-Երեխաներ, այսօր շարադրություն ենք գրելու: Լուսինե, արի գրատախտակի մոտ, գրիր վերնագիրը՝ «Գարուն»: Դե, դուք լուռ նստեք, ես հիմա կգամ:

Ուսուցչուհին դուրս եկավ: Ես արտագրեցի վերնագիրը: Գարուն: Էլի Գարուն: Զզվել եմ: Երբ գարուն բառն եմ լսում՝ պատկերացնում եմ տետրի թուղթը: Ամեն օր գարնան մասին ենք գրում: Ի՞նչ գրեմ: Դե, ի՞նչ պետք է գրեմ: Բնությունն արթնանում է, իսկ արևը շողում է, իսկ տերևները կանաչում են: Չէ, լավ չի:

-Գոռ. Գոռ,- բղավեց Հարությունը,- օգնի:

-Բեր,-մռայլ ասացի ես: Հույս ունեի, թե ձայնիցս կհասկանա, որ ժամանակ չունեմ, բայց նա ուրախ-ուրախ վազեց իմ մոտ՝ թերթիկը ձեռքին:

-Ըհը, մի քիչ գրել եմ: Մի երկու բառ ասա, ավելացնեմ՝ վերջացնեմ:

-Ի՞նչ ես գրել,-հարցրեցի ես:

-Ըհը, լսի՝ գարուն է եկել, տերևները դեղնել են, թռչունները չվել են տաք, հյուսիսային երկրներ:

-Էհ, լավ չես գրել,-բարկացա ես,- լրիվ սխալ:

-Ա-ահ, ոչինչ,- ձեռքերը թափ տվեց Հարութը,- դու կետադրությունը ստուգի:

Ես վերցրեցի և սկսեցի կարդալ, իսկ Հարութը կանգնել էր կողքիս, և ոտքի ծայրով այնպես արագ էր խփում հատակին, ասես Արամ Խաչատրյանի «Սուսերով պարն» էր լսում:

-Վերջ, վերցրու,-ասացի ես և կռացա տետրիս վրա:

Գարուն, դե ի՞նչ գրեմ: Պետք է մի գեղեցիկ բան գրեմ: Այնպես, որ ուսուցիչը հավանի: Այ, օրինակ…

-Գոռ,- հորանջելով խոսեց Դավիթը,- «Գյուղատնտեսությունը արդյունաբերության մեջ» բութո՞վ գրեմ:

-Ի՞նչ արդյունաբերություն:

-Չէ, ուղղակի եմ հարցնում:

-Ինչքան գիտեմ՝ առանց բութի:

Դավիթը շարունակեց գրել: Ես նույնպես: Հինգ րոպե ոչ ոք չէր անհանգստացնում, և ես արդեն գրել էի կանաչ տերևների և խոշոր կաթիլների մասին, երբ վազելով եկավ Վահեն:

-Գոռ ջան, գրածս ստուգի, էլի:

-Ես իմը չեմ գրել:

-Լավ, էլի:

-Տուր, կստուգեմ:

Քիչ հետո ստուգված էր նաև նրա գրավորը, որը ծաղիկների մասին էր:

Այդ պահին դասարան մտավ ուսուցչուհին:

-Բա դուք չե՞ք ամաչում,-ասաց նա,- ձայններդ մինչև առաջին հարկ լսվում է: Հանձնեք գրավորները:

-Գոռ,-հարցրեց Ֆելիքսը,-«զարթոնք» թ-ո՞վ է գրվում:

-Ըհը:

-Տեսա՞ր,-բղավեց նա Ալբերտի կողմը,- իսկ ես ճիշտ եմ գրել:

Տեսնես ի՞նչ կստանամ: Երևի չորս: Հաստատ սխալ կունենամ:

Իսկ պատուհանից դուրս իսկական գարուն էր, այնպիսին, ինչպիսին չի լինում շարադրությունների մեջ:

Գոռ Բաղդասարյան 13տ., 2001թ.

Փետրվարի 18-ից մարտի 4-ը «ԿԱԶԱ» շվեյցարական մարդասիրական հիմնադրամի «Էսպաս» կենտրոնում բացվել է «Լուսանկարչությունն ու Գյումրին» ցուցահանդեսը:  Մինչ ցուցահանդեսի բացումը մենք զրուցեցինք  «Լուսանկարչությունն ու Գյումրին» ծրագրի պատասխանատու Սոնա Անդրեասյանի հետ:  

-Պատմեք Ձեր աշխատանքի մասին, որտե՞ղ եք հիմա աշխատում:

-Աշխատում եմ «Կազա» շվեյցարական մարդասիրական կազմակերպության Գյումրու կենտրոնում: Ցուցադրված բոլոր լուսանկարները արվել են հենց Գյումրիում իրականացվող ծրագրի շրջանակներում: Ծրագիրը կոչվում է «Լուսանկարչությունն ու Գյումրին» և իրակացվում է այնտեղ գործող երեխաների ու դեռահասների զարգացման ծրագրի շրջանակներում: Ես վարում եմ լուսանկարչության դասընթացներ, հիմնական գործունեությունս դա է: Արդեն ինն ամիս է, ինչ աշխատում եմ Գյումրիում, ծրագիրը մեկնարկել է 2016 թվականի հունիսին:

-Ովքե՞ր են մասնակցում դասընթացներին:

-Մասնակցում են հիմնականում դեռահասների զարգացման ծրագրի այն մասնակիցները, ովքեր ցանկացել են նաև հաճախել ֆոտոյի դասընթացներին:

-Ինչպե՞ս առաջացավ ցուցահանդես կազմակերպելու գաղափարը:

-Ցուցահանդեսից խոսելուց առաջ, պետք է խոսեմ ծրագրի սկզբնական նպատակի մասին: Ծրագիրը կոչվում է «Լուսանկարչությունն ու Գյումրին», որովհետև տասնամյակներ շարունակ, երբ խոսում էին Գյումրու մասին, ասում էին, որ այն արվեստի ու արհեստի քաղաք է: Եվ այդ արվեստների շարքում, իհարկե, իր տեղն ունի նաև լուսանկարչությունը: Առհասարակ, եթե Հայաստանում խոսենք լուսանկարչության ստեղծման ու զարգացման մասին, պետք է նշենք հենց Գյումրի քաղաքը, քանի որ առաջին լուսանկարիչները և լուսանկարչատները հենց Ալեքսանդրապոլում են եղել: Ծրագրի նպատակներից մեկն էլ այն է, որ փորձենք Գյումրիում լուսանկարչական կյանքի ակտիվացմանը նպաստել, մարդկանց մոտ հետաքրքրություն առաջացնել այդ արվեստի նկատմամբ: Քանի որ լուսանկարչությունը հիմա շատ տարածված է, ծրագրի նպատակներից դարձավ նաև երեխաներին ցույց տալ, թե որն է գեղարվեստական լուսանկարչությունը: Այսինքն՝ լուսանկարների տեղատարափից կարողանալ առանձնացնել գեղարվեստական լուսանկարները և հասկանալ, թե ինչ չափանիշներով դրանք կարող են համարվել գեղարվեստական: Ծրագրի շրջանակներում մենք ուսումնասիրում ենք լուսանկարչության ստեղծման ու զարգացման պատմությունը, թե ինչ փուլեր է այն անցել, ինչ ժանրեր կան, ինչ լուսանկարիչներ կան: Ընթացքում նաև լուսանկարներ ենք անում՝ ըստ հանձնարարությունների: Օրինակ՝ եթե ուսումնասիրել ենք դիմանկարի ժանրը, դիմանկարներ ենք անում:

Ցուցահանդեսը ծրագրի այս փուլի վերջնակետն է: Այստեղ ներկայացված է 4 ամսիների աշխատանքներից կազմված ժողովածուն, ցուցադրված են առաջին խմբի երեխաների լուսանկարները (կան մի քանի խմբեր): Գյումրիում հիմա կա նաև մեկ այլ խումբ ավելի մեծերի՝ ուսանողների համար:

-Ինչ դժվարություններ են եղել թե՛ Երևանից Գյումրի տեղափոխվելու, թե՛ զուտ աշխատանքի հետ կապված:

-Դժվարություններ մտաբերել չեմ կարողանում, որովհետև երբեք դրանցից չեմ վախեցել: Իսկ Գյումրին շատ եմ սիրում, հակառակ դեպքում հիմա այնտեղ չէի լինի: Մի քիչ բարդ է մեծերի հետ աշխատելը, քանի որ նրանք արդեն ինչ-որ պատկերացումներ ունեն լուսանկարչության, կյանքի վերաբերյալ, դժվարությամբ են ընդունում քո ասածը: Իրենք արդեն իրենց մտքերն ունեն, իսկ դու գալիս ու ասում ես, որ մի որևէ բան իր մտածածի պես չէ, կարող է ուրիշ ձևով էլ լինել: Հատկապես գյումրեցիները դժվարությամբ են ընդունում դա, քանի որ մի քիչ համառ են: Իսկ փոքրերի հետ լավ է այն, որ դեռ ձևավորման փուլում են գտնվում ու հենց այդ ժամանակ էլ դու խոսքով կարողանում ես ներազդել նրանց ձևավորման վրա:

-Ի՞նչն է Ձեզ ոգևորում կամ թևեր տալիս այս աշխատանքում:

-Թևեր է տալիս այն, որ դու փորձում ես երեխաների հետ կիսվել այն փորձով ու գիտելիքներով, որն ունես այդ բնագավառում, և նրանք դրան արձագանքում են: Քո աշխատանքի արդյունքը ինչ-որ չափով տեսնում ես: Ինձ համար շատ կարևոր է, որ երեխաները առաջին հերթին մտածել սովորեն և պատասխանատվության զգացում ունենան այն աշխատանքի հանդեպ, որն անում են: Այսինքն՝ երբ լուսանկարում ես, հասկանաս, թե ինչ միտք ես դրել լուսանկարի մեջ, ինչ ես փորձում դրանով ասել: Հիմա, երբ ցանկացած ինֆորմացիա շատ հասանելի է դարձել, մարդիկ սկսել են իրենց գործի արժեքը չզգալ, անընդհատ վերցնողի ու պահանջողի դերում են: Պետք է կարողանաս նաև ինքդ կյանքին ինչ-որ բան տալ՝ միայն վերցնելու ու պահանջելու փոխարեն: Ինձ համար գլխավոր նպատակ է եղել այն, որ երեխաները հասկանան, որ եթե քաղաքում կա որևէ խնդիր, իրենք էլ կարող են այդ խնդրին ինչ-որ կերպ արձագանքել:

-Ի՞նչ ապագա պլաններ ունեք:

-Դեռևս բոլոր պլաններս կապված են այս ծրագրի հետ, շարունակելու ենք աշխատանքները: Հաջորդ ցուցահանդեսը կլինի երևի հունիսին: Սեպտեմբերից արդեն կաշխատեմ մեկ այլ ծրագրով, արդեն երաժշտական:

-Ի՞նչ տվեց Ձեզ այս ծրագիրը, նախկինում փորձ ունեի՞ք երեխաների հետ աշխատելու:

-Երեխաների հետ աշխատելու փորձ ունեցել եմ միայն կոնսերվատորիայում սովորելու տարիներին: Բայց դա էլ երաժշտական փորձ էր, մեր դասընթացներից մեկն էր: Այդ ժամանակվանից էլ զգացել եմ, որ երեխաների հետ աշխատել շատ եմ սիրում: Աշխատանքը, իհարկե, շատ բան է տալիս: Նույն հարցի շուրջ երեխաները կարող են շատ տարբեր կարծիքներ ու պատկերացումներ ունենալ: Երեխաների հետ շփումը շատ զարգացնում ու շատ հարստացնում է:

-Քանի՞ հոգի է մասնակցել դասընթացներին:

-Ընդհանուր՝ մոտ 15 հոգի, բայց հիմնական հաճախող երեխաները 9-10 հոգի են: Այս ցուցահանդեսին ներկայացված են 7 հոգու աշխատանքներ:

-Երեխաները մասնակցո՞ւմ են ֆոտոների ընտրությանը:

-Ֆոտո անելուց հետո, մենք միշտ ամբողջ խմբով նստում, նկարները հերթով նայում և քննարկում ենք՝ որ ֆոտոն է լավը, որը՝ ոչ, և ինչու: Այդպես էլ լուսանկարներն են ընտրվում, որոնք նաև գնում են արխիվ: Այս անգամ ընտրությունը այդպես ենք կատարել:

-Հիմնականում ի՞նչ են սիրում նկարել երեխաները:

-Տարբեր նախասիրություններ ունեն: Կան մարդիկ, ովքեր սիրում են դիմանկարներ անել, կամ բնանկարներ: Երեխաներից մեկը՝ Արփին, կարծում եմ դոկումենտալ ֆոտոյով կարող է զբաղվել հետագայում, քանի որ սիրում է ուսումնասիրել, տնտղել ամեն ինչ:

-Ցուցահանդեսը ի՞նչ թեմայով է:

-Կոնկրետ ուղղվածություն կամ թեմա չկա, որի շուրջ աշխատել են երեխաները, ներկայացված են հավաքական աշխատանքներ: Այդ պատճառով էլ ցուցահանդեսը կոչել ենք հենց ծրագրի անունով՝ «Լուսանկարչությունն ու Գյումրին»:

Ցուցահանդեսին մասնակցում էին նաև լուսանկարների հեղինակները, որոնց հետ նույնպես զրուցեցինք:

-Ես Արսենն եմ, ինձ համար լուսանկարչությունը ավելի շատ բացահայտում էր: «Կազա» հիմնադրամում շատ խմբակների էի հաճախում: Սկսեցի հաճախել նաև լուսանկարչության և շատ մեծ բացահայտումներ արեցի: Հիմա ես գիտեմ, թե ինչ է գեղարվեստական լուսանկարչությունը, աշխատում եմ և փորձում եմ արդյունք ստանալ: Խմբակին հենց սկզբից չեմ հաճախել, եկել եմ կեսից ու հիմա հույս ունեմ լրացնել բաց թողածը: Իմ սեփական ֆոտոապարատը չունեմ, լինում է՝ ընկերներից եմ վերցնում, կամ բարեկամներից: Կարծում եմ, ֆոտոապարատը այդքան էլ կարևոր չէ, ինչքան գաղափարը, որը դու փորձում ես ներկայացնել: Իսկ ֆոտոապարատը միայն որակն է ապահովում:

-Ես Անի Հմայակյանն եմ, 14 տարեկան: Սկզբում լուսանկարչության դասընթացին մասնակցելը ուղղակի զբաղմունք ու հետաքրքրասիրություն էր, չէի էլ մտածում, որ կարող եմ շարունակել ու հետագայում ցուցահանդեսի էլ մասնակցել: Դասընթացներին հաճախելուց մեկ շաբաթ հետո արդեն հասացա, որ լուսանկարչությունը այն չէ, ինչ բոլորն են մտածում: Այն մի ուրիշ աշխարհ է, որտեղ ամեն ինչ յուրահատուկ է: Լուսանկարչությունը արդեն իմ կյանքի անբաժանելի մի մասն է դարձել, և ինչ էլ լինի, ես չեմ մոռանա այն աշխատանքը, որը կատարեցինք մենք: Իմ բոլոր լուսանկարները ունեն մի նմանություն՝ խոսքի ազատության գաղափարը: Սիրում եմ նկարել սև ու սպիտակ, որովհետև այդպես ավելի ցայտուն է երևում լուսանկարի իմաստը:

-Ես Անգինն եմ, ծրագիրն ինձ տվել է նոր հայացք, նոր պատկերացումներ: Դասընթացներից առաջ լրիվ ուրիշ կերպ էի վերաբերվում առօրյայիս, շրջապատիս, իսկ հիմա ուրիշ աչքերով եմ նայում այդ ամենին: Լուսանկարներիս հիմնական գաղափարը ազատությունն է: Նկարում եմ սև ու սպիտակ, որովհետև կարևորում եմ իմաստը և ոչ թե գույնը:

-Ես Հովհաննեսն եմ: Մինչ լուսանկարչության դասընթացները, արդեն հաճախում էի «Կազա» կենտրոն: Սիրում եմ լուսանկարչությունը, որովհետև այն հնարավորություն է տալիս շատ պահեր անմոռաց դարձնել, կանգնեցնել ակնթարթը ու ավելի հետաքրքիր դարձնել: Ավելի շատ սիրում եմ դիմանկարներ անել:

-Ես Արփին եմ, 13 տարեկան եմ: Ավելի շատ սիրում եմ նկարել կենդանիների, քան մարդկանց: Շատ վաղուց լուսանկարչության խմբակ էի փնտրում, որ հաճախեմ, մայրիկիս միշտ խնդրում էի ինձ տանել տարբեր ցուցահանդեսների: Երբ բացվեց լուսանկարչության խմբակը, շատ ուրախացա: Բացի գիտելիքները, այն ինձ տվել է նաև շատ լավ ընկերներ:

-Ես Լուսինեն եմ, 14 տարեկան: Լուսանկարներս արել եմ Գյումրիում: Ես էլ մինչ խմբակի բացվելը հաճախում էի «Կազա»: Երբ իմացա խմբակի մասին, շատ հետաքրքրված էի: Սկսեցի հաճախ կառույցներ, քան բնություն: