Գյումրիում գրախանութներ չկան: Դե, իհարկե, կան այնպիսիները, որոնցում գեղարվեստական գրականությունից մի 4 օրինակ (ամենաշատը) դրված է, այն էլ՝ գովազդելու համար: Եղածն էլ՝ Կոելյո, Հեսսե: Տպավորություն է, թե գյումրեցիք միայն այդ երկու հեղինակներին գիտեն: Մի խոսքով, եթե դու գյումրեցի ես և ուզում ես գիրք գնել, ապա պիտի գնաս Երևան, գրախանութներից գնես, կամ ընկերներիցդ մեկին խնդրես, որ գնի և ուղարկի։ Մինչդեռ, իսկական գրքամոլի համար գիրք գնելը սրբազան ծեսի պես մի բան է, հատկապես նոր հրատարակված գրքերի դեպքում: Իհարկե, եթե գրախանութ չկա, բնականաբար, չկան նաև գրքի շնորհանդեսներ և նմանատիպ այլ միջոցառումներ: Քաղաքի կենտրոնում՝ հրապարակ տանող ճանապարհին, կա մի բուկինիստ-պապիկ: Նա հնամաշ գրքեր է վաճառում, ըստ երևույթին՝ օրվա հացի համար, որովհետև ամբողջ օրը էդտեղ կանգնած է ու դժվար դրանից բացի այլ աշխատանք ունենա: Անցնող երիտասարդները անցնում են՝ հարցնում նոր թարգմանված ու տպագրված գրքերից, ու խեղճ պապիկը ուսերն է թոթվում: Ունեցածը՝ ԽՍՀՄ գրական ժառանգություն է։ Գրքեր, որոնք բոլորի տանն էլ կան, դրանցից շատերն արդեն թվային տարբերակներ ունեն, իսկ մարդիկ չեն վճարում մի բանի համար, որի անվճարը համացանցում կա:

Մի անգամ պապիկ-բուկինիստից նոր տպագրված մի գրքի մասին հարցրեցի, ասաց՝ չունի ու մի ուրիշ գիրք առաջարկեց, որը հոգեկան ծանր ապրումների մասին էր։ Գնեցի 500 դրամով, տարա տուն, կարդացի, պարզվեց՝ ինչ-որ մանկական պատմություն է՝ չստացված Թոմ Սոյեր: Բուկինիստ-պապիկի վրա չեմ ջղայնանում, գիրքը 500 դրամ արժեր, ընդհանրապես, նույնիսկ ամենահիմար գիրքը 500 դրամ արժե… Իսկ գիրք վաճառողը պարտավոր չէ բոլոր գրքերն իրենց սյուժեներով իմանալ, իհարկե՛, պարտավոր չէ նաև ստել, թե գիտի՝ գիրքը ինչի մասին է (բայց սա խնդրի մյուս՝ բարոյական կողմն է):

Իրականում, խնդիրը Հայաստանի ամենամշակութային քաղաքում, մշակույթի ամենահիասքանչ տեսակներից մեկի՝ գրքի և, մասնավորապես, գրքի վաճառքի տարրական կենտրոնների բացակայության մեջ է: Խոսքս գրախանութների մասին է, որտեղ կաշխատեին երիտասարդներ, ովքեր իրոք սիրում են գիրք կարդալ: Գյումրին կարդացող, խելացի մարդկանց քաղաք է, ու հանգամանքը, որ Գյումրու գրախանութներում միայն տետր, գրիչ, շտեմարան ու նոթատետր են վաճառում, մեղմ ասած, անարդար է գյումրեցու նկատմամբ: Դե հիմա պատկերացրեք, եթե Գյումրիում՝ հանրապետության երկրորդ քաղաքում, մշակութային մայրաքաղաքում, գրախանութ չկա, որտեղ 4 անուն գրքից ավել ինչ-որ բան վաճառվի, ապա ի՞նչ է կատարվում հանրապետության հեռավոր մարզերում՝ Սյունիքում, Վայոց Ձորում։ Չէ՞ որ այնտեղ էլ ընթերցասերներ կան: Սա հարց է, որն ինձ, որպես երիտասարդության խնդիրներով հետաքրքրվող անհատի՝ չափազանց հուզում է:

Ինձ հուզող խնդիրները շատ են, ու եթե բոլորը գրի առնեմ, ապա հաստատ մի 300 էջանոց գիրք կդառնա:

Տուն էի վերադառնում, հասել էի արդեն Գյումրու Պարոնյան փողոցին, որտեղ ես ապրում եմ:  Մտածում էի, թե որ խնդրի մասին կուզենայի գրել, հասցրեցի ցեխոտվել, քանի որ կողքովս մեքենա անցավ: Քայլերս արագացրեցի ու ոտքս դրեցի սառույցի վրա, բայց պարզվեց, որ այն ջրափոս էր, որի վրա ուղղակի թեթևակի սառույց կար: Հասկացա, որ այս խնդիրը ինձ ամենահուզողն է տվյալ պահին:

Մեր փողոցն ասֆալտապատած չէ, միշտ կան ջրափոսեր, մանավանդ այս եղանակին, երբ առավոտյան գետինն ամբողջովին պատված է սառույցով, ու հնարավոր է, որ սայթաքես, իսկ ցերեկը այնպիսի մի հեղեղ է, որ ավելի լավ է նավակով հասնել տուն:

Ու այսպես ամեն օր: Երբ հարցնում ես մարդկանց, թե ինչու չեն դիմում, որպեսզի փողոցի վիճակը գոնե մի փոքր բարելավվի, բոլորը գլուխները կախում են ու ասում. «Անիմաստ է, շատ ենք փորձել»:

Մեր գյուղի եկեղեցին կիսաքանդ է, խարխլված: 1926 թվականին տեղի ունեցած երկրաշարժի ժամանակ եկեղեցու գմբեթը թեքվել է: Կոմունիստների օրոք գմբեթը գցել են և թիթեղյա ծածկով ծածկել: Այդ ժամանակ եկեղեցին ծառայել է որպես ամբար, որտեղ լցրել են ցորեն ու գարի: Երբ խորհրդային կարգերը վերացան, եկեղեցին այլևս «ամբար» չէր: Հիմա եկեղեցու թիթեղյա ծածկն էլ չկա: Առաստաղի գերանները կիսակոտրված, կախված են, ինչը շատ վտանգավոր է, ապակիներ չկան: Մեկ-մեկ եկեղեցում պատարագ է մատուցվում: Գյուղացիների մեծ մասը չի մասնակցում: Երևի պատճառը եկեղեցու քանդված վիճակն է:

Ես շատ կցանկանայի, որ համապատասխան մարմինները այս հարցին շուտափույթ լուծում գտնեին, կամ գտնվեր մի բարերար, որը կվերակառուցեր մեր գյուղի եկեղեցին: Գյուղի մեծամասնությունը մկրտված չէ: Եթե եկեղեցին վերակառուցվի, պատարագներ շատ կլինեն, գյուղացիները կգնան եկեղեցի, կմասնակցեն եկեղեցական ծեսերին և այդպես ավելի մոտ կլինեն հոգևոր կյանքին, ինչպես նաև կմկրտվեն:

Ես ծնվել ու առայժմ մեծանում եմ Հայաստանի «կենտրոնում», իհարկե՝ Գյումրիում: Դե, սկսեմ ձեզ ծանոթացնել ինձ հետ: Ես միջին հասակի, խելացի, կրթված, հավեսով տղա եմ, հա ամենակարևորը՝ «չախալ» եմ: Շատ-շատ կսիրեմ սպորտը, հատկապես ֆուտբոլ ու կարատե: Դե, ֆուտբոլ փոքր ժամանակից խաղացել եմ ու սիրել եմ, իսկ կարատեն իմ ապրելակերպիս մի մասն է, զբաղվում եմ երկար ժամանակ ու հասել եմ շատ-շատ բաների ու իմ ամբողջ ներուժս կներդնեմ ավելիին հասնելու համար, «նենց որ, նավսյակի» զգույշ եղեք: Սովորում եմ իրավաբանական ֆակուլտետում ու ապագայում անպայման այդ ոլորտում կունենամ իմ ներդրումը, «նենց որ», օրենքի ոլորտում էլ լավ օգնող կեղնիմ ընկերներիս:

Դե, շատ ակտիվ մարդ եմ, կսիրեմ ծանոթություններ, նամանավանդ աղջիկների հետ, ի՞նչ թաքցնեմ: Էս ամենը սուտ կեղնիր, եթե չխոսեի ընկերասիրության մասին: Մեծ շրջապատ ունեմ, բայց իմ լավ ընկերներս քիչ են, շատ քիչ չէ, բայց կարևորը, իրենք էն մարդիկ են, ովքեր միշտ կողքիս են ու իմ մի մասն են: Ինչ կուզեի ասել՝ եթե դուք հավատարիմ, ընկերասեր, «ջիգյարով» մարդ եք, ուրեմն մենք կեղնինք լավ ընկեր: Շատ կսիրեմ մոտիկներով հավաքվել ու անցկացնել անմոռանալի օրեր:

Լինելով երիտասարդ, մտածում եմ, որ երիտասարդները պետք է շատ ակտիվ լինեն ու մեծ դերակատարում ունենան պետության կառուցման մեջ: Եվ դրա մեջ կարևոր եմ համարում ոչ ֆորմալ կրթությունը, երիտասարդներին տարբեր ոլորտների մեջ ներգրավելը: Ճիշտ է, ներկայումս այս գործում թեթև առաջընթաց կա, սակայն կա լիքը զարգանալու տեղ: Հիմնականում այս զարգացումն էլ տեղի է ունենում Երևանում, իսկ շրջաններում շատ քիչ, հենց դրա համար էլ տեղի է ունենում ներքին արտագաղթ, որը ավելի է վատացնում վիճակը: Այլ զարգացած պետություններում այս ամենը մեծ օգուտ է տվել, և մենք ուղղակի պետք է հետևենք այդ օրինակին, որը միակը չէ:

Ես ճիշտ է, մասնակցել եմ ու մասնակցում եմ շատ ու շատ ծրագրերի ու նմանատիպ բաների, սակայն բոլորը չէ, որ իմ պես են մտածում ու փորձում հաղթահարել դժվարությունները: Եվ հուսով եմ, որ թե ես իմ ներդրումով, թե մյուս երիտասարդները, կկարողանանք լուծել այս խնդիրը, ու բացի Երևանից, այս ամենը կտարածվի ամբողջ Հայաստանով, ու բոլորը տեղերում կներգրավվեն այս ցանցի մեջ, ու կունենանք ամուր երիտասարդություն, ու ապագա կադրեր հայրենիքի համար:

Մշակույթի տան վերանորոգումը մեր գյուղի ամենակարևոր խնդիրներից է: Այնտեղ ունենք դահլիճ և գրադարան, իսկ  գրադարանում՝ շատ գրքեր, սակայն այդ գրքերով հետաքրքրվող մարդկանց մատների վրա կարող ենք հաշվել: Երբ ձմեռ է գալիս, երեխաներն ուրախանում են, մեծերը՝ զբաղվում են իրենց գործերով, սակայն ոչ մեկին չի հուզում այն փաստը, որ ժամանակին գրադարանում էին անցկացնում իրենց օրվա մեծ մասը, իսկ այսօր այնտեղ միայն գրադարանավարուհին է գնում:

Ըստ մեծահասակների պատմածի՝ ժամանակին այնտեղ ասեղ գցելու տեղ չէր լինում: Երևի հիմա մարդիկ գրքերը փոխարինել են համացանցի հետ, դրան զուգահեռ ավելացել է արտագաղթը՝ մարդիկ ընտանիքներով մեկնել են այլ երկրներ, այդ պատճառով այսօրվա դրությամբ գրադարան ընդհանրապես մարդ չի մտնում: Ձմռանը գրադարանում սառնամանիք է, իսկ ձնհալի ժամանակ՝ ջրհեղեղ: Եթե գրքերն էլ քայլել կարողանային, հաստատ կհեռանային մարդկանց անտարբեր վերաբերմունքի պատճառով: Իսկ դահլիճից ոչ մի բան չի մնացել, բեմից՝ միայն հին փայտի կտորներ: Մարդիկ ամեն բան տարել են, նույնիսկ՝ վարագույրները: Իսկ նստարանները տարել ենք դպրոց, որպեսզի նույն բախտին չարժանանան: