիս հայրը գնացել էր պատերազմ և չէր վերադարձել։ Ես չհասցրեցի իմանալ ամբողջ պատմությունը, բայց լռեցի, որ չարթնացնեմ պապիկիս դառը հիշողությունները…

Anush abrahamyan

Ձմեռվա խաղ

-Տասնյոթ, հիսունհինգ, քսանվեց,- փոքր եղբայրս շարունակում էր պարկի միջից հանել լոտոյի թվերը ու մեծ հանդիսությամբ հայտարարել: Չէ՞ որ սենյակի տասից ավելի մարդիկ ուշի ուշով լսում էին նրան:

-Մարդ չսպասա՞,- շուրջը նայելով՝ ասաց փոքրերից մեկը, ով իր հայացքը արագ սահեցրեց բոլորի խաղաթղթերի վրայով:

Զարմանալի են այս փոքրերը, բացի իրենց խաղաթղթերին նայելուց, նայում են ամենուր ու այդ անուշադրության հետ մեկտեղ էլ միշտ հաղթում են: Իհարկե, հաղթանակն ուղեկցվում է մեծահասակների թույլ ժպիտով ու նրանց բարձր ճիչով, որովհետև փոքրերի համար դա կյանքում ամենամեծ հաղթանակներից է: Տեսնելով, որ ձայն չկա, և բոլորը տրամադրված են հաղթանակի, Աբրահամը շարունակեց.

-«Թարս մարդ ու կնիգ», «խաբար», «պադերազմ»,- այս բառերի տակ թաքնված թվերի մասին ոչ մեկը ոչինչ չհարցրեց, որովհետև գիտեին, որ «թարս մարդ ու կնիգ» ասելով նկատի ուներ 69 թիվը, «պադերազմ» ասելուց հետո բոլորը պետք է նշեին 41 թիվը, իսկ «խաբարը» 1 թիվն է, որ նշանակում է մի խաբար (լուր) բերող: Այս թվից հետո բոլորը սպասում են հաղթանակի: Սեղանի մոտ, բացի իմ ընտանիքի ութ անդամներից, նստած էին նաև մեր մի քանի բարեկամները և հարևանները: Այդ պատճառով սեղանը երկու կողմից բացել էինք: Այս խաղը մենք կոչում ենք «ձմեռվա խաղ», որովհետև միայն ձմեռն ենք խաղում:

Ձմռան երեկոները հետաքրքիր են անցնում՝ մի օր լոտո ենք խաղում, մի օր նստում վառարանի կողքին ու լսում տատիկների պատմած պատմությունները: Սեղանի վրա ազատ տեղ չկար, ամենուր կոճակներ էին ու մասնակիցների խաղաթղթերը, իսկ մեջտեղում՝ հաղթական կարմիր կափարիչն էր, որի մեջ մի բուռ կոպեկներ էին լցված: Յուրաքանչյուրը սահմանված չափով գումար է գցում կափարիչի մեջ, և երբ խաղավարը հանում է այնպիսի թվեր, որոնք համապատասխանում են տվյալ մասնակցի խաղաթղթի մի շարք կազմող թվերին, այդ մասնակիցը դառնում է հաղթող:

-Ես կսպասիմ,- գրեթե գոռաց Աբելը՝ ժպիտը դեմքին (սա նշանակում է, որ նրա շարքը լրանալուն մեկ հաջողակ թիվ է պակասում):

Բոլորը լուռ և ուշադիր կոճակները դնում էին համապատասխան թվերի վրա, որպեսզի մի թիվ անգամ բաց չթողնեն, որովհետև ըստ նրանց՝ դա կլիներ հաղթական թիվը: Առհասարակ, լոտոյում այդպես է, թվում է, թե միշտ այս վերջին թիվը քեզ հաջողություն կբերի: Հենց այդ ժամանակ էլ Աբելը գրեթե ճչաց.

-Ես պրձա՛, ջա՜ն,- ու արագ կարմիր կափարիչի պարունակությունը վերցրեց:

Իհարկե, այդ կոպեկները մեծ գումար չէին կազմում, բայց լոտոյում դրանցով բավականին երկար կարող էիր խաղալ, եթե նույնիսկ անընդհատ պարտվես: Ասում եմ, չէ՞, այս փոքրերը զարմանալի են. նախ, աչքերը չորս արած նայում էր խաղաթղթերիս ու քթի տակ ժպտում, որովհետև այդ խաղում անհաջողակ եմ, հետո էլ ինչ-որ բան վերցնելու համար խփեց խաղաթղթերիս, կոճակները տեղաշարժվեցին ու դրանք իրենց դիրքին վերադարձնելու ժամանակ ես չհասցրի հիշել Աբրահամի ասած վերջին երկու թվերը, որոնք կարող էին ինձ հաջողություն բերել: Դա քիչ է, մի հատ էր ականջիս տակ ճչում է, թե հաղթել է: Ինչպես բոլորը, այնպես էլ ես, դժգոհ դեմքով խաղաքարտերի վրայից վերցրի կոճակները ու իմ վերջին լուման դրեցի կարմիր կափարիչին: Մեծահասակների համար ուղղակի զբաղմունք դարձած խաղը ինձ նյարդայնացնում է: Ինչքա՞ն կարելի է պարտվել:

-Մի քիչ կոջակ տուր, Անուշ ջան,- ցածր ձայնով ասաց քեռի Իգորը,- ու ուշադիր էղի, հաստադ դու կհաղթիս:

Զարմանալի բան է ասում քեռին: Մարդ, ում կողքին նստած է եռանդով լեցուն մի երեխա, դժվար թե հաղթի: Ամեն խաղից հետո պետք է ինչ-որ մեկը պարկից հանի թվերն ու հնարավորինս ճիշտ ու հստակ արտասանի դրանք, թե չէ բոլոը կդժգոհեն, որ հենց այդ պատճառով էլ չհաղթեցին: Մեծերի համար այդ կոպեկները նշանակություն չունեն, նրանց համար կարևորը զբաղմունքն է, հենց այդ պատճառով էլ, երբ հայրս է հաղթում, խնդրում եմ իմ փոխարեն էլ գումար դնել, ու կոպեկներս պահում եմ հաջորդ խաղին: Խաղը սկսվեց, և այս անգամ թվերը կարդում էր քեռի Արշակը.

-Տըսնըխինգ, (քեռին Մարտունուց է), տըսնըյոթ:

Մի քանի թվերից հետո ես էլ գոռացի՝ սպասում եմ: Ինչքան էի ուզում գոնե մեկ անգամ ասել այդ արտահայտությունը, ու հանկած դուրս եկավ իննսուն թիվը, որը վատ թիվ է բոլորի համար, բայց ինձ հաջողություն բերեց: Ես վերցրի ինձ հասանելիք գումարը և որոշեցի այլևս չխաղալ:

Այդ պահին փողոցից շների բարձր հաչոց լսվեց: Դա, իհարկե, չէր նշանակում, որ գյուղ՝ Ներքին Գետաշեն,  սարերից գայլեր են իջել: Նախ, որովհետև սարերը չափազանց հեռու են, և հետո էլ՝ կովերը դժվար թե գայլերի ճաշակով լինեն: Բոլոր երեխաները, այդ թվում և ես, վազեցինք պատուհանի մոտ, բայց ոչինչ չէր երևում, իսկ հաչոցը շարունակվում էր: Ես հասկացա, որ դեռ երկար ժամանակ մեր հյուրերը տուն չէին գնա, այսինքն՝ հետաքրքիր պատմությունները դեռ առջևում էին:

Ծերացած երջանկություն

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Խլղաթյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Խլղաթյանի

Շատ եմ մտածել, թե ինչ է պետք մարդուն երջանիկ լինելու համար և հասկացել եմ՝ միայն լավ ընտանիք ու կամեցող հարազատներ:

Երջանիկ ընտանիք ունեն Հռիփսիմե տատիկը և Արարատ պապը: Նրանք արդեն 60 տարի է, ինչ ամուսնացած են:

-Տատ, ո՞նց ամուսնացաք:

-Էն ժամանակ ծնողները իրենց երեխաներին ամուսնացնելիս հարց չէին տալիս՝ իրենց տղան կամ աղջիկը ուզում է ամուսնանալ տվյալ մարդու հետ, թե ոչ: Որոշումը կայացնում էին ծնողները, և աղջիկը ընդհանրապես իրավունք չուներ հակաճառել իր ծնողներին: Մեր ամուսնությունը պատահական է եղել, ջիգեր ջան: Ես Արարատից տարիքով եմ, 3 տարի մեծ եմ իր վրա:

-Իսկ ինչպե՞ս տեղի ունեցավ ձեր հարսանիքը:

-Մենք ամուսնացանք 1956 թվականի հուլիսի 8-ին: Հարսանիքը գիշերը եղավ: Փոքր հարսանիք էր, որովհետև Արարատի ընտանիքը այդ ժամանակ չունևոր էր: Չունեին այնքան, ինչքան որ պետք էր, բայց իմ ծնողները հարմարվեցին նրանց հետ:

-Տատ, բա քանի՞ երեխա ունեցաք:

-Ունեցա 7 երեխա՝ 3 տղա և 4 աղջիկ: Ունեմ 21 թոռ, 12 ծոռ և 2 թոռնիկի էլ սպասում եմ:

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Խլղաթյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Խլղաթյանի

Հռիփսիմե տատիկի հետ զրուցելուց հետո որոշեցի նրա որդուն էլ մի քանի հարց տալ:

-Մի փոքր կպատմե՞ք Արարատ պապի կյանքի մասին:

-Հայրս շատ ծանր կյանք է ունեցել: Երբ մեր տարածքում ժողովուրդը սովի էր մատնվել, նա իր երկու քույրերի և մոր հետ գնացել էր Իջևան, իսկ հայրը մասնակցում էր պատերազմին:

-Պապիկը քանի՞ լեզվի է տիրապետում:

-Պապը խոսում է վրացերեն, դե, ռուսերենի մասին խոսք չկա՝ ամբողջ կյանքը անցկացրել է Մոսկվայում: Իսկ հայերեն ամենից լավ գիտի:

Առաջին իսկ վայրկյանից, որ գտնվում էի Հռիփսիմե տատիկենց տանը, նկատեցի, որ Արարատ պապը, նստած սեղանի մոտ, անընդհատ գրում է: Երբ մոտեցա, նկատեցի, որ նա խաչբառ է լրացնում: Հետաքրքիրն այն էր, որ պապը գրում էր ձախ ձեռքով: Նա շատ գեղեցիկ և տարբերվող ձեռագիր ուներ: Արարատ պապը շատ խելացի մարդ է, նաև ստեղծագործում է, ունի շատ բանաստեղծություներ՝ գրված տարբեր թեմաներով: Հնարավորություն ունեցա նաև ուսումնասիրել այդ բանաստեղծությունները և մի քանիսն անգամ գրի առնել.

Քնար չունեմ՝ երգեմ երգով,
Երգեմ՝ բոլորն իմանան,
Սիրտս բացեմ լիքը վերքով
Դարդիս անեմ մի դարման:

Հիացմունքս շատ մեծ էր, չէ՞ որ նրանք ամուր ընտանիք ունեն ու օրինակ են ծառայում իրենց սերունդներն:

Երջանկությունը ծերանում է, բայց երբեք չի մահանում:

lilit harutyunyan lchshen

Ոչ պակաս կարևոր բան

Հաճախ մամուլում հանդիպում եմ այնպիսի նյութերի (խոսքը 17.am-ի մասին չէ), որ կարդալուց նյարդային համակարգս ամբողջովին տակն ու վրա է լինում: Ես շատ եմ սիրում հայոց լեզուն։ Երևի պատճառն այն է, որ մեր ուսուցչուհին յուրահատուկ կերպով է բացատրում դասերը: Տառասխալներ, սխալ կետադրություն, օտարաբանություններ… Հայերենում ավելի քան 250.000 բառ կա: Զարմանում եմ, թե ինչպես կարելի է թողնել սեփական լեզուն և օգտվել անհայտ ծագման բառապաշարից:

Արդեն հինգ ամիս է, ինչ թղթակցում եմ 17.am-ին ու վստահ կարող եմ ասել, որ 17.am-ը տարբերվում է մյուս բոլոր կայքերից: Այստեղ նյութերը գրվում ու հրապարակվում են գրական հայերենով, բայց նաև պարզ ու անմիջական ոճով:

Մտածում եմ. ինչո՞ւ խմբագրություններում չկան խմբագիրներ, սրբագրիչներ, որոնք եթե անգամ լրագրողները սխալներ են անում, հրապարակելուց առաջ կարդան, ուղղեն: Չէ որ ընթերցողները, մանավանդ եթե երեխաներ են, սխալ գրված բառերի ու նախադասությունների պատճառով հետագայում իրենք էլ այդպես են գրում՝ համոզված, որ ճիշտը դա է: Մարդու բնույթն է այդպիսին՝ ունեցածը չգնահատել, մինչև այն պահը, երբ կորցնում է:

hasmik vardanyan

Սերիալներին համընթաց

Իչա, Տապասիա, Չակոր, Քուշի, ինչո՞ւ չէ՝ Արնո, Ռուշանյան, Քարամյան, անընդհատ լսվող անուններ: Երևի արդեն հասկացաք, թե ինչի մասին եմ ուզում գրել`այո՛, սերիալների՝ ինչպես հնդկական, այնպես էլ՝ հայկական: Իմ կարծիքով սերիալները ստեղծված են ժամանակ սպանելու կամ պարապությունը փարատելու համար: Մարդկանց մի մասն ուղղակի ապրում է սերիալներով: Հայաստանում հնդկական կինոարտադրությունն ավելի մեծ փառք է վայելում, քան հայկականը: Լա՛վ, ինչևէ, շարունակեմ: Տեղափոխվենք Հնդկաստան․հնդկական սերիալներում շատ է աբսուրդը: Բոլորս էլ նկատած կլինենք, որ այսպես կոչված՝ կինոյի միջի տղան, ինչպիսի իրավիճակում էլ գտնվի՝ մի քանի օր քաղցած, ծեծված, երբ աղջիկը հայտնվում է, ինչ-որ գերբնական ուժ է ծնվում տղայի մեջ, ու կապ չունի այդ պահին իշխողն ով էր, կամ ում ձեռքում էր զենքը, արձակում է ամուր կապված շղթաններն ու փրկում աղջկան: Լա՛վ, հասկացանք, որ սերիալ է, կարող է և մի փոքր էլ չհամապատասխանի իրականությանը, բայց այսքա՞ն:

Վերադառնանք Հայաստան: Հայկական սերիալներում կան անհավանական իրավիճակներ, բայց երևի դրանք շատ ավելի քիչ են: Հայկական սերիալներում ամեն ինչ շատ միապաղաղ է: Դեպքերը շատ դանդաղ են առաջ գնում: Օրինակ, եթե տեսել ենք առաջին սերիան ու հետո 40 սերիա չենք տեսել, հետո նայենք հաջորդը՝ այնպիսի տպավորություն կստեղծվի, որ սայլը տեղից չի շարժվել: Բայց գիտե՞ք հետաքրքիրն այն է, որ երկու տեղում էլ կան բացասական կողմեր, բայց կարծում եմ, որ հնդկականը ավելի բարձր մակարդակի վրա է:

Գրում եմ այս մասին, բայց զգում եմ, որ չեմ կարողանում ավարտել մտքերս: Մտածում եմ․ «Ինչո՞ւ գրեցի այս մասին»,- և ինքս ինձ պատասխանում․

-Երևի այն պատճառով, որ ես էլ իմ ավանդը ունենամ սերիալային քննարկումներում:

Artyom Avetisyan

Դեպի արմատներ

Վերջերս ankakh.com կայքում մի հոդված էի կարդում լրագրող Նաիրի Հոխիկյանի մասին, որը մեր համագյուղացի է, Լիճքից, և հանդիպեցի այսպիսի տողերի.

«2014 թվականն էր: Ավելի քան 5000 կմ շրջել էի Արևմտյան Հայաստանի տարբեր բնակավայրերում, հանդիպել բազմաթիվ հայերի հետ: Մուշ քաղաքում ուշ երեկոյան հանդիպեցի մի խումբ էթնիկ հայերի, որոնց մեջ կար նաև մի քուրդ տղամարդ: Իսմայիլ անունով այդ մարդն ասաց, որ իր կինն է հայ, 1984-ից փնտրում են նրա ազգականներին, որոնց նախնիները, հնարավոր է, փրկվել են Ցեղասպանության տարիներին»,- պատմում է Նաիրին: Հաջորդ օրը միասին գնում են Իսմայիլի տուն: Նաիրին միանգամից նկատում է, որ Իսմայիլի կինը` 50-ամյա Սուսլին, նման չէ ո՛չ թուրքի, ո՛չ քրդի, հայի արտաքին ունի: Խոսելու ընթացքում էլ թուրքերենի մեջ մի քանի անգամ օգտագործում է «բոյիդ մեռնիմ» արտահայտությունը: «Իմ հարցին պատասխանեց, թե դա լսել է իր հայուհի տատից, չգիտի բացատրությունը, գիտի միայն, որ դրական իմաստ ունի, հարազատներն են իրար այդպես դիմում»: Քիչ անց սենյակ է մտնում Սուսլիի 20-ամյա դուստրը, և Նաիրին այնքան է նրան նմանեցնում իր զարմուհուն, որ քիչ է մնում` հենց նրա անունով դիմի աղջկան: Սուսլին էլ արձագանքում է, թե Նաիրին էլ շատ նման է իր որդուն, որն այդ ժամանակ Ստամբուլում էր: Սակայն դա ընդամենը առաջին տպավորություն էր, որին ոչ ոք լուրջ ընթացք չէր տա, եթե Սուսլին չպատմեր իր նախնիների պատմությունը: «Սուսլիի հարազատները Ցեղասպանության զոհ են դարձել: Բինգյոլի Կնծու գյուղում բոլորին ողջ-ողջ այրել են սեփական տների մեջ: Ողջ է մնացել միայն հայրական կողմի պապը, որն այդ ժամանակ երջանիկ պատահականությամբ գտնվել է Ստամբուլում և թաքնվելով նկուղներում` կարողացել է փրկվել, իսկ ամիսներ անց, երբ վերադարձել է հայրենի գյուղ, գտել է միայն ավերակներ, նույնիսկ ընտանիքի անդամների դիակները չի տեսել: Ամուսնացել է նույնպիսի պատահականությամբ փրկված հայուհու հետ, քրդի անվան տակ ապրել Մուշում: Ծնվել է որդին, հետո՝ Սուսլին և նրա եղբայրները, քույրերը»: Սուսլիի քուրդ ամուսինը խոստովանում է, որ միշտ հոգու պարտքն է համարել օգնել կնոջը՝ գտնելու ազգականներին, գուցե դրանով կարողանա փարատել այն վիշտը, որը նաև իր ազգակից քրդերի ձեռքով է հասցվել սիրելի կնոջը: Հետո Սուսլին պատմում է, որ իր նախնիները Բինգյոլ են գաղթել Ալաշկերտից 1810-ական թվականներին: Նախապապի անունը Ղազար է եղել, որն ունեցել է 3 որդի, իսկ ճանապարհին ծնվել է չորրորդը: Բինգյոլում Ղազարի ընտանիքն ապրել է մինչև 1828 թվականը: Ռուս-պարսկական Թուրքմենչայի պայմանագրից հետո Ղազարը վերցրել է իր որդիներից Հակոբին ու Վարդանին ու գնացել Արևելյան Հայաստան, հաստատվել Ալաշկերտին շատ նման վայրում: Ղազարի երկու ավագ որդիները՝ Մանուկն ու Մարտիրոսը (Մարտոն), մնացել են Բինգյոլում (Սուսլին Մանուկի հետնորդն է): Ավելի մանրամասն զրույցի ժամանակ Նաիրին հանկարծ մի շարք համընկնումներ է նկատում Սուսլիի ու իր գերդաստանների պատմություններում: «Իմ՝ Հոխիկյանների պատմությունը նույնն է, նույն անունները, նույն թվականները, նույն վայրերը: Ղազարը հաստատվել է ՀՀ Մարտունու շրջանի Լիճք գյուղում, որը բացի նրանից, որ ունի հրաշք բնություն, նաև շատ նման է Ալաշկերտի տարածաշրջանին: Ղազարի որդիների՝ Սուսլիի նշած անունները ևս համընկնում են. ես մեր Ղազարի կրտսեր որդու՝ Հակոբի ճյուղի շարունակությունն եմ: Ստացվում է՝ եթե կա ազգակցական կապ, ապա Սուսլիի և իմ վեցերորդ սերնդի պապերը եղել են հարազատ եղբայրներ, մեկը մնացել է Բինգյոլում, մյուսը եկել է Արևելյան Հայաստան… Մի խոսքով` հուզումնալից հայացքներ, գրկախառնություն, արցունքոտ աչքերով բաժանում»:

Ինձ շատ հետաքրքրեց այս պատմությունը, և ես փորձեցի ավելի մանրամասն տեղեկանալ նրա տոհմի մասին: Զրուցեցի նրա հորեղբոր աղջկա՝ Արաքս Հոխիկյանի հետ, ով իմ ուսուցչուհին է:

-Ընկեր Հոխիկյա՛ն, Նաիրին դժվարությա՞մբ գտավ իր ազգակցական կապերը, ինչպե՞ս ստացվեց: Դուք և Ձեր ընտանիքը ինչպե՞ս վերաբերվեցիք դրան:

-Ինչպես գիտես, Նաիրին 2010 թվականին է Արևմտյան Հայաստան գնացել, և այն բացառիկ լրագրողներից է, ով գնում է հետքերով և անպայման հասնում նպատակին: Երբ 2014 թվականին Նաիրին կրկին Արևմտյան Հայաստանում էր, հայրիկս հեռախոսազանգով մշտապես կապ էր հաստատում Նաիրիի հետ, և շատ զարմացանք, երբ ասաց, որ հանդիպել է մարդկանց, ովքեր հնարավոր է, որ մեր արյունակիցները լինեն: Սկզբում կասկածելի էր թվում, հոգու խորքում ուզում էի հավատալ, բայց հավատս չէր գալիս:

Որոշ ժամանակ անց Նաիրին նորից է հանդիպում այնտեղ հանդիպած մի կնոջ՝ Սուսլիին, և որոշում են գենետիկ անալիզ հանձնել, որն էլ հաստատում է արյունակցական կապը: Իհարկե ընտանիքը ոգևորված է, որովհետև նման դեպքեր միայն գրքերում և ֆիլմերում կարող ես հանդիպել, և ինչպես տեսնում ես, այս ամենն իրականություն է:

-Արդյո՞ք անսպասելի էր այդ ամենը ձեզ համար, հաճելի էր, թե՞ զարմանալի:

-Զարմանալիորեն հաճելի էր, որովհետև իմանալով մեր ազգի դաժան անցյալը, սա հրաշքի նման մի բան է:

-Դուք և Ձեր ընտանիքը, նաև Նաիրին, այժմ պահպանո՞ւմ եք ձեր նորահայտ ազգակցական կապերը: Ինչպիսի՞ զգացողություն եք ունենում, երբ լսում եք նրանց մասին:

-Ցավալի է, բայց միայն Նաիրին և իր ընտանիքն է կապը պահում հեռախոսազանգերի և համացանցի միջոցով: Ինձ շատ հետաքրքիր է, թե ինչպե՞ս նրանք կվերաբերվեն մեզ, երբ հանդիպենք, ինչպիսի՞ մտածելակերպ ունեն իրենք, արդյո՞ք հայի գենը դեռ ապրում է իրենց մեջ:

-Իսկ Դուք եթե լինեիք պատմական հայրենիքում ի՞նչ կուզենայիք անել, գտնել նոր ազգականնե՞ր, թե՞ շրջել պատմական քաղաքներով:

-Ես այն երջանիկներից եմ, ով այժմ ձեռքի տակ ունի մի ուղեգիր՝ դեպի Արևմտյան Հայաստան, որը վաստակել ենք «Հայ ասպետ» հեռուստախաղի ժամանակ: Կյանքիս ամենամեծ երազանքներից է եղել տեսնել մեր պապերի երկիրը, զգալ անցյալի շունչը, և այս ամռանը այն իրականություն է դառնալու: Երազանքս է տեսնել Անին, Վանա լիճը, Կարսը, պապերիս երկիր Ալաշկերտը, տեսնել Սուկավետ լեռը, որը ի դեպ՝ շատ նման է մեր Արմաղանին: Ու եթե բախտս բերի՝ հանդիպել մեր ազգական Սուսլիին:

-Ձեր ազգանունը հազվադեպ հանդիպող ազգանուններից է, կարո՞ղ եք մի փոքր պատմել, ի՞նչ ծագում ունի:

-Իսկապես, մեր ազգանունը շատ հազվադեպ է հանդիպում, ու բոլոր Հոխիկյանները վստահաբար կարող եմ ասել, որ բարեկամներ են:

Հոխիկը Ալաշկերտից չի եկել, այստեղ է եկել իր որդի Ղազարը: Ղազարն ի պատիվ իր հայր Հոխիկի՝ իր որդիներին Հոխիկյան ազգանունն է տվել:

-Իսկ կարո՞ղ եք մի փոքր մանրամասնել Ձեր տոհմի ծագումնաբանությունը: Որտեղի՞ց են գալիս ձեր արմատները, ծագումով որտեղի՞ց են:

-Նախնիներս Ալաշկերտից են՝ Բերդ թաղամասից: 1828 թվականի ռուս-պարսկական Թուրքմենչայի պայմանագրից հետո նախապապ Ղազարը վերցրել է որդիներին և եկել Արևելյան Հայաստան։ Ի դեպ, մեր նախապապ Ղազարի սվինը այժմ պահպանվում է մեր տանը: Նրանք հաստատվել են ներկայիս Լիճք գյուղում, որն իր բնապատկերով շատ նման է Ալաշկերտին, նույնիսկ Արմաղանը և Սուկավետ լեռները նմանություն ունեն: Հոխիկյանների տոհմը բավականին մեծ է:

-Իսկ կարո՞ղ եք պատմել մեր՝ լիճքեցիների արմատների մասին: Ինչպիսի՞ ծագում ունեն, որտեղի՞ց և ե ե՞րբ են եկել:

-Գյուղի նախնիներն այստեղ են վերաբնակվել 1829-1830 թթ.՝ գաղթելով Արևմտյան Հայաստանի Բայազետի կենտրոնական թաղամասում տեղակայված Բերդ թաղամասից: Ըստ 1831-1842 թթ. արխիվային տվյալների, Ալաշկերտից գաղթած ընտանիքների թիվը 43 է եղել: Բնակչության ընդհանուր թիվը կազմել է 273 մարդ: Լիճքը շատ հարուստ աղբյուրներ ունի, որը օգնել է զարգացնել տնտեսությունը, վարելահողեր մշակել, նույնիսկ ջրաղացներ ենք ունեցել: Լիճքը մեր տարածաշրջանի եզակի համայնքներից է, որտեղ բնակչությունը կառչած է իր հողին, արմատներին: Ներկայումս բնակչության թիվը մոտ 6000 է:

-Եթե լինեիք Նաիրիի փոխարեն, Դո՞ւք էլ կանեիք այն ամենը, ինչ Նաիրին:

-Արտյո՛մ ջան, Նաիրին անհատականություն է, բացառիկ մարդ և բացառիկ մասնագետ: Ես կվախենայի լինել Նաիրիի փոխարեն, որովհետև երբ ֆիլմերն եմ նայում ծպտյալ հայերի մասին, մտածում եմ՝ ինչպե՞ս է Նաիրին դիմացել այսքան ապրումներին, այսքան մարդկանց կարոտած հայացքներին, որոնք նույնիսկ վախենում են խոստովանել, որ իրենք հայ են: Պատկերացրու՝ ինքը շփվել է այնպիսի մարդկանց հետ, ովքեր մեկ դար վախվորած սպասում են իրենց ինքնության վերադարձին: Դրա համար մեծ կամքի ուժ է պետք: Այնպիսի աշխատանք, ինչպիսին  Նաիրին է արել և անում, դա միայն իրեն է տրված: Ոչ մեկը չի կարող փոխարինել նրան: Իր կատարած աշխատանքն անգնահատելի է: Ես ուղղակի հպարտանում եմ նրանով:

Այս ամենը լսելուց հետո ես նույնպես հպարտանում եմ Նաիրիով։ Հուսամ, որ ես էլ մի օր կբացահայտեմ իմ արմատները։

mariam tonoyan

Կարդալու քո՛ հերթն է․․․

Մի անգամ Սևանի ափին, ես և ընկերուհիս` Սոնյան, ավազներով նկարչություն էինք անում, երբ ձեռքիս կտրուկ շարժումից ավազահատիկները թռան Սոնյայի աչքերի մեջ: Նա երկու ձեռքով ամուր փակեց աչքերը, ապա զայրացած ինձ նայեց: Կռահելով նրա մտադրությունը՝ արագ ոտքի կանգնեցի ու բղավեցի.

-Թե կարո՞ղ ես, բռնի՛ր:

Սոնյան, ով արդեն պատրաստվել էր վազելու, ակնթարթորեն սլացավ հետևիցս: Ես վազում էի ամբողջ ուժով, պարբերաբար հետ նայելով, որպեսզի չափեի իմ ու Սոնյայի միջև եղած տարածությունը: Երբ ևս մեկ անգամ փորձեցի հետ նայել ու հաղթական խոսքերով զայրացնել ընկերուհուս, հանկարծ՝ ոտքս ինչ-որ բանի դիպավ ու վայր ընկա՝ ավազների մեջ: Սոնյան քրքջալով ինձ մոտեցավ, մեկնեց ձեռքը, այնինչ ես, ավազների մեջ ծունկի եկած, թափ էի տալիս ավազը մազերիս ու շորերիս վրայից: Հետ նայեցի ու նկատեցի, որ Սոնյայի ձեռքին ինչ-որ գիրք կար, որը տարակուսանքով դեսուդեն էր շրջում:
-Ի՞նչ է դա,- դժգոհ հարցրեցի ես:
-Այստեղ էր ընկած, սրա պատճառով ընկար,-բացատրեց նա:

-Տո՛ւր, տեսնեմ:

Դա մի տարօրինակ գիրք էր՝ լավ պահպանված կազմով, բայց ցիրուցան եղած ու պոկված էջերով: Կազմին նկարված էր կանաչավուն դեմքի երանգով վախենալու ինչ-որ արարած` սուր ժանիքները աղջկա պարանոցը խրած: Սկզբում սարսափեցինք, հետո սկսեցինք էջերը դասավորել հերթականությամբ: Ոչ մի էջ չի պակասում: Տեսնես ո՞ւմ է պատկանել գիրքը, ինչո՞ւ էին պատռել այն… Գիրքը ռուսերենով էր գրված, իսկ վերնագիրը` «Վամպիրներ»։ Վերադարձրի Սոնյային, թող կարդա:

Արդեն Գավառ էինք վերադարձել, երբ գիրքը ձեռքին Սոնյան մեր տուն եկավ:
-Հիմա կարդալու քո հերթն է: Տարօրինակ է…
-Չլինի՞ հավատացել ես,- ծիծաղեցի ես:
Գիրքն արդեն իձ մոտ էր մնալու: Սկսել էի կարդալ: Սկզբում ամեն ինչ սովորական էր թվում, հետո փոքր ինչ լարվածություն առաջացավ, երբ գրքում ամեն օր մարդիկ էին մահանում, երբ կարդում էի կարմիր աչքերով, գունատ ու արյունով սնվող մարդկանց մասին, որոնք, ինչպես պարզվեց՝ վամպիրներ էին:

Սոնյան չսխալվեց, ես չափազանց դյուրահավատ էի դարձել, կամ էլ հեղինակն էր դիպուկ շարադրել, քանի որ իրոք սարսափում էի որոշ հատվածներ կարդալիս կամ երբ սենյակս էի մտնում ու հայացքս դիպում էր այդ գորշ գրքի կազմին: Գիրքն ավարտելուց հետո վերջապես հանդիպեցի Սոնյային.
-Չէ՛, այնքան էլ վախենալու չէր: Ես ինչ-որ բան եմ պարզել: Կարդա հեղինակի անունը:
-Բ. Օլշեվրի:
-Մեր ժամանակը վատնեցինք հեքիաթ կարդալու վրա: Նայիր, թե ինչ է նշանակում նրա կեղծանունը. «Б»-ն բարոն բառի հապավումն է: Միացնե՞նք իրար: «Болшеври» ինչպես ռուսերենով կլիներ` «Больше ври» (շատ խաբիր) արտահայտության մեջ: Սա էլ քեզ ապացույց:

Իրատեսորեն մոտենալով հարցին՝ փորձեցինք ցրել ի հայտ եկած կասկածները: Բայց, այնուամենայնիվ, չենք հասկանում այն հեղինակներին, ովքեր իրենց գրքերում գրում են երևակայական կերպարներով ամփոփված՝ սարսափազդու դիպաշար: Ի վերջո, գիրքը պետք է ընթերցողին ինչ-որ բան սովորեցնի:

Վերջին ամիսը

Տարին ունի 12 ամիս և 4 եղանակ, և պետք է յուրաքանչյուր եղանակին բաժին հասնի 3 ամիս, բայց բոլորս էլ նկատել ենք, որ ամիսների կեսն անցնում է ձմեռային սպիտակ ծածկոցի տակ: Ու հիմա բոլորը դժգոհում են այս ցրտաշունչ ձմռան մատուցած անակնկալներից:

Արդեն ձմռան երրորդ ամիսն է`փետրվարը, ու այնպիսի տպավորություն է, թե նոր է սկսում ձմեռը…

Ձմեռն իր հետ բերում է շատ դժվարություններ: Հոգսերը շատանում են, հաց վաստակելու հնարավորությունները՝ քչանում: Չեմ սիրում ձմեռը և գուցե երբեք էլ չսիրեմ: Արդեն մի քանի օր է, ինչ եղանակը հուշում է գարնան գալստի մասին: Եվ ես ինքս էլ սպասում եմ գարնան զարթոնքին: Մնում է, որ ցուրտ հոսանքները կրկին չթափանցեն Հայաստան:

hasmik vardanyan

Երեք կյանք

Մանկություն, պատանեկություն, երիտասարդություն. հետաքրքիր օղակներ են, չէ՞:

Մանկություն: Ամենաուրախ, անհոգ տարիները: Երբ ոչ մի լուրջ խնդրի մասին չենք մտածում, երբ մեզ համար հասանելի չեն Հայաստանում տեղի ունեցող ընտրությունները կամ աշխարհի տարբեր ծայրերում տեղի ունեցող իրադարձությունները: Երբ ուղղակի անում ենք այն, ինչ խելքներիս փչում է: Բայց անընդհատ ուզում ենք մեծանալ ու ավելի ազատ լինել, բայց չենք գիտակցում, որ ազատությունն ու մանկությունը կարելի է նույնականացնել, քանի որ կախված չենք ոչ մեկից:

Պատանեկություն: Սա օղակի այն հատվածն է, որտեղ գտնվում եմ ես: Այս հատվածում դառնում ենք ավելի գիտակից, մի քիչ լրջացած, բայց էլի չհասունացած: Ասում են՝ պատանեկությունը ամենավտանգավոր օղակն է: Երբ կարող ես շատ հեշտությամբ ճիշտ ճանապարհից շեղվել: Բայց պատանեկության շրջանում էլի, երանի ենք տալիս, դե երևի, մի մասը մանկությանը, մի մասն էլ՝ նոր եկող երիտասարդությանը:

Երիտասարդություն: Մարդու օնտոգենետիկ զարգացումն է 20-ից մինչև 30 տարեկան: Երիտասարդությունը կապում ենք ընտանիքի ստեղծման, մասնագիտության յուրացման ու շատ շատերի խոսքերով՝ ամենագեղեցիկ տարիների հետ:

Ես դեռ ինձ երիտասարդ չեմ համարում ու չեմ կարող ասել, թե երիտասարդ տարիքում ինչին երանի կտային բոլոր երիտասարդները:

Խոսեցի այս երեք օղակների մասին: Իրականում յուրաքանչյուր մարդ յուրովի է անցնում այս շրջանները: Ամեն մեկն իրեն հատուկ մանկությամբ, արկածներով լի պատանեկությամբ և կարևոր որոշումներով լեցուն երիտասարդությամբ: Բայց իմ կարծիքով, կա մի բան, որը ընդհանուր է, թե՛ այդ օղակների, թե ընդհանրապես կյանքի ընթացքում բոլոր փուլերի համար` բոլորս երանի ենք տալիս անցյալին կամ ապագային:

Եթե ինձ հետ համակարծիք եք կամ հակառակը, խնդրում եմ արձագանքեք:

lilit harutyunyan lchshen

Շրջադարձային հանդիպում

Հարցազրույց 17.am-ի թղթակից Օֆելյա Հովհաննիսյանի հետ, ում հետ ծանոթացել եմ Գավառում կայացած 3-օրյա դասընթացների ժամանակ:

-Ի՞նչ զգացումներ ունեիր, երբ «Մանանա» կենտրոնի ներկայացուցիչները եկան ձեր դպրոց:

-Երբ «Մանանա» կենտրոնի ներկայացուցիչները եկան մեր դպրոց, ես չէի ուզում ներկայանալ սեմինարին, քանի որ չգիտեի, թե ինչի մասին են նրանք պատմելու մեզ: Բայց դեռ շատ չանցած՝ իմ և նրանց մեջ ինչ-որ հարազատ կապող օղակ նկատեցի:

-Ինչո՞ւ որոշեցիր, որ հայտ պիտի ուղարկես։

-Այնքան էի ոգևորվել նրանց պատմություններից, որ որոշեցի սեմինարից անմիջապես հետո հայտ ուղարկել: Եվ չեմ փոշմանել, քանի որ «Մանանան» ինձ ինքնահաստատվելու և իմ մտքերը արտահայտելու հնարավորություն տվեց:

-Ձեր դպրոցից էլի երեխաներ կայի՞ն, որ հայտ ուղարկեցին։

-Այո՛, ընկերուհիս նույնպես ուղարկեց։ Մենք երկուսս էլ նույն օրը հայտ ուղարկեցինք, բայց ցավոք ընկերուհիս չկարողացավ անցնել: Սակայն նա կրկին հայտ է ուղարկել, և ես հուսով եմ, որ այս անգամ կանցնի:

-«Մանանայի» կազմակերպած դասընթացից հատկապես ո՞ր օրն էր հիշարժան քեզ համար։

-Ոչ մի օր չեմ կարող հատուկ առանձնացնել, քանի որ այդ երեք օրերն էլ շատ հետաքրքիր անցան: Յուրաքանչյուր օր նոր բան էինք սովորում: Կային բաներ, որոնց ես ծանոթ չէի, բայց այդ երեք օրվա ընթացքում ես շատ բան հասկացա և սովորեցի:

-17-ի թղթակից լինելը կազդի՞ քո մասնագիտական կողմնորոշման վրա։

-Դեռ չեմ որոշել ինչ մասնագիտություն եմ ընտրելու, բայց կարծում եմ, որ շատ հարցերում լրագրության հետ առնչություն հաստատ կունենամ: Ամեն դեպքում՝ լրագրության բաժինը ինձ համար շատ կարևոր է:

-Իմ կարծիքով 17-ի թղթակից լինելը շատ մեծ հաջողություն է: Երբ դպրոցում իմացան քո այդ մեծ հաջողության մասին ինչպե՞ս արձագանքեցին։

-Երբ արդեն պարզ էր, որ ընտրվել եմ և պետք է դասընթացի մասնակցեմ, դասընկերներս շատ էին ուրախացել, ուսուցիչներս ևս շատ լավ արձագանքեցին, իսկ իմ ուրախությանն ու անհամբերությանը չափ չկար:

-Ի՞նչ փոխվեց քո կյանքում 17-ի թղթակից դառնալուց հետո։

-Իմ կյանքում դրական փոփոխություններ եղան, և խոսքերս կհասկանան նրանք, ովքեր ևս թղթակից են: Ես հիմա կարողանում եմ և հարցազրույց վերցնել, և ճիշտ լուսանկարել, ինչպես նաև տարբեր թեմաներով նյութեր գրել: