Ծաղկելդ իմ առավոտներին
Լուսաբացին մատներս ձգեցի դեպի արևը, աչքերս փակեցի ու արևն առա որպես համբույր: Բացեցի պատուհանս ու առաջին բարևն ասացի Տիրոջս, ինչպես մայրս է անում ամեն առավոտ: Որպես կանոն, տրորեցի աչքերս ու ինքս ինձ ասացի, որ աշխարհում ամենից թանկ պահը ևս մեկ օր լույս տեսնելն է…
Ժամանակն է նայել հայելուն ու խոստովանել, որ ամենից տաք համբույրը ճակատիս ստացածն է` ի նշան հպարտության, ու ամենից ջերմ ապրվածը… Պետք է խոստովանեմ, թե այս իրականությունում իմ բաժին հեքիաթ ստեղծելն է կարևորը, որ չունի ավարտ. ես ունեմ երեք խնձոր ընդամենը, բայց չգիտեմ ումն են դրանք…
-Ինչպես սկսում ես օրդ, այնպես էլ պետք է շարունակես,- ասաց մի աղջիկ` նայելով ծաղկած հայելուն:
Ու երբ երկինքը կգրկի իր բաժին լուսինը, ես կնստեմ աթոռին ու աշխարհին կմատուցեմ օրվա բերքը, ասելով, թե այսօրվա բերքն առողջ է եղել…
Վերջում մոռացա… Այնժամ, երբ ծաղիկները վարսեր էին թվում, ու աստղերն էլ ծածկում էին ուսերս, քամին օրորում էր վարագույրս. երազն ավարտվել է, լուսաբաց է հիմա…
***
Եթե ինձ մեկ ժամով համարեմ հեքիաթասաց, ապա ամենափոքր մարդուկի ականջին կշշնջամ, որ այս կյանք հայտնված ցանկացած արև դառնում է երկրինը, բայց օրերից մի օր ծնունդը հաստատում է երկնքի այն միակի մեջ:
Երբ օրը նոր է բացվում, մենք արագ-արագ սկսում ենք վազել այս սենյակից այն սենյակը: Մեկը նախաճաշն է պատրաստում, մյուսը սանրում է երազներից խառնված գանգուրները, իսկ երրորդը…
Մենք ամբողջ օրվա ընթացքում վազում ենք, երբեմն հանգստանալով մեզ խրախուսում: Իսկ ո՞վ պետք է մեր փոխարեն հասկանա այն, թե ինչու ենք հայտնվել աշխարհում, չէ՞ որ յուրաքանչյուրս առաքելություն ունենք, պտուղ ունենք քաղելու: Հաճախ եմ լսել, որ կյանքդ ավարտին հասնելու ժամանակ ինքդ քեզ պիտի հարցնես, թե ինչ տվեցիր աշխարհին: Ասեմ, որ շատ սխալ ժամանակ են գտել մարդիկ դա իրենց հարցնելու համար, չէ՞ որ շատերը հասկանում են, որ պարզապես ոչինչ ո‘չ թողնում են, ո‘չ էլ տանում: Կուզեի մարդկանց սովորեցնեին այդ հարցն իրենց տալ ամեն օր, որ պակասությունը լցնել ցանկանային:
Օրվա վերջում պիտի հավաքես այդ օրվա քո ապրածը, ծանր ու թեթև անես, գուցե հաճախ բարկանաս քեզ վրա: Շատ սիրում եմ այն մարդկանց տեսակը, որ կարողանում են իրենց թերի արված գործերի կամ կիսատ ասված խոսքերի համար քննադատ դառնալ:
Ամեն գիշեր, երբ պատրաստվում ես ամուր փակել աչքերդ, պիտի հիշես մի բան, որ դու շնորհակալ ես աշխարհին ու պատրաստ ես դառնալ այն մեկը, որն արժանի է օգտվել դրախտի բարիքից…
Ես այս քաղաքինը չեմ
Մի օր կարթնանաս ու կզգաս, որ այս քաղաքում դու անկյուն չունես: Մի օր կարթնանաս իրականության ապտակից` մի կերպ բացելով կարմրած կոպերդ, խառնված շուրջդ կնայես, որովհետև դու սովոր էիր այտիդ միայն համբույրներ ստանալ, որ հազար ու մի «բարի լույս»-ից թանկ արժեն: Ու մի օր կարթնանաս սովորականի պես, ասես այդ ապտակը պիտի լիներ զարթուցիչդ: Դու կհարմարվես քաղաքի լույսերին, բարձր երաժշտությանն ու ոչինչ չասող ծիծաղներին, բայց մի բան կմնա անփոփոխ` դու այս քաղաքինը չես…
Ես այս քաղաքինը չեմ, որովհետև այստեղ ամեն «բարի լույս» սկսվում է մեկ բաժակ սուրճով, իսկ ամեն երեկոն ավարտվում թեյի սեղանի շուրջ: Ես ագահաբար խմում եմ սուրճս ու երազում, որ գուցե այսօր նստվածքի մեջ ձեռքերս տեսնեմ, որոնք առ երկինք էի պարզում, ասես ափերիս մեջ կարող էի պահել անսահմանությունը: Ես ամեն երեկո զգում եմ, թե ինչպես են ոտքերս քարշ տալիս մարմինս. ժամն է թեյելու… Լցնում եմ շաքարավազը բաժակիս մեջ ու մտածում, որ մեր կյանքում էլ կլինի մեկը, ով պատրաստ կլինի ցանկացած պահի շաքարով քաղցրացնել դառնացած օրերը…
Ես իմ քաղաքինն եմ, ուր արցունքներդ կարող ես թաքցնել Որոտանի խորքում ու չմտածես, թե քեզնից պոկված կաթիլները, որ լռության մեջ են իրենց հանգիստը գտնում, ու չմտածես, որ գուցե վերջին հուշերդ ես նվիրում գետին…
Ես այս քաղաքինը չեմ ու երևի երբեք էլ չլինեմ, որովհետև լուսաբացների ու մայրամուտների գերին սուրճի բույրից ճաքած բաժակներին չի կարող սիրել…
Ես այս քաղաքում այլ անուն ունեմ:
Ձմեռ է
Օտարություն
Ձմեռ է… Ցուրտն ու բուքը վրա են հասել: Փողոցներում մարդկային ոչ մի հետք չես գտնի: Կարծես գյուղը պատված լինի հավերժական սառույցով, իսկ այդ սառույցը «հալեցնողներ» են պետք: Չկան այդ «հալեցնողները»: Կարծում եմ, նրանք հիմա դեգերում են օտար ափերում: Ախր, այնտեղի սառույցները արդեն հալեցնողներ կան…
Կրկին քայլում եմ փողոցով: Մարդկային ոչ մի հետք: Գուցե այդ հետքերը ձյան տակ փնտրեմ: Ես հետքեր գտա, բայց դրանք նման չեն մարդկային հետքերի: Դրանք կենդանու հետքեր են: Ահա մի փոքրիկ փիսիկ կծկվել է մեր դարպասի մոտ: Դողում է: Գուցե քաղցած է: Լավ: «Փիսո, փիսո»: Ես կերակրում եմ նրան, նա արդեն չի դողում: Իր համար տաքուկ տեղ է գտել ու ննջում է: Իմ գլխում անընդհատ նույն միտքն է պտտվում. «Ո՞ւր են մարդիկ»: «Դա ամենևին քո գործը չէ »,-ասում է ուղեղս: «Ոչ, քո գործն է»,- ասում է սիրտս: Ասում են` միշտ պետք է սրտին լսել…
Ներս եմ մտնում տուն: Տատիկս նստել է բազմոցին և հայացքը հառել մի կետի: Աչքերը լցված են, շուրջը լռություն է տիրում: Միայն վառարանի կրակի ճարճատյունն է խախտում այդ հանդիսավոր լռությունը: Մի ավելի հզոր ձայն խախտեց այդ լռությունը:
-Տատ, ի՞նչա եղել:
-Է, բալա ջան, խոխորցս մհար եմ մտածըմ: Տեսնես` շտե՞ղ են, հի՞նչ են անըմ, լա՞վ են, թե՞ չէ: Օտարության մեջ ապրիլը փիս պանա, բալաս:
Ահա ինձ այդքան հուզող հարցի պատասխանը: Փաստորեն մարդիկ օտարության մեջ են: Մի պահ հիշեցի փիսիկին: Իմ մտածմունքը խախտեց տատիկիս ձայնը:
-Հեսա տու էլ կմեծանաս, օտարության մեջ կիլես, կգիդաս, էտ հինչ պանա:
Երկուսս էլ լռեցինք:Նորից լսվում էր կրակի ճարճատյունը:Եվ միայն դա էր խախտում մեր հանդիսավոր լռությունը:
Սերը հեռվում… Արարատ
ՄԵՐ ԱՂՈԹՔԸ
Ինչպես բոլոր ընտանիքներում, մեր ընտանիքում նույնպես տոն է տոնածառ զարդարելու արարողությունը: Մենք այդ տոնածառը բերում էինք մեր տան մոտ գտնվող անտառից, քանի որ իմ եղբայրը փոքր էր և չէր կարող մեզ համար տոնածառ բերել: Տատիկս, ես ու քույրս գնում էինք տոնածառ բերելու: Մենք այդ տոնածառը ընտրում էինք ամռանը, երբ տատիկիս հետ գնում էինք մասուր կամ ուրց հավաքելու, կամ էլ կովերին բերելու: Մի անգամ էլ պատահական տուն վերադառնալիս տեսա, որ ինչ-որ մեկը կտրում է մեր տոնածառը, և վազելով գնացի ու տատիկիս ասացի, նա էլ եկավ: Իհարկե, ես ճիշտ էի: Նրանք տարել էին մեր տոնածառը, և մենք ստիպված էինք նորը փնտրել…Հիմա եմ հասկանում, թե ամեն տարի մենք ինչ մեծ վնաս էինք հասցնում բնությանը եղևնի կտրելով: Երևի պատճառն այն է, որ ապրում ենք անտառի եզրին և չենք կարողանում դիմանալ բնական եղևնի ունենալու գայթակղությանը:
Իսկ ամենահետաքրքիրը այս տարվա Ամանորն էր` հեքիաթային հրաշքներով ու սպասումներով լի Ամանորը: Ձյունը պարելով թափվում էր երկնքից, լուսինը լուսավորում էր շրջակայքը, իսկ մենք` ես, մայրիկս, քույրս և եղբայրս գյուղի բարձունքից սղալով ու ընկնելով ձյան մեջ հասնում էինք եկեղեցի, ուր մեզ սպասում էր ամանորյա գիշերային պատարագը:
Ես ու քույրս երգում ենք երգչախմբում, իսկ մայրիկս եղբորս հետ նստել էր եկեղեցում ու աղոթք էր անում: Ես հասկացա, որ նա Աստծուց խնդրում էր մեր երկրին խաղաղություն, մարդկանց առողջություն: Տա Աստված, որ իրականանան աշխարհի բոլոր մայրերի երազանքներն ու սպասումները, թող ոչ մի զինվոր չզոհվի. և ոչ մի մոր աչքերից արցունք չթափվի:
Մենք հավատում ենք Աստծուն և մեծ հույսեր կապում նրա հետ: Սա է Պատարագի խորհուրդը:
Հունվար, 2016
Իմ գյուղը` Դարբաս
Կա՞ արդյոք մի տեղ, որտեղ մարդն իրեն երջանիկ է զգում, ոչնչից չի վախենում, ապահով է, սիրված ու գնահատված: Դա իհարկե, հայրենիքն է և առաջին հերթին հայրենի տունը: Իմ հայրենի տունը իմ գյուղն է:
Իմ Դարբասը (նախկինում Աղվերծ, Ըղվերծ) գտնվում է Սյունիքի գեղատեսիլ բնության մեջ և շրջապատված է հսկա լեռներով: Չգիտեմ ինչու, բայց ինձ միշտ թվացել է, թե այդ լեռները ուս-ուսի տված զինվորներ են, որոնք պաշտպանում են մեզ, և միշտ ակնածանքով ու հպարտությամբ եմ նայել նրանց: Մանավանդ այն սուրբ լեռանը, որին Եղյակ ենք անվանում: Այն միշտ էլ ժողովրդի համար սրբատեղի է եղել, և ժողովուրդը հավատացել է այդ սուրբ լեռան զորությանը:
Տատիկս պատմում է.
-Էն ժամանակ մարդիկ քինում էին Եղյակից քար պիրում, քցում գետը, որ անձրև կյա:
Հիմա էլ Եղյակը սրբատեղի է համարվում, և այնտեղ հաճախ են ուխտագնացություններ լինում:
Մեր գյուղի հրաշալիքներից մեկը մեր եկեղեցին է: Ժամանակին յոթ եկեղեցի ենք ունեցել, որոնք ցավոք չեն պահպանվել: Մեր Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին կառուցվել է 5 տարի առաջ երկու բարերար եղբայրների ջանքերով: Նրանք մինչև հիմա շարունակում են մեր գյուղը շենացնել: Մենք մի կամուրջ ունենք, որին Արզումանի կամուրջ են անվանում: Այն ժամանակին շատ կարևոր նշանակություն է ունեցել: Բարերարները այս կամուրջը վերանորոգեցին:
Գիտե՞ք ինչքան էի ուրախանում այս ամենը տեսնելով, ուրախանում էի, որ մեր գյուղը օր-օրի շենանում է, և ես էլ էի ցանկանում մի լավ գործ անել մեր գյուղի համար` թեկուզ փոքր գործ:
Չէ՞ որ փոքր գործերից է ծնվում մեծ գործը:
Երբ նայում եմ այս բնությանը, այս ծաղիկներին, լեռներին` հասկանում եմ, որ նրանք էլ են կարողանում զգալ ու խոսել: Եվ ո՞վ է ասել, որ նրանք անկենդան են: Հենց նրանց մեջ է ամփոփված իմ գյուղը իր վաղեմի պատմությամբ, գեղեցկությամբ և հրաշալիքներով:
Սեպտեմբեր, 2015
Համարակալված տերևը, որ բաժին հասավ ինձ
Դեղնանարնջագույն նոյեմբեր… Արևը սառնագույն ու նուրբ շողերով փաթաթվեց այգու ամբողջության միակությանը: Աղջիկը մտամոլոր ու փնթի քայլերով հաշվում էր հսկայական այգու երկարությունը: Տերևները՝ դեղին, կարմիր, բայց առավելապես շագանակագույները, նրան ընկերակցում ու օգնում էին… Նրանցից յուրաքանչյուրը դասավորված էր յուրահատուկ կերպով, որոնց ետնամասում աղջիկն ինչ-որ նշումներ արեց ու հեռացավ: Տուն տանող ճանապարհն այնքան տհաճ ու միաժամանակ հեռու էր թվում, որ նա առաջին իսկ պատահած նստարանը դարձրեց իր տունը: Չէ՜, ցուրտ չէր… Տերևները տաքությունն ամբողջությամբ ապահովում էին. Դե՜, էլ ինչ էր պետք երջանիկ զգալու համար. գույներ, մի քիչ ջերմություն ու նոթատետրը…
Անդադար գրում ու ջնջում էր, լացում, իսկ արցունքները միահյուսվելով կապույտին, մաքրում էին կոպիտ տառերը սահուն գույնով:
Մի քանի բառ ընթեռնելի էր. այնպես, հենց, արև, քար…
Փորձեցի նորից ստեղծել ջնջվածը, ու արդյունքում ստացվեց. «Կյանքում հենց այնպես ոչինչ չի լինում, հենց այնպես արևն անգամ չի շողում: Անձրևը նույնպես այնպես չի գալիս, կապույտը կամար չի կապում այնպես, բայց հիշիր՝ կյանքում արև ու անձրև, կանաչ ու կապույտ, քեզ ուղեկցում են «հենցայնպես» ճամփով:
Շարժվիր դու առաջ, առանց «այնպես»-ի, որ կյանքում հանկարծ չբախվես «հենց»-ի:
Ուզում եմ հասնել անծայր արևի ես հենց կենտրոնին
առանց «այնպես»-ի ու առանց «հենց»-ի,
Միշտ պայծառագույն հստակ քայլերով:
Ու հիշի՜ր, աղջիկ, այդ ճանապարհին քեզ կկանգնեցնեն ամենահսկա քարերն այն սուր, բայց դու չընկճվես ու չվախենաս, քայլերդ ամուր կսեղմես գետնին ու կբարձրանաս ու դու կհասնես հենց այն կենտրոնին` ամենաանծայր արևի կողքին…
Աղջիկը փակեց նոթատետրը, հավաքեց իրերն ու հեռացավ:
Ճանապարհին բախվեց դեղնակարմիր, բայց առավելապես շագանակագույն տերևին, ոտքն անմիջապես ետ քաշեց, որ չտրորի… Հետաքրքի՜ր էր, թե ինչու այդքան երանգավոր ու նոր տերևների կողքին հենց դա ընտրեց: Հենց այդ տերևն էր, որ թույլ չտվեց նրան շարունակելու անիմաստ չափումներն ամբողջ այգով: Վերցրեց ու ամրացրեց նոթատետրին: Արևն էլ չէր շողում, նստարանը դատարկ էր, իսկ գետինը համարակալված տերևներով. Այգու ծայրամասում գունավոր աղջկա վերջին շողքն էր, որ չքացավ…
Սիրուն էր, շատ ամեն ինչ, ամեն բան ամեն ինչի ներսում, դրսում էլ: Մեզ մնում է մեր մտքերը համարակալել այնպես, ինչպես աղջիկը՝ տերևները: Մեզ մնում է չվախենալ միայնության զգացումից ու քայլել, իսկ միայնության վախը կանցնի հենց իմ ստեղծած ամենատարբեր գույներն ունենալով գրպանում, հոգում ու ամեն-ամեն տեղ…
Դեղնանարնջագույն նոյեմբեր… Աշնան վերջը ու էլի` ես:
