Ձմեռը չտարավ իր հետ ցուրտն ու սառնությունը, թեպետ գարունը եկավ: Բայց այդ ցուրտը չի խանգարում վերցնել գիրքը, նստել ու սկսել կարդալը: Այո՛ , կարդալով էլ մոռանում ես` ձմռան թողած սառնության մասին: Լավ, ինչևէ: Այս անգամ էլ էի կարդում` դիմադրելով ցրտին: Բայց գրքերի մասին չէ, որ պատմում է նյութս: Շարունակեմ: Կարդում էի, մեկ էլ` սովորության համաձայն քույրս սկսեց խանգարել ինձ: Բայց այս անգամ խանգարելը արդարացված էր:

-Կօգնես շարադրություն գրել,- ոչ թե սխալ եմ արել ու չեմ դրել կետադրական նշանը, այլ իրոք էսպես վստահ ասաց: Գիտի, որ գրելու եմ: Չգրելու դեպքում, սկսելու է ասել, թե բա ինչի՞ ես պարապում, որ ես պիտի գրեմ, ու բողոքը, բողոքի hետևից:

-Ասա` տեսնեմ, մենակ արագ:

-«Քարերը խոսում են »,- այս վերնագրով:

Մտքիս ոչինչ չեկավ, ի՞ նչ կարելի էր գրել: Ի՞ նչ են խոսում քարերը, կամ քարերը ո՞ նց կարող են խոսել: Փիլիսոփայեմ, բայց էդպես ի՞ նչ շարադրություն դուրս կգա: Ասացի, որ չեմ գրելու, թող նստի մտածի ու ինքը գրի: Սովորության համաձայն, նեղացավ ու գնաց մնացած դասերը անելու, սպասելով, որ մեծերը տուն գան ու սկսի բողոքելը: Հըմ, դե լավ է, կգրի ինքը: Չծանրաբեռնեցի ուղեղս, առանց էդ էլ, ես լիքը բան ունեի անելու:

Դռան ձայնը լսվեց, տատիկս էր: Բոլորից լավ միայն ինքը տվեց Նարեի հարցի պատասխանը:

-Տատիկ, քարերը խոսո՞ւմ են,- չհամբերելով խոսեց քույրս:

-Խոսում են, բա ինչ են անում: Հլը գնա Պարսկաստան ,գիտե՞ս , ինչքա՜ ն բան կպատմեն: Լավ, գնա Արևմտյան Հայաստան: Է՜,  արևդ ապրի, էնքան բան ասեն: Գնա դասերիդ, հետո, հետո կպատմեմ:

-Տատիկ, չէ, հիմա ասա, դե ասա` գրեմ:

-Ամա՜ ն, բան էլ մի գրի, ի՞ նչ գրես, պետք չի: Ոչ մի բան էլ չեն խոսալու քարերը, քարերն էլ չեն խոսալու մերոնց նման` վախեցած են լինելու ու բան չասեն: Բա, էնքա՜  ն բան են տեսել, բայց որն ասեն, որը: Բան էր, ասեցի` գնաց, քարերն էլ սուս են միչև էսօր: Մեծ կին եմ, խոսում եմ, էլի… Տեսել են, տեսել, մեզնից շատ են ցավ տեսել , է՜ , բա խի՞  են ասում` քար սիրտ: Քար սիրտ է, քար սիրտ պիտի ունենալ, որ էսքան ժամանակ կարողանալ լռել: Սուս, ա՜ յ բալա, ինչո՞ւ  ես ուզում տատիդ էլի իրա ծնված տեղը ուղարկել: Նստում էինք քարին, ջահել էինք , է, ջահել, ո՛ չ դարդ ունեինք, ո՛ չ ցավ: Ասում էինք, խոսում, ուրախանում, հիմա ա, որ լացը սրտում հիշում եմ: Թողեցինք տուն- տեղ, էկանք, թե՝ հո չէի՞նք թողելու մեր պապերի երկիրը: Է՜ , բալ, գնա ման արի՝ էսքան քարքարոտ երկիր ճարելո՞ւ ես, էսքան քար սիրտ քարեր, ճարելո՞ւ ես: Չէ, չես ճարելու, չէ: Մենակ սրանք են, որ կան, սուս- փուս մնում են: Բա խի՞  են ասում քարի մեջ արյուն կա, մենակ մենք ենք, որ ասում ենք: Քարով խփել չի կարելի, էնքան ենք ասել, հիմա էսպիսինն ենք: Սու՜ ս ենք, սու՜ ս, նստում ենք քարի նման, սպասում, թե ինչ կլինի: Քարն էլ լռում ա, չի խոսում, չի պատմում:

Փոխեցի թեման, ինչ-որ բան նեղեց տատիս: Նարեն էլ, տարված տատի խոսքերով, նստեց ու սկսեց շարադրությունը գրել:

Է՜ հ, հարց առաջացավ` ի՞ նչը տատիս գցեց մտքերի մեջ: Քարե՞ րն էին Պարսկաստանի, թե՞  իր պապի պատմած դեպքերը Էրզրումի մասին: Չհարցրեցի, է՜ , դժվար է տատիս տխուր տեսնելը, առանց այդ էլ, էնպես տխուր աչքեր ունի, մարդու սիրտը նայելուց տեղից ելնում է:

Աշխարհը ճիշտ է, մենք ենք սխալ ապրում:

Իսկ ինչո՞ւ է արևն ամեն անգամ նույն տեղից արթնանում, ինչո՞ւ ենք մենք հենց այն արևելք կոչել: Լավ չէ՞ր լինի, եթե հակառակ կողմից դուրս գար արևը, մենք էլ գուցե չասեինք, թե երկիրը հակառակ է պտտվում: Գուցե մտածեինք, որ եթե այդպես է, ուրեմն այդպես էլ պետք է: Կան բաներ, որոնք մենք չէ, որ պիտի փոխենք: Արևը քեզ հակառա՞կ է, շրջվիր ու հակառակ կողմով քայլիր, մի՞թե ավելի հարմար չէ, քան համոզել արևին, որ ուրիշ կողմից ծագի:

Վերջերս Սարոյանի հերոսի մասին հաճախ եմ մտածում: Տեսնես՝ հեղինակը գիտե՞ր, որ իր խոսքերն անմահ պիտի մնան: Երբ ասում էր, որ աշխարհում ինչ-որ բան սխալ է, գիտե՞ր, որ այդ սխալն անգամ տարիներ հետո ուղղել չի լինելու: Գիտե՞ր, որ իր ու Մովսես Գորգիսյանի հայտնի խոսքերը արդիականությունը չէին կորցնելու:

Գորգիսյանն ասում էր. «Կեցցե այն Հայաստանը, որ վաղն է գալու», իսկ ես, որքան էլ մտածում եմ, չեմ կարողանում հասկանալ, թե որ վաղվա մասին էր ասում հերոսը: Կարծում էի, թե այդ վաղը մեր այսօրն է, բայց մինչ օրս, ասես ինքներս մեզ արդարացնելու համար, անընդհատ, ամեն հնարավոր ու անհնար առիթի դեպքում կրկնում ենք այդ խոսքերը: Մեկ-մեկ էլ թվում է, թե ուղղակի ուզում են բեռը ապագա սերնդի վրա թողնել: Մեր սերնդի, երևի: Երևի մենք պիտի ասենք՝ կեցցե այսօրվա Հայաստանը: Իսկ աշխարհը սխալ չի լինի, եթե մեր վաղը, երեկն ու այսօրը  չխառնվեն իրար:

Հա, Սարոյանից էի խոսում: Ջոննին երեխա էր, բայց նրա շուրթերով հեղինակը մեծերի համար անլուծելի մի հանելուկ թողեց: Աշխարհում ինչ-որ բան սխա՞լ է, իսկ ի՞նչը: Սարոյանը ոչինչ չասաց: Չասաց, թե ինչն էր սխալը: Ջոննին ասում էր, որ ինքն անուններ չի տալիս, իսկ մենք այսօր շատ անուններ տալիս ենք, բայց, մեկ է, չենք գտնում, թե որն է այդ սխալը: Սկսել եմ մտածել, որ ոչ մի սխալ էլ չկա, որ Սարոյանի հերոսն է սխալվել, կամ չի սխալվել, ուղղակի ուրիշ բան նկատի ուներ, իսկ մենք սխալ ենք հասկացել: Չէ՞ր կարող արդյոք այդ սխալը մարդը լինել: Կարող էր, չէ՞:

Բայց՝ չէ: Աշխարհում սխալները շատ են: Այդպես է, չէ՞: Սխալ է ամեն ինչ, բայց ոչ մենք: Ախր մենք՝ ամենակարող ու ամենազոր մարդիկս, սխալ լինել չենք կարող: Արևը սխալ կողմից կծագի, բայց մարդը հակառակ չի արթնանա: Անհնար է:

Բայց, երեկ էլ, վաղն էլ, մյուս օրն էլ արևը նույն կողմից կծագի, գնա աշխարհի մյուս ծայրը, արևն էլ քեզ հետ կպտտվի ու նույն տեղից դուրս կգա:

Երեկ էլ, վաղն էլ, մյուս օրն էլ արևը սխալ կլինի, իսկ մենք՝ ճիշտ: Մենք կպեղենք, կգտնենք հազար ու մի պատճառ, որ արևը ամենևին էլ արևելքից չպիտի ծագի, կամ այդ կողմը չէ, որ պիտի արևելք կոչենք: Երեկ էլ, վաղն էլ, մյուս օրն էլ մենք պատճառ կգտնենք չսխալվելու, իսկ արևն արդարանալ չի կարող:

Որովհետև աշխարհում ամենակարևորը մենք ենք:

Քո երկար ու դժվար օրերում երբևէ նկատե՞լ ես նրան, ով անընդհատ երկնքին է նայում: Չէ, Թորիկին չէ: Նրան, որ դասարանում երևի կողքիդ է նստել: Իսկ գիտեի՞ր, որ «Կտոր մը երկինք» ֆիլմը «Բաց կապույտ ծաղիկներ» վերնագրով գրքի հիման վրա է նկարվել: Չգիտեմ, թե ֆիլմը նկարողներն ինչու են այն այդպես կոչել, բայց գիտեմ, որ բաց կապույտ ծաղիկներն էլ մի կտոր երկինք են գորշ դարչնագույնի վրա:

Մենք աջ ու ձախ տրորում ենք մեր ոտքերի տակի երկինքը, իսկ ինչ-որ մեկը՝ նա, ով դասարանում երևի մեր կողքին է նստել, երկնքին նայելով՝ հենց այնտեղ գտնում է այդ կապույտ ծաղիկները: Իսկ առանց կապույտի աշխարհը երևի մի քիչ սխալ կլիներ:

Իսկ այնքան համբերություն ունեցե՞լ ես, որ կանգնես ու նայես նոր ծաղկող ծառին: Տեսե՞լ ես, թե ինչպես է բացվում նրա ամեն մի ծաղիկը: Գուցե չհավատաս, բայց դեռ չեմ կարդացել այնպիսի գիրք, որում առավելագույնս իրական նկարագրվի այդ պահը: Իսկ եթե դու կարդացել ես, ասա, խնդրում եմ: Այդ գրքում աշխարհը հաստատ ճիշտ կլինի:

Դեռ այնպիսի գիրք էլ չեմ կարդացել, որում աշխարհն էլ իրական պատկերվի: Զոհրապի «Կյանքն ինչպես որ է» շարքն էլ միայն մի երեսն է իրականի: Աշխարհն իրականում այնքան վատը չէ, որքան ռեալիստներն են ներկայացնում, և ոչ էլ այնքան լավն է, որքան ռոմանտիկներն են պատկերում: Միջին մի վիճակ կա, որը երևի հենց ես ու դու ենք, և նա, ով միշտ երկնքին էր նայում: Իսկ թե ինչ է փնտրել կամ փնտրում այնտեղ՝ ոչ ոքի չի ասում: Գիտե՞ս, Երկրի կապույտն էլ մեծ տիեզերքում երևի բաց-բաց կապույտ ծաղկի է նման: Տեսնես ինչ-որ մեկն այնտեղ էլ մեզ պես տրորո՞ւմ է կապույտ ծաղիկները: Չէ, հաստատ չէ:

Իսկ մեր աշխարհի սխալը հենց ես ու դու ենք, ու գիտե՞ս՝ ինչո՞ւ: Մենք երբեք փողոցով քայլելիս նրա պես երկնքին չենք նայել ու ոչ էլ խնայել ենք մեր ոտքերի տակ ընկնող ծաղիկները: Մենք տրորել ենք թե՛ նրան, թե՛ երկնքի կապույտը: Իսկ աշխարհի ամենամեծ ճիշտը հենց այդ կապույտի մաքրությունն է, աշխարհի ճիշտը մեր ոտքերի տալ գցել-տրորում ենք ու հետո բողոքում: Գիտե՞ս, աշխարհն այնքան ժամանակ սխալ կմնա, քանի դեռ մեր ոտքերի տակ նայելու փոխարեն ուրիշի՝ ծանոթ-անծանոթների պատուհաններից ենք ներս նայելու: Հա, գիտեմ, գիտեմ, որ գուցե էնտեղ ինչ-որ մեկի հայացքն ես փնտրել: Գտել ես գուցե, գուցե վարագույրի շղարշով ծածկված մի թեթև ժպիտ է խաղացել նրա շուրթերին, բայց տեսե՞լ ես, թե երանության պահին քանի փոքրիկ ծաղիկ ես կոշիկներիդ ներբաններով խառնել գորշ դարչնագույնին:

Իսկ աշխարհը սխալ չի, աշխարհի սխալը հենց մենք ենք՝ ես ու դու:

Ինձ հուզում է ապրիլյան պատերազմը: Մինչև իմ եղբոր բանակ գնալը դրա մասին չէի էլ մտածում, բայց արդեն վախենում եմ և աղոթում եմ բոլոր զինվորների համար, չնայած՝ եղբայրս արդեն եկել է: Չեմ հասկանում, թե ինչու են մարդիկ կռվում, արյուն թափում հողակտորի համար: Շատ կուզենայի, որ բոլոր մարդիկ, բոլոր պետությունները լինեին միասնական և խաղաղ:

Նոնա Եղիազարյան

***

Սովորական մի օր զրուցում էի ընկերուհուս՝ Անիի հետ:

-Է՜, հոգնել եմ արդեն այս միապաղաղ ու ձանձրալի օրերից: Տանից՝ դասի, դասից՝ տուն,-ասացի ես:

-Ո՜ւֆ, ես էլ: Մի բան չկա զբաղվենք,- շարունակեց Անին:

-Հա էլի: Օրինակ, եթե ես լինեի քաղաքապետ, քաղաքում կհիմնեի ժամանցի վայրեր: Ինչո՞ւ երևանցիները կունենան հազար ու մի ժամանցի կենտրոններ, իսկ մենք՝ ոչ:

-Ճիշտ ես: Բայց գիտես, որ հաստատ քաղաքապետ չես լինի: Էնպես որ, իզուր ես երազում:

-Դե, գիտեմ, բայց ասա, որ լավ կլիներ, եթե մենք էլ կարողանայինք դասերը թողնել և մի փոքր զվարճանալ:

-Հա, շատ լավ կլիներ: Բայց մի՛ մտածիր, մի օր մենք էլ կունենանք մեր երազանքների քաղաքը:

Մենք դեռ սպասում ենք:

Անժելա Կարապետյան

***

Երեկո էր, ես ու քույրս զրուցում էինք: Եվ հանկարծ քույրս մի հարց տվեց.

-Նան, ինձ շատ ա հետաքրքրում, տիեզերքը մինչև ո՞ւր ա հասնում:

Մի պահ այդ հարցն ինձ տարօրինակ թվաց, հետո սկսեցի մտածել: Իմ ուղեղում տիրեց կատարյալ դատարկություն: Իսկապես, մինչև որտե՞ղ է ձգվում այդ անսահման մթությունը: Անիմաստ համարեցի այս հարցի պատասխանը փնտրել համացանցում, հարձուփորձ անել ուրիշներից, քանի որ պատասխան, միևնույնն է, չէի ստանա:

Նանե Հովհաննիսյան

***

Ժամանակ կար, երբ մարդիկ կռվում էին վայրի կենդանիների և ցեղերի դեմ, որպեսզի կարողանան գոյատևել: Սակայն ժամանակի ընթացքում ամեն ինչ փոխվեց: Մարդը սկսեց կառուցել գյուղեր, քաղաքներ, և թվում էր, թե այլևս պատերազմի անհրաժեշտություն չկա, բայց այս անգամ մարդիկ սկսեցին կռվել ոչ թե կենդանիների, այլ մարդկանց դեմ: Դրա վառ օրինակներից մեկը հենց ապրիլյան քառօրյա պատերազմն էր: Ինչքա՜ն զինվորներ մահացան և ինչքա՜նը դարձան հաշմանդամ: Մայրերը, սպասելով իրենց զավակների վերադարձին, ստացան նրանց զոհվելու լուրը:

Ինձ հուզում է այն, որ աշխարհն անտարբեր է մեր արդար, հանուն հայրենիքի ազատության մղվող պայքարի նկատմամբ:

Անի Հարությունյան

***

Հայաստանում աշխատատեղերը շատ քիչ են: Գրեթե բոլոր ընտանիքների հայրերը Հայաստանում չեն, այլ, այսպես կոչված, գնացել են «խոպան»: Իմ հայրը նույնպես գնացել է արտագնա աշխատանքի, և ես շատ կցանկանայի, որ նա իմ կողքին լիներ:

Ինձ նաև շատ է հուզում այն, որ իմ քաղաքում չկան կինոթատրոններ և սրճարաններ, որի պատճառով մենք դասարանով ֆիլմ դիտելու համար Երևան ենք գնում: Իսկ եթե մեր քաղաքում լինեին ժամանցի վայրեր, մենք կգնայինք քաղաքից դուրս, օրինակ՝ Դիլիջան:

Էդգար Ստեփանյան

***

Ինձ հուզող հարցերից մեկն այն է, որ այսօր իմ քաղաքը չունի այգիներ, խաղահրապարակ, անմխիթար վիճակում են ճանապարհներն ու փողոցները: Ափսոսում եմ, որ մեր երկրում այսքան թերություններ կան, բայց խոստանում եմ, որ դրանք իմ և իմ սերնդակիցների կողմից ապագայում կկարգավորվեն: Մենք կշենացնենք ու կգեղեցկացնենք մեր քաղաքը:

Նարե Շաբոյան