Անուշ Մկրտչյան (Արագածոտն)ի բոլոր հրապարակումները

Anushik Mkrtchyan

Ռոմանտիկ երեկոն ու պապս

Մեղմ քամի: Լռություն: Տաք կակաո: Մենակություն: Գիշեր: Կանգնած էի դրսում, ձեռքիս՝ մեկ գավաթ տաք կակաոն: Փչում էր մեղմ քամին, որի սառնությունը չէի զգում, քանի որ ուշադրությունս ամբողջությամբ գրավել էր մի աստղ: Երկինքը պարզ էր, և այդ պարզ երկնքում երևում էր ընդամենը մի աստղ, բայց ինչպիսի՜ն՝ փայլուն, պայծառ ու տարբերվող: Նայում էի ու այդ ընթացքում շոյում էի բաժակը. տաքացնում էի ձեռքերս: Ուշադիր նայում էի. երբեք այդպես ուշադիր չեմ նայել ինչ-որ բանի: Նայելու ընթացքում կարծես աստղը շարժվեր դեպի աջ: Սկզբում ինձ թվաց, թե դա երկար նայելուց է, բայց հետո աստղը նորից շարժվեց: Այս անգամ մտածեցի, թե ակնոցիցս է, որ այն շարժվում է: Հանեցի: Մեկ է՝ էլի շարժվում էր: Հանկարծ լսվեց դռան ձայնը: Պապիկն էր:

-Բա՞ն ա եղել,- մտահոգ հարցրեց պապիկը:

-Չէ,- ասացի ես՝ կտրվելով երկնքից:

-Բա հորի՞ ես կանգնել դուրսը, սիրտդ լի՞քն ա:

-Չէ, պապի,- արդեն իսկապես հուզվելով՝ ասացի ես:

Պապիկը գնաց ներս՝ մտածելով, որ ինչ-որ բան է եղել: Նորից նայեցի երկնքին: Այդ ընթացքում պայծառ աստղի կողքին հայտնվել էին մի քանի այլ աստղեր, որոնք այնքան թույլ էին, որ չէին էլ երևում: Սկսեց ավելի մթնել, քամին մի փոքր ուժգնացավ: Դե, դա սովորական է: Սկսեցի մրսել: Գնացի ներս, արդեն պատուհանից էի հետևում:

Այսօր երկինքն էլի պարզ է: Արդեն՝ բազում աստղերով: Դե, իհարկե շատ են լինում դեպքեր, երբ երկնքում շողում է ընդամենը մեկ աստղ, բայց երբեք չի նմանվի այն երեկոյին, երբ ես տաք կակաոյով, լռության մեջ, մենակ ու քամու ազդեցության տակ նայում էի այն մեկ աստղին:

Իսկ ավելի շատ չեմ մոռանա պապիկիս անհանգիստ դեմքը: Ինչքան էր մտահոգվելով՝ կարծելով, թե ես տխրել եմ, մի բան այն չի, իսկ ինքը անզոր է ինձ օգնել…

Anushik Mkrtchyan

Քամու բերած նամակը

Երբ փոքր էի, շատ բաների վրա էի ուրախանում: Դրանցից մեկը խատուտիկ էր: Երբ տեսնում էի խատուտիկի բմբուլը օդում, ասում էի, որ ինչ-որ մեկն ինձ նամակ է ուղարկել: Խատուտիկն օդում ճախրում էր, իսկ ես փորձում էի բռնել և տալիս էի մեկի անունը և փչելով հետ ուղարկում: Մտածում էի, որ նամակս կհասնի հասցեատիրոջը: Ես հավատում էի, որ բամբակի նման թեթև իմ փետուրը քամին ուր ասես, կարող է տանել:

Երբ տալիս էի մեկի անունը և ուղարկում, նայում էի, թե ինչպես է խատուտիկս օդ բարձրանում ու քամու թևին պարելով հետզհետե հեռանում ինձնից: Մտածում էի, որ եթե այդպես բարձրանում է օդ ու հեռանում, ուրեմն հաստատ գնում է հասցեատիրոջ մոտ:

Քիչ առաջ խատուտիկի մի փոքրիկ փետուր դիմացովս անցավ: Երբ քամին քիչ մեղմացավ, այն դանդաղ իջավ ներքև: Ես էլ ձեռքս պարզեցի, և խատուտիկն ընկավ ուղիղ ափիս մեջ: Խատուտիկ, քեզ նորից ուղարկե՞մ հեռու երկրներ: Ափիս մեջ պահած նայում էի, հանկարծ առաջվա պես պինդ հավատացի, որ գնալու է, իմ նամակը տեղ է հասցնելու… Ծնողներիս անունը տվեցի, «նամակս» շշնջացի նրան:

Խատուտիկների փետուրները՝ սերմերը, տարածվում են հունիս ամսվա սկզբներին: Հիմա ճիշտ ժամանակն է «նամակներ» ուղարկելու:

Գայանեի աշխարհը

Փոքր հասակից ճանաչում էի Գայանե Ավդալյանին որպես լավ երգչուհի և կիթառահար: Եվ այժմ, երբ պատանի թղթակից եմ, որոշեցի առիթը բաց չթողնել և հարցազրույց անել Գայանեի հետ: 

Լուսանկարը՝ Նաիրա Դավթյանի

Լուսանկարը՝ Նաիրա Դավթյանի

-Գայանե, պատմիր քո մասին:

-Ծնվել եմ 1995 թվականին Երևան քաղաքում, սակայն արմատներս ձգվում են դեպի Արագածոտնի մարզ, գյուղ Արագած: Ծնողներս, տատիկս, պապիկս էդտեղից են: Փոքր տարիքում հաճախել եմ «Արևիկ» անսամբլ, երաժշտական դպրոց: Հետաքրքիր մանկություն եմ ունեցել:

-Ե՞րբ ես սկսել երգել:

-Երգել սկսեմ եմ դեռ 2-3 տարեկանից: Առաջին քայերս կատարել եմ «Արևիկ» անսամբլում: Դրանից հետո ընդունվեցի Սարաջյանի անվան երաժշտական դպրոց: Արդեն հասուն տարիքում նաև ավարտեցի երգի պետական թատրոնը և սկսեցի կիթառ նվագել սովորել, դաշնամուր, ավելի մեծ տարիքում շրթհարմոն: Ինձ թվում է ծնողներիս ուղղորդմամբ երաժշտական ճամապարհը ընտրեցի, որը հետագայում դարձավ սիրելի զբաղմունք:

-Ո՞վ կամ ի՞նչն է ոգեշնչում այդ գործում:

-Ա՜յ, շատ բան կարող եմ թվարկել, որոնք ոգեշնչում են: Սկզբում ոգեշնչում է ինչ-որ մուսա, որպեսզի ստեղծագործեմ: Հետո արդեն ոգեշնչում են մարդկանց ծափահարությունները, ովքեր գտնվում են համերգային դահլիճում: Ոգեշնչում է նաև մարդկանց կարծիքը: Շատ բան է ոգեշնչում:

-Ձեր ընտանիքի անդամներից ո՞վ է երգով զբաղվել, ումի՞ց ես ժառանգել երգելու շնորհը:

-Մայրիկս ու հայրիկս երգում են: Մայրիկս փոքր տարիքում պարել է տեղի մշակութային տներից մեկում, իրենց մոտ՝ Ապարանում, և նաև շատ լավ երգել է: Հայրիկս էլ է շատ լավ երգում, եղբայրս նույնպես երգում է: Ոչ ոք չունի երաժշտական կրթություն, բայց սիրում են երգել: Կարծում եմ, իրենցից է փոխանցվել:

-Քո երգացանկում ունե՞ս հեղինակային երգեր:

-Այո՛, ստեղծագործում եմ, ունեմ իմ երգացանկում երկու-երեք հեղինակային երգ՝ «Երևանին», «Ձոն զինվորին» և «Լուսաբացի աղջիկը: Հիմնականում «Համասիա» խմբի հետ եմ ելույթ ունենում:

-Բացի երգելուց, էլ ինչո՞վ ես զբաղվում:

-Մասնագիտությամբ լրագրող եմ: Այս տարի ավարտում եմ ԵՊՀ-ի լրագրության ֆակուլտետը: Բացի երգելուց գրեթե ամեն ինչով զբաղվում եմ: Ինձ շատ հետաքրքրող ոլորտներ կան, որտեղ ամեն կերպ ես փորձում եմ ոչ միայն այդ հետաքրքրությունը սպառել, այլ նաև ինչ որ նոր բան քաղել, սովորել: Գրքեր եմ շատ կարդում: Լուսանկարչություն եմ սիրում շատ: Հայկական տարազների, հին զարդերի ուսումնասիրությամբ եմ զբաղվում:

Դեռ 14-15 տարեկանից ստեղծագործում եմ, առանձնապես մտադրություն չկար գիրք գրելու, սակայն մի օր հասկացա, որ իմ գործերը ուզում եմ, ր մարդկանց էլ հասանելի լինեն, և հրատարակեցի «Մոլորակին երիցուկներ» գիրքը: Բանաստեղծությունների և արձակ ստեղծագործությունների ժողովածու է: Գիրքը վաճառքի ենթակա չէ: Միայն նվիրում եմ, և այն օրագրի պես կարծես լինի: Հենց սկզբում գրում եմ, որ կարող ես նույնիսկ փոխել վերնագիրը, եթե այն քեզ դուր չի գա, որովհետև սա իմ ու քո տիրույթն է, իմ ու քո օրագիրը:

-Ունե՞ս սկզբունքներ, որոնցով առաջնորդվում ես:

-Թերևս առաջին սկզբունքը. երբեք և ոչ մի պարագայում կարևոր որոշումներից հետ չկանգնել: Սկզբունք է նաև հանուն ինչ-որ բանի չդավաճանելը: Այսինքն, ունեմ «որդեգրած» «կարելիներ» և «չի կարելիներ», որոնց հավատարիմ եմ:

Anushik Mkrtchyan

Ջրահարսերի ժամանակաշրջանը

Ես իրավունք չունեմ դժգոհել իմ մանկությունից: Այն անցել է հիանալի: Մանկություն ասելով ես նկատի ունեմ մինչև այն տարիքը, երբ խաղում ենք մանկական խաղեր: Իսկ եթե ասեմ, որ մանկական խաղեր խաղացել եմ մինչև 11-12 տարեկա՞նը: Իսկ հիմա, եթե 11 տարեկան աղջկան հարցնեմ, թե խաղո՞ւմ է «Տուն- տունիկ», «բժիշկ-բժիշկ», «խոհանոց», կարծում եմ նա ինձ վրա կծիծաղի:

Իմ մանկության և ոչ միայն մանկության, այլ մինչև այսօր իմ կողքին է ընկերուհիս՝ Նաիրան: Մենք ծնված օրվանից միասին ենք: Մենք տարբերվել ենք մնացած բոլոր ընկերուհիներից: Մենք ժամերով նամակներ էինք գրում, նկարում, զարդարում և փոխանցում իրար:

Ուզում եմ մի երկու բան պատմել ձեզ մեր մանկությունից:

Եթե ասեմ, որ մենք գնում էինք, մտնում մեր տան հարևանությամբ գտնվող առվակի մեջ և… Եվ ուզում էինք դառնալ ջրահարս: Հավատում էինք, որ կդառնանք:  Տարիներ անց, երբ քույրս էր արդեն այդ նույն տարիքի, հիշեցի սա և ասացի.

-Սյուզ, գիտե՞ս, որ մտնես առվակի մեջ, կդառնաս ջրահարս:

-Հա, հա, հա,- ծիծաղեց նա,-Ցնդե՞լ ես: Ի՞նչ ջրահարս:

Տխրեցի:

Մանկությունը մի ժամանակաշրջան է, երբ չես նախանձում: Մենք անկեղծ ուրախանում էինք, որ մեր ընկերոջը նոր «մեքենա» կամ «տիկնիկ»  են նվիրել: Չէ՞ որ միասին էինք դրանցով խաղալու:

Մանկությունը մի շրջան է, երբ մայրիկի բարձրակրունկ կոշիկները հագնելը մեզ երջանիկ էր դարձնում: Մեզ երջանիկ էր դարձնում «մեծ» լինելու միտքը, իսկ այսօր մենք առավոտից երեկո այդքան երազած բարձրակրունկ կոշիկներով ենք, բայց թաքուն երազում ենք ջրափոսերի մեջ ոտաբոբիկ վազվզելու մասին:

Anushik Mkrtchyan

Կարոտելով մորս

Դեռ հինգ ամիս էլ չկա, բայց արդեն չափից շատ եմ կարոտել մորս: Եթե ասում եմ, որ կարոտել եմ մորս, դա չի նշանակում, որ չեմ կարոտել հորս: Նրանք մեկնել են արտագնա աշխատանքի: Մամային չեմ ասում մայրիկ կամ մայրս, որովհետև այդպես շատ պաշտոնական է թվում:

Շատ եմ կարոտել մամային ու ամեն րոպե ուզում եմ գրկել, նրա ջերմությունը զգալ, կիսվել էն ամենով, ինչը չեմ խոսել այս հինգ ամիսների ընթացքում: Կարոտելով նրան, ամեն մեկի ձայնը լսելուց, նմանեցնում եմ նրա ձայնին, տեսնելով մարդկանց, նրանց դեմքի մեջ փնտրում եմ մամայի դիմագծերը, հայտնվելով ամբոխի մեջ, փնտրում եմ նրան:

-Երեխանե՛ր, որբաթ օրը, ժամը՝ 13: 30, ծնողական ժողով է: Խնդրում եմ, տեղյակ կպահեք ձեր ծնողներին, -ասաց դասղեկս՝ընկեր Հակոբյանը և դուրս եկավ դասարանից: Իսկ ես ի՞նչ անեի…Չէ որ մայրս այստեղ չէ: Ուրեմն պետք է տատիկը գնար: Բայց երբ մտնում ես ծնողական ժողովի սենյակ և տեսնում դասընկերներիդ մայրերին և քո տատիկին, մի տեսակ ուրիշ զգացողություն ես ունենում:

Տեսնելով ընկերներիս, ովքեր գալով տուն, գրկում են իրենց մորը, համբուրում, խոսում ու ծիծաղում, սիրտս կտոր-կտոր է լինում: Բարի նախանձով նայում եմ նրանց և մտքումս ասում, որ Աստված տա, որ իմ իրավիճակում երբեք չհայտնվեն: Երբեք չզգան էն, ինչը ես: Մի օր ընկերուհուս մայրը այնպես գրկեց, որ պատկերացրի ինձ` իմ սեփական մոր գրկում: Թեև ցույց չտվեցի այդ, բայց հոգուս խորքում ուզում էի ավելի ամուր գրկել:

-Անուշիկ, նայի՝ էն կինը ինչ նման ա մամային,- ասաց քույրս, երբ հիվանդանոցում տեսավ մի շիկահեր կնոջ, ում սանրվածքը հետևից շատ նման էր մորս սանրվածքին;

-Հա, Սյուզ, նման ա, – ասացի ես, մտքումս պատկերացնելով մորս արտաքինը:

Ամեն օր դասից տուն գալուց, երբ մտնում եմ ներս, ուզում եմ միայն մորս դեմքը տեսնել: Միայն այն, որ ես կասեմ. «Մամ, տա՞ն ես», և նա էլ կպատասխանի՝ հա, դա արդեն երջանիկ պահ է ինձ համար: Իսկ այժմ, երբ մտնում եմ ներս… Լսում եմ տարբեր ձայներ, բայց ոչ մորս: Հիմա էլ եմ կարոտում նրա ձայնը, և սկսում են աչքերիցս դանդաղ հոսել արցունքները: Հիշում եմ նրա մեկնելու օրը: Ես երկար գրկել էի նրան ու չէի ցանկանում բաց թողնել: Այդ վայրկյանին ավելի էի կապվում մորս հետ ու ավելի լավ հասկանում, որ թեկուզ աշխարհը շուռ գա, մեկ է, մորից թանկ բան չկա, և երբեք չնեղացնել նրան:

Հուսամ, որ շուտ կավարտվի էս մղձավանջը, և մայրս կլինի կողքիս, ինչպես առաջ էր: Կգամ տուն ու կպատմեմ նրան իմ դժգոհություններից, իմ ուրախություններից, իմ հաջողություններից և ինձ հետ կատարվող ամեն ինչից: Կլսեմ նրա խրատական զրույցները և ինձ էլ լիարժեք կզգամ:

Anushik Mkrtchyan

Ինձնից նամակ չե՞ք ստացել

«Ինչքա՜ն լավն ա 17.am-ը»: Ամեն երեկո պառկելուց մտքումս ասում եմ այս բառերը, սակայն ավելի եռանդուն և ոգևորված ասացի ապրիլի 28-ի երեկոյան: Դե կարիք չի լինի նորից անդրադառնալ հիանալի փառատոնին և մրցանակաբաշխությանը, քանի որ դրա մասին գրեթե բոլորը իմացան: 17-ը հիանալի է իր անձնակազմով և թղթակիցներով: Անձնակազմի մասին կխոսեմ մեկ այլ նյութի մեջ, իսկ հիմա կցանկանայի խոսել իմ նոր ընկերների մասին, որոնց հետ ծանոթացել եմ 17.am-ի և «Մանանա» թիմի շնորհիվ:

Առաջին մարդը, ում հետ ծանոթացա, դա Մարի Բաղդասարյանն էր: Մի հիանալի անձնավորություն, ով հաշվի չի առնում մեր տարիքային մեծ տարբերությունը: Դրանից հետո ծանոթացա Լիլիթ Խղլաթյանի հետ: Փառատոնի օրը ես ոչ մեկի հետ չծանոթացա, սակայն երբ եկա տուն, տեսա որ նամակներ են գրում թղթակիցների համար բացված հատուկ «չաթում»: Եվ դրա շնորհիվ ծանոթացա նոր մարդկանց հետ, ինչպիսիք էին՝ Սոնա Թումանյանը, Մարիամ Տոնոյանը, Սարգիս Մելքոնյանը, Հեղինե Գրիգորյանը, Կարինե Նահապետյանը, Նինա Առուստամյանը, Անգելինա Կարապետյանը, Մերի Հարությունյանը, Նարե Շարմազանովան, Լիդա Արմենակյանը, Արտյոմ Ավետիսյանը… Նույնիսկ այնքան  մտերմացանք, որ մականուններ որոշեցինք: Ինձ այնպիսի անուն որոշվեց, որը միշտ ցանկացել եմ ունենալ: Շնորհիվ մեր Արտյոմի, նույն Տյոմի, ինձ անվանեցին Նուշ: Այդ անունը ինձ միշտ գրավել է: Տատիիս անունը Նուշ է, սակայն Անուշ անունը ժառանգել եմ հայրիկի տատիկից, այլ ոչ թե իմ, և դրա համար էլ շատ եմ ցանկացել, որ երբեմն այդպես դիմեն:

Ինձ շատ դուր են գալիս իմ նոր ընկերները, որոնց ձեռք եմ բերել, ինչպես նշեցի, շնորհիվ 17.am-ի: Չնայած բավականին շատ մարդկանց հետ եմ, բայց այնուամենայնիվ չեմ կարողանում հանգիստ նստել տեղս և անընդհատ նոր մարդկանց եմ համացանցի միջոցով գրում և ծանոթանում, և նրանք էլ մեծ հաճույքով պատասխանում են ինձ: Այդպես էլ սկսվոււմ է մեր շփումը:

Առանց ինձ վատ զգալու կամ ամաչելու, ես անմիջականորեն շփվում եմ նրանց հետ: Ու եթե ընթերցողներից կա մեկը, ով «Մանանայից» է, և ես էլ նրան չեմ ճանաչում, ուրեմն ուշադիր եղեք ձեր նամակներին, կարող է մի օր ինձնից նամակ ստանաք:

Սիրով՝ Նուշ

Anushik Mkrtchyan

Ամենաուրախալին

Ստույգ  օրը չեմ հիշում, երբ Լուսինեն զանգեց և ասաց, որ  հրավիրված եմ Կոմիտասի անվան կամերային թատրոն՝ փառատոնի և մրցանակաբաշխության: Այս հիանալի լուրը լսելուց այնքան ուրախացա, այնքան, որ բառերով չեմ կարող նկարագրել: Կողքիս էր գտնվում ամենամոտ ընկերուհիս՝ Նաիրան: Փաստորեն նա նույնպես հրավիրված էր: Մենք ուրախությունից ամուր գրկել էինք իրար: Եկավ ապրիլի 28-ը: Ոգևորված պատրաստվում էի, և ահա եկա և տեսա ինձ հարազատ դարձած անձնակազմին: Սկզբից ցույց տվեցին «Հայաստանի լույսն ու մութը» խորագրով հիանալի ֆիլմը: Դա տեսնելուց մեծ բավականություն ստացա ոչ միայն ես, այլ ամբողջ դահլիճը: Իսկ հետո սկսվեց անսպասելի մի բան: Տեսաշարով ցույց էին տալիս այն թղթակիցներին, ովքեր համարվել են լավագույն թղթակից: Հանգիստ նստած նայում էի, մտածելով, որ կարող է ծանոթ մարդ տեսնեմ: Մեկ էլ լսվեց Նաիրայի անունը: Մտածեցի, որ գուցե իմ անուն էլ հնչի: Մի փոքր ավելի ուշադիր եղա: Հնչեց մի տղայի անուն, իսկ հետո մի աղջկա: Եվ ահա էկրանին հայտնվեց իմ նկարը, և հաղորդավարներից մեկը, կարծեմ Նարեկը, բարձրաձայն կարդաց իմ անունը: Ընկերներս շրջվեցին և բարի ժպիտով նայեցին դեմքիս: Այդժամ էլ ավելի ուրախացա: Զարմացած էի: Ախր, ես դեռ մոտ չորս ամիս եմ թղթակցում: Այդ ժամանակ ինձ զգացի նշանակություն ունեցող անձ, ով պետք է ամեն ինչ անի, որ արդարացնի բոլորի հույսերը: Չէ՞ որ նրանք հաշվի չեն առել, որ ընդամենը չորս ամիս եմ թղթակցում, գնահատել էին իմ նյութերը: Սրանից հետո ավելի եռանդով եմ գրելու և հասնեմ այն աստիճանի, որ նույնիսկ ես զարմանամ ինձ վրա: Շնորհակալություն, ինձ դասելու լավագույնների շարքին: Շնորհակալություն այն ամենի համար, ինչ ինձ տվեցիք այս ամիսների ընթացքում: Նաև շնորհակալություն գեղեցիկ և շատ կարևոր հավաստագրի, թղթակցի վկայականի և մնացած նվերների համար:

Նաև շնորհավորում եմ այն մարդկանց, ովքեր ստացել են լավագույնի կոչումը և նրանց, ովքեր ստացել են հատուկ նվերներ: Դուք արժանի եք այդ նվերներին:

Anushik Mkrtchyan

Անսպասելին

Արդեն երեք տարի է, ինչ ակնոց եմ կրում: Այդ երեք տարիների ընթացքում բոլորը սովորել են տեսնել ինձ ակնոցով: Ես նույնպես այս տարիների ընթացքում սովորել եմ իմ այդ կերպարին: Տարիների ընթացքում սկսեցի սիրել ակնոցը, ու թեև ասում են, որ գոնե հինգ րոպեով ցած դնեմ աչքերիցս, մեկ է` չեմ հանում: Ինչպես տեսնում եք նկարում, ունեցել եմ բավականին շատ ակնոցներ, այստեղ դեռ կեսն է: Երեք տարիների ընթացքում փոփոխվել է իմ տեսողությունը և, բնականաբար, ակնոցների ձևը, չափսը և տոկոսները: Սկզբում այնքան անսովոր էր ակնոցով, քանի որ դպրոցում միայն ես էի ակնոց կրում, և բոլորի աչքերը սևեռված էին ակնոցներիս վրա: Սակայն ընթացքում, կրելով ակնոց, բացեցի այն արգելքը, որը վանում էր աշակերտներին: Իմ հասակակիցները մտածում էին, որ ամոթ է ակնոց կրելը:

Լուսանկարը՝ Անուշիկ Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝ Անուշիկ Մկրտչյանի

Վերջերս ստուգեցի տեսողությունս, և ինձ ասացին մի անսպասելի նորություն: Կրելով ակնոց և ստանալով համապատասխան բուժում, դրական տեղաշարժեր են եղել իմ տեսողության մեջ: Ակնաբույժն ասաց, որ իմ տեսողությունն այնքանով է լավացել, որ կարող եմ ակնոցս մի կողմ դնել: Այս ամենը լսելով` շատ ուրախացա: Սակայն կար մի խնդիր` այն ժամանակ, երբ ինձ տարօրինակ ձևով էին նայում, երազում էի, որ այնքան լավանա տեսողությունս, որ այլևս երբեք ակնոցի կարիք չլինի: Սակայն վերջերս նույնիսկ այդ ուրախ լուրը լսելով, չուզեցի հանել աչքերիցս: Ընտանիքիս անդամները զարմացան, երբ ասացի, որ սիրում եմ ակնոց կրել և պայման դրեցի` ասելով, որ կամ օպտիկականը չեմ հանելու կամ ինձ պետք է գնեն թափանցիկ ակնոց: Տարօրինակ է, չէ՞: Այն ժամանակ երազում էի ակնոցից ազատվելու մասին, իսկ հիմա չեմ ուզում հանել: Սակայն ծնողներս համաձայնվեցին` ասելով, որ երբեմն կրեմ:

Շատ սիրուն ու հեռացող մի դարաշրջան

Մի օր զրուցում էի տատիկիս հետ, և նա պատմեց իր ուսուցչի՝ ընկեր Գրիշա Ադամյանի մասին: Պարզվեց, որ նա ողջ է և մոտ 90 տարեկան է: Ընկեր Ադամյանն ինձ շատ հետաքրքրեց, ծանոթ մարդկանց միջոցով տեղեկություններ հավաքեցի և գնացի հարցազրույցի: Ցավոք, ընկեր Ադամյանը չպատասխանեց իմ բոլոր հարցերին, քանի որ արդեն ծեր էր և չէր կարողանում մտքերը հավաքել: 

Ընկեր Ադամյանը՝ Ադամյան Գրիշան, երկար տարիներ դասավանդել է հայոց լեզու և գրականություն    Ապարան քաղաքի Դերենիկ Դեմիրճյանի անվան թիվ 1 դպրոցում: Վաղ տարիքում զրկվել է հորից և մորից: Նրան միայնակ պահել և մեծացրել է տատիկը: Որբ երեխան, ճրագի լույսի տակ սովորելով, գնացել է Երևան և ընդունվել Խ. Աբովյանի անվան պետական մանկավարժական համալսարան: -Ես հիմա ասես մեռած լինեմ, աչքերս քոռցե, բան չտենամ:

-Գիտե՞ք այնպիսի աշակերտների, ում դուք դասավանդել եք, և նրանք Ձեր ճանապարհով են գնացել: 

-Մեր մոտ Ավետիքն էր շատ սիրում լեզու: Գիշեր-ցերեկ գրքեր ուներ, բերում կարդում էր: Էն ներքի թաղերն էլ կան: Մանուկյան Մարատն էր: Նույնիսկ իմ աղջիկն էլ՝ Գայանեն (թոռնուհին): Գայանեն լավ լեզու գիտի: Աղջկերքի մեջ էնի շատ լավ գիտի: Իմ մասնագիտությունով Հովհաննեսն ա (քանի որ ընկեր Ադամյանը ինձ չէր ճանաչում, բնականաբար չիմացավ, որ Հովհաննեսը իմ հարազատ հորեղբայրն է, ես էլ չընդհատեցի նրան): Քանի տարի ա Բլխեր (Շենավան) դաս ա տալիս: Որ սիրտ ունենայի՜, բալա ջան: Ինձնից մի նեղվի: Տենում ես իմ հալը: Հետո մի հատ աղջիկ էլ կար Հարթավանում: Քանի տարի դաս կիդեր: Բայց թույլ էր: Էնի ըսկի իրա անուն գրել չգիտի: Էնի տղաներով ա զբաղված: Մեր դպրոցում Ավետիքի երեխեքն էին ընդունակ, ինքն էլ էր ընդունակ:

1952 թվին ընդունվա համալսարան: Վեց տարի սովորեցի: Էն Մարգարյանի մոտ կարաս գնաս: Էնի նայած լավ ա, ոչինչ: Ոչ թե լավ ա, նա ինձնից փոքր ա: 10-16 տարի փոքր ա: Նա դեռևս մի 10 տարի կապրի: Նրա փեշը բռնի: Լավերից նա ա մնացել: Քեզ մի քիչ ուղղություն ցույց կտա: Իմ գրքերուց էնի տարավ, միջև հիմա հլը չի տվել: Դու լավ մարդու աղջիկ ես: Ես քեզ կօգնեի:

-Ի՞նչ տարբերություններ կան Ձեր ժամանակվա երեխաների և ներկա սերնդի միջև:

-Էն վախտ լռություն կար: Ավետիքն էր: Շուտ մահացավ, շուտ: Կարճ տևեց նրա կյանքը: Մենք պլաններ ունեինք՝ ուր գնայինք: Էն լճափ գնայինք: Ավետիքի հետ գնայինք ամենուր, բայց Աստված չթողեց: Դու Մարգարյանի մոտ գնա: Էդ երկուսի: Մեկ էլ Հովհաննեսի: Հովհաննեսն էր գալիս ինձ մոտ, խորհուրդներ հարցնում, գրքերս կարդում: Առաջվա մանկավարժներից Ղարաքիլիսեն կար, Բլխեր: Հիմա ոչ մեկը չկա: Մենակ Ավետիքը լավ լեզու գիտեր, էն էլ էդպես կարճ տևեց: Ես էլ լալ ու կյառ եմ դարձել: Տենում ես, Անուշ ջան: Ես սիրով քեզ կօգնեի, բայց վիշտս ծանր ա: Գիտես՝ կին չունեմ, անտեր: Ի՞նչ անիմ, ինչպե՞ս ապրիմ, ինչպե՞ս շնչիմ: Որ նույնիսկ չկարողանամ սափրվեմ, Անուշ ջան: Էդպես: Սրանք որ գրել ես, էս հարցադրումնե՞ր են: Ինչ սիրուն գրել ես, աչքերս լավ չի տեսնում (ասելուց հետո վերցրեց տետրը ձեռքիցս և առանց ակնոցի կարդաց հարցերը):

-Ձեր աշակերտներից կա՞ն մարդիկ, որ հիմա հայտնի են դարձել:

-Գրիգորյան Լյովան: Գլխավոր բժիշկ ա: Իրա սեփական հիվանդանոցն ունի: Ես էն վախտ հազար կտոր գիրք ունեի, իսկ հիմա մի կտոր գիրք կա: Մեր տան լրիվ գրքերը սաղ տարած: Իմ կինս էլ մահացավ, ես էլ թոռոմա: Իմ գրքերը սաղ տարած, թալանած:

-Ինչպիսի՞ն էր Ձեր վարվելաձևը աշակերտների հետ: 

-Բարի եմ եղել, շատ լավ հասկացրել եմ, սովորեցրել եմ: Առանց ինձ ոչ մի տեղ չէին գնա, Անուշ ջան: Լավ, գերազանց սովորեցրել եմ: Էդքան հաց չէի ուտում, մի կտոր հաց չէի առնի, ուտեի, որ գիրք առնեի: Գրքերս սաղ գողցան ավազակները:

-Ինչո՞վ եք տարբերվել մյուս ուսուցիչներից: 

-Լեզվի ճոխությամբ: Լեզու ես շատ լավ գիտեմ: Ես լավ կարդացել եմ ու բացատրել եմ: Ով եկել ա գյուղ, խոսացել եմ: Թաղման տեղերին իմ նման խոսող չկար, եթե ուզում ես իմանաս: Այ, դրանով եմ տարբերվել: Սեր ունեի, սեր: Գիշեր-ցերեկ կարդում էի, սեր ունեի, Անուշ ջան:

-Կպատմե՞ք Ձեր դպրոցական և ուսանողական կյանքից: 

-Է՜, այ քու տունը շեն, էտի ըսկի Կամոն չկռնա պատմա (այդպես էլ չկարողացա իմանալ՝ ով է այդ Կամոն): Ասեմ, որ ուսանողական 6 տարիներին սովորածիցս 6 րոպե չմոռցա: Ինչքան գիրք կար էդ գրադարանները, ես բոլորը կարդացի, Անուշ ջան: Հետո եկան ուսանողական տարիները, արդեն ավելի պարտաճանաչ դարձա, ավելի շատ դժվարություններ եղան: Հա, մեր շրջանից մեկը կար՝ Քերոբյան Քերոբ: Մեր դպրոցի դիրեկտորն էր: Չնայած էտի էս եռսուն տարի ա՝ մեռել ա: Մեր էս գյուղի դպրոցի հիմնադիրն ա: Մեր դպրոցում էդ վախտ տեղացի դիրեկտոր չի եղել: Ես որ գնացել եմ դպրոց, հիշում եմ՝ Սաման անունով կին կար: Մահացել գնացել ա: Մադաթյան Մադաթ, Մադաթյան Սերոբ: Հիմա մարդ չկա, կենդանի են Ռազմիկը, Մարգարյանը: Կարաս՝ Չապաևի մոտ գնա: Էն էլ լեզու լավ գիտեր, լավ զբաղվում ա, կարդում ա, գրում ա:

-Ինչպիսի՞ն կուզեիք տեսնել մեր լեզուն, մեր երկիրը: 

-Մեր լեզուն լավն ա, մեր լեզուն փառահեղ է և մի քանի ածականներ կկպցնես՝ կգնա, էլի: Մեր հայոց լեզուն լրիվ անաղարտ, մաքուր, լավ լեզու է: Բոլորը սիրել են: Մեր լեզուն աշխարհի հարուստ լեզուներից մեկն է: Հարուստ:

-Ինչպիսի՞ն էր երկիրը 1940-ական թվականներին:

-Վայ, ցավով, ցավով: Հայրենական պատերազմը սկսվավ 1941 թվականին, ավարտվեց 1945-ին: Ես պատերազմ չեմ եղել: Ես պատերազմ չգնացի, որովհետև մեր տանից 3 հոգի գնացին և զոհվեցին: Մենակ ես մնացի պուպու (միայնակ):

-Ովքե՞ր էին: 

-Իմ հայրը և հարազատ եղբայրները: Անհայտ կորան, գնացին ու գնացին: Մեր գյուղում ամենից շատ մեր տանը վնաս եղավ: Լավ չանցավ, էլի, կյանքս: Էս վերջին տարիներին էլ կնոջս մահը: Գիշեր-ցերեկ լաց եմ լինում, Անուշ ջան: Ինչի՞ հիմա Ավետիքը չըլներ, նստեինք ավտոն, քշեինք: Ղարաքիլիսա քշեինք, Աթմագյուղ, ուտեինք, խմեինք, ուրախանայինք, վերադառնայինք: Արդեն 90-ն անց եմ: 1927 թվին եմ ծնվել:

-Ի՞նչ սիրած գրողներ եք ունեցել: 

-Է՜, ծով ա: Թումանյան, Չարենց, Իսահակյան, Նարեկացի… Ամենից շատ Թումանյան եմ սիրել. նրա հայերեն բանաստեղծությունները: Է՜, կյանքս գնաց, բան չհասկացա: Հազար կտոր գիրք ունեի, էդ էր…

Ես այլևս հարցեր չտվեցի, թեև շատ էի պատրաստվել այդ հարցազրույցին: Մի բան ընկեր Ադամյանն անընդհատ հիշում էր ցավով. իր գրքերը, վաղ մահացած ընկերոջն ու սիրելի կնոջը…

Միջինք

Այս օրերին Մեծ Պահքի Միջինքն են նշում: Դա նշանակում է, որ անցել է պահքի ուղիղ կեսը: Մեր գյուղում՝ Արագածում, սովորություն կա Միջինքի գաթա թխելու: Նուշիկ տատս այս տարի էլ միջինք թխեց, և մինչ նա թխում էր, ես լուսանկարում էի և հարցազրույց անում Նուշիկ տատիկի հետ:

-Տատ ջան, այս տարի պատրաստեցիր միջինքի գաթա: Կպատմե՞ս միջինքի մասին:

-Միջինքը մեր հին ադաթներուց եկած օրենք ա: Փոքրուց հիշում եմ միշտ միջինք թխել ենք մեր տներում: Նույն էլ ես եմ կրկնել ու միջինք թխեր իմ: Միջինք թխում ենք կանեփով ու մեջն էլ դնում ենք առաջ կոճակ, իսկ հիմա կոպեկ: Ում փայաբաժնի մեջ, որ էտ կոպեկը կընգներ, էդ տարի նրան լավ հաջողություն կեղներ: Միջինք կթխեինք, մի օր կմներ, մյուս օրը կդնեինք փոքր երեխու շալակը, յոթ փաթ շրջան հայաթով կամ տան կողերով կըֆռռեր, հետո իրիկունը կբերեինք տուն, տան մեծը միջինքը կկտրեր: Ում փայաբաժնի մեջ կընկներ, իրան հաջողություն կեղներ:

-Երբևիցե գաթայի նշանը քեզ բաժին հասե՞լ է:

-Ինձ չեմ հիշում, որ հասել ա: Մանկության տարիներին էլ չեմ հիշում՝ հասել ա, թե չի հասել, բայց էս վերջին տարիներին մի լավ, արտակարգ դեպք տեղի ունեցավ միջինքի արարողության ժամանակ: Այդ տարի իմ փոքր տղեն ավարտում էր դպրոցը: Միջինքը կտրելուց ընկավ իրա փայաբաժնի մեջ, և այդ տարի ինքը ընդունվավ մանկավարժական համալսարան: Դրանից հետո ես ամեն տարի պարտադիր միջինք թխում եմ հաջողության համար: Մարդ կա, ասում ա, որ միջինքը մեր տան համար լավ չէ, որ թխենք, բայց ինձ համար շատ լավ ա: Ես ամեն տարի պարտադիր միջինք թխում եմ:

-Եղե՞լ է ինչ-որ դեպք, երբ իմանաս նշանի տեղը և դիտմամբ այդ բաժինը տաս քո նախընտրած անձին:

-Չէ, բալա ջան, ըտենց որ էղնի, արդեն սխալ կլինի: Միջինքը պիտի պատահական էղնի, որ միջինքի արարողությունը ճիշտ էղնի: Եթե տեղն ըսինք, ամեն մեկն իրանց հանին, էլ դրա իմաստը ո՞րը կըլնի:

-Այս տարի ևս պատրաստեցիր: Ո՞ւմ բաժին հասավ նշանով կտորը:

-Այս տարի պատրաստեցի և ընկավ իմ փոքր թոռանը՝ Սոնային: Մեջը դրել էի կոպեկ, ու ընկավ փոքր տղուս աղջկան:

-Ապրես, տատ ջան: Հեսա արագ նյութս ուղարկեմ 17.am–ին:

-Աբրիս, բալա ջան: Սենց լավ բաներ շուտ-շուտ արա: