Mane Babajanyan

Ձմռան հետ սկսվող խնդիրներ

Ահա նորից ձմեռ է, բայց այս անգամ սովորականից ավելի ձնառատ ու ցուրտ: Դե, ճանապարհներն էլ, մեղմ ասած, անմխիթար վիճակում են:
Այսօր ճանապարհին գրեթե ամեն քայլափոխի հանդիպեցի մեքենաների, որոնք կանգնել ու չէին կարողանում շարժվել տեղից՝ ձյան ու սառույցի պատճառով:
Մայթերի վրա ձյունը սառել, կպել էր գետնին, ու քայլելիս պետք է մեծ զգուշությամբ ընտրես քայլերդ, որպեսզի գետնին չհայտնվես: Էլ չասեմ, որ տասնհինգ րոպե տևող ճանապարհն անցա մեկ ժամում, որովհետև քայլում էի շատ դանդաղ և զգույշ, որ չընկնեմ:

Տարեց մարդկանց այս օրերին դրսում գրեթե չես հանդիպի, երիտասարդներն են վախենում դուրս գալ տանից, էլ ուր մնաց ծեր մարդիկ: Փողոցի մի կողմից մյուսն անցնելն անհաղթահարելի խնդիր է դարձել, մանավանդ այն մարդկանց համար, ովքեր իրենց հետ ստիպված քարշ են տալիս կիլոգրամներ կշռող տոպրակներ, դե, Ամանոր է: Հա, այսօրվա տեսածս ամբողջ դեպքերի մեջ մի դեպք միայն մեծ ազդեցություն գործեց ինձ վրա ու մտածելու տեղիք տվեց:
Եղեգնաձորի կենտրոնական փողոցներից մեկում կանգնած էին մեքենաներ, ու երբ կարմիր լույսը փոխվեց կանաչի, մեքենաները շարունակեցին իրենց ընթացքը, բայց մի մեքենա մնաց կանգնած, ավելի ճիշտ՝ ջանք չէր խնայում, որ մեքենան «պոկվի» տեղից, բայց ապարդյուն: Անիվները պտտվում-պտտվում, բայց չէին կարողանում առաջ շարժվել, պատճառն, իհարկե, չմաքրված ճանապարհներն էին: Բայց սա պատմության մի փոքր մասն է միայն: Երբ մի փոքր մոտեցա մեքենային ՝ առաջինը, որ գրավեց ուշադրությունս, վարորդի վրդովված հայացքն էր, որն ասես վայրկյան առաջ ուզում էր շարժվել, կարծես թե շտապում էր: «Երևի Նոր տարվա պատրաստություն են տեսնում, րոպե առաջ ուզում են տուն հասնել, շատ գործ կունենան՝ բա ամեն ինչ տեղը տեղին չանե՞ն»,- մտածեցի ես ու դեմքիս մի սառն ու արհամարհական ժպիտ հայտնվեց, որի համար, ի դեպ, հետո շատ զղջացի:
Իրականում պարզվեց, որ մեքենայի հետևում նստած է վարորդի կինը՝ գրկին իրենց երեխան, որը հազիվ 2-3 տարեկան լիներ: Ինչպես հասցրի հասկանալ այդ ընթացքում, նրանց մեքենային մոտեցած երիտասարդի ու վարորդի զրույցից, փոքրիկը երեք  օր է, ինչ ջերմում է, և ոչ մի կերպ չեն կարողանում իջեցնել ջերմությունը: Ստիպված երեխային ուզում են տանել հիվանդանոց: Երիտասարդն օգնեց մեքենան շարժել տեղից, ու երեխային հասցրին հիվանդանոց: Չգիտեմ՝ հիմա փոքրիկն ինչ վիճակում է, բայց հուսով եմ, որ լավ է արդեն:
Բայց այս ամենը չէր լինի, եթե փողոցները փոքր-ինչ բարվոք վիճակում լինեին: Եթե այդ երիտասարը չմոտենար, ո՞վ գիտի, թե մեքենան դեռ որքան կմնար կանգնած, մանավանդ, երբ ներսում հիվանդ երեխա կար:
Երբ ձյունից մաքրված չեն երկրորդական ու ծայրամասային փողոցները, ինչ-որ տեղ հասկանալի է, բայց երբ կենտրոնական փողոցներն են այդ վիճակում, որտեղ երթևեկությունը գրեթե չի դադարում, իրոք անհանգստացնող խնդիր է: Իսկ ո՞վ պետք է զբաղվի այդ հարցով: Չգիտեմ:
Եկեք Նոր տարուն ոչ թե մրցակցության մեջ մտնենք միմյանց հետ, թե ում սեղանն է ավելի ճոխ, ում պատրաստած տոլման է ավելի համեղ, ով մի միրգ ավել կամ պակաս դրեց սեղանին, այլ փորձենք ավելի ուշադիր ու ներողամիտ լինել մեզ և մեր շրջապատում գտնվող մարդկանց նկատմամբ: Չէ՞ որ Ամանորի կախարդանքը միայն ուտելու ու իրար զարմացնելու մեջ չէ, եկեք պահենք տոնի իրական խորհուրդը:

Ամանորը Գետափում

Լուսանկարը` Նանե Եղիազարյանի

Լուսանկարը` Նանե Եղիազարյանի

Ահա նորից եկավ իմ սիրելի տոներից մեկը` Նոր տարին: Դե հա, այն դեռ չի հասել տեղ, բայց ճանապարհին է, իսկ ինչպես գիտեն բոլոր այն մարդիկ, ովքեր հավատում են հրաշքների, Նոր տարվա ճանապարհին Ձմեռ պապը մտնում է բոլոր քաղաքներ ու գյուղեր, երջանկացնում երեխաներին իր նվերներով ու մեծ ջերմությամբ: Դեկտեմբերի 27-ին Ձմեռ պապիկը այցելել էր Գետափ գյուղը, և ի ուրախություն ինձ, ես այնտեղ էի գտնվում: Երեխաները մեծ ուրախությամբ ու ջերմառատ ծիծաղներով դիմավորեցին նրան, ասացին հատուկ Ձմեռ պապի համար պատրաստած անգիրները, կամ երգերը և ստացան շատ սպասված նվերները:

Լուսանկարը` Նանե Եղիազարյանի

Լուսանկարը` Նանե Եղիազարյանի

Համոզված եմ, որ բոլոր քաղաքներում ու գյուղերում էլ երեխաները սպասում են Նոր տարվա տոնին այնպես, ինչպես ոչ մի ուրիշ տոնի չեն սպասել, ու ինձ թվում է, որ չեն էլ սպասի: Երեխաների համար այդ օրը իրականանում են ամենասպասված երազանքները: Երեխաների հետ այս տոնին սպասում են նաև մեծահասակները: Դե լինում են դեպքեր, երբ մարդիկ դժգոհում են, թե շատ ձյուն է եկել, ճանապարհներն են փակվել, տոլման լավ չի եփվել, բայց չէ՞ որ հենց գալիս է տոնը նշելու ժամանակը, բոլորը հագնում են տոնական զգեստները, ժպտում են ու լցնում բաժակները: Եվ ինձ չհամոզեք, թե կա ավելի լավ տոն, քան Ամանորն է: Ոչ մի տոնի ժամանակ ամբողջ աշխարհը չի երջանկանում, չի մոռանում վատը ու դիմացինին մաղթում ամենաբարին ու լավը, զարդարում տունը ու գնում նվերներ  ընտանիքի անդամների համար…

Լուսանկարը` Նանե Եղիազարյանի

Լուսանկարը` Նանե Եղիազարյանի

Այո, ես գրեցի Ամանորի մասին, բայց երբ 17-ի թղթակիցը գտնվում է գյուղում, ու իր ձեռքում էլ լինում է ֆոտոխցիկ, հաստատ չի կարողանա մի քանի նկարներ էլ չանել գյուղի մասին, ու ես էլ բացառություն չեմ:

Լուսանկարը` Նանե Եղիազարյանի

Լուսանկարը` Նանե Եղիազարյանի

Գետափը իմ ամենասիրելի գյուղերից մեկն է և ունի իր բարբառը, որը նման է Մալիշկայի բարբառին, բայց ինչքանով որ ես եմ տեղեկացված, տարբերություններ ունեն: Իսկ գյուղի բնակիչները բարեհամբույր ու հյուրասեր մարդիկ են:

Ամառ եմ ուզում

Լուսանկարը՝ Սոնա Թումանյանի

Լուսանկարը՝ Սոնա Թումանյանի

Ուղղակի զարմանում եմ այն մարդկանց վրա, ովքեր տարվա եղանակներից ամենաշատը ձմեռն են սիրում: Ձմեռը գեղեցիկ եղանակ է, բայց ես չեմ սիրում, քանի որ արև չկա, և բացակայում է նաև շողերի ջերմությունը: Ամեն օր դպրոց գնալիս հագնվում ես, ծածկվում այնպես, որ հանկած ոչ մի տեղ բաց չմնա ու չմրսես: Ամեն տեղ տեսնում ես վերարկուներով ծածկված ծանոթ և անծանոթ մարդկանց, որոնցից չես լսում ոչ մի բառ, միայն տեսնում ես բերանից դուրս եկող գոլորշին:

Լուսանկարը՝ Սոնա Թումանյանի

Լուսանկարը՝ Սոնա Թումանյանի

Ինձ միշտ մի հարց է հուզել. կենդանիները, մնալով դրսում, արդյոք չե՞ն մրսում: Երբ տնից դուրս եմ գալիս, շունս՝ Լեսին, ուրախությամբ թռվռալով հայտնվում է դիմացս: Ես, մի կերպ դողալով, գրպանիցս ձեռքս հանում ու բարևում եմ նրան: Հա, չզարմանաք, երբ նա ինձ տեսնում է, թաթն ակամա առաջ է բերում ու բարևում է՝ ժպիտը դեմքին:

Լուսանկարը՝ Սոնա Թումանյանի

Լուսանկարը՝ Սոնա Թումանյանի

Ձմեռ ասելով պատկերացնում եմ ինձ՝ վառարանի կողքին ձեռքերս տաքացնելիս:

Մեկ-մեկ լուռ խորհում եմ ու մտքում անընդհատ կրկնում՝ հեռացիր ձմեռ, ես ամառ եմ ուզում:

Լուսանկարը՝ Սոնա Թումանյանի

Լուսանկարը՝ Սոնա Թումանյանի

mariam avetyan

Տատիկի խանութում

Իմ տատիկը խանութ ունի: Ես փոքր ժամանակ տատիկիս օգնականն էի արձակուրդների ընթացքում: Բակի բոլոր տատիկներն ու պապիկները, մեծրեը և փոքրերը ճանաչում էին ինձ: Ինձ սիրում էին հատկապես տատիկներն ու պապիկները, ովքեր ազատ ժամանակ հավաքվում էին խանութում ՝ զրուցելու , նորություններ փոխանակելու և մտքերով կիսվելու համար: Ես ճտպտում էի, խառնվում խոսակցություններին և թռվռում այս կողմից այն կողմ:

Ես շատ լավ եմ հիշում մի պապիկի, ով ինձ շատ էր սիրում և ինձ «շակալաթ» էր անվանում: Ամեն անգամ խանութ մտնելիս նրա շուրթերից հնչում էին այս խոսքերը. «Շակալա՛թս, մալմալաթ կտա՞ս»: Ես էլ նրան էի շատ սիրում: Նա վարսավիր էր, բայց ուներ մի հոբբի: Նա շատ էր սիրում որսի գնալ: Եվ երբ մենք մի անգամ զրուցում էինք որսի մասին, նա ինձ խոստացավ թռչուն բերել: Ամեն անգամ հանդիպելիս ասում էր, որ անպայման թռչուն կբերի:

Անցան տարիներ, ես մեծացա, իսկ պապիկը ծերացավ: Մի անգամ հանդիպեցինք նրա հետ, եկար զրուցեցինք, էլ «շակալաթ» չէր ասում, ես էլ առաջվա պես չէի ճտպտում: Երբ նա գնաց, ես շրջվեցի և հուսահատ ձայնով ասացի մայրիկիս. «Այդպես էլ թռչուն չբերեց»:

narek babayan

2016-ի վերջին էջը

«Դե լավ, էլ չշարունակեմ։ Ուղղակի առիթից օգտվելով ուզում եմ շնորհավորել Հայաստանում և Հայաստանից դուրս ապրող հայերի Ամանորն ու Սուրբ Ծնունդը։ Ցանկանում եմ մի պարկ առողջություն, այս նոր՝ 2016 թվականին շատ հաջողություններ, թող մեր պանդուխտները վերադառնան հայրենիք։ Եվ ամենակարևորը, շառից-պարտքից հեռու, ժողովուրդ ջան։

Հուսամ մեր սերունդը ամանորյա նոր ավանդույթ կստեղծի, և այս ամենը հիշելով, մի լավ կծիծաղեն»:

Ծանո՞թ խոսքեր են: Կատակում եմ, որտեղից ծանոթ լինեն: Սրանք իմ երկրորդ նյութից են, ես էլ էի մոռացել, դուք ո՞նց հիշեք:

Հիմա բոլորի մոտ նախատոնական տրամադրություն է, Հանրապետության հրապարակում արդեն դրվել է այն ամեն տարի կրկնվող կանաչ բուրգը, մարդիկ սկսել են առևտուրը: Որոշեցի կարդալ հին նյութս Նոր տարվա մասին ու տեսնել, թե արդյո՞ք բարոյագիտության կանոնը՝ «Վարվիր ուրիշների հետ այնպես, ինչպես կուզեիր, որ նրանք քեզ հետ վարվեին», ազդել է ինձ վրա այս տարում:

Եվ այսպես, հըմ, ի՞նչ ունենք այստեղ: Ես բոլորին ցանկացել էի մի պարկ առողջություն: Դե, ընդհանրապես հազվադեպ եմ հիվանդանում, այս տարի զգալի վատ առողջություն չեմ ունեցել, միայն նոյեմբերյան վիրուսից չկարողացա խուսափել:

Մաղթել էի հաջողություն բոլորին: Օֆ, ծավալուն թեմա է: Նախ ասեմ, որ մինչև 17-ի թղթակից դառնալը, ես հասարակությունից վախեցող ու փոքր շրջապատի տեր անձնավորություն էի: 2016ի գալստյան ժամանակ ես արդեն որոշ առումով կորցրել էի հասարակության հանդեպ վախս: Կատակում եմ, ի՞նչ որոշ առում, լավ էլ արխային անծանոթների հետ լեզու էի թրջում: Հունվարի ինին սկիզբ դրվեց հաջողություններիս շղթային: Չգիտես ոնց, չգիտես ինչու, հայտնվեցի մի խմբում, ու մոտ մի ամիս ամեն օր, ամեն ժամ օնլայն շփվում էի վիրտուալ ընկերներիս հետ, որոնցից մի քանիսը, ուղղակի, հայտնություն էին: Շատ եմ սիրում իրենց: Անցնենք առաջ, 17-ում բավականին մեծ առաջադիմություն ունեի, մոտ տասնյակ նյութ ու մի նկարած մուլտ մի ամսում, գոհ եմ: Անգամ ամռանը ճամբար գնացի, էդ հաջողություններիս գագաթնակետն է: Լավ, հաջողություններիս մասին պատմելով այսքանով ավարտեմ, չնայած որ սրանք դեռ կեսն էլ չէին: Անցնենք առաջ:

«Պանդուխտները վերադառնան հայրենիք»: Դե, այս թեման ինձնից մի քիչ հեռու է, մի քանի բարեկամ ընտանիք ունեմ արտասահմանում, նրանց վերադարձին չէի էլ սպասում, նրանք, ինչ հիշում եմ, այնտեղ են:

«Շառից-պարտքից հեռու» լինելու համար մի քիչ փոքր եմ, դեռ կհասցնեմ կաշվիս վրա զգալ շարքային հայ մարդու վիճակը:

Նաև ասել էի, որ նոր ավանդույթ կուզեմ ստեղծվի: Ապարդյուն, կրկին համոզվում եմ, որ հայերի ամանորյա ավանդույթները փոխելն ավելի դժվար է, քան հին «Նոկիա» կոտրելը: 2017-ից շատ բան չեմ էլ ակնկալում, այսպես էլ մնա՝ լավ է: Ամեն ինչ էլ ունեմ: Այս տարի էլ չեմ մտածում պայթուցիկների ու նվեր ստանալու մասին: Արդեն ծանոթ եմ տոնական ծախսերին, գործերին: Էլ չեմ նստի և ուրախ վայելի խոզի «բուդն» ու հրավառությունը: Թե բա՝ մեծացել եմ…

Mane Babajanyan

Ժպտանք, որ եղել է…

Համարյա երկու ամիս առաջ էր՝ սկսվեց ու ավարտվեց մեր կյանքի հեքիաթը, այն հեքիաթը, որ միայն մերն էր, և ուրիշ ոչ ոք չէր ապրելու՝ աշնանային մեդիա ճամբարը: Մենք՝ ճամբարականներս, այդ անմոռանալի և վայրկյանի նման թռչող օրերի գլխապտույտ սլացքում ոչ միայն հասցրինք ըմբռնել ու յուրացնել լրագրության, լուսանկարչության ու կինոյի ոլորտի նրբություններն ու կիրառել դրանք գործնականում, այլ նաև ստացանք մի շատ կարևոր դաս՝ այն, որ ամեն ինչ հնարավոր ու հաղթահարելի է, երբ կա համագործակցություն և թիմային աշխատանք: Ի ուրախություն բոլորիս, մենք արագ մտերմացանք ու դարձանք մի մեծ ընտանիք, որը ցավոք, պետք է շուտով բաժանվեր… Բայց, լավ:

Հիշում եմ, վերջին մեկ-երկու օրերն էին, երեխաներից շատերն արդեն լալիս էին, որ ավարտում ենք, ասում էին, թե կկարոտեն, չեն կարողանա, չեն ուզում գնալ… Ու, մի բան էլ եմ հիշում.
վերջին օրը երեկոյան՝ հրաժեշտից առաջ, երեխաներից մեկն ինձ ասաց.

-Զարմանում եմ, Մանե, ոնց որ անսիրտ լինես, ո՞նց չես լացում: Դու չե՞ս կարոտելու:
Այդ ժամանակ ոչինչ չասացի, բայց հիմա ուզում եմ պատասխանել:
Գիտե՞ս, կարոտելու էի, կարոտում եմ: Ու հա, անսիրտ չեմ, ուղղակի գիտեմ, որ լացելով ոչինչ չէի փոխելու, ու դու էլ չփոխեցիր: Ու գիտե՞ս՝ ինչու լաց լինենք, եթե կարող ենք ժպտալ: Դե, մի րոպե փորձիր ինքդ մտածել: Այդ օրերը քո կյանքի ամենալավ օրերից էին, չէ՞: Հիշիր` ինչքան ուրախ պահեր ենք ունեցել, ինչքան լավ ընկերներ ենք ձեռք բերել՝ ես, դու ու մյուսները: Մտովի փորձիր հետ գնալ ու հիշիր բոլորին՝ հայացքները, ժպիտները, ձայները: Հիշեցի՞ր: Իսկ հիմա հիշիր տիկին Ռուզանի բարի աչքերը, պարոն Արայի մեղմ ժպիտը: Լավ, մի պահ հիշիր, թե Շուշանը ոնց էր ուրախանում, երբ մի լավ նյութ էիր գրում, հա, մանկանում էր, երեխայի պես, թռվռում էր, չէ՞: Հիշիր Դիանայի, Լիլիթի, Լուսինեի, Նարեի ամեն մի հայացքը, խոսքը, ժպիտը, Աշոտի, Սիսակի, Մուշի ու Հոնի այդքան կարևոր, անհրաժեշտ ու ճիշտ խորհուրդները: Հիշիր բոլորին՝ մեկ առ մեկ: Ժպտում ես, չէ՞: Ուրախ ես, չէ՞, որ եղել են, որ ապրել ես այդ ամենը, որ կան… Կանք: Իսկ դու լալիս էիր:

Արի` չլացենք, հա՞: Արի ժպտանք, որ եղել է, ու ցանկանանք, որ էլի լինի, ու հավատանք այդ օրվան: Արի չմոռանանք, արի հիշենք, կարոտենք՝ գուցե առաջվանից ավելի ուժեղ, բայց այս անգամ ժպիտով, ոչ թե արցունքների միջից:

Ժպտանք, որ եղել է, հա՞: Ժպտանք, որովհետև դրանք են մեզ մնացած հիշողությունները՝ այդ պարզ ու անկեղծ ժպիտները… Մեր ժպիտները: Ժպտա՛:

Roza Harutyunyan vayots dzor

Բարև՛, ձմեռ, ես քեզ չէի սպասում

-Բարև ձմեռ, ես քեզ սպասո՞ւմ էի:

-Չէ:

-Բա քեզ ո՞վ խնդրեց, որ գաս:

Ձմեռը լռում է: Նա գիտի, որ ես իրեն չեմ սիրում: Նա գիտի, որ ես սիրում եմ Նոր տարին: Դե, ինքն էլ ինձ չի սիրում, երևի:

Ձմեռը լռում է:

Դե, ինչ արած, ձմեռն էլ է եղանակ: Ու ես շարունակում եմ ցրտից փայտացած դասի գնալ, շարունակում եմ չսիրել նրան: Ձմեռն իրեն վատ է զգում: Այսօր իմ ասածի պես մարդավարի ձյուն եկավ: Տեսնում եմ ձյունը, ու ինձ լավ եմ զգում: Լավ եմ զգում, որովհետև կարծում եմ, թե իմ ասելուց հետո եկավ: Ձյունը սկսեց գալ ու հասկացա, որ բոլորի տանն էլ պատուհաններ կան: Ինչ կապ ունե՞ր: «Վայ, էրեխեք ձյուն ա գալի»,- կարդացի անգլերեն տառերով հայերեն գրված կամ էլ հայերեն տառերով ոչ էդքան հայերեն գրված մեկնաբանությունները, ստատուսները… Ու մի հարյուր մեկնաբանությամբ ուղեկցվող ստատուս «Շնորհավոր երկրորդ դզյունը», «Մեռսի էռեխեք, ձերն էլ»: Ու մարդ ակամայից կարող է մտածել. իրո՞ք այդքան զարմացած են, թե՞ ձև են անում: Էս դեպքերում պապիկս կասեր «Աստված բեթարեն ազատի»:

-Ստատուսս տեսել ե՞ս, մի հատ լայքի էլի:

-Հա, իմացա, որ ձյուն էր եկել:

Այ, դրա համար էլ չեմ սիրում ձմեռը, բայց դե գիտեմ, որ ձմեռը մեղավոր չի: Այդ ստատուս գրողներից մեկն էլ կգրի. «Երեխեք ձմեռն եկավ, պապաս էլ եկավ խոպանի հանրապետությունից»:

Հ.Գ. Բոլոր խոպանի հանրապետությունից վերադարձողներին բարի վերադարձ, իսկ ես մեկ է, ձմեռը չեմ սիրում:

vahe stepanyan

Առջևում դեկտեմբերյան քննություններն են

Այսօր կփորձեմ քննությունների թեմայով հարցազրույց վերցնել մեր դպրոցի աշակերտներից մեկից. ավելի կոնկրետ ինձնից: Վահեն լավ տղա է, բայց խոսել չի սիրում, բայց ես ամեն ինչ կանեմ, որ մի երկու բառ քաշեմ: 

-Բարև, Վահե: Ինչպե՞ս ես:

-Բարև, ախպերս: Նորմալ, էլի: Դու ասա:

-Լավ , շնորհակալ եմ: Կարո՞ղ եմ մի երկու հարց տալ դեկտեմբերին դպրոցներում սպասվող քննությունների վերաբերյալ: Ի՞նչ կասես քննությունները դեկտեմբերի վերջ տեղափոխելու մասին: Արդյո՞ք լավ որոշում է, թե՞ շտապեցին:

-Դե, եթե ճիշտն ասեմ, ես էդ թեմայից մինչև հիմա էլ նորմալ գլուխ չեմ հանում: Եթե ուզում եք իմանալ, կոնկրետ ինձ համար ավելի հարմար է քննություների մի մասը հիմա տալ, մյուսը` մայիսին: Երկրորդ կիսամյակում կարող եմ կենտրոնանալ այն առարկաների վրա, որոնցից միասնական քննություն պիտի հանձնեմ: Չէ: Չեմ բողոքում: Ես գոհ եմ: Աշակերտները իմ կարծիքով, պիտի գոհ լինեն: Մի դարդ ու ցավ քիչ կլինի հետո: Այ, ուսուցիչներից ոմանք են բողոքում: «Մենք զահլա չունենք գանք, էդ նոր տարվա օրով ձեր աշխատանքները ստուգենք…»: Հարգելի ուսուցիչներ, չթարսվեք ինձ հետ սա կարդալուց հետո. ես ուղղակի հարցազրույց եմ տալիս:

-Լավ, Վահե, մի ծավալվիր: Կարո՞ղ ես ենթադրել, թե ինչ խոչընդոտներ կարող են առաջանալ: Կամ ի՞նչ դրական կողմեր ունի այս որոշումը:

-Դե, դրական կողմերն ասացի: Երկրորդ կիսամյակում կկենտրոնանանք այն առարկաների վրա, որոնք մեզ պետք են, բացի այդ «մայիսյան քաշքշուկները» կթեթևանան: Էդտեղ էլի մի քանի մանրուքներ կան, բայց չեմ թվարկի, որովհետև հլը կես տարի պիտի մեր դպրոցում սովորեմ:

-Իսկ խոչընդոտնե՞րը:

-Հա: Ես էլ ասում եմ` մի բան մոռացա անել: Ինչը վերաբերվում է խոչընդոտներին: Ինձ չի թվում, թե աշակերտության կողմից ինչ-որ խնդիրներ կառաջանան: Խնդիր կլինի, եթե նախարարությունը չհասցնի քննություններին, պատրաստվել: Բայց ինձ չի թվում, որ մեր կրթական համակարգը այդքան թույլ է: Մեկ այլ խոչընդոտ է, որ մեր ուսուցիչները պետք է տոլմա փաթաթեն, և ամենևին չունեն մեր ժամանակը, բայց …

-Վերջ, Վահե: Մի շարունակիր: Ինչ-որ բան կավելացնե՞ս քո կողմից:

-Եսիմ: Հըմ: Դե, ճիշտն ասած, մեզ հնարավորություն էր տրված այդ քննություները թողնել մայիսին (եթե ես իհարկե, ճիշտ եմ հասկացել), բայց փորձը ցույց է տվել, որ բոլոր քննությունները մայիսին հանձնելով, հլը ոչ մեկը «դորդը-բեշ» չի արել: Ընդհակառակը: Կուզեի էդ երկրորդ կիսամյակի կրթական սխեման (սովորում ես այն, ինչ դու ես ընտրել) 4-րդ դասարանից գործեր: Էդպես ավելի խորացված գիտելիքներ կունենանք մեզ անհրաժեշտ առարկաներից: Դե, երևի վերջ:

-Շնորհակալություն, Վահե: Հուսով եմ բարեհաջող կհանձնես քննությունները:

-Մենք բոլորս ենք հուսով: Ձեզ էլ շնորհակալություն` հարթակ տրամադրելու համար: Բայց քո դեմքը շատ ծանոթ ա, է…

-Ցտեսություն:

-Ցտեսություն: Բայց…

Ես զրուցում էի Մալիշկայի թիվ 1 միջն. դպրոցի 12-րդ դասարանի աշակերտ Ստեփանյան Վահեի հետ:

Հ. Գ. Իմիջիայլոց, ես նրան գտա Ռաֆոյենց տանը «բլոտ» խաղալուց: Հետո էլ կասի` սաղ օրը դասի եմ, ժամանակ չունեմ շնչեմ, գիշերները չեմ քնում, «տուդա-սյուդա» …

Անհաղթահարելի ցանկություն

-Ան, Հասմիկի հետ գնալու ենք գրադարան էսօր, կարո՞ղ ա գաս։
-Հա, անպայման կգամ։

«Ջա՜ն, ինչ լավ ա, համ էլ ֆոտոներ կանեմ»,- մտածեցի ես ու իջա տուն` սպասելու Հասմիկի զանգին։
Կես ժամ հետո Հասմիկը զանգեց, և ես դուրս եկա տնից։ Ձյուն էր գալիս, ահավոր ցուրտ էր, բայց դա ինձ չէր խանգարում ֆոտոներ անելու համար։ Հասմիկն ու Օֆելը հեռվում կանգնած դողում էին, ու լսվեց Հասմիկի ձայնը.
-Ա՜ն, արագացրու, ցուրտ ա, հերիք ա նկարես։
-Հա, եկա, Հաս։
Մինչև ես նկարում էի, նկատեցի, որ ընկերուհիներս գնում են։
-Երեխե՜ք, սպասեք, գալիս եմ։
Վերջապես հասա աղջիկներին, էլի ֆոտոներ էի անում։ Հանկարծ նկատեցի, որ մենակ եմ, ոչ Հասմիկը կար, ոչ էլ Օֆելը, նույնիսկ չէին էլ երևում։
Ո՞ւր կորան`մտածեցի ու վազեցի առաջ։
Այնքան հաճելի էր մոտիկից «ծանոթանալ» գյուղիս հետ, այն էլ ձմռանը։ Գյուղում ամեն ինչ ինձ գեղեցիկ էր թվում, և ես չէի ուզում նույնիսկ մի պահը բաց թողնել։
Ահա հասանք գրադարան, վերցրեցինք մեր ուզած գրքերը և դուրս եկանք։ Գրպանիցս հանեցի հեռախոսս, միացրեցի տեսախցիկս և սկսեցի էլի նկարել։
-Ըհը, էլի հեռախոսը վերցրեց,- հոգոց հանեց Օֆելը և Հասմիկի հետ անցան առաջ։
Ահա մի նոր գեղեցիկ տեսարան՝ կովերի մի խումբ։ Բարձրացրեցի հեռախոսս, որ նկարեմ, մեկ էլ մի կով՝ գլուխն իջեցրած, աչքերը վրես հառած՝ մոտեցավ ինձ, նրան հետևեցին մյուս կովերը։
-Երեխե՜ք, կովերը՜,- վախից գոռացի ես ու փորձում էի դուրս գալ այդ լաբիրինթոսից։ Իսկ ընկերուհիներս հեռվում կանգնած ծիծաղում էին։
-Էդ նրանից ա, որ մեզ չես լսում: Ասեցինք էլ` արի մեզ հետ։
-Հա, վերջ էլ չեմ նկարի,- հաստատակամ ու վճռական ասացի ես։
-Ա՞ն։
-Հաս, էս մեկն էլ նկարեմ, ու վերջ: Սպասեք` գալիս եմ:

Ապրելը բանաձև չունի

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

Ուզում եմ գրել կյանքի մասին: Էսօր Սեդա Հարությունյանի նյութը կարդացի մահվան մասին: Դրա համար էլ նյութս կարող եք նրա նյութի հետ նույն «կոմպլեկտում» դնել:
Սեդան չուզեց ասել, թե ի՞նչ է մահը: Ես կասեմ: Ի՞նչ է մահն իմ պատկերացմամբ: Մահն ինձ համար ոչ հարազատների վիշտն է, ոչ նրանց լացը, ոչ ափսոսանքը և ոչ վախը մահվան նկատմամբ: Մահն անշունչ մարմինն է: Մահը գերեզմանատան լռությունը խախտող մահվան թափորի շշուկն է: Մահը խունկի հոտն է: Մահ է այն ամենը, ինչը կյանք չի: Մահը բացատրելը հեշտ է: Իսկ այ, ի՞նչ է կյանքը… Թերևս այս հարցին էլ ես պատասխան չունեմ:
Ես երբեք ոչնչից չեմ սարսափել: Մահից մի անգամ սարսափեցի: Ողջ գիշերը մահվան մասին մտքերը պտտեցնում էին գլուխս: Իմ մահից չէի սարսափում… Վազեցի դուրս ու գոռացի: Գոռացի կյանքի վրա: Որովհետև կյանքն է մեզ մահից վախեցնում: Սարսափեցի առաջին ու վերջին անգամ:
Սեդան սարսափում է, որ մի օր այլևս աչքերը չի բացի: Ու նրա բոլոր պլանները, քայլերը ու սերերը կիսատ կմնան: Վախենում է կորցնել նրանց, կիսատ թողնել իր կյանքը: Բայց կյանքը միայն դա չէ: Կյանքը նույնիսկ մի միլիոն բառով չեք կարող բնութագրել: Միշտ կիսատ կասեք: Քիչ առաջ ասացի, որ մահ է այն ամենը, ինչը կյանք չէ: Դրա համար կյանքը բնութագրելու համար պիտի մահվան մասին խոսես:
Մահացած մարդկանց հետևից ասում են. «Գնաց դեպի հավերժություն»: Ինչո՞ւ: Ի՞նչն է հավերժ, երբ մարդ այլևս չի շնչում: Դրա՞խտը, դժո՞խքը, թե՞ բանն այն է, որ պահեն մահացածի հավերժ հիշատակը: Եթե նա սովորական մահկանացու է, նրա մասին ոչ ոք հավերժ չի հիշի: Ո՞րն է պատճառը` մահը հավերժությանը հավասարեցնելու: Չգիտեմ: Ինձ համար այդ դարձվածքը սխալ է ու անընդունելի: Մի բան գիտեմ միայն: Չեմ ուզում, որ իմ հետևից ասեն նույնը: Ուզում եմ աչքերս վերջին անգամ փակելուց հետո էլ ոչինչ չլինի: Փակեմ աչքերս, ու վերջ: Էլ ոչինչ: Իմ հետևից թող ասեն. «Գնաց հավերժությունից այնտեղ, որտեղից եկել էր»: Ու ինչպես ծնվելուց առաջ ուղղակի չկայի, թող այնպես էլ մահվանից հետո ուղղակի չլինեմ:
Այ, ներողության մասին չեմ կարող խոսել: Պատահում է, որ ես ներողություն եմ խնդրում ինչ-որ բանի համար: Բայց ես դեռ չեմ հասկանում` ինչ է դա: Ու չեմ թողնում, որ ինձնից ներողություն խնդրեն ամեն պատեհ ու անպատեհ առիթով: Որովհետև ներելն էլ դեռ իմ խելքի բանը չի:
Սեդան վախենում է մի օր ամաչել իր ապրած կյանքից: Վախենում է իր մտքերի համար հիասթափվել ինքն իրենից: Այս պարագայում ես կհակասեմ իրեն: Մի ապրեք այնպես, որ ձեր «կյանքի գիրքը» վերջիվերջո դառնա մեկը հազարավորներից: Մի ապրեք այնպես, որ ձեր հետևից ոչինչ չասեն բացի. «Լավ մարդ էր»: Ամաչեք, հիասթափվեք ու զգացեք բոլոր մնացած զգացմունքներն ու հույզերը, ու հենց դրանով էլ, զգացեք ձեր կյանքը: Ապրեք առանց տանջվելու քո մի օր գործած սխալի համար: Դա բնական է: Դու մարդ ես: Դու հենց դրանով ես մարդ:
Ասում է` ապրեք ձեր կյանքը ազնիվ ու մաքուր, որովհետև չգիտեք, որը կլինի ձեր վերջին օրը: Ու էլի սխալ: Եթե «չկեղտոտվես» ու չստես, երբեք չես իմանա, թե ինչ է մաքուրն ու ազնիվը: Ու թող մեզ հիշեն ոնց որ մենք եղել ենք իրականում, այլ ոչ ինչպես կուզեինք մեզ հիշեին: Եթե ամեն օր վախենաս վաղը մեռնել, երբեք չես ապրի…

Իսկ ո՞րն է իմ լավ ապրելու բանաձևը` կմտածի Սեդան: Ապրելը բանաձև չունի: Ուղղակի շնչիր…