Ուրբաթ օրը դասից տուն վերադարձա և տեսա, որ մայրիկս արդեն տանն է: Աշխատանքից շուտ էր տուն եկել, քանի որ միասին պետք է թխվածք պատրաստեինք: Հատուկ առիթ ունեինք` եղբորս ծնունդն էր: Մայրիկիս աչքերից երևում էր, որ շատ հոգնած է, բայց ինձ դրա մասին չէր ասում, որովհետև ես արդեն տրամադրված էի թխելուն:

Գնացինք խոհանոց և սկսեցինք պատրաստել: Նախ մայրիկս հեռուստացույցը միացրեց, քանի որ այդ ժամին իր սիրելի հաղորդումն էր սկսվում, իսկ դա բաց թողնել չէր կարելի: Մայրիկս ձեռքը բարձրացրեց դեպի սառնարանը, ես անմիջապես հասկացա, թե ինչ է ուզում, և բերեցի ձուն: Մայրիկս նայեց պահարանի կողմը: Գնացի և բերեցի ալյուրը:

-Մամ, բա չիմացար՝ էսօր ինչ եղավ…

Եվ ես սկսեցի պատմել իմ դպրոցական պատմությունները: Մայրիկս մի ձեռքով ընկույզն էր մանրացնում, հասկացնում էր, թե ինչ է պետք խմորեղենի համար, որ բերեի: Նա չգիտեր` ում լսել` իմ պատմությունները, թե իր սիրելի հաղորդումը, որին այդքան սպասել էր: Ես խոսում, խոսում էի, անդադար բողոքում դպրոցից: Տեսնում էի, որ մայրիկիս հայացքը թեքվում էր հեռուստացույցի կողմը:

-Մամ, չե՞ս լսում:

-Լսում եմ, լսում:

Այնուամենայնիվ, նորից եմ կրկնում ասածս, որ մայրիկը ոչինչ բաց չթողնի: Երբ նա միացնում էր հարիչը, ես ավելի բարձր էի խոսում, որ հանկարծ հարիչը չխանգարի ինձ լսել: Բայց երբ հասա այն պահին, որ պատմության դասատուն շատ անարդար է ու խիստ, զգացի, որ մայրիկս էլ չի դիմանում: Որոշեցի պատմությանս մյուս մասը հետո պատմել, թխվածքի հոտն էլ արդեն ընկել էր:

Մայրիկը շատ լավ խմորեղեն պատրաստել գիտի ու շատ լավ լսել, իսկ ես` լավ խոսել:

Շատերին է հայտնի, որ Լոռուց ավելի շուտ կարելի է հարևան երկիր՝ Վրաստան հասնել, քան մայրաքաղաք Երևան: Իսկ իմ գյուղից՝ Արևածագից՝ հատկապես: Ու գնալով այդ պարադոքսը ավելի լայն տարածում ստացավ, ու միայն իմ համագյուղացիների մեծ մասը շաբաթվա ընթացքում մի քանի անգամ լինում են Վրաստանում: Ես էլ վարակված` մեծ ոգևորությամբ ուզում էի գնալ Վրաստան: Եթե անկեղծ, ապա Վրաստանի մասին մտածելիս ես միշտ պատկերացրել եմ Թբիլիսին՝ իր կոլորիտային փողոցներով: Բայց առաջին այցելությունս ինձ իմ մտքերի Վրաստանը չտարավ: Մենք էլ շատերի նման գնում էինք Մառնեուլ: Մառնեուլը քաղաք է Վրաստանում: Սակայն շատ շատերի համար այն ասոցացավում է շուկայի, առևտրի հետ: Մինչև գնալս ու գնալու ժամանակ շատերն էին ասում, որ փոշմանելու եմ: Է հա, ինչ կա որ էնտեղ` ցեխ, էստեղ-էնտեղ թափթփված արկղեր, աղբի կույտեր ու անհամար ջրափոսեր:

Առաջին տպավորությունս անբացատրելի վատն էր: Երբ ուզում էի մեքենայի դուռը բացել ու դուրս գալ, հանդիպեցի մի մեծ պատնեշի՝ սոխի կեղևներով մի սար էր գոյացել: Սկզբում շատ անտարբեր հայացքով քայլում էի` ոչինչ չնկատելով շուրջս: Բայց դա միայն սկզբում, հիմա ասում եմ` երանի ինձ ու իմ աչքերին, որ այնտեղ էին: Կույրն անգամ կարող էր հասկանալ, որ սա միայն շուկա չէ, այստեղ մի բան կա, որ մարդու հոգուն է ձգում: Երբ նույն տեղով արդեն երրորդ անգամ էի անցնում, նկատեցի երկու մարդու, որ կանաչի էին վաճառում: Ազգությամբ ադրբեջանցի էին, արևելյան երաժշտություն էին միացրել ու թուրքական թեյի բաժակներով թեյ էին խմում: Երանելի տեսարան էր: Հետո մի քիչ հեռվում հայ ու ադրբեջանցի կանայք հագուստ էին վաճառում: Հագուստը, մեղմ ասած, բանի պետք չէր ու փռված էր գետնին: Իմ ուշադրությունը բնավ էլ դրա վրա չէր սևեռված, այլ այն բանի, որ հայն ու ադրբեջանցին, թշնամի լինելուց բացի, կարող են նաև հաշտ «գործընկերներ» լինել: Մի ուրիշ վայրում էլ ամուսիններով էլի ինչ-որ ապրանքներ էին վաճառում: Թառը ձեռքներին` մեկ ամուսինն էր նվագում, մեկ՝ կինը: Ու օդը լցված էր այդ երաժշտությամբ: Չգիտեմ` երբևէ հայտնվե՞լ եք մի վայրում, որտեղ կանգնած ես, ու ականջներիդ հասնում են մի շարք լեզուներով բառեր՝ հայերեն, վրացերեն, թուրքերեն, ռուսերեն: Ու ես երբևէ չէի պատկերացնի, որ այդ երևույթը ինձ գերագույն հաճույք կպատճառի: Երբ քայլում ես Մառնեուլի շուկայի փողոցներով, քեզ զգում ես Թուրքիայում, հետո` Հայաստանում, հետո և՛ Հայաստանում, և՛ Թուրքիայում միաժամանակ: Անբացատրելի զգացողություն է:

Ինչ թյուր կարծիք էր ստեղծվել այդ քաղաքի մասին: Ու հենց այդ պահին, հենց այդ վայրում ցանկացա շատ բարձր գոռալ, որ բոլորը լսեն, որ բոլորն իմանան, որ Մառնեուլը ուղղակի քաղաք չէ, շուկա չէ, այն տարբեր ազգերի, տարբեր ժողովուրդների ու նաև, այսպես կոչված, «թշնամի ժողովուրդների» կենցաղի ու մշակույթի միաձուլում էր, համատեղում էր: Ու այդ ամենն այնքան նուրբ ու հավես էր ստացվել, որ ուզում էիր անընդհատ շրջել այդ ջրափոսերի միջով, շրջանցել աղբակույտերն ու հետևել նրանց: Ու այդ պահին ինչքան ափսոսացի, որ չեմ վերցրել ֆոտոխցիկս, այդ մարդկանց, այդ համատեղված կենցաղն ու մշակույթը իսկապես անմահացնել էր պետք: Այնքան կուզեի լիքը հարցեր տալ, որովհետև համոզված էի, որ մեծ սիրով կպատասխանեն: Հաջորդ անգամ հաստատ կուղղեմ սխալս ու շատերին ապացույցներով կպատմեմ Մառնեուլի «կարևորության» մասին: Կյանքումս այդքան հագեցած ու նոր բացահայտումներով օր չէի ունեցել: Օրվա վերջին հրաշքը կապոցով թուրքական թեյի բաժակներին էին: Դրանցով թեյ խմելուց հավես բան չկա:

Լինում են, չէ՞, պահեր, երբ յուրաքանչյուր նոր ինֆորմացիայի մասին մտածելիս գալիս ես նույն եզրահանգմանը: Ինձ հետ վերջերս այդպես եղավ: Ինչի մասին մտածում էի` արդյունքում հասկանում էի, որ ունեմ շատ բողոքող բնավորություն:

Սովորական դպրոցական օր էր, մենք ուսումնասիրում էինք Եղիշե Չարենցի «Դեպի լյառը Մասիս» պոեմը: Ինչպես այնտեղ Աբովյանն էր կասկածում իր նախկինում գրածների հարցում, այնպես էլ ես սկսեցի կասկածել, թե արդյոք ճի՞շտ եմ անում, որ ամեն ինչի մեջ վատն եմ ման գալիս և փորձում եմ քննադատել: Սկզբում ծիծաղեցի ինձ վրա, թե ինչպես համարձակվեցի ինձ համեմատել Աբովյանի հետ, ով ունի բավականին մեծ գրական ժառանգություն, սակայն հետո հասկացա, որ նորմալ է ինձ հետ համեմատելը, քանի որ կարևորը գրական ժառանգությունը չէ, կասկածը վերաբերում է բնավորությանս, մտքերիս: Հիշեցի մի ֆիլմ («Առաջին դեմք»), որտեղ գլխավոր հերոսը քննադատում էր իշխանությունը, սակայն, երբ նրան հնարավորություն ընձեռվեց որոշ ժամանակ նախագահելու, նա չկարողացավ լուծել իրեն հուզող խնդիրները, փոխարենը՝ երկիրը հասցրեց տնտեսական ճգնաժամի: Ահա այս մտքերի բովում մեջս ցանկություն առաջացավ գոնե մեկ օր իշխանություն ունենալ, կապ չունի` որտեղ, քանի որ բոլոր վայրերում էլ կգտնեմ ինչ-որ բան բողոքելու համար:

Մի քանի օրից դպրոցում ինձ հայտնեցին, որ ինքնավարության օր է լինելու: Հասկացա, որ սա այն հնարավորությունն է, որին սպասում էի: Ի վերջո, ինձ հաջողվեց ընտրվել տնօրեն: Եկավ օրը, և ի՞նչ, եթե ես պնդում էի, որ դպրոցական կյանքը չպետք է լինի զուտ ուսումնական հատվածով, այլ պետք է լինեն նաև այնպիսի բաներ, որոնք հետաքրքիր կդարձնեն ուսումը, այդ օրը հասկացա, որ շատ բարդ է իմ ուզած հասարակ ցանկությունը, քանի որ նույնիսկ ժամանակ չեղավ բացի բուն պարտականություններից` մտածել ուրիշ բանի մասին:

Պատճառն այն է, որ մենք հաճախ չենք նկատում, կամ չենք ուզում նկատել, որ քիչ ժամանակ պահանջող աշխատանքները իրար միանալով կազմում են հսկայական ժամանակ, որով էլ սահմանափակվում է օրը: Արդյունքում, օրս ստացվեց, քանի որ պարտականություններս շատ լավ կատարեցի, և հետո հասկացա, որ ախր, ինքնավարության օրն էլ մի «միջոցառում» էր, որը դարձրեց օրս հետաքրքիր:

Ամենասովորական հինգշաբթի էր։ Մտա դասարան, ինչպես միշտ հիասթափված դեմքով էի, բայց փորձում էի ժպտալ, որ ինքս ինձ ներշնչեմ, որ ոչ ուզում եմ քնել, ոչ էլ ուզում եմ վերադառնալ տուն ու ոչ մեկին դպրոցում չտեսնել։ Էլի գարուն է, ու բոլորն ուրախանում են դրանից, բայց ինչի՞ վրա են ուրախանում՝ չեմ հասկանում։ Չնայած՝ բոլորի մոտ չէ, որ գարնան հետ գալիս են նաև ալերգիան, քննությունները և մրցումները թենիսից։

«Լավ, ինչևէ, Էլզա ջան, կյանքը շարունակվում է, եթե այսօր ծաղիկներ չնվիրեն, և այդ ծաղիկների պատճառով ալերգիադ չսկսվի, համարիր՝ օրդ ստացված է»,- հենց այսպես էի մտածում, երբ լաբորատորիայից գնացինք դասարան և տեսանք, որ բոլոր աղջիկների սեղաններին ծաղիկներ են դրված։ Տղաները որոշել էին մեզ անակնկալ անել։ Մի կերպ համոզեցի ինձ, որ շնորհակալություն հայտնեմ ու ժպտամ, իսկ մտքումս ասում էի․ «Հերիք չի օրս վատ է սկսել, մի հատ էլ այդ ծաղիկների պատճառով կսկսեմ փռշտալ դասի ժամանակ, իսկ մյուսները կսկսեն հաշվել փռշտոցներիս քանակը»։

Դասերից հետո մի կերպ խմեցի ալերգիայիս դեղը և գնացի հաց ուտելու։ Պապիկս, տեսնելով կարմրած աչքերս, փորձում էր ինձ համոզել, որ ալերգիան կապ չունի․ աչքերիս կարմրությունը նրանից է, որ շատ եմ հեռախոսով զբաղվել, իսկ փռշտում եմ, որովհետև մրսել եմ։ Եվ ես ստիպված էի խմել 3 բաժակ թեյ։

Իսկ ամենացավալին այն է, որ պետք է դեռ ամբողջ գարունն այսպես ապրեմ։

Բարև: Բարևով եմ սկսում այս նամակս, չնայած, որ գրում եմ այն գիշերվա ժամը 1-ին: Հավատա, այն դու կարող ես կյանքում չկարդալ, սակայն խոսքերը, որոնք իրենց տեղը գտել են այս մի կտոր թղթի վրա և իմ թեթև ձեռքով քո աչքերի առաջ հենց այս դասավորությունն են ստացել, գալիս են միմիայն իմ սրտից: Կենացի նման, չէ՞, հնչեց։ Համաձայն եմ, բայց հավատա, երբեմն բառերն անզոր են նկարագրելու ոչ միայն սերը, այլ նաև հրապուրանքը: Իսկ հրապուրվում է սիրտը գեղեցկությամբ, որը նրան է հասնում աչքերի կերտած դոկումենտալ ֆիլմաշարով, որից էլ ուղեղն իր համար ֆուտբոլային ռեժիսորի նման ընտրում է լավագույն դրվագները և վերածում է ֆոտոդիմանկարների, որոնցով էլ կերակրում է սրտի անկուշտ զգացմունքը: «Գեղեցկությունը նայողի աչքերում է»,- այսպես մի անգամ ասել էր Գոգոլը, ու ես ինչ-որ տեղ համաձայն եմ նրա հետ:

Բայց չեմ ուզում շատ շեղվել նամակիս նյութից և ուզում եմ պատասխանել այն հարցին, որը կախված է վերևում ու շատ է ձգտում վայր ընկնել և ստանալ իր պատասխանը: Եվ քանի որ իմ նյութերում ես շատ եմ սիրում ինքս ինձ հարցեր ուղղել, ես հիմա էլ դա կանեմ մեծ հաճույքով․ «Ծյո՜մ, եղբայր իմ, ո՞վ է քո այս անծանոթուհին, ու ինչո՞ւ ես դու իրեն նվիրում քո այս փոքրիկ նյութը»: Շտապելով պատասխանել առաջին հարցին՝ կասեմ, որ լուսամփոփի պես աղջիկ է, բայց տալ նրա անունը ես չեմ կարող, որովհետև «դուխիս» պաշարը նման քայլի համար չի հերիքի, բայց որպեսզի իմ սիրելի ընթերցողը մնա իմ նյութի աշխարհում, ես կբացեմ գաղտնիքը: Համալսարանում մենք ուսումնասիրում ենք նույն առարկան, և ավելին՝ հայկական պոեզիայի լավագույն գանգուրներից մեկի (խոսքը Պարույր Սևակի մասին է) թոռան դասերը ես անցկացնում եմ նրա հայացքի փնտրտուքներում:

Դե ինչ, վերադառնամ քեզ, անծանոթուհի: Դու ինձ վրա թողել ես ամենաբազմաբովանդակ տպավորությունը, միայն նրանով, որ քո ինքնավստահ աչքերի արտահայտությունը և նստելաոճդ կտրուկ փոխվեցին, երբ իմ «մոջահեդյան թրաշի» մեջ խաղաղ բնակվող շուրթերիցս մարտական տագնապի նման ահարկու ու բարձր ձայնով լսեցիր քեզ ամենահարազատ դարձած այդ 4 տառը, որով քեզ դիմում են քո շրջապատի բոլոր մարդիկ: Գիտես՝ ես միշտ մտածում էի, որ մարդու համար ամենահաճելի մեղեդին իր անունն է, բայց տեսնելով թույլ ինտերնետով բացվող վիդեո հիշեցնող քո միմիկան այդ պահին՝ ես հասկացա, որ քո՝ առաջին հայացքից գերմանական հանգստության մեջ ծովի ալիքներից հարբած նավի ոգի է ապրում: Ու ես հասկացա, որ քո գեղեցկությունը, որը քեզ մոտեցող յուրաքանչյուր տղային ծովաձի է դարձնում՝ զրկելով նրան բառերը դասավորելու նույնիսկ նախադպրոցական մակարդակից, քո մեջ արթնացրել են «Փարվանա» արքայադստերը, ով իր ամրոցում սպասում է կրակի մի փոքր կտոր ձեռքին բռնած ասպետին: Ես ուզում եմ, որ դու հասկանաս, որ նույնիսկ չճանաչելով քեզ՝ ես արդեն կապվել եմ քեզ հետ, ուղղակի կապվել եմ քո անտարբեր հայացքին և քո՝ հայկական սերիալի նման քիչ հանդիպող ժպիտին:

Չսպասես, չեմ ասելու, որ սիրում եմ, որովհետև ասում են, որ նկարիչը պետք է սոված լինի, այդ պատճառով ես էլ կլինեմ սոված, բայց այդ զգացմունքի հանդեպ: Ուղղակի ուզում էի, որ իմանաս, որ այ, էն հետևի նստարանին նստած տղան, որ դասերին մեկ գալիս, մեկ չի գալիս, քո մեջ գտել է իր գրվածքի կենարար աղբյուրը: Ու մեկ էլ՝ հաճախակի ժպտա, սիրուն ժպիտ ունես:

Ասելիքս շատ-շատ է, բայց դե, մի կերպ ինձ ստիպեմ ավարտել այս անհասցե նամակն, ու չգիտեմ, եթե մի երեկո պատահաբար քո աչքերը սահեն այս տողերով, իմացիր, որ ես իրոք ուզում եմ, որ քո ասպետը բերի քո կրակը:

Արթնացա ժամը 7:30-ին: Արևի շողերը աչքերս ծակում էին. շողերը սենյակս դրախտ էին դարձրել: Աչքերիս ցավից արագ վեր կացա, դուրս եկա սենյակիցս:

Տանը բոլորը քնած էին: Նախաճաշեցի, վերցրի վերարկուս, պայուսակս և դուրս եկա տանից: Արևի շողերը ողջ Երկիրը գրկել էին: Դուրս եկա գլխավոր փողոցի մայթ։ Կողքովս ամառային շորերով վազում էին ամերիկացի կամավորականները։ Տեսնում էին, ճանաչում և հայերից «թասիբով» ասում.

-Բա՛րև։

-Hi, mister Rey,- ասացի ես։

Տարօրինակ է, չէ՞, միստր Ռեյը՝ հայերեն, ես՝ անգլերեն։ Հասա դպրոցի դարպասների մոտ։ Մի կին էր կանգնած՝ ձնծաղիկի փոքր փնջեր ձեռքին, անցող-դարձողին ասում էր.

-Ձնծաղիկ, երեխե՛ք, ձնծաղիկ, ազի՛զ, բալ ջան, լավ հոտ ա գալիս:

Դե, մենք էլ պատասխանում էինք.

-Գնալիս կգնենք, որ մամային տանենք։

Դպրոց մտա, դասղեկս ասում էր.

-Տեսա՞ք ձնծաղիկ վաճառող կնոջը՝ գարունն արդեն եկել է:

Դպրոցի բակում ձնծաղիկի հոտ էր տարածվել։

Այս տարի ե՞րբ էինք ձմեռ տեսել, որ գարունն էլ նոր էր եկել: Մարտ ամիսն անցել է, բայց նույն եղանակն է, ինչ ձմռանը:

Եղանակային քաոսից հասկանում ենք, որ գարունն արդեն պաշտոնապես մեզ հետ է: