Մեր փողոցի ամենամեծ բնակիչը Անիկ տատիկն է, որն ապրում է մեր դիմաց՝ առվի մյուս կողմում: Այդ առուն բաժանում է մեր փողոցը երկու մասի: Փողոցի բնակիչներից շատերը հիշողություններ ունեն կապված առվի հետ: Ես չեմ կարող պատկերացնել մեր փողոցը առանց այդ առվի, ինչպես նաև առանց Անիկ տատիկի: Առուն, տատիկը և նրա նստարանը մի ամբողջություն են՝ փողոցի մի մասը: Ես Անիկ տատիկին միշտ նմանեցնում եմ իր բակի թթենուն: Նրա դեմքն ու ձեռքերը նման են թթենու կեղևին՝ դարչնագույն ու կնճռոտ: Անիկ տատիկը մենակ է ապրում, բայց նրան հաճախ հյուր են գալիս նրա երեխաները, թոռներն ու ծոռները:

Անիկ տատիկից մի քիչ հեռու ապրում են Ժորա պապիկն ու Օլգա տատիկը: Ժորա պապիկը Հայաստան է եկել 27 տարեկանում: Նա իր մանկությունն ու երիտասարդությունն ապրել է Հունաստանում: Ժորա պապիկենք ունեին մի կով, որի մի եղջյուրը ջարդված էր, որովհետև ընկել էր առուն: Մի անգամ առուն էր ընկել Օլգա տատիկը, սակայն ջուրը նրան չէր քշել, որովհետև նա շատ գեր էր: Մի քանի տղամարդ հազիվ էին կարողացել նրան դուրս հանել առվից:

Առվի այս կողմում ապրում է Երան քույրիկը: Ճիշտն ասած, նա արդեն մորաքույր է ու նույնիսկ, տատիկ, բայց բոլորին ստիպում է, որ իրեն քույրիկ ասեն: Երան քույրիկը ապրում է մենակ, ավելի ճիշտ՝ 9-10 կատուների հետ: Կատուների նախամոր անունը քույրիկիս անունից էր՝ Մանե, բայց կատուն քույրիկիցս առաջ էր ծնվել: Երբ Մանեն սատկեց, Երանը նրան թաղեց, գերեզմանաքար դրեց վրան և ամեն անգամ, երբ տեսնում էր քույրիկիս, իր Մանեին հիշելով, սկսում էր լաց լինել: Երան քույրիկի կատուներից մի քանիսը խեղդվել էին առվում, այդ պատճառով էլ նա այդ առուն չէր սիրում:

Մեր փողոցում են ապրում նաև Երվանդ քեռին ու Լիլիկ մորաքույրը, որոնց հորթուկների հետ ես խաղում էի, երբ փոքր էի, իսկ այժմ, կով դարձած հորթերը մեզ կաթ են տալիս: Մեր փողոցում է ապրում նաև Սամվել քեռին իր ընտանիքի ու Վանդա շան հետ, որը մի անգամ ինձ շատ վախեցրեց, ես էլ՝ իրեն: Դրանից հետո շանը հանում էին զբոսանքի, երբ մենք այնտեղ չէինք լինում:

Սա էլ պապիկս է, որը համարյա ամեն օր, տատիկիս հետ, առավոտյան գալիս է մեր տուն, իսկ երեկոյան՝ վերադառնում: Պապիկիս ձեռքից ամեն ինչ գալիս է, դրա համար էլ նա վայելում է բոլորի սերն ու հարգանքը: Հեռախոսը փչացավ՝ Արծրունը կսարքի: Պետք է խեղդվող շանը, կատվին, իսկ մի անգամ էլ երեխայի փրկել՝ Արծրունը կանի: Եղբորս հեծանիվի անիվն է իջել՝ պապիկը կփչի, երեխաներն ուզում են ճոճվել, պապիկը ճոճանակ կսարքի: Երբեմն լինում են պահեր, երբ ինձ թվում է, թե աշխարհում լավ մարդ չկա: Այդպիսի պահերին ես հիշում եմ պապիկիս: Նա աշխարհի ամենաբարի մարդն է:

Ահա այսպիսին են մեր հին փողոցի հին բնակիչները:

Լուսինե Հակոբյան 12տ., 2002թ.

Գիրք էի կարդում: Հանկարծ հանդիպեց այսպիսի նախադասություն. «Երկինքը մանանա կցողի վրադ»: Միանգամից «մանանա» բառը ուշադրությունս գրավեց: Հիշեցի «Մանանա» կենտրոնը, փորձեցի հիշել, թե արդյո՞ք մեզ «Մանանայի» դասընթացների ժամանակ բացատրել են` ինչ է նշանակում այս բառը, սակայն չկարողացա մտաբերել:

Բառարանում նայեցի, ուներ մի քանի իմաստ.

1. Մի քանի բույսերի չորացած շաքարանման հյութ, որն օգտագործվում Է որպես ուտելիք, ինչպես և դեղամիջոց, գազպեն:

2. Ըստ Աստվածաչնչի ավանդության՝ երկնքից հրեաներին առաքվող սնունդ՝ անապատում նրանց թափառումների ժամանակ:

3. (փոխաբերական) Ուտելիք, ուտելու բան, սնունդ:

Մտածեցի. Գեղեցիկ բառ է և խորիմաստ: Տեսնես` որ իմաստով են այս բառն իրենց անուն վերցրել «Մանանայի» հիմնադիրները քսանմեկ տարի առաջ: Որ իմաստով էլ ընտրած լինեն, ճիշտ կլիներ, իրենց կատարած աշխատանքին բնորոշ:

Դեկտեմբերի 13-ին Եվրամիության, Եվրոպայի խորհրդի, ՄԱԿ-ի, ԵԱՀԿ-ի, ԱՄՆ եւ Մեծ Բրիտանիայի դեսպանատների համատեղ ջանքերով տեղի ունեցավ միջոցառում՝ նվիրված մարդու իրավունքներին։ Նրանց միացան նաև 10 երիտասարդ խոսնակներ, որոնք բարձրացրին տարբեր հիմնահարցեր և խնդիրներ, պատմեցին իրենց պատմությունները տարբեր ոլորտներում։

«Մանանա» կենտրոնի խոսնակ-ներկայացուցիչը ես էի։ Ես պատմեցի Հայաստանի պատանի թղթակիցների ցանցի և իմ հաջողության պատմության մասին: Ստորև կարող եք տեսնել իմ ելույթը։

«Ես Լուսինե Կարապետյանն եմ: Ներկայացնում եմ «Մանանա» կենտրոնի Հայաստանի պատանի թղթակիցների ցանցը: Այս ցանցը միավորում է 14-ից 24 տարեկան մի քանի հարյուր թղթակիցների երկրի բոլոր մարզերից: Ես ինքս Վայոց ձորի Վայք քաղաքից եմ։ Միշտ փորձել եմ ակտիվ լինել հասարակական կյանքում, հետաքրքրվել մարդու իրավունքներով և բարձրացնել տարբեր հիմնախնդիրներ հենց իմ համայնքում։ Բայց դա ոչ միշտ է հնարավոր եղել, որովհետև ես չգիտեի՝ ինչպես ներկայացնել այդ խնդիրները, որ արձագանք ունենան հասարակությանից։ Եվ ամենակարևորը՝ ես չունեի հարթակ, ուր կարող էի իմ ձայնը լսելի դարձնել։ Արդեն երկու տարի է, ինչ միացել եմ ցանցին, և կարելի է ասել, որ անցել եմ այն բոլոր փուլերը, որ անցում է յուրաքանչյուր թղթակից։ Դեռ Վայքում աշակերտ եղած ժամանակ մասնակցեցի դասընթացներին, և այն, ինչ տվեց դասընթացն ինձ՝ անգնահատելի է։ Այդ ժամանակից ի վեր սկսեցի անձնական, համայնքային և գլոբալ խնդիրներին նայել ոչ միայն լրագրողի, այլ նաև այդ խնդիրները լուծողի աչքերով։ Լինելով փախստականի դուստր, ով պատերազմին մասնակցելով անտեսված է կառավարության կողմից, իմ առաջին հոդվածները նվիրեցի նրան։ Երևանից բավականաչափ հեռու գտնվող քաղաքում ապրելը, որտեղ ենթակառուցվածքները թերի են աշխատում, ինձ հնարավորություն էր տալիս գրել հենց այդ երևույթների մասին, բնապահպանական խնդիրներից մինչև արտագաղթ, էկոլոգիայից մինչև առողջապահություն։ Երևի այդտեղից էլ սկսել է իմ կյանքի այս փուլը, որը կոչված է լինել ակտիվ քաղաքացի և զարգացնել քաղաքացիական մտածողություն։

Իմ պատմությունը մեկն է հարյուրավոր թղթակիցների պատմություններից, որոնց իր շուրջն է համախմբում պատանի թղթակիցների ցանցը։ Նրանց նյութերը բազմազան են և տարբեր։ 17.am կայքը, իհարկե, իրավապաշտպան կառույց չէ և հատուկ մարդու իրավունքները և դրանց խախտումները արծարծելու, արձանագրելու նպատակ չի հետապնդում: Բայց երբ թղթակիցները պատմում են մեր երկրի տարբեր ծայրերում բնակվող տարբեր տարիքի մարդկանց մասին, բոլորն էլ այս կամ այն կերպ առնչվում են մարդու իրավունքներին: Մարդակենտրոն պատմություններով պատանի թղթակիցները պատմում են ամենատարբեր պատմություններ՝ ռազմապաստարանում ապրելու դժվարություններից մինչև կրթության ցածր որակ։ Երևի պատահական չէ, որ երկու տարի առաջ ՄԱԿ-ը հենց մեր ցանցի անդամներին առաջարկեց Հայաստանում մարդու իրավունքներին նվիրված դոկումենտալ ֆիլմ նկարել։

Այժմ ես ապրում եւ սովորում եմ Երևանում։ Որոշ ժամանակ կամավորելուց հետո միացել եմ «Մանանա» թիմին և ինքս էլ փորձում եմ իմ ներդրումն ունենալ իրենց առաջին քայլերն անող պատանի թղթակիցների կայացման գործում` հույս ունենալով, որ Հայաստանը մի օր կդառնա այնպիսի մի վայր, ուր յուրաքանչյուր ոք կապրի արժանապատիվ կյանքով։ Վստահ եմ, որ մեր պատանի թղթակիցների ցանցը իր փոքրիկ լուման է ունենալու այդ ապագան կառուցելու գործում»։

Այն ժամանակ մեր տան մթնոլորտն ուրիշ էր: Ապրում էինք երեքով՝ հայրս, մայրս և ես: Ամեն ինչ խաղաղ էր, մեր այգին` կանաչ-կանաչ: Ամեն օր մորաքույրս իր աղջկա հետ հյուր էր գալիս: Նստում էինք խոտերի վրա՝ մեր այգում, ու զրուցում: Այն ժամանակ մեր տանն աշխուժություն էր տիրում: Հաճախ բարեկամներով հավաքվում էին մեր տանը, քանի որ այն շատ մեծ էր, համարյա բոլոր ուրախ առիթներն այնտեղ էինք նշում: Օրերը թռչում էին: Նույնիսկ չէի նկատում, թե ինչպես անցավ օրը կամ ինչպես վերջացավ գիշերը: Այդպես անցան շատ տարիներ…

…Որոշ ժամանակ տանն ապրում էինք ես, հայրս և մորաքույրս: Համարյա բոլոր մեր բարեկամները հեռացան Հայաստանից: Մորաքրոջս աղջիկն ամուսնացավ: Այլևս ամեն օր հյուրեր չէին գալիս մեր տուն: Օրը ձանձրալի էր անցնում: Դպրոցից գալիս էի տուն, նստում դաս անելու: Մորաքույրս ամբողջ օրը գործ էր անում, իսկ հայրիկս շատ ուշ էր վերադառնում, այնպես, որ նրան համարյա չէի տեսնում:

Հիմա մեզ հետ է ապրում քույրիկս, բայց իմ առօրյան շատ է փոխվել: Դպրոցից գնում եմ պարապմունքների, հետո՝ տուն: Այնքան ուշ եմ վերադառնում, որ չեմ էլ հասցնում դասերս անել: Հիմա շատ հյուրեր են գալիս, բայց գալիս են՝ գործնական զրույցներ տանելու հայրիկիս կամ քույրիկիս հետ:

Հիմա էլ լավ է, բայց այն ժամանակ մեր տանն ավելի լավ էր:

Ծովինար Տալյան
12տ., 2003թ.

Մինչ ժամանակը նոր օրենքներ է մտածում` ստրկացնելու, ես նրա «վեզիր»-ի՝ ժամացույցի տակ բազկաթոռին նստած եմ: Տաք ծածկոցով չեմ փաթաթվել, ձեռքերս չեն բռնել թեյի գավաթը` տաքնալու ու երկու րոպեն մեկ բերանին մոտեցնելու համար: Դրսում անձրև չէ, այն չի  պայքարում ապակու դեմ կամ արդեն մահացած ընկնում ասֆալտին: Առհասարակ այնտեղ, որտեղ ես եմ, միակ պատուհանը պինդ ծածկված է մուգ վարագույրներով: Ես արտասուքի զարմանալի ու խորհրդավոր պատնեշի հետևից չեմ նայում շուրջս: Ամեն բան կորած է  թվացյալ անտարբերության ու սենյակի պատերի պաղության մեջ: Սենյակում այդ բազմոցն է, նրա վերևում մեծ ախորժակով մեխանիզմը, դիմացս` հայելի, որի վրա  ներկոտած մատներով ես գրել եմ ինձ, իմ բառերը: Այդ ձանձրալի սենյակն իմն է, իմ մենախոսությունների համբերատար ունկնդիրը: Այս սենյակում արձագանքում են իմ բառերը, հայելին չի վախենում արտացոլել ինձ և ամենակարևորը՝ իմ սենյակի ժամացույցը չի աշխատում: Դա ինձ ամենից շատն է դուր գալիս: Նրա միշտ նույն  «թիկ-թակերը» ինձ բարկացնում են: Փորձում եմ հասկանալ անվերջ շաղակրատող այն փիլիսոփաներին, ովքեր  իրենց արտասանած անիմաստ բառերի մեջ ջանում են որոնել պատասխանը,  բացահայտել այն, ինչ մարդկության սկզբնավորումից է կրծել մարդկանց  միտքը: Ի՞նչ ենք պատկերացնում ասելով` ժամանակ: Գուցե առեղծվածային ո՞ւժ, գուցե օրե՞նք, գուցե ճանապա՞րհ կամ էլ  դարբին, ով վարպետորեն կռում է բազմաթիվ շղթաներ: Ի՞նչ է, եթե մարդիկ չեն կարող հետ գնալ ժամանակի միջով, դա պարտությո՞ւն է: Չեմ կարծում, այն ավելի շատ հաղթանակ է: Կամ էլ եթե կանգնեցնեն ժամանակը, ուրեմն կհաղթե՞ն: Ո՛չ, ուղղակի կբռնեն ինքնաոչնչացման ճանապարհը: Իրականում եթե հնարավոր է փոխել քեզ, ապա քո առաքելությունը կատարելու ճանապարին  դու կզանազանես գույները, որոնք կախվել են քո գլխավերևում: Դու  չես   նայի չվերջացող հաղորդումները, որոնք հետո չես էլ հիշելու: Դու կհասկանաս, որ քո շուրջ կատարված փոփոխությունները ոչ թե ժամանակն է արել, այլ քո` քեզ առաջ տանող քայլերը: Մենք որոշել ենք մեր ոչ ազատ ձեռքերով հաշվել շղթաներ կռող «վարպետ»-ի տարիքը, մի մեխանիզմի, որը որոշում է, թե երբ պետք է քնել, երբ հաց ուտել, երբ հանդիպել միմյանց: Մի «թթվածին» է ընկած գիշերվա  ու ցերեկվա միջև, մի անտեսնելի «կյանք», որը մեռնում է ժամացույցի հոգնեցնող թվերի և սրածայր սլաքների  պատճառով: Դրանք անկապ իրար են սեղմում գիշերն ու ցերեկը և հազար անգամ անցնում նույն ճանապարհով` մեզ իրենց հետ տանելով, ու ամեն անգամ մենք զգում ենք, թե ճանապարը փոխվել է: Մարդիկ կվախենան ապրել առանց ժամանակի, դրա համար այն աստիճանաբար կուլ կտա բոլորին: Նրանք  ավելի հաճախ կկրկնեն` «Ես ժամանակ չունեմ», «ժամանակն է բաժանվելու», «ժամանակը փոխում է մարդուն»… Կյանքը վստահել սլաքներին պետք չէ: Եթե արևը ուզում է մայր մտել, ապա դա նրանից չէ, որ սլաքները փոխել են իրենց տեղերը, այլ նրանից, որ Երկրին է մոտեցել գիշերը: Նա չի հեռանա, քանի դեռ  չի ավարտել իր «գործը», և կապ չունի, թե սլաքները ինչ ցույց կտան: Նրանք ընդամենը «նիհար խաբեբաներ» են: Գրողը տանի, «վարպետ ժամանակը» ժամացույցի հետ ստրկացնում է մարդկանց` դարձնելով օդամղիչներ կամ տարաներ, որոնց մեջ կան իրենց գործառույթները երբեք չկատարող օրգաններ… 

Այս մտքերից հետո սենյակը կրկին արձագանքեց, հայելին չվախեցավ ինձ արատացոլելուց  ու ամենակարևորը`ժամացույցը մնաց կանգնած…