Վայոց Ձոր
Ինչն է ինձ հուզում Վայոց Ձոր

Ամենակարևորը

Լուսանկարը` Աիդա Մովսիսյանի

Լուսանկարը` Աիդա Մովսիսյանի

Ես 16 տարեկան եմ, բայց հասցրել եմ հասկանալ, թե որ  խնդիրն  է հուզում Մալիշկա գյուղի բնակիչներին: Մեր գյուղը բավականին մեծ է: Այն ունի 2 դպրոց  և 2 մանկապարտեզ, սակայն դա քիչ է  5612 բնակչությանը աշխատանքով ապահովելու համար: Խորհրդային տարիներին գյուղում գործել է կոնդենսատորների գործարանը շուրջ 600 աշխատատեղով, որը այնուհետև վերափոխվել է թանկարժեք քարերի մշակման և ոսկու վերամշակման արտադրամասի, սակայն այսօր չի գործում։ Գյուղում ուրիշ աշխատատեղեր չկան, և գյուղի մեծ մասը գնում է արտասահման աշխատելու, թողնելով իր հայրենիքը՝ Հայաստանը: Այդ խնդիրն ինձ  ամենից շատն է հուզում, որովհետև  երբ դասընկերներով խոսում ենք, միայն ես եմ  խոսում իմ հայրիկից, միայն ես եմ  պատմում, թե ինչպես  է մեր օրն անցնում իրար հետ: Իսկ նրանց հայրերը արտերկրում են և գալիս են տարվա մեջ մեկ կամ երկու անգամ՝ մեկը Նոր տարուն, մյուսն էլ հարազատի կամ բարեկամի մահվան ժամանակ, երբ տարբերակ չունեն չգալու: Նրանք մեծանում են առանց հոր և չգիտեն, թե որն է իդեալական հոր կերպարը:

Երբ ես սկսեմ աշխատել, խոստանում եմ ամեն ինչ անել, որ աշխատատեղերը ավելանան, մարդիկ նորից վերադառնան հայրենիք  և  ապրեն իրենց ընտանիքի հետ: Մեզ աշխատատեղեր են անհրաժեշտ. մեր ընտանիքները մեր հայրիկների կարիքն ունեն:

Իմ էջը Վայոց Ձոր

Ազնաբերդ

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Վերջերս լրացրեցի այն բացը, ինչի շնորհիվ փոքրիշատե կամբողջանային պատկերացումներս իմ գյուղի մասին: Բայց պատկերացումները լիակատար կդառնային, եթե ես իսկապես տեսած լինեի այն: Կարոտում եմ մի բան, որը երբեք չեմ տեսել: Կարոտս փարատվում է մեկ այլ գյուղով, որը կարծես թե ստեղծված է ոչ միայն իր բնակիչներին ապրելու տեղ տալու, այլև իրենց նախկին բնակավայրի կարոտը այդ գյուղից առնելու համար: Բացեմ փակագծերը: Չնայած նրան, որ ապրել ու ապրում եմ Վայքում, այնուամենայնիվ, հայրենական գյուղս Ազնաբերդն է: Այն գտնվում է Նախիջևանի շրջանում: Կոչվել է Ազնաբերդ, քանի որ եղել է ինչ-որ ժամանակ, երբ այդտեղ ապրել են ազնվական ընտանիքներ: Երկար չեմ կարող պատմել ազնվական ընտանիքների մասին, քանի որ չունեմ բավարար տեղեկություններ: Բայց մի բան հաստատ է, այդտեղ մարդիկ եղել են համառ, չեն ընկճվել ոչ մի բանից և ամուր կառչած են եղել իրենց մի բուռ հողից: Դրա վառ ապացույցն է 17-րդ դարում Շահ Աբասի կողմից կատարված տեղահանությունը, որից զերծ է մնացել մեր գյուղը: Երբ հայրս պատմում է պատմություններ գյուղի անցյալի մասին, հոգիս լցվում է տաքարյուն հային բնորոշ հայրենասիրությամբ, իսկ երբ գեղեցիկ բնությունն ու անծայրածիր խաղողի այգիներն է հիշում, ասածի բացը լրացվում է ճկուն հայուհիների ճկուն պար հիշեցնող քնքուշ մտքերով, և ակամայից ցանկություն է առաջանում լինել այդտեղ: Բայց այդ գյուղի պատմությունը հաճախ ինձ ստիպում է նեղսրտել: Պատերազմ առանց կռվի. այդպես եմ պատկերացնում Նախիջևանի վիճակը 19-րդ դարի վերջին: Մի քանի տարում հայաշատ Նախիջևանից հայեր մնացին միայն մեր գյուղում, և գյուղի բնակիչները ստիպված լքեցին իրենց գյուղը նույնպես, այլապես հայերը  ոչ թե կտեղահանվեին, այլ կբնաջնջվեին այդտեղից: Տեղաբնիկները դուրս էին գալիս՝ ձեռքերում ճամպրուկներ, տոպրակներ, ծաղիկներ, խաղողի որթեր… Խաղողը նրանց համար խորհրդանշական բնույթ է ունեցել: Խաղողը ապրելու հույսն է… Մարդկանց քարավանը անվերջ գնում էր, սկզբից մեծերը, հետո փոքրերը, իսկ նրանց թիկունքը պաշտպանում էին երիտասարդները: Երիտասարդներից հետո քայլում էր հայրս՝ որպես երիտասարդների միջից փորձառուն, ձեռքին` մի փունջ մեխակ: Ինչքան փորձությունների միջով ես անցել, հա՛յ: Բայց հայը միշտ ոտքի է կանգնում, ոտքի կանգնեց և այս անգամ: Ազնաբերդցիները հաստատվեցին Վայոց ձորի և Արարատի շրջաններում: Վայոց ձորի մարզում հիմնվեց մի գյուղ՝ Նոր Ազնաբերդը, որտեղ մինչև օրս ապրում են մեր գյուղացիները՝ անտեսելով օտարի գնդակները:Եվ իսկապես, այդ գյուղը կարծես թե ստեղծվել է ոչ միայն իր բնակիչներին ապրելու տեղ տալու, այլ նաև իրենց նախկին բնակավայրի կարոտը այդ գյուղից առնելու համար:

Իմ բնակավայրը Վայոց Ձոր

Վերնաշեն

Լուսանկարը՝ Լիանա Աբրահամյանի

Մեր գյուղն այժմ կոչվում է Վերնաշեն: Իր հիմնադրման ժամանակից մինչև 18-րդ դարի կեսերը կոչվել է Սարկողովք կամ Սրկղունք: 12-15-րդ դարերում հանդիսացել է Պռոշյան իշխանների ամառանոցը: Կոչվել է նաև Բաշքենդ: Իսկ 1940 թվից կրում է ներկայիս անունը: Մեր գյուղը մտնում է Եղեգնաձորի շրջանի մեջ, որը Ազիզբեկովի շրջանի հետ զբաղեցնում է Վայոց ձորի տարածքը: Այստեղ բնակվել են շատ հին ժամանակներից: Վերնաշենը շատ հարուստ է եկեղեցիներով, մատուռներով, կամուրջներով, խաչքարերով: Վերնաշենում են գտնվում Թանարի, Սպիտակավոր Աստվածածնի, Արկազի սուրբ Խաչ վանքերը, գյուղի մեջ գտնվող սուրբ Հակոբի եկեղեցին, Բոլորաբերդ (այժմ Պռոշաբերդ) ամրոցը, բազմաթիվ խաչքարեր և մատուռներ:

Հին գյուղը տեղակայված է եղել եկեղեցու շրջակայքում, թիկնած սարին` այդ պատճառով էլ գյուղը կոչվել է Սարակողովք՝ իրար կիպ կպած տներով, այնպես, որ վտանգի դեպքում պաշտպանությունը լինի հուսալի: Եվ հենց այդ ժամանակաշրջանում հինգ հարյուր ընտանիք է վերագաղթել նաև Վայոց ձոր` իրենց նախնիների ծննդավայր, և մեր գյուղը նոր շունչ է առել: Այստեղ բնակություն են հաստատել նաև Պարսկաստանի Սալմաստ գավառից վերագաղթած յոթ ընտանիք: Ի՞նչ իմանաս, գուցե այդ ընտանիքների նախնիները եղել են հենց Վայոց ձորի այս անկյունում և հենց այդ ժառանգական բնազդն է նրանց մղել դեպի Վերնաշեն գյուղը: Վերնաշեն գյուղի հիմնադիրներն են եղել Բաղդասարը, Մուրադը, Կարապետը, Մարգարը, ով արտահայտված սևուկության պատճառով կոչվել է Ղարամելիք, հենց ինքն էլ եղել ` գյուղի մելիքը:  Այդ մասին բազմիցս լսել եմ պապիցս, գյուղի տարեց մարդկանցից: Վերջին անգամ այդ մասին վկայություն է տվել երրորդ սերնդի ներկայացուցիչ ութսունվեցամյա Ռուբեն Բաղդասարյանը: Պապս բազմիցս պատմել է, որ Բաղսոյի «յալը» ամբողջությամբ պատված է եղել խնձորենու և այլ ծառերի խիտ անտառով: Վառելիքի ծառը ժողովուրդը կտրում էր և գլորելով իջեցնում գետակի ափը: Նաև ավելացնում էր, որ գետակի հովիտը ևս պատված էր խնձորի և ընկուզենու այնքան խիտ անտառով, որ արևի մայր մտնելուց հետո երեխաները սարսափում էին անտառ մտնել: Լուսնյակի լույսն էլ գետին չէր հասնում:  Այնքան շատ խնձոր էր լինում, որ մի մասը տալիս էին անասուններին, իսկ ընկույզը մեկ առ մեկ հավաքել չկար. ցախավելներով կավլեին ու կտանեին ըստ պահանջի: Այսպիսով, ըստ ավանդության, մեր գյուղը վերաշինողները եղել են յոթ վերագաղթած ընտանիքները, որոնց նախնիները Շահ Աբասի կողմից բռնագաղթել էին Պարսկաստանի Սալմաստ, Խոյ գավառներ: Մեր նախնիներից փոխանցված այս պատմությունը հավաստի է թվում:

Ինչն է ինձ հուզում Վայոց Ձոր

Տխուր զրույց

Լուսանկարը՝ Անի Աբրահամյանի

Տիգրան Վիլենի Բաղդասարյան, կամ ինչպես նրան կոչում էին «Ռեմբո», «Ծաղիկ», չնայած ես չիմացա, թե ինչու էին նրան այդպես անվանում: Մասնակցել է Արցախյան պատերազմին, զոհվել է հեռոսաբար:

 - Կիրովաբադում բնակվում էինք 1960թ.-ին, 1968թ.-ին ամուսնացել ենք` ես ու Վիլեն պապիկը, 1969թ.-ին ծնվել է առաջին աղջիկս, 1970թ.-ին երկրորդ աղջիկս, իսկ Տիգրանս ծնվեց 1975թ.-ին: 1988թ.-ին տեղափոխվել ենք Վայոց Ձորի Գետափ գյուղ,- պատմում է մայրը:

 - Ինչո՞ւ բնակություն հաստատեցիք հենց Գետափում:

- Մեզ` բոլոր գաղթականներիս, ուղեկցում էին տարբեր վայրեր, որպեսզի մենք ընտրենք մեր բնակության վայրը: Ինձ ու Տիգրանիս դուր եկավ Գետափ գյուղը:

- Փաստորեն այստեղ բարեկամներ չունեիք:

- Ոչ, բարեկամներ չունեինք` մենակ էինք:

- Իսկ ի՞նչ արեցիք Գետափ գալուց հետո, որտե՞ղ բնակվեցիք:

- Գնացինք ակումբ, մեզ հարցրեցին` տուն ունենք, թե ոչ, պատասխանեցինք, որ չունենք, ու մի բարի մարդ`Համիկ անունով, մեզ ուղեկցեց իրենց տուն: Ութ ամիս բնակվեցինք իրենց տանը, ութ ամսից հետո ապրեցինք Մարտիկենց տանը, դրանից հետո մեզ կամուրջի մոտ տուն տվեցին, և մենք ապրեցինք այնտեղ: Դրանից հետո Տիգրանիս կանչեցին «վայենկոմատ», ասացին աչքի հետ խնդիր ունի` ազատեցին բանակից, թուղթը բերեց տուն, բայց ասաց. «Մամա ջան, ես պետք ա ծառայեմ»: Ասեցի` այ բալա, ախր, ո՞նց ես ծառայելու: Ասեց` չէ, մամ, ես ծառայելու եմ:

- Ինչպե՞ս ընդունեցիք նրա համառությունը:

- Դեմ էինք, իհարկե, բայց Տիգրանս շատ համառ էր, ասում էր` մամա, ես պետք ա ծառայեմ, թող գյուղացին ինձ թարս երեսով չնայի: Ու եկավ էն պահը, որ Տիգրանիս պետք ա ճանապարհեինք բանակ, հավաքվեցինք, մեծ քեֆ արեցինք, Տիգրանիս ճանապարհ դրեցինք, աչքերը լցրեց ու նստեց մեքենան, մենք էլ տխուր, իհարկե, վերադարձանք տուն:

- Որտե՞ղ էր ծառայում Տիգրանը:

- Տիգրանը սկզբում ծառայում էր Կապանում, հետո, որ Ղարաբաղում կռիվը թեժացավ, Տիգրանին տարան առաջին գիծ: Մեկ տարի առաջին գծում մնաց: Ինքը այնպես էր ծառայում, որ իրան «Ռեմբո Տիգրան» էին ասում: Այդ ժամանակ ոչ ուտելիք կար, ոչ ջուր: Տիգրանս գնացել ա թուրքի սահման, սպասում էին ընկերները մինչև երեկո, անհանգիստ էին: Տիգրանիս ընդեղ «ծաղիկ» էին ասում, ու սկսեցին մտածել` ո՞ւր ա Ծաղիկը, ո՞ւր մնաց, որ չեկավ: Ու հենց էտ ժամանակ տեսնում են, որ Տիգրանը գալիս ա, մեջքին` լիքը ուտելիք, ծխախոտ: Բերել ա ու բաժանել ա զինվորներին:

Տիգրանս զոհվել է 1994թ.-ի ապրիլի 19-ին, ինքը 19 թվերի մեջ մնաց: Տիգրանս շրջափակման մեջ մնաց, ու չկարողացավ դուրս գալ: Ինքը ցանկացել ա, որ օգնի իրա մոտիկ ընկերոջը: Ու էտ ժամանակ թշնամին իրան մեջքից խփել ա` սրտի կողմից: Տանում են իրան հիվանդանոց, բժիշկը տեսնում ա, որ էտ փամփուշտը մեջն ա մնացել, ու շատ արյուն ա կորցրել: Ու Տիգրանս մահանում ա,չեն կարողանում փրկել: Նույն գիշեր ամուսինս ասում էր, որ շատ անհանգիստ ա: Վեր կացավ, գնաց գյուղ, որ զանգի Տիգրանին, ասեցին, որ Տիգրանը էլ չկա: Բոլորը լացում էին:  Ես ինքնասպան էի ուզում լինել, ամուսինս ասում էր. «Տիգրան ջան, դու ինձ պետք ա թաղեիր, ես քեզ թաղեցի»: Գյուղացիները մեզ շատ օգնեցին. թե գումարով, և թե հոգեպես: Ես շատ եմ սիրում գետափցիներին ու Գետափը: Ու ինչ էլ լինի, ես չեմ գնա իմ գյուղից: Իմ Տիգրանն էլ շատ էր սիրում այս գյուղը: Մենակ ուզում եմ, որ անապահով ընտանիքներին աչքաթող չանեն: Մեր համայնքում շատ կան անապահով ընտանիքներ, և ուզում եմ, որ նրանց անուշադրության չմատնեն:

Լուսանկարը՝ Անի Աբրահամյանի

Տիգրանի մասին, նրա հերոսության մասին գրել են մամուլում, գրքերում: Մեր համայնքում ամեն անգամ նշում ենք նրա ծննդյան օրը, ծաղիկներ տանում նրա գերեզմանին, երեխաներին պատմում են նրա սխրագործության մասին: Ես լսում էի Տիգրանի մորը և մտածում էի` թող այնպես լինի, որ այլևս երբեք պատերազմ չլինի, որ ծնողները ոչ թե սգան իրենց զավակի համար, այլ երջանիկ վայելեն իրենց ծերությունը` շրջապատված զավակներով, թոռներով…

Իմ էջը Վայոց Ձոր

Երջանիկ մարդու երջանիկ օրը

Ո՞րն է երջանիկ մարդու ամենաերջանիկ օրը:
Ես երջանիկ եմ, երջանիկ եմ նույնիսկ այն բանի համար, որ կարողանում եմ մեծ ոգևորությամբ ասել այդ բառերը: Երևի իմ մեջ ապրող հուզմունքը, նեղսրտությունը, վիրավորանքը գլուխները կախեցին, քանի որ ես նրանց անուշադրության մատնեցի, չնայած այն բանին, որ նրանք ավելի մեծ են, քան երջանիկ օրերս: Երջանիկ օրերս կարող եմ թվարկել ժամերով: Գիտե՞ք ինչու են նրանք այդքան շատ, քանի որ ես երջանիկ եմ համարում և այն օրերը, որոնցում երջանիկ եմ եղել թեկուզ մի քանի վայրկյան: Հետաքրքիր է, մանկությունիցս շատ բան չեմ հիշում, բայց այդ օրը գամվել է ուղեղումս, ու եթե չեմ մոռացել, ապա չեմ էլ մոռանա:
Բոլորը աշխատանքի էին, տանը ես մենակ էի, իսկ այդ օրը բակում «դիմակահանդես» էր, ոչ թե ազնվականների դիմակներով, այլ կենդանական, դրանցով մենք հաճախ էինք միջոցառումներ կազմակերպում: Եվ քանի որ փոքր էինք, շենքի բոլոր մեծահասակները գալիս էին, որպեսզի  մեզ ուրախացնեն: Մեր բակի միակ «կահույքը»  մի փոքրիկ նստարան էր, այն էլ ուրախությունից ճռռում էր, քանի որ այդքան այցելուներ հաճախ չէր ունենում: Մի  տատիկ կար, որին սկզբից չէի նկատել և չէի ճանաչում. մեր շենքից չէր: Նա չուներ նստելու տեղ, կանգնած էր, իսկ այդ միջոցառման բացման  բանաստեղծությունը արդեն սկսել էի: Տեսնելով այդ տատիկին՝ կիսատ թողեցի բանաստեղծությունս, գնացի տուն (մեր տունը երրորդ հարկում էր, ուստի հանդիսատեսները երկար սպասեցին նախաբանի վերջին), վերցրեցի աթոռ  ու իջա ներքև: Աթոռը տվեցի այդ տատիկին ու շարունակեցի  բանաստեղծությունս…
Հենց այս օրն է երջանիկ մարդու ամենաերջանիկ օրը:

Ամենօրյա կյանք Վայոց Ձոր

Մեկ օր ճամբարում…

Դըփ… դըփ…դըփ…
- Падъем  Падъем
Նորից Ռոբի  ձենը.
-Ժողովուրդ ժամը անցավ, հելեք արագ:
Միանգամից հնչում է պատասխանը.
-Աա՜, դե թող մի քիչ էլ քնենք…
Մի քիչ բողոքելով, մի քիչ քնած վիճակ, բայց դե, վեր ենք կենում, լվացվում, գնում նախավարժանքի: Ինչպես հասկացաք, մենք ճամբարում ենք: Ճամբարը կազմակերպվում է 1995 թվականից սկսած: Նպատակը` պահպանել խաղաղություն Հարավային Կովկասի ժողովուրդների միջև: Ամեն տարի Հայաստանից մեկնում 15 հայ պատանի մասնակցում է Վրաստանում կազմակերպվող ճամբարին: Դրանից հետ արդեն Հայաստան են գալիս 30  վրացի պատանիներ` մասնակցելու  ճամբարի հայաստանյան փուլին: Հայաստանի ճամբարը տեղի է ունենում «Լույսի Տուր» հյուրանոցային համալիրում: Ցավոք, այս տարի վրացիներ չեկան: Տևելով  10 օր, այս ճամբարի առօրյան հագեցած է խաղերով, սեմինարներով: Կար մի հետաքրքիր խաղ, որը խաղում էին նույնիսկ կազմակերպիչները, այդ խաղը տևեց 8 օր, կոչվում էր «Գաղտնի ընկեր»: Երկրորդ օրը գաղտնի  վիճակահանությամբ ընտրվեցին զույգեր, բայց ոչ ոք չգիտեր, թե ով ում զույգն է: Պատին փակցված էր թուղթ. որի վրա գրված էր բոլորի անունները, ամեն օր ամեն մեկը իր գաղտնի ընկերոջը նվերեր էր տալիս. կամ տողեր էր գրում. այդ ամենը պետք է փակցնեին իրենց ընկրոջ անվան դիմաց, եթե նվերը ծանր էր լինում, ապա տալիս էին մեկին, որ փոխացնի: Ջոկատավարների իմացությունը և երեխաների ակտիվությունը ավելի հետաքրքիր է դարձնում առօրյան: Նույնիսկ կա հատուկ ժամ ռուսերենի համար: Ճամբարում մեր ամենասիրելի հատվածը սկսվում է ռուսերենից հետո: Միասին գնում ենք լողավազան, բայց այս անգամ աղջիկները խախտեցին հին հայկական «ավանդույթը»` գնացին լողալու տղաների հետ: Այդ օրվա հերթապահ ջոկատը 15 րոպե շուտ է դուրս գալիս լողավազանից և գնում ճաշարան` հերթապահության: Ճաշից հետո սկսում են սեկցիաները: Ընդհանոր ճամբարը բաժանվում է 3 սեկցիաների՝ լրագրություն-դրամա, ձեռագործություն, երգ ու պար: Ժուռնալիստ-դրամատուրգները գրում են երեկոյան միջոցառման ծրագիրը: Երգ ու պարի սաները երգում և պարում են այդ օրվան համապատասխան, իսկ այ,  ձեռագործի սեկցիայի սաները կարում են այդ օրվան համապատասխան շորերը, մնացած պարագաները: Հա, քիչ էր մնում մոռանայի,  յուրաքանչյուր օր ուներ իր թեման՝ հումոր, սպորտ, մոդա, կինո և այլն: Ահա եկավ ժամը 19:00, գնացինք ընթրելու: Ընթրելուց հետ շարունակում ենք պատրաստվել: Արդեն երեկոյան ժամը 21:00 է, սկսվում է միջոցառումը: Ոմանք  ասմունքում են. Ոմանք` պարում, երգում: Եթե ժուռնալիստ-դրամատուրգները մտածած են լինում բեմականացում, ապա ցուցադրվում է: Իսկ ամենավերջում օրը եզրափակվում է դիսկոտեկով կամ կինոդիտմամբ: Վերջ, բարի գիշեր: Նորից առավոտ, նորից` վերկաց, նախավարժանք, նախաճաշ, լողավազան  և այլն:

Իհարկե, այսքանով չի ավարտվում մեր արկածները «Լույսի տուր» ճամբարում, որոնց մասին` հաջորդիվ:

Իմ էջը Վայոց Ձոր

Եթե ինձ հարցնեին

Եթե ինձ հարցնեին, թե որտեղ կուզենայի ապրել, ես միանշանակ կպատասխանեի, որ ուզում եմ ապրել Տարտուում, Ռիոյում, Ստոկհոլմում կամ Կոպենհագենում: Դե, հայերիս մեջ կա չէ՞ օտարամոլությունը: Ես էլ եմ մի քիչ օտարամոլ, չնայած մեկ-մեկ հայրենասիրությունս էնքան ա գլուխ բարձրացնում, որ ազգայնամոլությանն անցնում ա: Բայց դե, ուզում եմ իմանաք, որ Իմ Վայոց ձորն էլ շատ-շատ առավելություններ ունի: Հենց մեկը ես` ոտից գլուխ առավելությունով եմ, ոչինչ, որ թերություններ ունեմ, բայց դե, առավելություններ էլ շատ ունեմ: Բայց չկարծեք, թե Վայոց ձորից միակ առավելությունն եմ: Իմ նման առավելություն մի երկու հոգի էլ կան: Բայց էսքանով էլ չենք սահմանափակվում: Բա լեռնե՞րը, բա Արփա՞ն, բա Ջերմո՞ւկը, բա Վայոց ձորի արև՞ը, մրգե՞րը: Չէ, ոնց հասկանում եմ, ամենալավ տեղում եմ ծնվել, ոչ մի Ռիո, ոչ մի Տարտու: Ի՞նչ կա էնտեղ, որ: Ոչ մի բան էլ չկա: Ամենալավը Վայոց ձորս է:

Իմ էջը Վայոց Ձոր

Հայրս

Հայրս երեւի այն միակ մարդն է, ով ինձ հասկանում է կես բառից կամ առանց խոսքի նույնիսկ: Եվ ես էլ նրան եմ հեշտությամբ հասկանում: Ասեմ, որ հայրս հիսուն տարեկան է, երեւի իմ հասակակիցներից ոմանց պապիկների տարիքին, բայց դա ինձ դուր է գալիս: Ինչքան ծնողները մեծ են լինում, այնքան նրանց երեխաները խելացի են լինում: Քույրս այս լսելով կասեր` եսասեր: Եսասերներն այն մարդիկ են, ովքեր մտածում են միայն իրենց մասին: Հայրս այդպիսին չէ: Ես պարզել եմ դա մեր զրույցներից:

-Պապ, ինչո՞ւ ես ուշ ամուսնացել:

-Երիտասարդության լավագույն տարիներս ստիպված անցկացրել եմ պատերազմական գոտիներում: Սկզբից տեղահանություն (Հայրս Նախիջեւանի վերջին հայկական գյուղից` Զնաբերդից, դուրս եկած վերջին հայն է), ստիպված դուրս եկած, որովհետեւ դիվանագիտական պատերազմն արդեն տանուլ էր տրված, հետո էլ` Ղարաբաղյան պատերազմը…

-Իսկ դու ամուսնանայիր պատերազմից առաջ:

-Իսկ եթե ճակատագիրը դաժան գտնվեր իմ հանդեպ, եւ իմ ապագա երեխաները մնային առանց հա՞յր…

Լռեցի, նա միանգամայն ճիշտ էր: Նա իմ նման եսասեր չէ: Մտածելէ անգամ իր ապագա կնոջ եւ դեռ չծնված երեխաների մասին:

Եթե ես լավ նկարել իմանայի, ապա հորս հիսունամյակին կնկարեի նրա դիմանկարը. բազնաթիվ կնճիռներ, բայց ամեն րոպե ուրախ ժպտալ կարողացող: Երեւի յուրաքանչյուր կնճիռ իր պատմությունն ունի. մեկը երեւի առաջացել է բնօրրանը վերջին անգամ տեսնելու վշտից, մեկը` մարտի դաշտում հաղթական քոչարի պարելու ուրախությունից, մեկը` ամուսնանալիս «Տեր եմ» ասելիս, մյուսը` առաջնեկի ծննդյան մասին իմանալիս: Չէ, իմ ծնվելիս երեւի այնքան էլ չի ուրախացել. տղայի էր սպասում:

Իմ բնակավայրը Վայոց Ձոր

ԻՆԸ ՄԱՆՈՒԿ

Ահա կրկին հանդիպեցինք, և ինչպես խոստացել էի, այս անգամ կպատմեմ, թե ինչու է մեր գյուղը կոչվում Խնձորեսկ, իսկ աղբյուրը`Ինը մանուկ: Խնձորեսկը պատմական հուշարձան է համարվել: «Հին Խնձորեսկը պետք է պահել և պաշտպանել որպես հնությունների խոշորագույն թանգարան, այդպիսի հրաշք վայրեր աշխարհում քիչ կան»,- ասել է Մարտիրոս Սարյանը: Խնձորեսկի պատմությունը և բնությունը արտացոլվել են մի շարք հայ գրողների ու նկարիչների գործերում, իսկ ժողովրդական մեղեդիները և աշուղական երգերը`շատ երգահանների ստեղծագործություններում։

Ինչպես տատիկս էր պատմում, «Խնձորեսկ» անվան արմատը «խնձոր» բառն է։ Կա նաև մեկ այլ վարկած, ըստ որի Խնձորեսկը նախապես անվանվել է Խորձոր, որը հետագայում որոշ հնչյունափոխության ենթարկվելով՝ ընդունել է ներկայիս ձևը։ Երկու կարծիքներն էլ, անշուշտ, ընդունելի են, քանի որ  այդտեղ և ձորերն են խոր, և խնձորն է առատ։

Ես տատիկիս հարցրեցի նաև «Ինը մանուկ» աղբյուրի մասին: Նա դժվարությամբ կարողացավ հիշել աղբյուրի պատմությունը, բայց ես կարողացա տեղեկություններ հավաքել աղբյուրի մասին և մեծ սիրով կներկայացնեմ ձեզ:

«Ինը մանուկ»-ը ճարտարապետական յուրօրինակ նմուշ է: Աղբյուրի անվան հիմքում ընկած է հետևյալ իրական պատմությունը:
Թշնամին հարձակվում է Խնձորեսկի վրա, այս անգամ ղարաչոռլու քրդական ցեղի ավարառուները, և գյուղը պաշարում բոլոր կողմերից: Մարտնչում են բոլորը: Իրենց ամուսինների հետ միասին թշնամու դեմ են դուրս գալիս նաև կանայք, դեռատի աղջիկներն ու պատանիները:Եվ նորից անառիկ է մնում Խնձորեսկը: Բայց Խնձորեսկի ժայռակերտ պարիսպների վրա բազում այրերի հետ զոհվում է նաև ինը երեխաների մայր, այրի Սոնան: Նրա հայրը` Ուստա Օհանը, գյուղի կենտրոնական թաղամասերից մեկում, ուր հսկա ընկուզենու արմատներից ջուր էր ծորում, կառուցում է շքեղ կամարով և սքանչելի թասով աղբյուր, ի հիշատակ այրի Սոնայի: Աղբյուրի թասը հիշեցնում է կնոջ կուրծքը: Թասից ջուր խմել հնարավոր է միայն երկու ձեռքերով հենվելով քարին:
-Այ սուրբ աղբյուր, աղաչանք եմ անում, ջուրդ թող դառնա մեր Սոնայի կրծքի կաթը ու պահապան լինի ինը որբացած թոռներիս…

Իրական պատմություն է սա, որ մեզ է հասել ժողովրդի  շնորհիվ, հիշուղություն, որ պայծառ ու մաքուր է աղբյուրի ջրի պես: Դարերի ընթացքում Ինը մանուկը դարձել է սրբավայր:

Այս պատմությունը վառ ապացույցն է այն բանի, որ Խնձորեսկը իսկապես հարուստ է քաջ ու խիզախ կանանցով, որոնք ոչինչ չեն խնայել իրենց բնակավայրը անառիկ պահելու համար: Այդ կանանցից է նաև իմ տատիկը, ով անցնելով շատ փորձությունների միջով, չի լքել իր հարազատ  գյուղը` հավատարիմ  մնալով նրա բոլոր սովորույթներին:

 

 

 

 

Եվա  Գասպարյան, 14 տ.,