Ահա կրկին հանդիպեցինք, և ինչպես խոստացել էի, այս անգամ կպատմեմ, թե ինչու է մեր գյուղը կոչվում Խնձորեսկ, իսկ աղբյուրը`Ինը մանուկ: Խնձորեսկը պատմական հուշարձան է համարվել: «Հին Խնձորեսկը պետք է պահել և պաշտպանել որպես հնությունների խոշորագույն թանգարան, այդպիսի հրաշք վայրեր աշխարհում քիչ կան»,- ասել է Մարտիրոս Սարյանը: Խնձորեսկի պատմությունը և բնությունը արտացոլվել են մի շարք հայ գրողների ու նկարիչների գործերում, իսկ ժողովրդական մեղեդիները և աշուղական երգերը`շատ երգահանների ստեղծագործություններում։

Ինչպես տատիկս էր պատմում, «Խնձորեսկ» անվան արմատը «խնձոր» բառն է։ Կա նաև մեկ այլ վարկած, ըստ որի Խնձորեսկը նախապես անվանվել է Խորձոր, որը հետագայում որոշ հնչյունափոխության ենթարկվելով՝ ընդունել է ներկայիս ձևը։ Երկու կարծիքներն էլ, անշուշտ, ընդունելի են, քանի որ  այդտեղ և ձորերն են խոր, և խնձորն է առատ։

Ես տատիկիս հարցրեցի նաև «Ինը մանուկ» աղբյուրի մասին: Նա դժվարությամբ կարողացավ հիշել աղբյուրի պատմությունը, բայց ես կարողացա տեղեկություններ հավաքել աղբյուրի մասին և մեծ սիրով կներկայացնեմ ձեզ:

«Ինը մանուկ»-ը ճարտարապետական յուրօրինակ նմուշ է: Աղբյուրի անվան հիմքում ընկած է հետևյալ իրական պատմությունը:
Թշնամին հարձակվում է Խնձորեսկի վրա, այս անգամ ղարաչոռլու քրդական ցեղի ավարառուները, և գյուղը պաշարում բոլոր կողմերից: Մարտնչում են բոլորը: Իրենց ամուսինների հետ միասին թշնամու դեմ են դուրս գալիս նաև կանայք, դեռատի աղջիկներն ու պատանիները:Եվ նորից անառիկ է մնում Խնձորեսկը: Բայց Խնձորեսկի ժայռակերտ պարիսպների վրա բազում այրերի հետ զոհվում է նաև ինը երեխաների մայր, այրի Սոնան: Նրա հայրը` Ուստա Օհանը, գյուղի կենտրոնական թաղամասերից մեկում, ուր հսկա ընկուզենու արմատներից ջուր էր ծորում, կառուցում է շքեղ կամարով և սքանչելի թասով աղբյուր, ի հիշատակ այրի Սոնայի: Աղբյուրի թասը հիշեցնում է կնոջ կուրծքը: Թասից ջուր խմել հնարավոր է միայն երկու ձեռքերով հենվելով քարին:
-Այ սուրբ աղբյուր, աղաչանք եմ անում, ջուրդ թող դառնա մեր Սոնայի կրծքի կաթը ու պահապան լինի ինը որբացած թոռներիս…

Իրական պատմություն է սա, որ մեզ է հասել ժողովրդի  շնորհիվ, հիշուղություն, որ պայծառ ու մաքուր է աղբյուրի ջրի պես: Դարերի ընթացքում Ինը մանուկը դարձել է սրբավայր:

Այս պատմությունը վառ ապացույցն է այն բանի, որ Խնձորեսկը իսկապես հարուստ է քաջ ու խիզախ կանանցով, որոնք ոչինչ չեն խնայել իրենց բնակավայրը անառիկ պահելու համար: Այդ կանանցից է նաև իմ տատիկը, ով անցնելով շատ փորձությունների միջով, չի լքել իր հարազատ  գյուղը` հավատարիմ  մնալով նրա բոլոր սովորույթներին:

Եվա  Գասպարյան, 14 տ.,

Գիտեք, թե ի՞նչ է կատարվում այս ահռելի ժայռերի ու ահասարսուռ ծերպերի միչև… Վայոցձորյան կյանքն է, ծանոթացի´ր: Այստեղ ժայռոտ ու քարոտ է ամեն ինչ. սարերը քարոտ են, ձորերը՝ նույնպես: Նույնիսկ քամին է քարոտ ու քարհոտ փչում: Բայց երևի սխալվեցի. թերևս մի բան կա այստեղ, որ քարոտ չէ: 

Գիտե՞ս, ես կարող եմ լցնել այս անդունդներն ու, որտեղ և մենք ենք ապրում: Չկարծեք, թե ամենազոր ու հզոր եմ, պարզապես տասնվեցամյա վայոցձորցի եմ, բայց մի  բան հաստատ գիտեմ. այն բարությունն ու սերը, որ գտնվում է մեր ձորակիցների սրտերում, կծածկի բոլոր գագաթները նույնիսկ: Այո, վայոցձորյան սիրտը քարից լինել չի կարող: Դա բամբակ է, թավիշ կամ մետաքս…
Հետաքրքրե՞ց քեզ մեր  կյանքը, ապա խնդրեմ, համեցի´ր ժայռային թագավորություն ու ունկնդրի´ր այս ժայռային սիմֆոնիան: Վայոց ձորի պատմությո՞ւնն ես ուզում իմանալ, գնա´, նստի´ր մի քարաժայռի վրա, վերցրու մի բուռ հող ու մոտեցրու քեզ: Հողը հոտ ունի՝ արյան, քրտնքի, պատերազմի, բայց խաղաղ դաշտերի ու բերրի այգիների հոտն էլ կզգաս: Մեր հողը մեր պես է, մեր դեմքն ու դիմագծերն են. կնճռոտված  «երիտասարդի», որ այնուամենայնիվ բարի ու հոգատար ժպտում է: Հողը ձայն էլ ունի, խոսել գիտի, բայց ոչ բոլորին է հասու այդ ձայնը: Եթե նրա ասելիքը համընկնի քո հոգու ասելիքի հետ, միասին լեզու կգտնեք, նա կսկսի քեզ պատմել մեր կյանքը, մեր պատմությունը, մեր հոգին: Բացենք մեր պատմության գիրքը, որը կոչվում է Վայոց ձոր: Մենք արևի որդիներ ենք, այս քարերն ու ժայռերը այնքան հին են, որքան Երկիր մոլորակը: Հենց այստեղ ապրող ցեղի անունից է այս տարածքը այդպես կոչվում: Արևորդիներ ենք, գեղեցիկ է հնչում, չէ՞: Հենց այդպես էլ մենք առաջացանք: Անցան տարիներ, մենք կոչվեցինք վայոցձորցիներ, տարածքը՝ Վայոց ձոր: Պատմություններ ու ավանդազրույցներ լսելով է, որ ես ձեռք եմ բերում վիթխարի թևեր: Եվ ես թռչում եմ ժամանակ կոչվող թակարդի միջով, թերթում եմ այս գիրքը, թերթում էջեր, թերթում դարեր: Ինձ անասելի հետաքրքրում է, թե ինչ է տեղի ունեցել մեզանից, օրինակ, 1600 տարի առաջ:
Լուսավոր օր էր: Ժայռերի ծերպերը մեղմիվ շոյում էին կապուտակ երկնքի ամենավերին շերտը: Իսկ արևն իր շոյող շողերով հաստատում էր այդ միությունը: Երկու պարթևահասակ   տղամարդ անցնում էին վարդապետի հագուստով: Ամբոխն էլ եկել էր նրանց դիմավորելու: Ովքե՞ր էին այդ տղամարդիկ. մեզ համար ուղղակի պատմական անուններ, այդ մարդկանց համար անուսում մթության մեջ լուսավոր կետեր: Հովսեփ Վայոցձորցին ու Մեսրոպ Մաշտոցն էին: Մեծ քայլ կատարենք, ընդամենը 1-2 էջ: Ամեն ինչ սարսափելի երկրաշարժի արգասիքն է՝ դիակներ, արյուն, լաց ու կոծ: Հենց այդ ժամանակ էր, երբ համընկավ մեր արև Վայոց ձորը, Վայերի ձորի հետ: Դա ընդամենը համընկնում էր. մենք մեր ձորը չէինք անվանակոչի դժբախտության պահին, եթե կային ավելի լավ ու հաջողակ օրեր: Թերթենք, անցնենք այս էջերը նույնպես: Օրբելյաններ, Պռոշյաններ… Երևելի տոհմեր են, լսած կլինեք նրանց մասին: Այս գիրքը շատ հետաքրքիր է, իսկապես: Մեկը մյուսին հաջորդող սև ու սպիտակ էջեր, սև ու սպիտակ դարեր: Ցավալին այն է, որ երբ գրքը փակում ես, ընդհանուրը սև է լինում . սևերը գերակշռում են սպիտակներին: Էլի թերթենք, հասնենք մեր օրեր: Սրանից հետո  սպիտակ էջեր են, քանի որ վերջին էջում մեր ձորակիցներին և մեզ կտեսնես…

***
Փոքրիկ հողակտոր լցված սարերով ու անդնդախոր ձորերով: Երբ փոքր էի,սերը բնօրրանիս նկատմամբ մի առողջ սերմ էր, իսկ գեղեցիկ բնօրրանը պարարտ հող, բնականաբար, կարող էր ծլել: Չէր ծլի,եթե չլինեին հյուրասեր քաղաքացիներիս ջերմ հոգիները, դա հենց այդ ջերմությունն է, որ պետք է յուրաքանչյուր ծլած բույսի: Դե, ջերմությունը բոլոր ժամանակներում է անհրաժեշտ: Պատանեկության տարիներին այդ բույսը դարձավ մի ծառ: Ճիշտ է, ծառիս ճյուղերը կես թիզաչափ էլ չկային, բայց արմատները խորն էին . ծառս ամուր կանգնած էր հողին: Իսկ հիմա և՛ արմատներն են հաստատուն, և՛ ճյուղերը փարթամ, և՛ բերքը առատ:
Ծառը տեղահան անել, հավատացեք, անհնար է:

Մանկությանս հիշողություններն ինձ տարան հեռու:

Ամառ էր, սակայն օրը մռայլ էր ու թախծոտ: Ընտանիքով գնացել էինք տատիկիս այցի: Նա ապրում էր Սյունիքի մարզի պատմական Խնձորեսկ գյուղում: Առաջին տպավորությունը հուզիչ էր: Գյուղը, որն ունի ոչ սովորական պատմություն, մասնակցել էր կռիվների և հերոսական փայլուն հաղթանակներ տարել:

Գեղեցիկ էր առաջին արևածագը: Գյուղի բնակիչները սկսում էին իրենց աշխատանքը, միմյանց բարևում պարզ ու անկեղծ, այնպես, կարծես բոլորը իրար հարազատ ու բարեկամ են:

Պապիկս հենց այդ ժամանակ էլ սկսում էր աշխատանքը այգում: Նա շշուկով խոսում էր ծառերի հետ, զգում նրանց պահանջները և մեծ սիրով կատարում դրանք: Փորում էր ծառերի բները, ջրում և հիացմունքով նայում նրանց: Նա  այնքան խնամքով էր  կատարում այդ ամենը, թվում էր, թե գործ ունի ոչ թե ծառի, այլ փոքրիկ և քնքուշ երեխայի հետ: Ընթացքում նա հորդորում էր մեզ խնամքով վերաբերվել ծառերին և այգու մյուս բնակիչներին:

Տատիկս, առավոտյան  վաղ արթնանալով, զբաղվում էր նախաճաշ պատրաստելով: Երբ  նստում էինք սեղանի շուրջ, նա գոհություն էր հայտնում և մաղթում բարի ախորժակ: Ահա վայելում ենք թարմ կաթը, խաշած ձուն, կաթի սերը, պանիրը, կաթով շիլան և կարմրաթուշ լավաշը:

Ամեն ինչ հրաշալի էր և խաղաղ: Օդը մաքուր էր, երկինքը`ջինջ:

Հաջորդ օրը մենք որոշեցինք այցելել հին Խնձորեսկ` տեսնելու այն քարանձավները և անառիկ ժայռերը, որտեղ կռվել և հաղթել են Խնձորեսկի հերոս բնակիչները: Այցելեցինք Մխիթար Սպարապետի գերեզմանին, խոնարհվեցինք և շարժվեցինք առաջ: Հասանք մի պաղ աղբյուրի, որը կոչվում էր «Ինը մանուկ»: Մայրս պատմում էր,որ տատիկս երիտասարդ ժամանակ այդ աղբյուրից  ջուր է տարել`պղնձե կժով:

Աղբյուրից երևում էին ժայռերի ծերպերին գտնվող թաքստոցները, որոնք իրենց մեջ են ամփոփում Խնձորեսկի ողջ պատմությունը:

Գյուղի տեսարժան վայրերի գեղեցկությամբ հմայված վերադարձանք տուն, որտեղ մեզ էին սպասում տատիկս ու պապիկս:

Ակնթարթի պես անցավ մեր այցը հին  Խնձորեսկ: Տպավորություններիս մասին պատմեցի պապիկիս, և նա հավելեց, որ գյուղը ճանաչված է նաև իր նշանավոր և բազմավաստակ զավակներով: Ես իմացա, որ Սուրեն Այվազյանը, լինելով  Խնձորեսկի բնակիչ, գրել է «Խնձորեսկ» վերնագրով վեպը: Խնձորեսկից վերադառնալուց հետո ես ինձ պարտավորված զգացի ուսումնասիրել այդ գյուղի ողջ պատմությունը և կարդալ Ս.Այվազյանի վեպը: Կարծում եմ, տատիկս ու պապիկս դեռ շատ հետաքրքիր բաներ են պատմելու ինձ գյուղի մասին, նրա մարդկանց, ավանդույթների ու սովորությունների: Իսկ առաջին հարցը արդեն ունեմ. Ինչու է գյուղը կոչվում Խնձորեսկ, իսկ աղբյուրը` Ինը մանուկ: Այս մասին կպատմեմ իմ հաջորդ նյութի մեջ:

Լուսանկարը` Մուշեղ Վարդանյանի

Բոլորիս հայացքները անընդհատ ճամբարային հարցեր քննարկելուց մռայլվել էին, ու միանգամից Ասպրամի ձայնը (Ասպրամը մեր`ջոկատավարներիս ջոկատավարն էր).

-Բայց դուք իսկապես… Դե…

-Մենք լիովին պատրաստ ենք,- գրեթե միաձայն գոչեցին տասներկու «ցավին անտարբեր, դավին անտեղյակ» երիտասարդներ:

Դուրս եկանք մեր հիմնական հանդիպման վայրից, ու մեր հանդիպումը մի քանի րոպե անց շարունակվեց արդեն օնլայն: Հետաքրքիր հանդիպումներ են. այդտեղ ավելի հանգիստ էր, մեկս մյուսի ձայնի հուզումնալից ելևէջները չէինք լսում,  ուղղակի կարդում էինք հայտարարվածներն ու վերջ:
«Լա′վ, անցանք քնելու, շուտ պիտի արթնանանք»: Չգիտեմ, թե ով գրեց, բայց հաստատ ես լսեցի նրա ձայնի խիստ տոնը, որը ինձ այնքան էլ չճնշեց, քանի որ համակարգիչը դեռ երկար էր ինձ իր մոտ պահելու: Իսկ առավոտյան քույրս էր.
-Դե, արթնացիր, ուշացանք:
Բարեբախտաբար նա էլ է ջոկատավար, այլապես ես ո′չ կարթնանայի, ո′չ էլ ջակատավար կլինեի…

Լուսանկարը` Մուշեղ Վարդանյանի

Երեխաները հավաքվել էին, ջոկատավարները` նույնպես: Սկսեցինք յուրաքանչյուրս իր ջոկի երեխաներին հավաքել և աշխատել: Ջոկի անուն, ջոկի նշան, առաջաբան, լոգո: Մոտավորապես 15 երեխաների բերել ընդհանուր հայտարարի, երբ յուրաքանչյուր երեխա ունի 2-3 տարբերակ. իսկապես բարդ գործ է:
-Դե, էլ ի՞նչ հարցեր ունեք,- մի կերպ երեխաների պահանջները ավարատած` ասացի ես:
-Ընկե′ր Լուսինե, իսկական պարադոքս է ամառային դպրոց-ճամբար. ամառային ճամբարը հանգստանալու համար է, դպրոցը`անհանգստանալու:

Մի պահ զարմանք պատեց ինձ, թե ինչպես է ութամյա երեխան սովորական երևույթներից, որի վրա մենք երբեք չէինք մտածել , պարադոքս ստեղծել: Դե, դա երեխաների մենաշնորհն է. անսովորից տարբերակել սովորականը, իսկ սովորականից`անսովորը: Բայց իմ զարմանքի գագաթնակետը նրա` ինձ «ընկեր»-ով դիմելն էր: Իմ միակ «ընկեր»-ը, որն ինձ անասելի ուրախացրեց` չնայած դրան, որ այլևս չէի կարողանում ուրախանալ հոգնած լինելու պատճառով: Իրոք, ինչքան անհետաքրքիր ու գորշ կլիներ աշխարհն առանց երեխաների:
Ջոկատավարները ինչպես միշտ հավաքվել էին ու շարունակում էին իրենց քննարկումը` այս անգամ ավելի մռայլ դեմքերով. մեկը հոգնել էր, մեկի գլուխն էր ցավում, իսկ մեկն էլ անհոգ նստել էր` երջանիկ ժպտալով: Հրճված էի երեխաների պարզությունից ու մաքրությունից: Բայց եթե Ասպրամը նորից կրկներ նույն հարցը, թե արդյոք ուզում ենք աշխատել, ապա կասկածի տակ կդրվեր մեր ճամբարի հետագա կյանքը: Առողջապահության օրը փոխարինեց հումորի օրվան, հումորի օրը` սպորտի օրվան, երկրորդ օրը` երրորդ օրվան, երրորդը`չորրորդին և այսպես շարունակ: Բայց հարմարվեցինք և′ մենք, և′ երեխաները: Մենք էլ չէինք սպասում Ասպրամի հարցին, իսկ երեխաները պարադոքսներ էլ չէին փնտրում: Յոթերորդ օրը վրա հասավ: Գրկախառնություններով ու հրաժեշտի խոսքերով լի օր: Նույնիսկ հուզվեցինք` չնայած դրան, որ բոլորս էլ Վայքում էինք ապրում և ամեն օր մեկս մյուսին տեսնում էինք: Մենք կարոտելու էին մեր «Նավաստիներին», «Ադամանդներին», «Իմաստուններին» և բոլոր ջոկատներին, կարմիր քարտերին, նկատողություններին ու խրախուսական միավորներին…
Անփորձ էինք` փորձեցինք, անտեղյակ` տեղեկացանք: Հիմա այստեղից մենք վերցնում ենք մեծ աշխատափորձ, որը չենք ստանա ուրիշ ինչ-որ տեղից`աշխատել երեխաների հետ: Թե կարողանում ես աշխատել երեխաների հետ, կաշխատես նաև ցանկացածի հետ: Ամենքիս ներսում բարեբախտաբար դեռ երեխա է ապրում…

-Ընկեր Աստղիկ, մոռացել եմ գլխարկս:

-Ընկեր Աստղիկ, իմ կողքին նստիր:

-Ընկեր Աստղիկ, ինձ էլ դրանից կնկարե՞ս:

-Ընկեր Աստղիկ, կլինի՞ պահմտոցի խախանք…

Արդեն մեկ շաբաթ է` մեր դպրոցում գործում է ճամբար 1-4-րդ դասարանի երեխաների համար: Ջոկատավարները ես և իմ դասընկերներն ենք: Երեխաներն իրենց շատ լավ են զգում ճամբարում: Առավոտյան տարբեր խաղեր ենք խաղում: Ժամը 12-ին երեխաները լվանում են ձեռքերը և գնում բուֆետ  նախաճաշելու:

Նրանց հետ շատ հետաքրքիր է: Միասին նկարում ենք, երգում, հեքիաթներ կարդում:

Սկզբում մտածում էի, թե դժվար կլինի երեխաների հետ, ճիշտն ասած, մինչ այդ երեխաների հետ չէի կարողանում շփվել. միշտ կռվում էինք,  բայց հիմա սկսել եմ սիրել նրանց, հասկանալ: Հիմա վաղ առավոտյան ես անհամբեր շտապում եմ ճամբար, որովհետև նրանք սպասում են ինձ: Սա ինձ համար էլ շատ կարևոր ժամանակ է, քանի որ հասկացա, որ երեխաներից շատ բան կարելի է սովորել: Իսկ ամենակարևորը դասը, իմ կարծիքով, այն է, որ երբ քեզ սիրում ու վստահում են, դու դառնում ես ավելի լավը, ավելի պատասխանատու և կազմակերպված: Ես հիմա անցկացնում եմ իմ կյանքի ամենակարևոր ամառը և չեմ տրտնջում, թե օրերը ձանձրալի են:

Լուսանկարը՝ Անի Կարապետյանի

- Էլի լվա՞ցք ես արել ու մինչև հիմա չե՞ս փռել:

- Հեսա կանեմ, մամ:

Հիմար սովորությանս համաձայն էլի գործս կիսատ էի թողել, բայց  դե, գիշերվա հազարն էլ լիներ, պետք է վերջացնեի: Ինձ համար դրսում լվացք եմ փռում, մեկ էլ սարսափելի ձայներ լսեցի: Սկզբում մտածեցի նայածս ֆիլմի ազդեցության տակ եմ մնացել, բայց չէ, նույնը լսում էի շարունակ: Ձայները գալիս էին խողովակի միջից: Կարծեցի մեր բակի օձերը այլևս ինձանից թաքնվելու տեղ չեն գտնում և արդեն խողովակի մեջ են մտնում: Քանի որ չէի ուզում գիշատիչներին այդ դաժան ճակատագրին արժանացնել և հենց իմ ձեռքերով խեղդել, հայրիկիս դիմեցի:

- Այս անգամ նրանց խեղդել քեզ չի հաջողվի, ծիտիկ է:

- Ծիտի՞կ, ոնց թե պապ, մի կողմ գնա, թող`տեսնեմ:

Փաստորեն խեղճ ծիտիկը խողովակի մեջ էր մտել ու չէր կարողանում դուրս պրծնել (ինչևէ, ես սկզբում այդպես կարծեցի): Պետք է անպայման փրկել: Խողովակից մի կերպ հանեցինք, բայց նա շնորհակալություն հայտնելու փոխարեն տուն մտավ և կարծես ուզում էր ամեն ինչ փշուր-փշուր անել: Ես պատուհանը բաց թողեցի, որպեսզի իր շնորհակալությունը հայտնելուց հետո դուրս գա: Առավոտյան միայն նրա շնորհակալության հետևանքները տեսա, և ուրիշ ոչինչ: Էլի լվացքը ինձ էր սպասում, և նրանից նեղացած անցա իմ գործին: Նորից նույն սարսափելի ձայները…

Մի կողմ դրեցի ամեն ինչ և մոտեցա խողովակին, այս անգամ իրոք սարսափելի էր: Չէ, չէ, գիշատիչներ չէին: Խողովակում տեսա երեք ձու և երկու փոքրիկ ձագ: Այդ տեսարանը հրաշալի էր, սակայն այդ ժամանակ նոր հասկացա, թե ինչու էի արժանացել այդ շնորհակալությանը, և սարսափելին հենց դա էր, երևի այդ նույն պահին ես էլ նրանց համար մի գիշատիչ կենդանի էի: Փորձեցի նրանց օգնել, բայց խողովակից հանել այս անգամ չէի պատրաստվում: Ձեռքս վերցրեցի բահը և սկսեցի հողը փորել: Լսել էի ծիտիկները որդ են սիրում ուտել: Երկար,բայց միևնույն ժամանակ հաճելի չարչարանքներից հետո նրանց կերակուրը պատրաստ էր: Մայրիկս ճիշտ է ասում, որ ես միշտ ունքը ուղղելու փոխարեն աչքն էլ հետն եմ հանում, բայց այս անգամ բժիշկ դարձա և փորձեցի բուժել այդ վերքը: Իսկ նրանց համար մի անհանգստացեք, խողովակից հանել էլ չեմ փորձի, կմեծանան` իրենց ոտքով դուրս կգան:

Անդրադառնալով պապիկի պատմություններին, այս անգամ կպատմեմ նրա ֆանտաստիկ պատմություններից: Այդ պատությունների 80 տոկոսը հորինված են կամ ավելի ճոխացրած: Յուրաքանչյուրը, ով լսում է, առաջին իսկ նախադասությունից զգում է, որ դա հորինված է, բայց հետաքրքիրը այն է, որ պապիկը համոզում է բոլորին, թե այդ պատմությունը իրական է: Ահա, օրինակ, այդ յուրօրինակ պատմություններից, որ պապս պատմում է. 

«Մե անգամ եթաս եմ տաշտը, մենել տսնամ մե սամալյոտ շոֆեռ վերեն կանչել` Հայկազ, այ Հայկա~զ… Նայես եմ թեխ վեր, ետ շոֆեռը իմը ասել` իշթա՞ր եթամ Ղարաբաղ: Ես ասես եմ` ըտենց դուզ-դուզ քել, կխասնես: Բայց  հենց խասնես ետ սարի մոտ, մե քիչ պանցր կպախես սամալյոտի տակը չխփի, ափսոսի: Մենել տեսնամ ետ շոֆեռը երկու պաշկը պապիռոզ թալեց ցած. մեկը գիդամ, մեկը` չէ: Անձրև էր իկյալ, տրիմ քարի տակ, ասիմ` թո չօռնը, հաջորդ իկյալուն կվեկալեմ»: Այնպես է պատահում, որ հաջորդ անգամ իր ընկերներից մեկի հետ է գալիս դաշտ: Ասում է ընկերոջը. «Գնա էս ինչ քարի տակ պապիրոզ կա, քել` վեկալ, բեր»: Գնում է, վերցնում, բերում, հարցնում, թե որտեղից, պապիկը ամբողջ պատությունը պատում է: Երբ գնում են գյուղ, այդ մարդը սկսում է գյուղի մարդկանց պատմել ամբողջ պատմությունը և ավելացնում, թե սրանից հետո Հայկազը ինչ ասի` կհավատաք, սաղ ճիշտ ա ասում:

Իսկ հիմա իսկական պատմությունը լսեք: Իրականում այդ օրը, որ պապիկը գնացել էր դաշտ, ուժեղ անձրև էր  եկել, և ամեն ինչ թրջվել էր, պապիկը կրակ է վառում, վերարկուն հանում է դնում չորանալու: Սիգարետները լինում են գրպանում, ևս թրջվում են: Պապիկը դա գցում է մի քարի տակ: Իսկ մնացածը արդեն ճոխացրած պատում է համագյուղացուն:

Մի անգամ իր վարորդ ընկերոջ հետ նարդի է խաղում: Այնպես  է պատահում, որ պապիկին մնում է մեկ խաղաքար, իսկ ընկերոջը` չորս խաղաքար: Ընկերոջ հերթն է գալիս, որ պիտի զառերը նետի: Նետում է և ուզում է բոլոր խաղաքարերը հանի և հաղթի, պապիկը ասում է. «Ստոպ, ետ ի՞նչ ես անում: Պիտի երեք խաղաս, մեկ հանես»: Այդ մարդը լսում է պապիկին և այդպես էլ անում: Պապիկը նետում է զառը, հանում միակ խաղաքարը և հաղթում: Խաղից հետո ընկերը գնում է Երևան և ճանապարհին մտածում խաղի մասին  և իվերջո հասկանում է, որ պապիկը խաբել է իրեն: Հաջորդ օրը պապիկը հերթական անգամ ուղևորներ է տեղափոխում Երևան և սպասում ավտոպարկում, որպեսզի ավտոբուսը ետ գա Ազիզբեկով(Վայք): Հանկարծ բարձրախոսից լսվում է. «Ազիզբեկով-Երևան երթուղու վարորդ Վաչիկ Կուրեխյանին խնդրում ենք բարձրանալ դիրեկտորի սենյակ»: Պապիկը բարձրանում է, տեսնում է` այնտեղ նստած են տնօրենը, տեղակալները և այն ընկերը, որի հետ ինքը նարդի էր խաղացել: Սեղանին դրված էին նարդու խաղաքարերը և զառերը նույն դասավորությամբ: Պապիկին մի հատ խաղաքար, իրեն`չորս: Պապիկը, իհարկե, հասկանում է, թե ինչ է կատարվում: Ըկները նորից հարցնում է. «Հըն, Հայկազ, հիմա ի՞նչ անեմ»: Պապիկը նորից պատասխանում է. «Իրեքը խաղա, մեկը հանի»: Այդ մարդը կատաղում է և երդվում, որ էլ պապիկի հետ նարդի չի խաղա:

Հաջորդիվ կներկայացնեմ մյուս պատմությունները:

Մեր ազգանունը ամբողջ մարզում միակն է: Բայց պապիկս ասում է, թե այս ազգանունը ամբողջ Հայաստանում է միակը` Կուրեխյան: Եվ դրա համար է, որ բոլորը նրան դիմում են ազգանունով` Կուրեխյան: Վայքում և հարակից գյուղերում չես գտնի 40-ն անց մի մարդ, որ չճանաչի պապիկիս, նույնիսկ, երբ հարևանները տաքսի են պատվիրում, ասում են` եկեք «ավտոբուսի շոֆեռ Հայկազենց տան մոտ»: Պապիկիս անուն-ազգանունը սկզբից եղել է Հայկազ Բաղդասարյան: Այն գյուղում, որտեղ ինքն է ապրել, եղել է նաև Վաչիկ Կուրեղյան անունով մարդ: Նրանք եղել են նույն տարիքի: Վաչիկ Կուրեղյանը ինչ-ինչ պատճառներով անհետ կորավ:

Բանակում ծառայելուց հետո պապս վերադարձավ հայրենիք: 20 տարեկան հասակում, երբ արդեն պապիկը գնաց անձնագիր ստանալու, նրա անուն-ազգանունը շփոթեցին և գրեցին Վաչիկ Կուրեղյան` Հայկազ Բաղդասարյանի փոխարեն: Նա ստիպված եղավ ծառայության մեկնել  նորից արդեն որպես Վաչիկ Կուրեղյան: Նա ծառայել է 4 տարի 3 ամիս: Այնտեղ նրանից խլեցին անձնագիրը, մի կերպ վերադարձավ տուն և դիմեց նոր անձանգիր ստանալու: Արդեն ինքն ուզեց, որ գրեն ոչ թե Հայկազ Բաղդասարյան կամ Վաչիկ Կուրեղյան,այլ` Վաչիկ Կուրեխյան: Ինչո՞ւ Կուրեխյան, ոչ թե` Կուրեղյան, նա բացատրում է այսպես`«Հոպարս ասում էր, եթե ուզում ես դնել Կուրեղյան. բեր ղ տառը փոխենք խ-ով, թող դառնա Կուրեխյան,Կուրեխ  համ էլ մեր պապի անուննա», էդպես էլ արեցին: Ի վերջո, Բաղդասարյան Հայկազը դարձավ Կուրեխյան Վաչիկ: Ծառայության ժամանակ նա սովորեց ավտոդպրոցում, եղավ հրամանատարի անձնական վարորդը: Վերադարձավ տուն, մի քանի տարի աշխատեց հովիվ, հետո 60-ական թվականներին սկսեց վարել տարբեր տեսակի բեռնատար մեքենաներ, բայց տեսնելով, որ այդ գործը իր համար շատ հոգնեցուցիչ է, խնդրեց իրեն տալ ավտոբուս` որևէ ուղղությամբ վարելու համար: Նրան չմերժեցին` ստացավ ավտոբուս և սկսեց վարել Ազիզբեկով-Ջերմուկ ուղղությամբ մոտ 2 տարի (Ազիզբեկովը Վայքի հին անունն է): Հետո տեսնելով, որ պապիկս շատ լավ վարորդ է, նրան  հանձնեցին ավելի լավ ավտոբուս` արդեն Ազիզբեկով-Երևան ուղղությամբ վարելու համար: Բացի դրանից վարել է նաև տուրիստական ավտոբուս: Ընդհանուր թվով, պապիկս վարել է երեք ավտոբուս, մեկ տաքսի, երեք բեռնատար մեքենա և մեկ «Վիլիս» մակնիշի ավտոմեքենա: Վերջին մեքենան եղել է դեղին գույնի «Պազիկ» ավտոբուսը: Պապիկը դա վարում էր այն ժամանակ, երբ արդեն ԽՍՀՄ-ը փլուզման եզրին էր: Սովորության համաձայն, նա միշտ իր մեքենաները կանգնեցնում էր տան մոտ, ոչ թե  ավտոպարկում, բայց մի գիշեր որոշում է կանգնեցնել այնտեղ, քանի որ նրան ասել էին, թե ստուգողներ պիտի գան: Ցավոք, դա սուտ էր: Հենց այդ գիշեր կայանատեղից գողացան նրա ավտոբուսը: Պապիկիս խոստացան, որ կվերադարձնեն ավտոբուսը, սակայն շուտով ԽՍՀՄ-ը  փլուզվեց: Իհարկե, պապիկի պատմությունը այս ամենով չի ավարտվում: Ես դրանք կպատմեմ հաջորդիվ: