Մեր նոր թղթակիցները

Ղայդով իսանն ուրդի՞ց կեղնիhovhannes sargsyanԲարև՜, ես Հովհաննեսն եմ: Եթե գուզեք իմանաք ես ինչպիսի մարդ եմ, ըսեմ, որ ես էլ չիդեմ: Ծնվել և ապրում եմ Գյումրիում: Ընչի՞ կսեմ՝ Գյումրի, ոչ թե Լենինական մյուս գյումրեցիների նման, որովհետև ես Լենինականը չեմ տեսել: Ես ծնվել եմ էն ժամանակ, երբ մեր քաղաքը արդեն Գյումրի էր: Լենինականը Լենինական էր 1988 թվի ժաշքից առաջ:

Լա՛վ, արդեն շատ եմ խորանում քաղաքիս ու իրա անվան բացադրության մեջ, մե քիչմ էլ իմ մասիս խոսամ: Ինչպես արդեն նկատեցիք՝ ես շատ կսիրեմ չնչին մանրուքների վրա կենտրոնանալ: Չնայած Գյումրիս հեչ էլ չնչին մանրուք չէ: Ո՜ւֆ, էլի խորացա… Շատ կսիրեմ Գյումրու բարբառը: Չնայած կարող եմ նաև խոսել ու գրել գրական հայերենով: Չեմ սիրե էն մարդկանց, ովքեր գյումրեցի չեն, բայց գուզեն գյումրվա բարբառով խոսան (մի՛ փորձեք, մեկ է՛ չի ստացվի), մինակ մենք կռնանք ըդպես խոսանք: Ավելի շատ չեմ սիրե էն գյումրեցոնց, ովքեր կերթան Երևան ու կփորձեն էրևանցու բարբառով խոսալ: Ամեն մարդ իրա նման բդի էղնի, բայց ես դեմ չեմ, որ Երևանում գյումրեցիները գրական խոսան, ըդիկ ուրիշ բան է: Չէ՞ որ դա մեր մայրենի լեզուն է և բարբառից զատ, հարկավոր է նաև գրագետ մարդ լինել:

Էնքան էլ կատակասեր չեմ: Ավելի ճիշտ՝ կատակասեր եմ, երբ որ հենց ես կատակ կենեմ: Ըսեմ, որ ամեն մարդու հետ չէ, որ կռնամ շփվիմ: Տնեցիք հազիվ ձեռս կդիմանան: Նաև ըսեմ, որ ես չափազանց ավանդապահ եմ: Չ՛է, սխալ չհասկնաք, ըմբես չէ, որ ընդհանրապես լիբերալիստական գաղափարներ չեմ ընդունե՝ ամեն ինչ չափի մեջ է սիրուն: Կսիրեմ, որ հայը ամուր կպահե իրա արմատները, մտածելակերպն ու առանձնահատկությունը, չէ՞ որ ինքը հայ է ու բդի միշտ հայ մնա: Շատ կսիրեմ ազգագրական երգն ու պարը, ու չեմ սիրե, երբ հարսնիքներին վրացական կամ այլ երկրի պար կպարեն ու կհամարեն, որ լավ, ուրախ ժամանակ անցկացրին: Ըբը ո՞ւր մնաց մերը, ազգայինը: Ընչի՞ կսիրեմ ազգագրական երգն ու պա՞րը` որդև ըդիկ մեր ազգայինն է ու մեր մշակույթը: Ու ոչ մի երկիր չի կռնա մեր մշակույթը ու մեզի ջնջե: Մե անգամ փորձեցին, բայց չստացվավ, կրկին կանգնանք ու շարունակեցինք անցնել մեր դժվարին ճամփեն: Էլ չեմ ըսե մեր մշակույթը իրանց վերագրելու մասին:

Որպեսզի համոզվեք, որ ես էլ կարող եմ գրական հայերենով խոսել, մի քիչ էլ սկսեմ գլուխ գովել.

8-րդ դասարանում «Kodu» համակարգչային ծրագրով պատրաստեցի իմ համակարգչային առաջին խաղը: Մեծ սիրով մասնակցում եմ ազգագրական «Հրայրք» համույթի պարային դասերին, չնայած խմբի անդամները ինձանից տարիքով մեծ են: Այդ համույթի մեջ ընդգրկվելուց հետո շատ բան եմ հասկացել ազգիս մշակույթին վերաբերող հարցերի մասին: Մեծ սիրով մասնակցել եմ անիմացիայի՝ մուլտֆիլմի պատրաստման դասընթացին, որտեղ դարձյալ ինձանից մեծ դասավանդողների հետ նկարեցի «Աստղիկ», «Դատավոր աղվեսը» անիմացիոն ֆիլմերը: Հետո գլխավոր դերեր էի կատարում ներկայացումների մեջ, ու ես, ինձ վրա զարմանում էի, քանի որ միշտ մտածել եմ, որ դերասանությունն իմը չէ: Փորձում եմ ինձ դրսևորել նաև ավիակոնստրուկցիայի մեջ, մասնակցում եմ դասընթացի, որի ընթացքում պատրաստել եմ ինքնաթիռ, որը միայն երեխաների խաղալիք կարելի է համարել: Ուզում եմ հասկանալ. դա ինձ ին՞չ կտա: Մեծ հաճույքով մասնակցում եմ Թումոյի դասընթացներին, փորձում եմ ՏՏ ոլորտում ինչ-որ բան անել, ծրագրավորման դասընթացի առաջին փուլը հաղթահարեցի, բայց երկրորդ փուլում՝ անգլերենի չիմացության պատճառով, չշարունակեցի, թողնելով այդ փուլի հաղթահարումը ամռան համար, երբ կաշխատեմ անգլերենիս բարելավման վրա:

Այս ամենն իմացաք իմ հետաքրքրությունների մասին: Իսկ հիմա բռնվեք, որ ասեմ, թե ինչ մասնագիտություն եմ ընտրել։ Որոշել եմ ռազմական բժիշկ դառնալ, քանի որ սովորում եմ Բժշկական քոլեջում և ապագայում բժիշկ դառնալու հույսեր եմ փայփայում: Երևի ձեզ պարզ դարձավ, որ ես շատ հետաքրքրություններ ունեմ, բնավորությամբ էլ «յոլա գնացող» չեմ։ Բոլորի հետ ընկերություն չեմ կարող անել, հիմնականում ընկերներս ինձանից տարիքով մեծ են: Իմ տարիքի ջրիկ-մրիկ տղերքին չեմ սիրում: Առաքինի ու զուսպ աղջիկների եմ սիրում: Դե, ի՞նչ ասեմ, 16 տարեկանում դեռ աշխարհայացքս այսպիսին է: Մեծանամ, հետո կկարդամ այս հոդվածը ու կփորձեմ հասկանալ՝ ինչքան եմ կարողացել այս տարիքում մտածածս ներկայացնել: Միգուցե այլ ձևով այդ ժամանակ մտածեմ և այս գրածս երեխայություն համարեմ: Դե ինչ, ապագան ցույց կտա…

Էլի խորացա՞: Խայսաթ է, էլի: Է՛, լավ, զայլեքդ չտանիմ, արդեն վերջացնեմ:

Սա էլ ես՝ իմ առավելություններով ու թերություններով հանդերձ, չնայած թերությունները ավելի շատ են:

Կոթի. վերջապես արևը տաքացնում է

artyom safaryan

Դալլաքյանի վկաները

Երեկ մի ուրախալի լուր ստացանք. 17-ի պատանի թղթակից Եվա Խեչոյանը հաղթել է ՖԼԵՔՍ ծրագրով, և մեկ տարի ուսանելու է ԱՄՆ-ում: Շնորհավորանքների հեղեղի մեջ կարդացինք. Եվան շնորհակալություն է հայտնում իր ուսուցչուհուն՝ ընկեր Դալլաքյանին: Հետո հիշեցինք, որ մեր թղթակից Արտյոմն էլ մի գեղեցիկ պատմություն էր գրել նրա մասին: Ավելի ճիշտ, այն մասին, թե… Ավելի լավ է՝ կարդաք և բարի ծառայություն մաղթեք Արտյոմ Սաֆարյանին, որն այսօր ծառայում է Հայոց բանակում:

Արտյոմ, հրապարակում ենք առանց քո թույլտվությունը հարցնելու:

-Արտյոմ, վեր կաց, արդեն ժամը 12-ն է,- լսվում է մայրիկիս ձայնը, որը կարծես ջնջում է երազիս և իրականության մեջ եղած այն նուրբ սահմանը, որը չէի էլ հասցրել գծել:

-Հա, մամ, հեսա` վեր կկենամ, մի քիչ էլ:

-Այ տղա, ընկերներդ են զանգել, վեր կաց, տես` ի՞նչ է եղել:

-Է, մամ, էլի պիտի ասեն` արի Դալլաքյանենց շենք, ոնց որ Դալլաքյանի վկաները լինենք: Լավ, տեսնեմ` ի՞նչ է եղել:

Եվ արդեն առանց գիտակցելու ձեռքիս մեջ հավաքում եմ ընկերոջս համարը: Երկու անգամ լսեցի ինձ համար անտանելի դարձած ազդանշանը և հետո զգացի ընկերոջս քնաթաթախ ձայնի ելևէջները:

-Հա, իմ մարմելադ ախպեր, ի՞նչ է պատահել:

-Զանգել էիր:

-Հա, ասեցի` մի քիչ ման գանք:

-Էլի Դալլաքյանենց հայաթ:

-Հա, ինչի՞:

-Դու չե՞ս հոգնել: Ախր, անգլերենի պարապմունքներն արդեն մի ամիս է` վերջացել են, իսկ մենք ֆանատիկների նման գնում ենք առավոտից իրիկուն նստում այնտեղ:

-Դե, տենց դժգոհ ես, դու տեղ առաջարկի:

-Չբռնենք` գնանք այգի՞:

-Հա, բա ոնց, գնանք էդ դատարկ այգին, որտեղ վերջին անգամ Նոյի ժամանակ է մարդ ոտք դրել: Չէ, այ ախպեր, ուրիշ տեղ ասա:

-Արի գնանք մշակույթի տուն:

-Արտյոմ, եթե դու հավես ունես փոշու ու դատարկ պատերի մեջ նստես ու սեփական արձագանքիդ հետ զրույց անես, խնդիր չկա:

-Լավ, հավեսu եկել է կինո դիտեմ, արի գնանք կինո:

-Ո՞ւր, Երևա՞ն:

-Չէ, մեր մոտ` Չարենցավան:

-Այ ախպեր, դու ուզում ես գնաս աղբի հատիկների կինեմատիկ դասավորությանը նայե՞u դատարկ ու կեղտոտ գետնի վրա, թե՞ նախորդ ընտրության ցուցակներն են հետաքրքրում:

-Լավ, ախպեր:

-Դե հագնվի, գալիս եմ` քեզ վերցնեմ, գնանք:

-Լավ:

Քաղաքում էլ ուրիշ տեղ չկա: Մնաց Դալլաքյանենց բակը:

meri harutyunyan

Գյուղս

Երկրաշարժը, շրջափակումը և Արցախյան շարժումը մեծ վնասներ են հասցրել մեր երկրի տնտեսությանը: Բազմաթիվ գործարաններ, արտադրամասեր, հիմնարկ-ձեռնարկություններ դադարեցին աշխատել և սկսեցին քարուքանդ լինել, փակվել: Մեր գյուղում՝ Գուսանագյուղում էլ է նախկինում եղել կարի արտադրամաս: Ասում են, որ ժամանակին այստեղ աշխատել են մի քանի տասնյակ մարդիկ, որոնք ոչ բոլորն էին մեր գյուղից. այստեղ էին գալիս նաև հարակից գյուղերից: Արտադրանքն այնքան պահանջարկ է ունեցել, որ աշխատել են հերթափոխով:

Մեր տանը մինչև հիմա կա իմ տատիկի կարած մանկական գոգնոցը: Նա այն կարել էր ազատ ժամերին՝ թոռների համար: Տատիկս ունի փոքրիկ տոպրակ, որի մեջ խնամքով պահում է իր գործարանը հիշեցնող գույնզգույն թելերն ու կոճակները:

Այժմ մեր գյուղում չկա կարի արտադրամաս: Եվ ոչ միայն: Ժամանակին մեր գյուղի կանանց թխած լավաշ հացը հայտնի ու պահանջված է եղել: Երբ գյուղում թոնիր է վառվում ու հաց են թխում, անուշաբույր հացի հոտը տարածվում է ամենուրեք: Բայց դա հազվադեպ է պատահում: Մեր գյուղի կանայք կարող էին նաև հացի արտադրամասում աշխատեր, եթե իհարկե լիներ:

Չկա աշխատանքի վայր, որտեղ մարդիկ կկարողանային աշխատել և արժանվույնս վարձատրվել: Նրանք կատարում են զանազան գյուղական դժվարին աշխատանքներ:

Ես կուզենայի, որ մեր գյուղում բացվեր կարի կամ թխվածքի արտադրամաս, որ իմ գյուղի կանայք էլ ունենային աշխատանք, ու նրանց ձեռքերը չկոշտանային զանազան դժվար աշխատանքներից, որոնք անելուց հետո էլ ծայրը ծայրին չեն հասցնում:
Հույսով ու լավատեսությամբ կսպասեմ այն օրվան, որ մի օր կծաղկի գյուղս:

Lilia Apresyan

Իմ Վահան գյուղը

Մեր գյուղը մի փոքր ընտանիք է: Էստեղ մարդիկ իրար սիրում են, հաճախ էլ՝ կռվում, հետո էլի հաշտվում՝ մի բաժակ սուրճի սեղանի շուրջ: Մեր փոքր ընտանիքում ամեն ինչ պարզ է ու շիտակ. մարդկային հարաբերությունները, կյանքը, օդը, ջուրը, մի խոսքով՝ ամեն ինչ:

Մեր գյուղը մնացած գյուղերից էդքան էլ չի տարբերվում: Չնայած, չէ: Շատ գյուղերից տարբերվում է ասֆալտի (արդեն մաշված), ճանապարհային լուսավորության, մշտական գազի ու լույսի առկայությամբ:

Մեր հրաշք գյուղը դեռ Արցախյան ազատամարտի տարիներից անվանում են Վահան: Գիտե՞ք, թե ինչու: Ասեմ: Երբ սկսվել է ազատամարտը, գյուղը իսկական վահան է եղել ամբողջ Հայաստանի հյուսիս-արևելյան սահմանի համար: Սակայն տարբեր ժամանակներ գյուղն ունեցել է տարբեր անվանումներ՝ Ռուբենակերտ, Օրջոնիկիձե: Տեղացիներն անվանել են նաև Ջրդխան: Ջրդխա՞ն: Զարամացաք, չէ՞: Կզարմանաք, բա ի՞նչ կանեք:

Մեծ տատիկս (այսինքն՝ հորս տատիկը, էլի) մի օր պատմեց «Ջրդխանի» պատմությունը: Տատի խոսքերով, գյուղում մի խան է ապրելիս եղել: Էդ խանի ժամանակ գյուղում էնքա՜ն ձյուն է եկել, որ խանը նույնիսկ չի կարողացել իրենց գոմի դուռը բացի ու ճարահատյալ թողել է գյուղից փախել: Գյուղի անունն էլ մնացել է Ջրդխան (ջուր- կապված ձյան հետ և խան):

Դե, թե որքանով է էս պատմությունը ճիշտ, որքանով՝ սխալ, դա չգիտեմ, բայց կարծում եմ՝ հետաքրքիր պատմություն է:

Գյուղն ազատամարտի դեռ առաջին օրերից մեծ մասնակցություն է ունեցել հայրենի երկրի պաշտպանության սրբազան գործին: Գյուղի ինքնապաշտպանության ժամանակ զոհվել է 16 հայորդի, որոնց անմար հիշատակին է նվիրված գյուղի հուշահամալիրը:

Մեր գյուղում, մեր ընտանիքում՝ Վահանում, մարդիկ միշտ պատրաստ են իրար օգնել:

Էստեղ հարևաններն իրար օգնում են ամեն հարցով, պետք եղած ժամանակ հաց են տալիս, «մածնի մերան», հավի կուտ, ալյուր, իսկ երբ հետ են վերադարձնում, չեն վերցնում: Բայց, հե-հե՜, երբ մի օր էլ վիճում են, ամբողջը հիշում են ու երեսով տալիս…

Գյուղացու կյանքը հեշտ չի. ամեն օր առավոտ ժամը 5-ին վեր կաց (ամառը), մի բաժակ սուրճ խմի ու արագ գնա գոմ, կովերին կթի և ուղարկի արոտի, որ էդ խեղճերն էլ էդտեղ սովամահ չլինեն: Հավերին կուտ տուր, մեկ էլ ոչխարներին ուղարկի արոտի: Հետո արի տուն ու հազիվ հասցրու մի էրկու գործ արա, մեկ էլ, հո՛պ, կտեսնես տավարն արոտից էկավ: Էլի գնա գոմ ու էդքանը տեղավորի, կթի, ջուր տուր… Ու էլի զանազան գործեր: Ու ո՜չ երանի նրան, ում տնտեսությունը մի քիչ մեծ է:

Վերջ, օրը վերջացավ, մեծերի ասած՝ «մթինն ընգավ»:

Էսա գյուղացու օրը: Ամբողջ օը չարչարվի, ստեղծի, որ քո էրեխեն ոչ մեկից հետ չընկնի: 12 տարի դպրոց ուղարկի, մեկ էլ մտածի, թե ոնց ես քաղաք տեղ պահելու, սովորեցնելու, էդքան ծախսերն անելու:

Մի խոսքով, հեշտ չի գյուղացու կյանքը: Ու ամեն դեպքում, գյուղացու չարչարանքի, աշխատանքի շնորհիվ է, որ ունես կայուն գյուղատնտեսություն:

Ինչևէ, ժողովուրդ ջան, էս էլ մեր Վահան գյուղը, որտեղ մարդիկ իրար սիրում են, հաճախ էլ՝ կռվում, հետո էլի հաշտվում՝ մի բաժակ սուրճի սեղանի շուրջ:

Մեր նոր թղթակիցները

meri baghdasaryanԵս Մերին եմ

Ես Մերի Բաղդասարյանն եմ, սովորում եմ Ապարանի ֆիզմաթ ավագ դպրոցի 11-րդ բնագիտական դասարանում: Շատ եմ սիրում հանրահաշիվ առարկան և շատ կցանկանայի, որ մասնագիտությունս նույնպես կապված լիներ այս առարկայի հետ, բայց վերջերս մտափոխվել եմ: Երևի դրան նպաստեց հայրիկիս մասնագիտությունը՝ ոստիկան: Ցանկանում եմ ընդունվել ՀՀ Ոստիկանության Ակադեմիա և դառնալ հմուտ ու լավ մասնագետ:

Եթե սկսեմ խոսել իմ մասին, կարծում եմ՝ սկիզբը կլինի, իսկ վերջը՝ ոչ, բայց, այդուհանդերձ, փորձեմ հակիրճ ներկայացնել ինձ: Սիրում եմ ֆուտբոլային խաղեր դիտել, վոլեյբոլ խաղալ և մոտոցիկլ վարել: Ազատ ժամանակ կա՛մ նկարում եմ, կա՛մ երաժշտություն լսում, կա՛մ էլ ֆիլմ դիտում: Շատ եմ սիրում կիթառ նվագելը, բայց ափսոս, որ չեմ կարողանում: Սիրում եմ մենակությունը, լռությունը, մռայլությունը:

Սիրածս երկիրը Հարավային Կորեան է, շատ եմ հետաքրքրվել այդ երկրով: Ոչ մանրամասն, բայց որոշ չափով ուսումնասիրել եմ նաև կորեերենը: Եթե անկեղծ՝ բարդ ու անչափ գեղեցիկ լեզու է, բայց չի հասնի մեր հայերենին: Չեմ սիրում անհետաքրքիր, դատարկ ու ինքնահավան մարդկանց: Սիրում եմ մասնակցել միջոցառումների, մրցույթների և, իհարկե, միշտ հաղթող դուրս գալ: Բայց և սիրում եմ թիմային աշխատանքը: Երկու տարի շարունակ եղել եմ Հայերեն Վիքիպեդիայի խմբագիր, այն ինձ շա՜տ բան է տվել:

Ընդհանուր առմամբ շատ նեղացկոտ եմ, նեղանում եմ անգամ ամենաչնչին բանից, ընկերներիս ասելով՝ սիրում եմ փոքր բանից մեծ պատմություն սարքել: Շատ անմիջական եմ, շփվող, սիրում եմ, երբ մարդիկ միմյանց հետ անկեղծ են լինում, տանել չեմ կարողանում կեղծավորությունը: Իմ թերություններից երևի նշեմ այն, որ չեմ կարողանում շշուկով խոսել, այնպես որ, միշտ խանգարող եմ դուրս գալիս: Ունեմ ընկերներ, առանց որոնց կյանքս, առօրյաս ու ինքս ինձ չեմ պատկերացնում: Նրանք հաճախ ասում են, որ չհանդուրժող եմ և շուտ բռնկվող: Սիրում եմ, երբ օրս հագեցած է լինում, ու մի նոր բան եմ կարողանում սովորել ապրածս յուրաքանչյուր օրվանից:

Մենք ապրում ենք Ապարանում

Ինձ հուզում է այն, որ շատ մարդիկ տուն չունեն։ Մարդիկ կան, որ ունեն տուն և ապահովված են ամեն ինչով, իսկ մարդիկ կան, որ փողոցում են քնում կամ քաղցած։ Տուն ունեցողները նստած համակարգչով են խաղում, իսկ չունեցողները երազում են, թե երբ են տուն ունենալու։ Եթե հնարավորություն լիներ, կարող էինք ամբողջ գյուղով գումար հավաքել և օգնել տուն չունեցող մարդկանց։

Վալեր Սեդրակյան, 13 տ.

***

Ինձ արդեն երկար ժամանակ հուզում է մի փաստ. ի՞նչ պիտի դառնամ։ Այդ հարցը յուրաքանչյուրն է տվել ինքն իրեն։ Ինձ փորձում են օգնել ծնողներս։ Հայրս ուզում է, որ ես դառնամ տնտեսագետ, իսկ մայրս՝ բժիշկ։ Եվ ես շատ եմ մտահոգվում։ Արդյոք պատրա՞ստ եմ ես դրան, պե՞տք է ինձ որևէ մասնագիտություն։ Հայրս ասում է.

-Ես ուզում եմ, որ դու գնաս հանրահաշվի և հասարակագիտության հավելյալ պարապմունքների, տնտեսագետի գործում դրանք շատ պետք են։

Մայրս էլ ասում է.

-Պետք է գնաս քիմիայի և կենսաբանության պարապմունքների։ Բժիշկը, որն այդ առարկաներին չի տիրապետում, բժիշկ չէ։

Եվ ես չգիտեմ՝ ի՞նչ անել. լսե՞լ սրտիս ձայնին, թե՞ չտխրեցնել ծնողներիս։

Զավեն Աբրահամյան, 13տ.

***

Ես շատ եմ ուզում իրավաբան դառնալ, բայց մեր ընտանիքի անդամները, հատկապես տատիկս, ինձ ասում են. «Անահիտ, մեր հայրենիքում իրավաբանների պակաս չկա, նույնիսկ լճացում կա։ Դու չես կարողանա աշխատել»։ Այդ հարցը ինձ շատ է հուզում. Արդյո՞ք ես կկարողանամ իմ երազանքը իրականացնել։ Ինձ հուզող հարցեր էլի կան, բայց ամենագլխավոր հարցը սա էր։

Անահիտ Սարգսյան, 13 տ.

***

 Գիտե՞ք, ամեն անգամ, երբ նկատում եմ, որ գյուղացիներս բամբասում են ինչ-որ մեկից, մի քիչ նյարդայնանում եմ։ Առանց մարդկանց ճանաչելու եզրակացություններ են անում և վարկաբեկում նրանց ողջ գյուղում։ Այնպես են անում, որ մարդկանց մատով ցույց տան։ Մեր գյուղում մի աղջիկ կա, որը շատ լավ մարդ է, բայց մեր գյուղացիները նրան հանգիստ չեն տալիս իրենց բամբասանքով։ Տեսնում են, որ մեկը նորաոճ է հագնվում, և միանգամից սկսում են բամբասել։ Կամ, եթե փողոցում մի աղջիկ զրուցում է մի տղայի հետ, միանգամից մտածում են, թե սիրահարված են։ Չգիտեմ՝ ինչից է առաջացել բամբասանքը, բայց շատ կուզենայի, որ վերանա։ Կարծես մարդիկ չունեն սեփական կյանքը, այդ պատճառով էլ ուրիշինն են քննարկում ու քննադատում նրան։ Գիտեմ, հիմա իմ մասին էլ են բամբասում, բայց կփորձեմ ուշադրություն չդարձնել։

Աննա Գասպարյան, 16 տ.

«Սարդարապատ» պարային համույթը

 

Լուսանկարը` Անի Աճեմյանի

Օրերս հյուրընկալվեցի «Սարդարապատ» պարային համույթին: Համույթի ղեկավար Մուրադ Հակոբյանը բարձր է պահում հայի ոգին հայ ժողովրդական պարերով: Դասավանդվում է նաև աշխարհի տարբեր ժողովուրդների պարեր, դասական պար, ստեպ և այլն: 

Լուսանկարը` Անի Աճեմյանի

Վաղուց եմ ճանաչում եմ այս պարային համույթի ղեկավար Մուրադ Հակոբյանին և ծանոթ եմ ստուդիայի «oրենքներին»: Ինչու եմ ասում «օրենքնե՞ր», քանի որ ընկեր Մուրադը պարի բնագավառում ունի իր յուրօրինակ մոտեցումները և պարային լուծումները: Մեծ քույրս չորս տարեկանից հաճախում էր «Սարդարապատ» պարային համույթ, երկու տարի առաջ լրացավ նրա ուսումնառության տասնմեկ տարին: Ընկեր Մուրադն այդ ժամանակ դիպլոմներ հանձնեց ավարտողներին: Նրանք, համերգի սկսվելու պահից մինչ համերգի ավարտը, արցունքն աչքներին, բայց ժպտալով, պարում էին: Համերգից հետո, երբ խոսեցի իրենց հետ, նրանք միայն ասում էին.

-Առանց պարի, առանց ընկեր Մուրադի, ինչպե՞ս ենք ապրելու:
Ասում էին, որ շատ դժվար է կտրվել մի վայրից, ուր անցկացրել են իրենց կյանքի մեծ մասը:

Լուսանկարը` Անի Աճեմյանի

Թեև ես չեմ պարել այնտեղ, բայց այդ տասնմեկ տարիների ընթացքում եղել եմ նրանց հավատարիմ հանդիսատեսը:
Այժմ ընկեր Մուրադի հետ դասավանդում է իր որդին՝ Էդգար Հակոբյանը, որը սիրով ընդունեց ինձ և թույլատրեց նկարահանել փորձերը: Այնտեղ տիրում էր շատ ջերմ, միաժամանակ, խիստ և պարարային մթնոլորտ:

Ani avetisyan

Ազգային ինքնությո՞ւն, թե՞…

Եզդիները արիական ծագում ունեցող հնագույն ժողովուրդ են, ունեն իրենց յուրահատուկ դավանանքը, որը կոչվում է եզդիականություն: Նրանք յուրահատուկ մշակույթի, կրոնի և լեզվի կրողներ են: Իրենց ծագմամբ կապ չունեն որևէ ազգի հետ, և թյուր կարծիք է նրանց քուրդ համարելը: Սխալ է նաև այն, որ եզդիները կրակապաշտ են. եզդիները զրադաշտականության հետ որևէ կապ չունեն: 

Աշխարհում այսօր եզդիների թիվը հասնում է շուրջ երեք միլիոնի: Չունենալով սեփական հայրենիք՝ նրանք սփռված են աշխարհի տարբեր երկրներում:

Հայաստանում ազգային փոքրամասնություններից ամենամեծ թիվն են կազմում հենց եզդիները, ոչ պաշտոնական տվյալներով՝ շուրջ 60 հազար (պաշտոնական տվյալներով նրանց թիվը տատանվում է 40 հազարի սահմաններում):

Եզդիական համայնքներ կան մեր երկրի թերևս բոլոր մարզերում, ամենամեծ եզդիական համայնքն ունի Արարատի մարզը: Նոր Կյանք գյուղի դպրոցում դասավանդվում է նաև եզդիերեն:

Իմ գյուղում՝ Ոսկեհատում, ևս եզդիական ոչ փոքր համայնք կա: Այստեղ եզդիներն ու հայերն ապրում են կողք կողքի՝ լավ ու վատ հարաբերություններով, երբեմն կիսելով մեկը մյուսի ավանդույթները, հարգելով նրանց սովորույթներն ու դավանանքը: Ձուլումը, որ սովորաբար տեղի է ունենում երկու տարբեր ժողովուրդների միասին ապրելու պայմաններում, հայերի և եզդիների դեպքում այնքան էլ վառ արտահայտված չէ: Ճիշտ է, որոշ դեպքերում նրանք վերցնում են մեր ավանդույթները, մեզ հետ նշում քրիստոնեական որոշ տոներ, երբեմն հաճախում հայկական եկեղեցի, բայց մեծ մասամբ պահպանում են սեփական ազգային դիմագիծը: Ձևակերպումս կարող է մի փոքր կոպիտ հնչել, կամ չվերաբերել մյուս բնակավայրերի եզդիներին, բայց մեզ մոտ այնպիսի տպավորություն է, որ նրանք մեզնից վերցնում են այն, ինչը «ձեռնտու» է իրենց, իսկ մնացած ամեն բան պահպանում այնպես, ինչպես կա: Փորձեմ բացատրել:

Մեր դպրոցում կա մոտ երկու հարյուր աշակերտ, որոնց թվում՝ բավականին մեծ թվով եզդի երեխաներ, սակայն նրանք դպրոց գալիս են ամենաշատը մինչև 5-6-րդ դասարան, իսկ այն, որ եզդի աշակերտն ավարտում է դպրոցը, պատմական իրադարձություն է: Դա կախված է ոչ այնքան նրանց ազգային, որքան տարածաշրջանային մտածելակերպից, այսինքն՝ նույն վիճակը չկա մյուս շրջաններում, անգամ մեր հարևան գյուղերում:

Եթե գոնե մի փոքր ծանոթ եք եզդիների սովորույթներին, անկասկած կիմանաք, որ նրանց կյանքում և ավանդույթներում ամենակարևոր երևույթը ամուսնությունն է: Եզդիներին արգելված է ամուսնանալ այլ ազգերի ներկայացուցիչների հետ, նրանք չեն կարող ամուսնանալ անգամ այլ կաստաների պատկանող եզդիների հետ: Իսկ հասկանալու համար, թե ինչպիսի ծեսով է կատարվում նրանց ամուսնությունը, անհրաժեշտ է գոնե հեռվից հետևել դրան, ուստի նրանց ավանդույթների մասին այսօր չեմ պատմի, այլ կխոսեմ մեկ այլ՝ ավելի կարևոր թեմայի մասին:

Եզդի աղջիկներն ամուսնանում են 14-15 տարեկանում: Այն, ինչը մեզ համար սարսափելի է, սովորական ու նույնիսկ պարտադիր պայման է նրանց համար: Քսան տարեկանում ամուսնացած չլինելը ինչ-որ տեղ նույնիսկ ամոթ է: Երբ հայկական ընտանիքի բակում տեսնում ես երեք գրեթե հասակակից երեխաներ և մեկին՝ ավելի փոքր՝ 1-2 տարեկան, մտածում ես, որ նրանք քույր-եղբայրներ են, իսկ եզդիական ընտանիքում ավելի հավանական է, որ նրանցից մեկը այդ մանկան մայրը լինի, իսկ մյուսներն, օրինակ, ամուսնու եղբայրները: Չգիտեմ, թե սրա որ մասն է այդքան կարևոր ազգային ինքնության պահպանման համար, բայց երևույթը, մեղմ ասած, մեզ համար ընդունելի չէ:

Չեմ ուզում, որ նյութս անհանդուրժողական բնույթ ստանա, բայց միևնույնն է՝ չեմ էլ կարող ասել, որ ընդունում եմ նման «ավանդույթները»: Ախր, երբ աշխարհը զարգանում է, առաջ գնում, նրանք մեզնից ու աշխարհից փորձում են վերցնել իրենց հետաքրքրող, անհրաժեշտ երևույթները, եզդի երիտասարդներն էլ գնալով ավելի ու ավելի են մոտենում մեր հասարակությանը. արդյոք չե՞ն կարող գոնե աստիճանաբար, փոխել այդ քարացած օրենքը:

shushan stepanyan portret

Իմ վախն ու սերը

Մենք բոլորս էլ ունենք վախեր, որոնք, թվում է, թե անհնար է հաղթահարել: 

Ես էլ շատ վախեր ունեմ, բայց վախի ամենամեծ ապրումներս լինում են շուն տեսնելիս: Չնայած այն փաստին, որ անչափ շատ եմ սիրում շներ, միևնույն է, ահավոր վախենում եմ: Դեռ դպրոցի ժամանակներից ամեն օր գրեթե ուշացած էի հասնում դասի ու պատճառաբանում, որ քնած էի մնացել, մինչդեռ իրականում դպրոց գնալու ճամփին շուն էի հանդիպել, վախից ճամփաս փոխել, բռնել դպրոց տանող ամենաերկար ճանապարհը:

Երբ ընկերներով էինք դասի գնում, ոչ մի շուն չկար, իսկ երբ մենակ էի, մեկը չէր, երկուսը չէին…

Ստիպված երբեմն էլ հետ էի քայլում ու սպասում, որ մի ծանոթ մարդ գա ու միասին անցնենք շան կողքով:

Մի օր պարապմունքից տուն գալիս մի «մեծ» շուն հարձակվեց վրաս, ու ես մինչև մեր տուն վազել եմ, չնայած նրան, որ շունն ընդամենը մի փոքր քայլել էր հետևիցս: Բոլորին մի քանի օր պատմում էի, որ մի մեծ, հսկա, վախենալու շուն է վրաս հարձակվել, ու ընկերներս մտածում էին, թե լավ եմ պրծել: Մի օր միասին էինք տուն գալիս, մեկ էլ, ըհըն, նույն «մեծ» շունը, ու ես ասում եմ.

-Էրեխե՛ք, էս ա էն մեծ, գամփռ շունը, որ հարձակվել էր վրաս:

Տեսնում եմ, որ ընկերներս բարձր ծիծաղում են:

-Երբվանի՞ց տուզիկը գամփռ դառավ, լավ էլի, Շուշան:

Բոլորն ինձ ասում էին.

-Հանգիստ անցի իրա մոտով, ու ինքը քեզ վրա հաստատ չի հարձակվի: Մի վախեցիր. ինքը զգում ա:

Հետո փորձում էի այդ ձևով նույնպես: Երբ շուն էի տեսնում, «անվախ» անցնում էի կողքով ու բարձր-բարձր ասում.

- Գիտես, չէ՞, էլ չեմ վախենում քեզնից, նայի՝ կողքովդ անցնում եմ: Հո չե՞ս կծի ինձ:

Պատկերացնում եմ, որ մարդկանց մոտ ամենաքիչր գժի տպավորություն եմ թողել:

Իսկ հիմա, երբ շուն եմ տեսնում, արագ զանգում եմ մայրիկիս ու ասում.

-Մա՞մ, մի քիչ խոսա էլի, մինչև…

-Էլի՞ շուն ես տեսել:

-Հա: Օբյեկտը հենց հիմա կողքովս քայլում ա ու ինձ ա նայում: Անունը չեմ տալիս, որ գլխի չընկնի՝ իրանից ենք խոսում:

Ու այսպես ամեն անգամ:

Ինչ ասեմ, երևի կգա մի օր, որ կազատվեմ այս տեսակ ծիծաղելի, բայց շատ մեծ թվացող վախից: Ու այս ամենն ուղղակի ժպիտով կհիշեմ: