Լուսանկարը` Անահիտ Բադալյանի

Առհասարակ, մենք՝ մարդիկս, ի՞նչ ենք հասկանում տնից, հողից, բակից, այգուց, քաղաքից, մարզից, վերջապես, երկրից, մինչև չենք լքում: Ոչինչ չենք հասկանում, բարեկամս: Ասում ենք՝ սիրում ենք, գնահատում ենք, հպարտ ենք, բայց մինչև չենք լքում, չենք զգում՝ ինչքան տաք էինք, ինչքան ջերմ էինք, ինչքան ազատ էինք, ինչքան «մենք» էինք մեր տանը, մեր հողում, մեր տեղում, մեր ու միայն մեր անկյունում: Մենք գիտեինք, որ դա մերն է ու ի սկզբանե համարում էինք, որ դա հենց մերն էլ պիտի լիներ: Այն օրվանից, երբ դուրս ենք գալիս, ավելի ենք զգում էդ տեղերի՝ մերը լինելը, որովհետև կարոտ ենք զգում էդ տեղերից, կարոտվում ենք ավելի, քան կարոտում:

Բայց եթե միշտ մնանք էնտեղ, որտեղ տաք է, որտեղ ջերմ է, խաղաղ է ու հարմար, ո՞նց պիտի սովորենք արժևորել էդ ջերմությունն ու ներքին խաղաղությունը: Պիտի դուրս գանք, մարտահրավեր նետենք ինքներս մեզ ու փորձությունների առաջ կանգնեցնենք՝ դիտմամբ, գիտակցաբար, հասկանալով ու պատրաստակամություն ցուցաբերելով՝ էդ փորձությունները հաղթահարելու:

Ու եթե կարողանանք համարձակություն գտնել ինքներս մեր մեջ ու լքենք մեր հարմարավետության գոտին, էլ ավելի կարժևորենք այն, ինչը, հա, ժամանակին այնուամենայնիվ, արժևորել ենք, բայց ոչ այնչափ, որչափ իսկապես հարկավոր էր:

Ես դուրս եմ եկել իմ հարմարավետության գոտուց՝ տասը տարուց ավելի դրա համար պայքարելուց ու ինքս ինձ լիարժեք պատրաստ համարելուց հետո։ Ու հիմա ես զգում եմ, որ սա իմ կյանքի ամենաճիշտ ու վճռական որոշումներից էր։ Ես հեռու եմ իմ ամենասիրելի ու հարազատ մարդկանցից, իմ փողոցներից, որոնցով անգիր ու փակ աչքերով քայլում, վազում էի, իմ ամենամանկական գրադարանի շենքից, իմ լեզվից, բարբառից: Ես ֆիզիկապես հեռու եմ: Իսկ հոգեպե՞ս: Ես ավելի հայ եմ, քան երբևէ կլինեի, ես ավելի կապանցի եմ, քան երբևէ կլինեի, ես ավելի ու ավելի եմ հիանում իմ լեզվով՝ մեր լեզվով, մեր հայոց լեզվով, ու էն մյուս լեզվով, որ ես ավելի լավ գիտեմ բոլորից՝ բարբառովս:

Էս ամենը եղել են ու կան ինձ ձևավորող ու ինձ բնութագրողները: Բայց էս ամենից դուրս՝ ես կարողացել եմ հաստատվել, գտնել ինքս ինձ ու ներքին ներդաշնակություն փնտրել: Ես հասցրել եմ սիրել Իտալիան, հիանալ ոչ ցուրտ, բայց գունավոր աշունով, ծովի մեղեդին դարձնել անբաժան մասս ու երբեմն ականջակալներս հանած քայլել այ այդ կենդանի երաժշտությունը վայելելու համար միայն: Ես հասցրել եմ հարմարվել դպրոցական խիտ ու բարդ գրաֆիկին, հասցրել եմ համոզվել, որ պապան ինձ իզուր չէր տնտեսագիտության մեջ պատկերացնում դեռ էն ժամանակ, երբ ես քնում-արթնանում էի լրագրող դառնալու մտքով, հասցրել եմ շնորհակալ լինել ինքս ինձ, որ ժամանակին չհանձնվեցի երաժշտական դպրոցի բարդ ու ժամանակատար դասերից ու ի վերջո, սովորեցի դաշնամուր նվագել, որովհետև էստեղ իմ ամենամոտիկը երաժշտության սենյակի փայտե պատի հարևանությամբ տեղադրված սև դաշնամուրն է: Ես հասցրել եմ սիրել էս սիրուն ու ճոխ լեզուն, յուրացնել քերականության մի շարք հատվածներ (ամեն բառը գրելիս հայերենիս հետ նմանություն փնտրելով, որովհետև սիրտս հայերեն է խոսում, երգում, գրում, շնչում): Ես հասցրել եմ հարմարվել ասֆալտին, ոչ խորդուբորդ ճանապարհներին ու անբացատրելի հարմարավետ քաղաքային տրանսպորտին: Ես հասցրել եմ շաբաթական երկու անգամ լողի գնալուն ու չմրսել-չհիվանդանալուն հարմարվել: Առավոտյան տնից դուրս գալուն ու երկու րոպե անց քոլեջ հասնելուն եմ հարմարվել: Ես հասցրել եմ փռշտալուց հետո վազել-թեյ դնելուն ու արագ խմելուն հարմարվել, որովհետև որ հիվանդանամ, պիտի ինքս իմ մասին հոգ տանեմ, իսկ ես, գիտե՞ք, ժամանակ չունեմ: Ես հասցրել եմ ինձ UWC Ադրիատիկի ամենաբաղկացուցիչ մասերից մեկը զգալ: Հացրել եմ սիրել մեր ժողովները, հանդիպումները, քննարկումները, ավանդույթները: Հասցրել եմ, հասցնում եմ ու միշտ եմ հասցնելու Հայաստանիս ներկայացուցիչը դառնալ իմ քոլեջում: Հասցրել եմ սիրել իմ սենյակը, իմ անկողինը, իմ գրասեղանն ու ինձ՝ այս ամենի մեջ:

Ես կարոտել էլ եմ հասցնում: Ու դա էնքան բնական է: Այ, եթե չլիներ, անբնական ու անհասկանալի կլիներ: Պիտի կարոտես, որ զգաս՝ կարևոր մարդկանցից ու կարևոր տեղերից հեռու ես: Պիտի հեռու լինես, որ զգաս՝ ինչքան կարևոր են հենց այդ նույն կարևորները: Պիտի հեռու լինես, որ զգան, ինչքան կարևոր ես դու, որ զգան՝ մոտիկ չես ու կարոտեն մոտիկ լինելդ՝ այդպիսով ավելի արժևորելով ներկայությունդ: Բացակայությունդ չի, որ պիտի լինելդ շոշափելի դարձնի, բայց հավատա՝ կընդգծի, կշեշտի, կկարոտեցնի: Հեռախոսի էկրանը միշտ պատնեշ կլինի քո ու քո մտերիմների միջև, նրանց բնական ձայնը՝ այն մեկը, որը լսվում էր ոչ թե հեռախոսի միջից, այլ անմիջապես ականջիդ, ժամանակավորապես կմնա միայն հին օրերիդ մեջ: Հեռախոսը էլ առօրյա հասարակ շփման միջոց չի լինի, որը կարող էիր պատահաբար երթուղայինի մեջ մոռանալ ու չնկատել: Հիմա այն միշտ է կողքիդ, որ մաման զանգի՝ լսես, որ մի քաղաքից մյուսը ճամփորդելիս տեղ հասնես ու մամային գրես: Ու որ ամեն օր հասցնես զանգել տատիկին, ու որ ինքը խոսի արագ-արագ, որովհետև գիտի՝ ուրիշ երկրից ես խոսում, ու խոսի բարձր՝ քաջ գիտակցելով, որ մեկ է՝ հեռախոսը հեռախոս է․ Հայաստանում էլ, Իտալիայում էլ: Խոսի բարձր, որ դու անպայման լսես ամեն բառը, երբեք չմոռանա հիշեցնել քեզ նախաճաշել անպայման, քնելիս տաք ծածկվել, դուրս գալիս էլ վերարկուն չմոռանալ: Իսկ ես չեմ մոռանում: Ես գիտեմ, որ կուրախանային՝ տեսնելով, որ տաք եմ հագնվում, որ լավ եմ սնվում, որ հասցնում եմ քնել, որ ուրախ եմ, որ ժպտում եմ: Ես գիտեմ, որ կարողացել եմ իմ ամենամտերիմ ու ամենաթանկ հոգիների խորքերում հպարտություն ու սեր սերմանել: Ես դա լավ գիտեմ: Ու եթե հիմա էստեղ չլինեի, չվայելեի կյանքի տված էս աներևակայելի մեծ հնարավորությունը, անցնելիս չլինեի էս ճանապարհը՝ դեպի նոր կյանք, գուցե էդպես էլ անհրաժեշտ չափով չգնահատեի հին կյանքս: Ո՞րն է էդ անհրաժեշտ չափը: Անչափն է, անսահմանն ու անծայրածիրը: Ես սիրում եմ նրանց, որոնց կարոտում ու որոնց կողմից «կարոտվում եմ»: Միշտ եմ սիրել, բայց հիմա ավելի ակնառու, ավելի պինդ ու ավելի-ավելի: Ու երբեք չեմ մոռանում վերարկուս՝ ցուրտ լինի, թե շոգ: Հանգիստ եղեք, թանկե՜րս:

Լուսանկարը` Անահիտ Բադալյանի

Բարև․․․Ես գիտեմ, որ երկու ամսվա բացակայությունս գուցե ինչ-որ տեղ զգացել ես, բայց մտածում եմ՝ ինձ չես մոռացել ու սիրով կլսես նոր պատմություններս․․․Ո՞ւր էի երկու ամիս: Եթե հիշում ես՝ վերջին անգամ ասացի, որ մեկնում եմ Իտալիա՝ աշխարհի 17 միացյալ քոլեջներից մեկում սովորելու: Դե ինչ, հիմա ես էստեղ եմ՝ Ադրիատիկ ծովի ափին, կատարված երազանքների ու իրագործված նպատակների հատման կետում։ Օրերն էստեղ անբացատրելի հագեցած են անցնում։ Այնչափ հագեցած, որ քեզ պատմելիքներս թղթից չէի հասցնում համակարգիչ անցկացնել, գրածներս էդպես էլ մնում էին թղթին՝ ծովի ալիքների յուրահատուկ հոտի ու ծնկները որպես հենարան ծառայեցրած աղջկա խնամքով գրված տետրի մեջ:

Լուսանկարը` Անահիտ Բադալյանի

Եթե փորձեմ հետ գնալ ու ամենասկզբից պատմել, պիտի ասեմ, որ ի սկզբանե շատ եմ սիրել այս տեղը։ Ուրիշ մտերմություն ու հարազատություն եմ զգացել հենց սկզբից։ Գիտե՞ս, հայրենիքից դուրս ես սկսում հայրենիքդ առավելագույնս գնահատել։ Իսկ էստեղի բնությունը շա՜տ նման է մեր Հայաստանի բնությանը՝ ծառաշատ, լեռնոտ: Մենակ թե՝ մենք ծով չունենք: Իսկ էստեղ իմ պատուհանը բացելիս Ադրիատիկն է՝ իր ամբողջ ներդաշնակությամբ ու խաղաղությամբ: Ձայնը․․․Ամեն առավոտ ծովի համաչափ նվագվող մեղեդուց եմ արթնանում: Իմ կյանքի ամենագեղեցիկ տեսարանը իմ աչքի առաջ է ամեն օր՝ առավոտ ու երեկո: Ինձնից միայն պատուհանս բացելն է մնում: Երգի մեջ ո՞նց էր ասում Հախվերդյանը՝ պատուհանդ բաց արա ու տե՜ս․․․ Բացում եմ, տեսնում եմ, երջանիկ եմ ու շնորհակալ:

Դասերի մասին խոսելիս պիտի ասեմ, որ սա իսկապես անկրկնելի ու հազվադեպ տրվող մեծ հնարավորություն է, ու խելամիտ մարդը պիտի կարողանա սա լավագույնս օգտագործել ու քաղել էնքան գիտելիք, ինչքան ի վիճակի է: Առարկաներիցս ամենաշատը սիրում եմ էկոնոմիկան ու փիլիսոփայությունը: Իսկ ինչ վերաբերում է իտալերենին՝ արդեն կամաց-կամաց խոսում եմ: Ինչ խոսք՝ երգեցիկ լեզու է:

Լուսանկարը` Անահիտ Բադալյանի

Մարդկանց մասին ասեմ, որ մշակութային մեծ բազմազանության մեջ եմ ապրում: Աշխարհի շուրջ հարյուր երկրներից ուսանողներ կան՝ տարբեր արժեհամակարգերի ու մտածելակերպի կրողներ: Ու էստեղ ես ավելի ու ավելի եմ կապվում իմ մշակույթի ու այն արժեքների հետ, որոնցով մեծացել ու դաստիարակվել եմ․ հայկականի ու Հայաստանի հետ։ Ես էստեղ ինձ Հայաստանից պոկված ամենաամուր կտորն եմ զգում՝ իմ մշակույթի հպարտ կրողն ու ներկայացնողը։

Իտալիայի մասին․․․Ուրիշ երկիր է: Փողոցներում ճեմելու ու գույների մեջ խելագարվելու երկիր: Վենետիկում պիտի կորես, պիտի ջրանցքների արանքից նայես մայրամուտին ու ժպտաս․: Ժպտաս Իսահակյանական առեղծվածային ժպիտով: Ռիալտոյի կամրջին էլ եղա: Ասմունքում էի․․․Հետո ի՞նչ, որ միակ հասկացողն էի, կարևորը՝ հայերեն էր, հայկական ու Իսահակյանական: Վենետիկը դրախտ է․․․Քայլելու, աջ ու ձախ նայելու ու հիանալու քաղաք: Սայթաքելիս էլ՝ ջրի մեջ ընկնելու ու նավով ջրանցքի մյուս ափ հասնելու քաղաք:

Իսահակյանի ուղով քայլելով հաջորդ կանգառս Ռավեննան էր: Միշտ վեր նայելու քաղաք: Կրոնական արվեստի ամենաշքեղ պահոցներից ու ամենաանաղմուկ փողոցների «տնօրինողներից» է: Քայլես, մարդիկ հեծանիվներով գան, կողքովդ անցնեն, թեթև ժպտաս ու հոգուդ խորքում մի անգամ էլ շնորհակալ լինես Աստծուն՝ ունեցածիդ ու էդ պահին վայելածիդ համար:

Տարբեր բաներից պատմեցի, ամեն ինչից՝ մի քիչ-մի քիչ: Դեռ շատ եմ պատմելու: Կհանդիպենք շուտով: Ciao …

Հոկտեմբերի 1-ը նշվում է որպես տարեցների օր։ Մեզ համար ավանդույթ է դարձել ցանկացած տոնի այցելել օրվա կարևոր դեմքերին, և այս մեկն էլ բացառություն չէր։

Մեր դասարանը հայտնի է որպես ակտիվ դասարան՝ նախաձեռնող, ստեղծող, օգնող։ Դասղեկի հետ միասին որոշեցինք այցելել ծերանոց, որը գտնվում է Կապան քաղաքի գյուղերից մեկում՝ Արծվանիկում, իսկ ծերանոցն էլ կոչվում է «Արծվաբուն»։ Մինչ ծերանոց հասնելը բոլորս անհամբեր էինք, բայց աշխույժ տրամադրություն ունեինք։ Եվ երբ հասանք «Արծվաբուն», տեսանք մեզ սպասող 12 հոգու։ Մի տեսակ տխրություն պատեց մեզ, երբ տեսանք նրանց՝ բարի, գեղեցիկ, մեկը մյուսից ջերմ ժպիտով։ Նրանք մեզ շատ լավ ընդունեցին, ձեռք սեղմեցինք, և մտանք ներս։ Նրանք զբաղեցրին իրենց համար արդեն հարազատ դարձած տեղերը, որոնում էին մեր հայացքները, որ ժպտում էին նրանց արցունքների միջից։

Նախօրոք որոշել էինք նրանց նվեր տանել գուլպաներ, պահածոներ և մուրաբաներ ու մի համեղ տորթ, որից նրանք շատ ուրախացան։ Նաև որոշել էինք մի փոքրիկ համերգային մաս պատրաստել։ Ճիշտ է, բոլորս հուզված էինք, հենց դրա պատճառով մենք ներկայացրինք ընդամենը երկու երգ… Բայց ինչևէ, մենք ցույց չէինք տալիս, որ տխուր ենք, որ հուզված ենք, որովհետև մենք նրանց ժպիտն էինք տեսնում։ Ուրախության մթնոլորտը բարձրացնելու նպատակով մենք երաժշտություն միացրինք և պարեցինք արծվաբունցիների հետ։

Ծերանոցն ունի նշանաբան․ «Սիրի՛ր ծերերին, որ ծերություն ունենաս»։ Այնտեղ աշխատում է հիանալի հոգատար անձնակազմ, որոնք ջերմությամբ ապահովում են տարեցներին։ Ծերանոցում կա հատուկ անկյուն, որտեղ նշված են նրանց ծննդյան օրերը, այցելություններից նկարներ։

Երազում եմ, որ աշխարհում չլինեն ծերանոցներ, ոչ ոք իր ծնողին, տատին կամ պապին չտեսնի ծերանոցում հենց իր իսկ մեղքով։ Աշխարհում չկա վատ ծնող, կա վատ երեխա․ սա իսկապես ճիշտ են ասել։ Նրանցից յուրաքանչյուրն էլ ունի իր պատմությունը, որի մասին պատմում են կարոտալի աչքերն ու փնտրող հայացքը։ Նրանցից յուրաքանչյուրն էլ ունի իր հարազատի կարիքը, ով կխնամի իրեն հենց ծերության օրով, հոգ կտանի իր մասին, կգրկի, ամուր ձեռքը կբռնի ու անսահման ջերմություն կտա…

Արծվաբունցիներին խոստացանք կրկին այցելել։ Պապիկներից մեկն ասաց, որ մեզ նման դեռ ոչ ոք չէր եղել, ինչն էլ ավելի ոգևորեց մեզ։

Մի բարկացեք ձեր ծնողի, տատ ու պապի վրա, խնամեք նրանց։ Հաճախ զանգահարեք ձեր տատիկին ու պապիկին, եթե ձեզնից հեռու են ապրում, խոսեք նրանց հետ, իսկ եթե մոտ են ապրում, հաճախ թեյ խմեք, զրուցեք, խորհուրդ ու պատմություններ լսեք։ Նրանք ձեզ վատ բան չեն ասի…

Լուսանկարը` Աշոտ Հարությունյանի

Ենթադրում եմ, որ չեք մոռացել, որ մենք Բեռլինում ենք, ու այսօր արդեն վեցերորդ օրն է այստեղ ենք: Անկեղծ ասած, այսքան  օրվա սեմինարներից ամենաշատն ինձ այսօրվանը դուր եկավ: Թեման ամբողջովին մարդու իրավունքների մասին էր, որը մեզ ներկայացնում էր պարոն Մարտինը՝ Եվրոպական երիտասարդական մամուլից:

Մի քանի կարևոր սահմանում տվեց ու նշեց իրավունքների մի քանի տեսակ՝ բնական իրավունքներ (natural) , իրավական իրավունքներ (legal) , մարդու իրավունքներ (human):

Բնական իրավունքը կախված չէ որևէ մշակույթի կամ երկրի օրենքներից ու սովորույթներից, ուստի ավելի համընդհանուր է: Իրավական իրավունքը շնորհված է մարդուն սահմանված համակարգի կողմից: Այն կարող է ձևափոխվել, չեղարկվել կամ սահմանափակվել մարդու իրավունքների կողմից: Իսկ արդեն մարդու իրավունքը վերաբերում է բոլոր մարդկանց՝ առանց հաշվի առնելու ռասսան, սեռը, ազգությունը, լեզուն, կրոնը կամ այլ կարգավիճակ: Մարդու իրավունքն ընդգրկում է կյանքի, ազատության իրավունքը, ազատություն ստրկությունից և բռնություններից, կարծիքների և արտահայտման ազատություն, աշխատելու և կրթվելու իրավունք և շատ այլ բաներ:

Մի քանի հոլովակ դիտեցինք, որտեղ հստակորեն նշվում էին մարդու իրավունքներն, ու ասվում էր, որ այն ամենը, ինչ մենք առօրյա կյանքում անում ենք անգամ չհասկանալով, որ դա որոշակի իրավունք է, դա նույնպես իրավունք է:

Լուսանկարը` Աշոտ Հարությունյանի

Իրավունքերի մասին խոսելուց հետո անցում կատարեցինք փախստականների ու ներգաղթյալների  թեմային, և մեզ հարց տրվեց, թե ով է ներգաղթյալը ըստ մեզ: Շատ կարծիքներ հնչեցին, բայց բոլորս էլ գրեթե նույն միտքն արտահայտեցինք՝ մարդ, ով տեղացի չէ, և տվյալ երկիր է եկել ավելի լավ կյանքի, որևէ նպատակի համար: Պարոն Մարտինը հստակեցրեց մեր պատկերացումները՝ տալով հետևյալ սահմանումները՝ ներգաղթյալը մեկն է, ով իր ծննդավայրից տեղափոխվում է մեկ այլ վայր, շրջան կամ երկիր աշխատելու կամ այլ նպատակներով: Բառը գալիս է լատիներեն migrare բառից, որ նշանակում է տեղափոխվել կամ բաժանվել: Նա նաև տվեց փախստական բառի ծագումը՝ ֆրանսերեն refugier բառից, որ նշանակում է` փնտրել տանիք, պաշտպանություն:

Սեմինարից հետո ընդմիջում ունեցանք, ու ես իմ խմբով գնացի հետազոտական աշխատանք անելու: Հենց առաջին օրվանից էլ մենք խմբերի էինք բաժանվել, որ տվյալների վրա հիմնված հետազոտություն անենք: Խմբումս երկու հոգի Մոնտենեգրոյից են, մեկն իտալացի է, մյուսն էլ Բոսնիա-Հերցեգովինիայից է: Առաջին օրից էլ արագ ընկերացանք, ու մի շատ հետաքրքիր թեմա ենք ընտրել՝ ինչպես են մարդիկ ընկալում ներգաղթը Բեռլինի տարբեր մասերում (արդյո՞ք հանդուրժող են,  համակերպվե՞լ են այդքան շատ ներգաղթյալ տեսնելուն, ապահո՞վ են իրենց զգում, թե ոչ):  Ընդհանուր առմամբ, բոլորը շատ հանդուրժողական վերաբերմունք ցուցաբերեցին, նշեցին, որ դեմ չեն նման միջավայրում ապրելուն:

Մենք դեռ աշխատում ենք այս թեմայի շուրջ ու վաղն արդեն պիտի վերջնական ներկայացնենք: Հուսամ, որ իսկապես լավ աշխատանք կանենք ու կգոհացնենք հանձնաժողովին:

Մի մեծ առաջխաղացման մասին էլ ասեմ՝ ես առանց Նելլիի, Դիանայի, Հովնանի ու Աշոտի նստել եմ տրամվայ, հետո գնացք, ու ինձ բնորոշ անհաջողակությամբ չեմ կորել, չեմ վախեցել, փոխարենը` ճիշտ կողմնորոշվել ու ճիշտ հետ եմ դարձել իրենց մոտ:

Դե իսկ արդեն երեկոյան, մենք նորից Բեռլինի գրկում էինք ու հիանում էինք գիշերվա հանգստությամբ  ու քաղաքի գեղեցկությամբ: