Հիանալի էր, ուղղակի չեմ կարող մի քանի տողով նկարագրել: Այնքան հակասական ու իրարամերժ երևույթների հանդիպեցի, այնքան մտքերս մեկը մյուսին հակասեցին, միևնույնն է, ամեն ինչ ներդաշնակ էր, ավելի քան ներդաշնակ, քանի որ Գյումրիում էի: Հա, Գյումրին աշխարհի կենտրոնը չի, ինչպես Արսենն է ասում, բայց ավելի հանգիստ ու տագնապած միաժամանակ չէի եղել:
-Մի մարդ էլ գա, ու կշարժվինք,- ութն էր, արդեն պարզ էր, որ չէր հասցնի ճիշտ ժամանակին տեղում լինել ու չէր էլ անհանգստանում: Հռոմի պապը ուղղակի առիթն էր Գյումրի գնալու, ոչ թե իսկական պատճառը: Իսկական պատճառից խոսելիս ասեմ, որ մի անգամ էլ էի ուզում թափառել Գյումրու փողոցներով:
-Ա՛խ, էդ խեղջ մարդը զարտնե՞լ է, օր…
-Զարտնի-չզարտնի, իրան քնած էլ կբերեն: Գիտեք, օր Պուտինն էկել էր, զարտնա՞ծ էր էկել:
Դե, Գյումրի էինք գնում, բնական է, կատակներ, հումորներ: Մենակ հրավիրատոմսով կկարողանայինք Պապին տեսնել, հրավիրատոմսս գյումրեցի ընկերուհուս մոտ էր, իրեն պետք է տեսնեի, վերցնեի տոմսը, ու միասին մտնեինք: Բնականաբար, ես ուշացա, հետո էն մի հոգին, որ պիտի գար ու շարժվեինք, ինքն ուշացավ: Հետո գազելը դանդաղ գնաց, հետո Պապն ուշացավ, բոլորս ուշացանք… Դե, հայ ենք, Պապն էլ է հայ, գյումրեցիներն են ասել: Գյումրիում ճանապարհները փակ էին, ինչ-որ սխալ տեղ կանգնեցինք: Մինչև հարցուփորձ անելով ուզում էինք ճանապարհը գտնել, մեկը հասկացավ, որ տեղացի չենք, ու որոշեց օգնել: Մարդիկ շատ էին, փողոցները` փակ, ոստիկաններն էլ տեղում էին, հեշտ չէինք հասկանում մեկս մյուսին: Բնիկ գյումրեցիներն էլ մի քիչ վրդոված էին: Մի քի՞չ:
-Ինչքան օր արդասահմանցի կա, էկել է ստեղ, հերիք չէ, ինձ էլ չեք թողնի գնամ Պապին տեսնիմ: Էս ի՞նչ էրգիր է: Դուք (նայում էր ոստիկաններին) գնացեք սահմանը պահեք, դուք ստեղ հեչ էլ պետք չեք:
Երիտասարդի անունը Բագրատ էր: Լավ է, որ նա գյումրեցի էր, հրապարակ տանող բոլոր ճանապարհները գիտեր, չնայած բոլորն էլ փակ էին: Մի խուլ փողոց պետք է շրջանցեինք, էդ խուլ փողոցում հռոմիպապյան աժիոտաժը դեռ չէր սկսվել, կարծում եմ, չէր էլ պատրաստվում: Մի տատիկ փորձում էր լռեցներ երեխային, մի տղա, չնայած կիզիչ արևին, ձմեռային հագնված իր հետևից քարշ էր տալիս պլաստիկ շշեր` մի մեծ տոպրակի մեջ լցրած: Միայն մի երիտասարդ զույգ, շքեղ հագնված, շտապում էր նույն ճանապարհով, որով մենք էինք պատրաստվում անցնել:
-Էստեղ մի քիչ ավանդապահ են,- Բագրատը մեզ հետ գյումրու բարբառով չէր խոսում, ասում է, որ ապրում է Լենինգրադում,- շատ բաներ, որ ընդունելի է այլ քաղաքներում , այստեղ դժվար նորմալ ընդունվի: Մինչև հիմա կարճ յուբկա դեռ անընդունելի է, բարձր խոսքը շատ են քննարկում: Ով էլ տեղացի չի, արդեն մինուս ա, թարս են նայում, բան: Զգուշացնեմ, որ հետո խնդիրներ չլինեն: Մեր Լեննագանն է, մենք ենք:
Իրեն ասեցի, որ Աբովյան փողոցում մեր տոմսերը մի աղջիկ ոստիկանի մոտ են: Փորձում էի մոտավորապես բացատրել, թե ինչ կորդինատներ է տալիս ընկերուհիս, բայց մոտս նման բաները լավ չի ստացվում, հեռախոսը փոխանցեցի իրեն. սկսեցին արագ գյումրու բարբառով խոսել, ես բան չհասկացա: Գիտեք, բարբառները ինձ սկսել են հետաքրքրել:
-Հիմա, որ ասես Աբովյան փողոց, ոչ մեկը չի հիշի, նույնիսկ ջահելները սովետական անուններով են հիշում , կամ Տերյան փողոց, էլի չեն հիշի կասեն 30-ի փողոց, էդ է: Մենակ ամառներն եմ գալիս էստեղ, սաղ տարին Լենինգրադ եմ: Բայց փողոցները անգիր գիտեմ: Փողոցները միանգամից եմ ֆիկսում, Լենինգրադն էլ, որ Լեննական չէ, հինգ-վեց Երևանի չափ է, բայց երբեք չեմ կորել էնտեղ:
Արդեն հասանք էդ ոստիկանուհուն՝ մի քանի ոստիկանական փորձություններ անցնելով: Բնիկների «ընդվզումը» չէր դադարել, մեկը կանգնել ու բարձր կգոռար, որ Պապը մարդ է, ոստիկանները անմարդկային բաներ կենեն: Փոխարենը ոստիկաննեը ժպտում են, իրենք իրենց գործը ունեն, հյուրերը իրենց: Չգիտեմ` Բագրատին ինչքան գործից կտրեցինք, բայց Բագրատ ջան, եթե կարդում ես, մի անգամ էլ մեծ շնորհակալություն:
-Մի անգամ էլ ոտս ձեր քաղաք կկպնի, կհիշեմ, դուք էլ չեք թողնի, որ ես մոլորվեմ:
Էստեղ ես մտքում ծիծաղում էի, որովհետև իմ քաղաքում, նույնիսկ մեծ ցանկության դեպքում, չես կարող կորել. փոքր է, շատ փոքր:
Պապի ձայնը զրնգուն էր, գյումրեցիների կատակները՝ էլ ավելի: Պապին թողնենք մի կողմ, գյումրեցիները լրիվ ապրելու մոտիվացիա են: Գյումրեցու մի քանի սերունդ, որ մնացել է քանդված շենքերի ու կիսախարխուլ ու չկառուցվածների, 18-րդ դարի արվեստների ու 20-րդ դարի ոբերգության արանքում: Այն հույսի զգացումով, որ հաջորդ սերունդը ճգնաժամ չի ապրի, որ իրենց պես չեն ապրի, չեն տանջվի, այնինչ հաջորդ սերնդի տրագեդիան ավելի մեծ է լինում, ավելի ցավոտ: Սերունդներ, որ ապրում են, ընկճվում են, բայց չեն դադարում կատակել, ապրեցնող կատակներ, ֆրազաներ, որ միշտ էլ հետդ կմնան, խոսքեր, որ ամենատխուր օրերին կգան մտքիդ ու մի անհարմար տեղում կսկսես հիմարի պես ծիծաղել: Մնացածին կթվա, որ գժվել ես, քեզ էլ կթվա, որ մնացածը էնքան երջանիկ չեն, որ էդ մտքիդ կատակը չգիտեն: Ես բոլոր գյումրեցիներին ժպիտ եմ պարտք, դրա համար Գյումի շատ պիտի գնամ:
Մի հավեսով կատակ կարող էի հիշել գնացքում, հիշեի ու ժպտայի, չմտածեի, որ հիմարի տեղ կդնեն: Չհիշեցի, չժպացի: Անընդհատ մտածում էի, թե ինչքան դժվար կարող էր լիներ, 18-րդ դարի արվեստի ու 20-րդ դարի աղետի արանքում, չեմպիոններ ու այդքան մեծ կորուստի արանքում, հանգամանքների ու ճակատագրի արանքում, ճզմված ֆինանսականի ու հոգեկանի արանքում, ամենակորողության ու անզորության արանքում: Մտածում էի, գյումրեցի ընկերներիս խոսակցությունները հիշում տրամադրությունս բալանսի բերելու համար, բայց չկարողացա: Մի փոքրիկ տղա, որ այդքան վտանգավոր ռելսեը դարձրել էր հարմար նստարան, ձեռքով թափահարեց` ողջունելով կամ բարի ճանապարհ մաղթելով բոլորիս, այն նույն ձևով, ինչպես մենք էինք մանուկ ժամանակ ողջունում «Պարսիկի ավտոներին» (բոլոր բեռնատարնեը պարսիկի ավտո էին), մեզնից գնում էր ուղակի բարևելը, որի դիմաց կամ քաղցր էինք ստանում, կամ արհամարհվում էինք: Դանդաղ գնացքը մեզ կհասցնի մեր նպատակակետին, բայց քանի ժամից ու ինչպես` ճաշակի հարց է: Ամեն մի կանգառում նոր մեկին ընդունում կամ ճանապարհում էինք: Որոշները իրենց շների հետ էին, որոնք տրամադրություն էին հաղորդում, թողնում իրենց սիրենք, մռայլությունը` ցրենք:
Դանդաղ գնացքի ու մտքերի արանքում: Գյումրու շենքերի ճարտարապետությամբ հրճվող, գորշ շենքերի նկարազարդումների պատճառով ու պարտքերս մարելու միտումով ես էլի կգամ, Պապը այս անգամ առիթը չի լինի, ուղղակի` անառիթ…
