Թո՞ւղթ, բարև՛: Երևի թանաքից ճանաչեցիր, չէ՞: Ես հաճախ մոռանում եմ քեզ, կներես, ուշ գրելուն էլ պատճառ կա, չեմ ուզում էջերդ վերջանան, ես ուրիշ թուղթ չեմ ուզում: Իմ մասին էլ այնքա՜ն բան գիտես, իսկ գիտե՞ս՝ ինչից եմ հոգնել. միայն իմ շողքը տեսնելուց, քեզ միայն լապտերի լույսի տակ եմ տեսել, թաքնվո՞ւմ ես: Ես դեռ չեմ համակերպվել, որ մի օր իմ համբերությունը կվերջանա, իսկ դու կհիշես իմ խոսքերը, բայց ոչինչ չես կարողանա անել: Միգուցե ուրի՞շը, ուրի՞շ գրիչ: Կընտրես գունավորները, թող էջերդ գեղեցկացնեն, միայն թե կապույտը չմոռանաս: Այն կապույտը, որն իր վերջին խոսքերով կիսվեց քեզ հետ, որի համար դժվար էր գրիչի ծայրը քո էջից կտրելը:

Գիտե՞ս՝ դու շատ ընկերներ ունես, ամեն մեկը՝ մի տեսակ: Քանոնը քեզնով հաճախ է հետաքրքրվում, կշփոթեցնի քեզ, եթե ծուռումուռ գծեր քաշի երեսիդ: Ռետինի հետ անկեղծ չլինես, կխաբի քեզ, մի բան կասի, հետո հետքերը կվերացնի, բայց մինչ ջնջելը՝ կհասցնես կարդալ, հասկանալ նրան:

Նկատել եմ, թե մկրատը ինչ ցավ է պատճառում քեզ, սակայն ինչքան էլ քեզ վրա գրեմ, սպիներդ չեն վերականգնվի: Մատիտն իմ ընկերն էր, մինչ կսկսեր ռետինի հետ ընկերություն անելը: Իսկ ինձնով բոլորն են գրում, բայց երբ թանաքս վերջանա, դեն կնետեն, կմոռանան, իսկ քեզ կպահեն, հաճախ կընթերցեն, բայց չեն հիշի՝ ինչով են գրել:

Ես անկեղծ եմ քեզ հետ, բայց մեկ թերթիկն էլ երկու էջ ունի, երկու երես:

Ամեն ինչ սկսվեց նրանից, որ էլեկտրոնային փոստիս մի նամակ եկավ. «Հարգելի Անետա Բաղդասարյան, շնորհավորում ենք, դուք ընդունվել եք ինտերնետ կառավարման հայկական դպրոց»:

Անմիջապես գրեցի Անուշին.

-Ան, լսի, մենք գրանցվե՞լ ենք ինչ-որ ինտերնետ կառավարման դասերի:

-Չէ, Անետ, ես չեմ գրանցվել:

-Լավ, երևի էլի համալսարանի խմբում էին գցել, ես էլ գրանցվել եմ ու մոռացել դրա մասին:

Պարզվեց, որ իրոք մի քանի ամիս առաջ համալսարանի խմբում նկատելով հայտարարությունը՝ որոշել էի գրանցվել:

Դասերի առաջին օրն առավոտյան դուրս եկա տանից և ուղղվեցի դեպի կանգառ: Հեռախոսիս դեռ նամակեր էին գալիս, այս անգամ երգչախմբի երեխաներն էին: Արդեն երրորդ շաբաթն էր, որ պլանավորում էինք քաղաքից դուրս գնալ:

«Բայց այսօր երեկվա համեմատ հով է»,- մտածեցի ես ու մինչև կհասցնեի կապել սպորտային կոշիկներիս արձակված կապերը, կանգառում հայտնվեց ավտոբուսը: Նետվեցի ներս: Ավտոբուսում ինձ սպասում էր մի անակնկալ: Պատուհանի մոտ, հենց այնտեղ, որտեղ միշտ ես եմ կանգնում, կանգնած էի մեկ ուրիշը ու իր տեսքով հասկացնում էր, որ բոլորովին չի պատրաստվում ինձ տեղ զիջել: Շոգն արդեն հարձակվել էր Երևանի վրա:

-Աղջիկ ջան,- հնչեց մի կնոջ ձայն,- ես հիմա կիջնեմ, դու արի նստի իմ տեղը, այստեղ հով է:

Այդ կինն իմ փրկիչն էր: Այդ օրվա երկրորդ անակնկալը խցանումն էր,որի պատճառով ուշացած հասա դասի: Մտնելով դահլիճ` նկատեցի ծանոթ դեմքեր: «Լավ ա, համալսարանից էլ մարդ կա»: Քանի որ ես ինտրովերտ եմ, այդ փաստն ինձ անչափ ուրախացրեց: Մի քիչ անսովոր էր մեկամսյա դադարից հետո նորից դասի գնալ ու լեկցիա լսել: Ինձ ստիպում էի ուշադիր լսել ու չշեղվել: Կամաց-կամաց դասերն ավելի հետաքրքիր էին դառնում: Այնքան նոր տեղեկություն ստացա ինտերնետի և այն կառավարելու մասին: Իմացա, թե ինչպես և ինչի համար է ստեղծվել ինտերնետը: Մեզ բացատրեցին, թե ինչ են կիբերհանցագործությունները և ինչպես պաշտպանվել դրանցից: Հրավիրված էր «Մայքրոսոֆթում» աշխատող մեր հայրենակից Լևոն Հովհաննիսյանը: Նրա դասն ամենահետաքրքիրն էր ինձ համար:

Ժամը հինգին ավարտվեց վերջին խոսնակի դասը և ես դուրս եկա դահլիճից: Այնտեղ ինձ սպասում էր երրորդ անակնկալը:

-Անետ,- հանկարծ լսեցի անունս,- ի՞նչ ես անում այստեղ:

Դա Լաուրան էր, իմ երգչախմբից:

-Լաուր, ես դասերի եմ գալիս, բա դո՞ւ:

-Ես էստեղ աշխատում եմ:

-Լառ, ինչ լավ ա քեզ տեսա, կարոտել էի: Տեսնում ես, չէ՞, էլի չենք կարողանում հարմար օր ընտրել:

-Հա, հեսա 10 հոգով ենք գնալու քաղաքից դուրս:

Լաուրայի հետ զրուցելուց հետո դուրս եկա և ուղղվեցի դեպի կանգառ: Արևը համառորեն չէր պատրաստվում նահանջել: Մի պահ մտածեցի՝ մետրո իջնեմ, հովանամ, բայց ծուլացա ու գնացի կանգառ, այնտեղից ուղիղ մեր տան դիմաց հասնող երթուղայինը նստեցի: Վատ միտք էր: Բարեբախտաբար, երթուղայինում էլ գտնվեց կին-փրկիչ: Նա նստած էր կողքիս և իրեն հով էր անում իր մեծ չինական հովհարով: Այդ հովհարի հովից ինձ էլ հասավ:

Կանգառում նորից համարյա ինձ նետեցի երթուղայինից դուրս և վերջապես հասա տուն: Ընկա բազմոցին ու երևի մեկ ժամ այդպես անշարժ պառկած էի: Մտքում վեր էի հիշում անակնկալներով լի օրն ու իմ փրկիչներին: Վաղը մետրոյով կգամ տուն:

Արագ քայլերս գցելով՝ մոտենում եմ ժետոն գնելու: Ժետոն վաճառող նույն կինն էր՝ կիսագանգրահեր, կարմիր շրթներկով, իրենց հատուկ համազգեստը հագին, մի ձեռքն էլ՝ ինձ ու իրեն բաժանող ապակե փոքրիկ դռան բռնակի վրա։ Դե, աչքերի գույնի երանգներն էլ մի հարյուր բառով չեմ նկարագրի, որովհետև քնած էր։ Այո, այսօր իմ նյութերի «օսկարակիր տիկինը» ինձ դիմավորեց քնած։ Գնացի ու սառած կանգնել եմ։

«Լավ, ես հիմա ի՞նչ անեմ, ո՞նց էս կնոջն արթնացնեմ: Արթնացնեմ՝ կդառնամ մուննաթի հերթական զոհ, էս կինն արդեն դեմքս անգիր ա արել, սպասեմ էլ՝ վերևում ինձ սպասողի մուննաթի զոհն եմ դառնալու: Վերջ, լավ հիմա ուժերդ հավաքիր ու մետաղադրամով թխկացրու ապակուն»,- մտածում եմ ես (էս լեկցիան մի քանի վայրկյան տևեց. չմտածես ապուշի դեմքով երեք ժամ էնտեղ կանգնել եմ)։
Մետաղադրամով մեկ, երկու, երեք անգամ թխկթխկացնելուց հետո աչքերը բացում է.

-Ազիզ ջան, դու, որ գաս կոպեկը դնես, ես կտեսնեմ, կարթնանամ, վա՜յ։
Ա՜յ քեզ բան, աչքերը փակ ո՞նց էր տեսնելու։ Երևի ամենակարևոր բաները սրտով ենք զգում, հը՞։ Էլ մի քմծիծաղ տուր։ Դու ուրիշ ձևով ինչպե՞ս կմեկնաբանեիր։ Վերջը էս կնոջ մասին գիրք եմ գրելու։ Ասենք, օրինակ՝ «Ձոն ժետոն վաճառող կնոջը», կամ «Չվաճառված ժետոններ»։ Դառնամ բեսթսելլերի հեղինակ։ Հետո մեջբերումներս վերցնեք, ձեր ինստագրամի սթորիում դնեք, ինձ լավ զգամ։ Չէ մի, մի հատ էլ անունս հեշթեգի վրա լինի։ Ես լավագույն դեպքում մի օր «մուննաթի դեմ հակաթույն» ընդունեմ ու գնամ էս կնոջից հարցազրույց վերցնելու՝ «ինչպես լավ տպավորություն գործել, երբ դու ունես մուննաթ դեմք» թեմայով։ Թո՜ւ, նյութիս կեսն էլի մետրո, հա մետրո։ Իբր էսօր որոշել էի «լուսնի լույսով» փորձել։
Երեխեքն ասում են՝ լուսնի ազդեցության տակ ընկնելն էդքան էլ վատ չի։ Մի հետաքրքիր բան ա կատարվում հետս: Էսօր ինձ հուզում էր՝ էդ կինն ինչի՞ ա մռայլ ու ի՞նչ էր անում երեկ գիշեր, որ քունն էսքան տանում էր։ Ախր, ուզում եմ իմանալ։ Երբ էդքան սարքեր էիք ստեղծում, մեկիդ մտքով չանցավ, չէ՞, որ Մարիամի սիրտը մի օր կուզի իմանալ, թե ո՞նց ա ժետոն վաճառող կինը սրտով զգում։ Ախր, ես էլ եմ ուզում էդպես։ Հիմա կամ հեգնանքով նայում ու ափսոսում ես էս մի քանի րոպեն, կամ էլ էլի քմծիծաղում ես։ Ոնց չեմ սիրում, որ քմծիծաղում ես: Ախր, հազիվ ուզածդ լուրջ բանն եմ ասում «լուսնի ազդեցության» տակ։ Ուզում եմ իմանալ՝ ո՞նց պիտի սրտով զգամ: Օրինակ, երբ սովորությանս համաձայն, առանց լուսացույցին նայելու փողոցն անցնեմ, ո՞նց սրտով ազդանշանի ձայնը լսեմ։ Երբ ուզում եմ հայացքդ ու դիմային շարժումներդ տեսնել՝ նյութս կարդալիս, ո՞նց սրտով տեսնեմ։ Երբ ուզում եմ չխանգարել ննջող տիկնոջը, ո՞նց սրտով իր սրտին ասեմ, որ ուզում եմ ժետոն գնել ու արդեն երեսուն րոպե ուշացել եմ ու, որ մի քիչ էլ ննջի, մի երեսուն էլ կուշանամ։ Սրտով զգալը ճի՞շտ ա, ո՞նց ես մտածում։ Մնացած հինգ զգայարաններս անջատեմ, սիրտս միացնե՞մ։ Մի բան ասա գոնե։ Ես միշտ խոսում եմ, դու՝ չէ։ Հա, իմացա, դու էլ ես սրտով պատասխանում։ Չեմ ուզում սրտով, է՜, ուզում եմ մի անգամ զգալ՝ ոնց ես կարդում, արձագանքդ միմիկաներիդ մեջ փնտրել եմ ուզում։ Հետո ուզում եմ վերջացնես ու պատասխանես ինձ։ Երևի մտածում ես՝ ո՞ւմ հետ ա էս աղջիկը խոսում. երևի սիրահարված ա, հույզերն ա արտահայտում։ Չէ, չէ, ի՞նչ սիրահարվել: Քեզ եմ դիմում, ես իմ բոլոր նյութերում հետդ խոսում եմ։ Էդպես էլ չսովորեցի սրտով խոսել։ Ես սիրում եմ տեսնել միմիկաներիդ փոփոխությունը, դեմքիդ հեգնանքն ու քմծիծաղդ, թեև երբեք չեմ տեսել, երևի երբեք էլ չեմ տեսնի, համենայնդեպս, եթե չսովորեմ սրտով անել էդ բոլորը։ Բայց դու ինձ սրտով մի պատասխանիր: Ռոմանտիկ ա, սիրուն ա, բայց ես չեմ սիրում։ Ուզում եմ բառ առ բառ ասես։ Մանկուց անվստահ եմ եղել: Ականջներիս ու աչքերիս էլ մեկ-մեկ չեմ հավատում։ Ամեն անգամ մանկապարտեզից դուրս գալիս, մտածում էի՝ տեսնես ընկեր Գայանեին «ցտեսություն» ասացի՞։ Ես միշտ ասում էի։ Բայց ամեն անգամ, հենց հասնում էի կանաչ ճաղավանդակների մոտ, կասկածը մեջս էր։ Հիմա էլ բան չի փոխվել։ Երկրորդ օրը՝ «Մանանա» մտնելիս, բարևելուց տասը րոպե հետո արդեն կասկածում էի, որ բարևել եմ։ Խելագար չեմ։ Դու ավելի շուտ մտածեցիր «գիժ կամ խփնված», ուղղակի խելագարն ականջիս ավելի սիրուն ա հնչում, ոնց որ դրա անգլերեն տարբերակը (mad)։ Ընկեր Գայանեն կներեր, որ մի օր էլ «ցտեսություն» ասած չլինեի։ Նա շատ բարի է։ Չնայած՝ միշտ ասում էի: Բայց, ախր, ես չեմ ներում ինձ: Ես չեմ ներում ինձ սեփական ականջներիս, աչքերիս, շոշափելիքի օրգաններիս, ու նույնիսկ՝ լեզվիս ու քթիս չհավատալուս համար։ Մեկ-մեկ բույրերը կուլ տալուց հետո էլ մի ութսուն անգամ շնչում եմ ուժեղ, որ հավատամ քթիս։ Ես գիտեմ, որ քիթս չի խաբում, ինչպես նաև չէր խաբում ժետոն վաճառող կինը, երբ ասում էր, թե մոտենամ հանգիստ, ինքը կարթնանա։ Իրենք բոլորը, քո պես, սրտով զգալ գիտեն։ Ես՝ չէ։ Մտածում եմ՝ էսպես գնա՝ ինձ էլ չեմ հավատա։ Ու էդտեղ հասկանում եմ, որ վիճակս լուրջ է։ Սրանից հետո կգնամ, եթե քնած լինի՝ կմոտենամ, ինքը խոստացավ, հավատում եմ, որ կարթնանա։ Էդ միակ միջոցն ա։ Մինչև չհավատամ քեզ, էդ կնոջն ու զգայական օրգաններիս՝ բան դուրս չի գա։ Ուզում եմ քո պես սրտով գործել սովորել, բայց ո՞նց. գոնե մի անգամ, որ պատասխանես, խոսենք, սովորեցնես, էլ գլուխդ դատարկ բաներով չեմ տանի՝ սրտով կզգանք։ Խոստանում եմ՝ շուտ կսովորեմ։ Ուզում եմ հարցնես. «Մարիամ, լուսին չե՞ս սիրում, որ չես ուզում լույսի տակ գրել»։
Սիրում եմ: Ես աստղերն էլ եմ սիրում: Որ ուզում ես իմանալ՝ իրենց հետ էլ եմ շփվում։ Ուղղակի վախենում եմ։ Ինձ լուսնի լույսի տակ սխալ կհասկանաս, մեկ էլ տեսար։ Ուզում եմ՝ դու ինձ ճիշտ հասկանաս։ Էնքան կարևոր ա, որ հասկանաս ինձ ոչ թե էնպես, ոնց կհասկանաս, այլ էնպես, ոնց ես ուզում եմ, որ հասկանաս։ Ես միշտ հետդ խոսում եմ լուսնի լույսն անջատած, որ ավելի մտերիմ լինենք։ Մտածում եմ էդ կոնկրետ թվերը, «ճըռճըռ» բառերը, ոնց ինֆորմատիկայիս ուսուցչուհին կասեր, իմ ու քո մեջ պատ կշարեն։ Չեմ ուզում պատ լինի։ Չեմ ճանաչում քեզ։ Էհ, դու էլ ինձ։ Բայց ուզում եմ մտերիմ լինենք։ Պատեր չեմ սիրում: Ես մինչև 7-րդ դասարանը զարմանում էի. ո՞նց են մեր դասարանի երեխեքը սիրուն բառերով շարադրություն գրում, իսկ ես չեմ կարողանում։ Հետո հասկացա, որ ես մինչև 7-րդ դասարանը «Սրտի մայրաքաղաք» վերնագրի նրբությունը չէի զգում, ոչ էլ «Ես գտա իմ հերոսին»-ը։ Իմ հերոսն էդ ժամանակ չեմ ասի՝ ով էր (ուզում եմ՝ մտքովդ ինչ ասես՝ անցնի)։ Ես սկսեցի մեր դասարանի երեխեքից լավ գրել, երբ սկսեցի հետդ անկեղծ լինել, երբ գտա քեզ ու այսուհետ հաստատ գիտեի, որ եթե ոչ մեկն էլ չկարդա, դու հաստատ կկարդաս, հետս կխոսես, կնայես դիմացդ դրված էկրանին, կժպտաս կամ էլ կհեգնես, միմիկաներդ հինգ-վեց անգամ կփոխվեն: Կհարցնեմ.
-Հը՞ն, դուրդ եկա՞վ:
Կասես՝ եսիմ, է՜, անհասկանալի ես խոսում, բան չեմ հասկանում։
Էդ բոլորը կտեսնեմ, կիսաժպիտ կամ լիաժպիտ կնայեմ, կասեմ.
-Շնորհակալ եմ, որ կաս. գոնե մեկի հետ խոսում եմ, ոչինչ, մի օր կհասկանաս ինձ:

Հավատում եմ։ Սկսել եմ հավատալ։ Մի խոստացիր։ Թիվ չասես։ Ժամանակ պետք չի։ Կոնկրետ բաներ չեմ ուզում։ Որ ասես, ու հանկարծ մի բան լինի, չանես, ես կնեղվեմ, կնստեմ լուսնի լույսի տակ, կնայեմ էնտեղ փայլող աստղին ու հիասթափված «սրտաճմլիկ» կզրուցենք։ Կբամբասեմ քեզնից աստղերի հետ։ Դրա համար մի խոստացիր, ես միշտ կսպասեմ, եթե կոնկրետ ժամանակ չնշես։ Ամեն օր կնստեմ աստղերին կհարցնեմ՝ ո՞ւր ես։ Ներքև կնայեն, իրենց հեռադիտակով կստուգեն ու կասեն՝ այ, էնտեղ ես ու էսինչ բանն ես անում։ Կմտածեմ՝ զբաղված ես։ Ոչինչ, կսպասեմ։ Բայց հանկարծ չխոստանաս, թիվ չասես: Հավատում եմ՝ մի օր էլ կստուգեն, կասեն՝ ըհըն, մոտենում ա քեզ։ Կմոտենաս ու կբացատրես՝ ոնց սրտով անեմ էդ բոլորը: Հետո նայեմ դասախոսությունիցս հոգնած աչքերիդ ու հասկանամ, որ ականջներդ մի տողանոց հարցի համար էսքան երկար պատասխան չէին ակնկալում:

-Թե ի՞նչ ես կորցրել էդ հեռախոսի մեջ, ամբողջ օրը ձեռքիդ ա,- բարկացած ասած մայրս,- մեկ ժպտում ես, հետո տխրում, հետո մի լավ ծիծաղում ու էլի մռայլվում, սաղ էդ հեռախոսն ա:

2 րոպե հեռախոսը ձեռքիցս ցած դնելուց հետո այն նորից իմ ձեռքում էր:
Ախր, Լիլիթն էր գրել, է, ո՞նց չպատասխանեի: Մորս անհանգստությունն էլ եմ հասկանում: Վերջերս ինձ առանց հեռախոս չես տեսնի:
Հիմա անցնեմ արդարանալուն:

Մենք բոլորս կյանքի տարբեր ժամանակահատվածներում ու հանգամանքներում ձեռք ենք բերում ընկերներ, ու նույն ժամանակում ու հանգամանքներում էլ կորցնում ենք նրանց: Դե, սխալ կլինի, եթե ասեմ, որ բոլորը, ում հանդիպում եմ, ինձ ընկեր են դառնում, բայց ես շատերին եմ սխալմամբ այդ անվանումը տալիս: Երբ ինչ-որ մեկը այցելում է մեր կյանք, մենք միանգամից տեղ ենք հատկացնում, դե, նույնիսկ հյուրասիրում ենք մեր բարությունը ու մատուցում մեր անկեղծությունը: Երբեմն էլ սխալվում ենք, որովհետև մեր հյուրը չափից շատ շուտ է հեռանում:
Դե, ինչպես երթուղայինը: Դու նստում ես, ու ավտոբուս են բարձրանում մի խումբ մարդիկ, ու մի խումբ մարդ էլ իջնում է ավտոբուսից: Ու ամեն մեկը ինչ-որ բան թողնում է իրենից, մեկը՝ նուրբ օծանելիքի հոտը, մյուսը՝ դժգոհ դեմքը, այն մեկը՝ գեղեցիկ հագուստը:
Մարդիկ կան, որ երկար ճանապարհ են գնում քեզ հետ, ու հետո տպավորությունն ավելի խորն է լինում, կան մարդիկ, ում հետ անցած ճանապարհը քիչ է, բայց դու մեկ է՝ հիշում ես նրանց, դե, որովհետև մարդը իրենից հետո ինչքան էլ փորձի տանել ամեն ինչ, կա մի բան, որ միշտ մոռանում է իր նստարանին ու գնում. հիշողությունները:

Մարդիկ էլ կան, բարձրանում են կյանքիդ ավտոբուսը, նստում կողքիդ ու մի քանի ժամում դառնում շատ ավելի կարևոր, քան հասարակ անցորդը:
Ու գնալով առաջ՝ դու հասկանում ես, որ իրականում ժամանակը անհեթեթ բան է, ու այն, որ իրական ընկերները պետք է հին ընկերներ լինեն, միֆեր են. դու կարող ես տարիներով ճանաչել մարդուն ու մի օր բացահայտել, որ նա ամենևին էլ քոնը չէ, ու դու կարող ես պատահմամբ գտնել մեկին ու հասկանալ, որ երազած ընկերությունդ իրականություն է դառնում:
Վերջերս ավտոբուսիս ուղևորները շատանում են, նոր ծանոթությունները գլուխ են բարձրացրել:
Ու գիտեք՝ ես էնպիսիներին եմ գտնում, առանց ում չեմ պատկերացնում հետագա ճանապարհը:
Մարդիկ կան, ում ճանաչում եմ մի քանի ամիս, նույնիսկ կան էնպիսիները, որ ընդամենը օրերի քանակը դեռ կարելի է հաշվել, բայց մեր կապն այնքան ամուր է՝ ասես տարիների լինի:
Ընկերներիս մի մասի հայտնվելու «մեղավորը» 17-ն է: Այնքան մարդու կապեց իրար, դե արի ու դիմացիր հեռավորությանն ու կարոտին:
Ու այստեղ է հայտնվում միակ միջոցը՝ հեռախոսը, որի միջոցով համարյա ամեն օր զրուցում եմ հեռվում գտնվող ընկերներիս հետ ու փորձում եմ հաղթահարել կարոտս:
Ես միշտ մտածել եմ, որ այն հողակտորը, որի վրա մենք ապրում ենք, շատ փոքր է: Իսկ հիմա, զգալով հեռավորությունը, ես հասկանում եմ, թե ինչ մեծ է Հայաստանը, ու ինչ կարևոր է ճանաչելը ամեն մի մարզ, չէ՞ որ ամենաթանկ ընկերներդ հենց մարզերից են:
Նորից հեռախոսը վերցնում եմ ձեռքս: Դե, ախր, Եղվարդից Էլիզն էր գրել, Լիճքից՝ Լիլիթը, Վերին Արտաշատից՝ Արաքսը, Բագրատաշենից՝ Տաթևը, Հրազդանից՝ Սեդան, Մալիշկայից՝ Սոնան:
Դե, էլ չասեմ, որ որքշոփի չաթը հանգիստ չի տալիս, էնտեղ ավտոբուսիս նորեկներն են, բայց ամենակարևորներից են:
Նորից լսվեց մորս ձայնը.
-Թե ի՞նչ ես կորցրել էդ հեռախոսում:
-Մամ, չես հավատա, բայց չեմ կորցրել, այլ գտել եմ. իմ ամենամոտ ու թանկ մարդկանց եմ գտել:
Սաղ էդ հեռախոսն ա:

Ասում եմ՝ քեզ հեչ չե՞ն անհանգստացրել Հինդուի բնակիչները: Հիմա կասես՝ Հինդուն ո՞րն ա, ի՞նչ բնակիչ: Չէ մի՝ Մոզամբիկի ծառերը: Ու դու էդպես էլ ասում ես: Դե, քո մեջ խոսում ա «չեղած տեղից գոնե ինչ-որ բանից պիտի բողոքեմ» հայի ներքին ձայնը։ Գիտես՝ էնպես չի, որ գիշերը չեմ քնում, կամ էլ ապագայում պատրաստվում եմ «Փրկենք Հինդուի բնակիչներին» խորագրով միջոցառում կազմակերպել ու հիմնադրամ բացել, դե բայց, իմ մեջ էլ ներսից էն հայն իր խոսքն ասում ա մեկ-մեկ։

Ես գիտեմ, որ դու ավելի ահավոր բաներ էլ լսած կլինես, բայց մեկ ա՝ պիտի գլուխդ տանեմ էս մեկով: Մի քանի օր առաջ ի՞նչ կարդամ, որ լավ լինի, ուրեմն՝ Հինդու գյուղում (Հարավային Աֆրիկա) ավանդույթ կա, չէ, ավելի ճիշտ՝ «տոն»: Համաձայն էդ… Ցե՞ղ ասեմ, թե՞ ազգ՝ չգիտեմ, մի խոսքով՝ համաձայն իրենց կանոնների՝ տոնի ընթացքում մարդու լեզվի միջով փայտ են անցկացնում՝ ծայրերին էլ կիտրոններ դնում։ Ընթացքը լավն էր, չէ՞: Բա՜ որ խորհուրդն իմանաս: Էս մարդասիրական տոնը հինդուցիները կատարում են ի պատիվ Մեծն Մուրուգանի: Մուրուգան՝ (գովազդի աղջկա ձայնով կկարդաս՝ հնչեղ) գյուղում հայտնի էր նաև Կարտիկեա, Սկանդա, Սուբրահմանյա և այլ ոչինչ չասող մի շարք մականուններով: Ցավոք, Հինդուի պատերազմի աստված Մուրուգանը, որ գյուղի դևերի «հախից գալիս էր»՝ լեզվի մեջ փայտ մտցնելով, այլևս չկա: Ու փառք Աստծո: Չէ, բայց ինձ ասեք՝ տեսնեմ, որ Մուրուգանի տխմարությունը չկրկնեն, կնստի մի մութ անկյունում աղի արտասուք կթափի, հա՞:
Բայց սա դեռ ամենը չէ: Ուրեմն՝ կարդում էի ամենատարօրինակ ավանդույթների թոփ տասը: Ու նյութի հեղինակն էս «գթառատ ու սրտահույզ» ավանդույթը ներկայցնում է տասներորդ տեղում՝ էն դեպքում, երբ առաջին հորիզոնականում իսպանացիների «լոլիկային հարվածների» ավանդույթն էր: Մտածում եմ՝ նյութի հեղինակը, հավանաբար, հինդուցի ա: Միայն իրենց տեսանկյունից լոլիկով իրար հարվածելը փայտը՝ լեզվի միջով անցկացնելուց արտառոց կլիներ:
Հա, ինձ համարիր տարօրինակ էսքանից հետո, որ քեզ համար ավելի կարևոր հարցեր բարձրացնելու փոխարեն դրել ու Հինդուի «Թաիփուսամ» տոնի մասին եմ պատմում։ Դե, բայց եթե ներսիդ բողոքող հային դնես մի կողմ, դու էլ սա մարդկային առումով ստորություն կհամարես։ Առնվազն քնաթաթախ ա եղել մեր Մուրուգանը: Յոթ միլիարդիցդ գոնե մեկն ինձ կբացատրի՞… Մտածում ես՝ ասելու եմ էդ գրողի տարած փայտը մտցնելու սարսափելի անհասկանալի սովորության իմաստային կո՞ղմը… Չէ, չէ, նյութի հեղինակի սթափության աստիճանն ինձ ավելի ա հուզում:
Ներսիդ հային էլ թողնես միայն մտորի՝ ի՞նչ ճաշ էր եփել կողքի հարևանը, քննարկի ներքևի հարևանի աղջկա չկայացած նշանդրեքը, վերևինն էլ՝ դե անտաղանդ ջութակահար ա: Էհ, ի՞նչ անենք, կարևորը՝ լեզվիդ միջով փայտ չեն անցկացնում հանուն Մուրուգանի հոգու հանգստության: